Τα δισκία λογιστικής των Μυκηναίων αποκαλύπτουν πιο πολύπλοκη κοινωνία από ό,τι νομίζαμε .

Χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες ψηφιακής απεικόνισης, ο αρχαιολόγος καθηγητής κλασσικής αρχαιολογίας Δημήτρης Νάκασης αλλάζει τις μακροχρόνιες αντιλήψεις για το πώς λειτουργούσαν οι προϊστορικές ελληνικές κοινότητες.

Ο κ. Νάκασης μελετά τα κείμενα των πρώιμων ελληνικών κοινοτήτων, εστιάζοντας στις μυκηναϊκές κοινωνίες της Ύστερης Εποχής του Χαλκού. Συντονίζει ένα καινοτόμο έργο που αφορά την ψηφιακή διατήρηση των διοικητικών εγγράφων από το παλάτι του Νέστορα στην Πύλο της Ελλάδας. Καταγραμμένες σε μαλακά δισκία (ή ταμπλέτες) , τα αρχεία αυτά γράφονταν στην παλαιότερη γνωστή μορφή της ελληνικής γλώσσας χρησιμοποιώντας μια συλλαβική γραφή που ονομάζεται Γραμμική Β που χρονολογείται στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1400-1200 π.Χ.).

"Ο λόγος για τον οποίο έχω έλθει στην Εποχή του Χαλκού είναι ότι είναι μια περίοδος που είναι ενδιαφέρουσα, πολύπλοκη και εξελιγμένη, αλλά δεν την γνωρίζουμε πολύ", δήλωσε ο κ. Νάκασις. "Αυτό που είναι συναρπαστικό για μένα να δουλεύω στην Εποχή του Χαλκού είναι ότι υπάρχουν τόσα πράγματα που είναι εκεί έξω και που πρέπει να μάθουμε".

Τα δισκία γραμμικής Β ανακαλύφθηκαν αρχικά στις ελληνικές αρχαιολογικές ανασκαφές περίπου το 1900, αλλά οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί δεν μπόρεσαν να διαβάσουν τα κείμενα που δεν έμοιαζαν με το μεταγενέστερο ελληνικό αλφάβητο και που ήταν ο πρόδρομος του σύγχρονου αλφαβήτου μας. Το σενάριο που χρησιμοποιείται στα δισκία του Πύλου είναι συλλαβικό . Αντί ενός σημείου που αντιπροσωπεύει έναν μόνο ήχο, όπως και με το αλφάβητο μας, ένα σύμβολο (συλλαβισμού) αντιπροσωπεύει μια συλλαβή.

Το 1939 ανακαλύφθηκε μια μεγάλη μάζα γραμμικών δισκίων Β κατά την ανασκαφή μεγάλου ανακτόρου στην Πύλο. Η λέξη "παλάτι" που χρησιμοποιείται σε αυτό το πλαίσιο είναι αυτό που οι αρχαιολόγοι αναφέρουν ως διοικητικό κέντρο. Το αξιοσημείωτο εύρημα ήταν δυνατό να διατηρηθεί επειδή το παλάτι όπου φυλάσσονταν οι ταμπλέτες καίγεται και η φωτιά έψησε τα μαλακά δισκία σε σκληρό πηλό, διατηρώντας τα για μελλοντικούς αρχαιολόγους. Τα δισκία που βρέθηκαν εκεί χρονολογούνται στο 1200 π.Χ.

"Εξ όσων γνωρίζουμε, κανένα από αυτά τα κείμενα δεν ψήνονταν σκόπιμα και κανένας από αυτά δεν σχεδιάστηκε για να χρησιμοποιηθεί περισσότερο από ένα χρόνο", δήλωσε ο Δ. Νάκασης. "Τα δελτία συντάχθηκαν σε ετήσια βάση, όπως τα αρχεία φορολογίας. Πληρώθηκαν οι φόροι. Οι καταγραφείς τα κατέγραψαν . "

Ο Δημήτρης Νάκασης εργάζεται σε μια χρονική περίοδο που σημείωνει την άνοδο και την πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού, με τα φιλόδοξα μηχανολογικά έργα όπως οι γέφυρες, το τεχνητό λιμάνι και η αποστράγγιση της Λίμνης Κωπαίδας έγινε για χρήση ως αγροτική γη. Οι Μυκηναίοι ήταν επίσης ταλαντούχοι στη ζωγραφική σε τοιχογραφίες. κάνοντας κοσμήματα από χρυσό και κεχριμπάρι της Βαλτικής. αλλά και την κατασκευή μεγάλων και μεγαλοπρεπών ταφικών κατασκευών .

Η σημασία των ευρήματων στην Πύλο και οι δυνατότητές του να ρίχνει φως στον μυκηναϊκό πολιτισμό ενέπνευσε τον Δημήτρη Νάκαση να χρησιμοποιήσει μια καινοτόμο προσέγγιση για την αντιπροσώπευση του Γραμμικού Β κειμένου χρησιμοποιώντας προηγμένες τεχνολογίες απεικόνισης.

Η τεχνολογία στην έρευνα

Το έργο στην Γραμμική Β, χρησιμοποιεί 3D απεικόνιση μετασχηματισμού σάρωσης και ανάκλασης (RTI) - ένα είδος υπολογιστικής φωτογραφίας - για την παραγωγή εικόνων υψηλής ποιότητας των δισκίων. Με μια ψηφιακή φωτογραφική μηχανή που έχει τοποθετηθεί σε τρίποδα, ο κ. Νάκασης παίρνει 54 φωτογραφίες από κάθε επιγραφόμενη επιφάνεια των δισκίων αργίλου αλλάζοντας μόνο την πηγή φωτός, έτσι ώστε το αντικείμενο φωτίζεται από διάφορες γωνίες.
Το αποτέλεσμα είναι ένα αρχείο χαρτογράφησης πολυώνυμου υφής που καταγράφει το χρώμα και τις συνθήκες φωτισμού κάθε εικονοστοιχείου.
Η αλλαγή της κατεύθυνσης του φωτός πάνω από τα χαραγμένα σημάδια του επιτρέπει να βλέπει λεπτομέρειες με τρόπο που δεν ήταν δυνατό πριν.
Με το RTI, τα ρηχά εγχάρακτα σημάδια μπορούν να διακριθούν σαφέστερα ως σκόπιμα σημάδια ή ως διαλείμματα που τρέχουν μέσω των σημείων.

Δισκίο με Γραμμική Β από την Πύλο

Το περιεχόμενο και τα ευέλικτα συστήματα του Μυκηναϊκού κόσμου

Τα Γραμμικά Β κείμενα είναι διοικητικά: οι κατάλογοι αγαθών, οι δηλώσεις παράδοσης και τα αρχεία των εμπορεύσιμων συναλλαγών. Τα δισκία παρέχουν λεπτομέρειες σχετικά με την κατασκευή και τη διανομή προϊόντων όπως το μαλλί, τα λινό, τα ζώα, τα μέταλλα και τα τρόφιμα που συλλέγονται, συμπεριλαμβανομένου του κριθαριού, των σύκων και των ελιών.

"Τα ταμπλέτες μας λένε πώς λειτουργούσαν τα παλάτια", είπε, "και ποιοι διαχειριστές παρακολουθούσαν τη χρήση γραφής. Υπήρχε μάλλον μόνο μια χούφτα ανθρώπων που μπορούσαν να διαβάζουν και να γράφουν, έτσι ώστε οι ταμπλέτες μας δίνουν μια συγκεκριμένη αντίληψη για τις καθημερινές λειτουργίες του παλατιού ».

Όταν ο κ. Νάκασης άρχισε να εργάζεται στα δισκία Γραμμικής Β για τη διδακτορική διατριβή του στο Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, ήθελε να καταλάβει πώς αλληλεπιδρούν οι διάφοροι αξιωματούχοι του κράτους. Έμαθε ότι τα συστήματα ήταν πιο ευέλικτα και ανταποκρινόμενα στην κοινωνία από το παραδοσιακό μοντέλο, το οποίο πρότυπο έκρινε ότι τα παλάτια ήταν καταπιεστικοί δεσποτισμοί.

Η αρχή και η αγάπη για το αντικείμενο

Το ενδιαφέρον του για την τεκμηρίωση και κατανόηση των δισκίων ξεκίνησε στο κολέγιο. Ως παιδί, πέρασε καλοκαίρια με την οικογένειά του στην Ελλάδα, όπου επισκέφθηκε αρχαιολογικούς χώρους. Στο κολέγιο πήρε μαθήματα αρχαιοελληνικής και κλασσικής αρχαιολογίας. Και τότε ήταν που αγάπησε το αντικείμενο.

Ο Δ. Νάκασης και ο Kevin Pluta του Πανεπιστημίου του Τέξας στο Όστιν (Austin) συνδιοργάνωσαν το Ψηφιακό Έργο «Pylos Tablets Digital Project» Έχουν εργαστεί στα κείμενα από το 2012 και έχουν επισκεφθεί την ανασκαφή του παλατιού της Πύλου πολλές φορές. Στόχος του έργου είναι η ψηφιακή τεκμηρίωση όλων των δισκίων και η παραγωγή εκτύπωσης των διοικητικών κειμένων από το Μέγαρο του Νέστορα.

Εκτός από τη βελτίωση της αναγνωσιμότητας των δισκίων, το RTI βοηθά επίσης στη διατήρηση και αρχειοθέτηση των δισκίων γραμμικής Β. Η διαθεσιμότητα ψηφιακών εικόνων υψηλής ανάλυσης θα επιτρέψει στους μελετητές σε όλο τον κόσμο να ερμηνεύσουν καλύτερα τα κείμενα και επίσης θα μειώσει την ανάγκη χειρισμού των εύθραυστων δισκίων, συμβάλλοντας έτσι στη διατήρησή τους για τις επόμενες γενιές.

Δρ. Δημήτρης Νάκασης μπροστά σε μια από τις ειδικές φωτογραφήσεις του

Ο Δημήτρης Νάκασης απέκτησε την υποτροφία "“genius” fellowship" MacArthur του 2015 για το έργο του στο παλάτι της Πύλου. Το βιβλίο του « Άτομα και Κοινωνία στη Μυκηναϊκή Πύλο » χρησιμοποίησε τις μεθόδους που ανέπτυξε για να ερευνήσει τα 964 άτομα που κατονομάζονται στα κείμενα της Πύλου και αμφισβητεί μια μακρόχρονη παραδοχή ότι μια ελίτ κρατούσε ελεγχόμενη μια μυκηναϊκή κοινωνία. Ισχυρίστηκε ότι η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν λιγότερο ιεραρχική από ό, τι είχε σκεφτεί προηγουμένως και ότι η εξουσία και οι πόροι ήταν ευρύτερα κοινές μεταξύ της κοινότητας, παρέχοντας μια εναλλακτική άποψη για τον μυκηναϊκό κόσμο ως μια πιο ανοιχτή κοινωνία.

"Ενδιαφέρομαι για τους ανθρώπους που εμφανίζονται στα δισκία, επειδή οι περισσότεροι επιστήμονες δεν είχαν δώσει μεγάλη προσοχή στους ανθρώπους αυτούς", δήλωσε ο Νάκασις. "Τα δισκία παρακολουθούν τις δραστηριότητες και τι πηγαίνει μέσα και έξω από το παλάτι. Ήθελα να μάθω ποιοι ήταν αυτοί οι άνθρωποι. Τι έκαναν; "

Εργάζεται επίσης σε μια έκδοση νέου κειμένου που γράφτηκε με διαφορετικό σενάριο που βρέθηκε στην Κρήτη την εποχή του Χαλκού. Το κείμενο αυτό είναι Γραμμική Α σε ελεφαντόδοντο και ο Νάκασης έχει χρησιμοποιήσει την τεχνολογία RTI για αυτό.

Με θέα στην πεδιάδα της Πύλου

«Πρέπει να καταλάβουμε τι κάνουν οι καθημερινοί άνθρωποι», δήλωσε . "Ειδικά σε κοινωνίες όπου τόσο μεγάλο μέρος της οικονομίας επικεντρώνεται στη γεωργία. Δεν αρκεί να καταλάβουμε τι συνέβαινε στην κορυφή της κλίμακας. Πρέπει να καταλάβουμε τι συμβαίνει σε όλα τα επίπεδα και πώς αυτά τα διαφορετικά επίπεδα αλληλεπιδρούν μεταξύ τους - για να προσπαθήσουμε να βρούμε καλές ιστορικές εξηγήσεις. "

Πηγή: Πανεπιστήμιο του Κολοράντο Boulder 2018 / ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ