ΜΑΤΩΝΕΙ Η ΚΑΡΔΙΑ ΤΩΝ ΚΩΝ/ΠΟΛΙΤΩΝ... 559 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΥΟΥΣΑΣ ΣΕ ΤΟΥΡΚΙΚΑ ΧΕΡΙΑ
«Ο νους μου και ο λογισμός συγχύζεται να γράψει, να στιχοπλέξει αστοχεί την Άλωση της Πόλης/ Εσείς βουνά θρηνήσετε και πέτρες ραγισθείτε και ποταμοί φυράσατε και βρύσες ξεραθείτε/ γιατί εχάθη το κλειδί όλης της Οικουμένης, το μάτι της Ανατολής και της Χριστιανοσύνης» Πόσα και πόσα ποιήματα δεν έχουν γραφεί για τη Βασιλίδα των πόλεων, για τα κάλλη της, τον πολιτισμό της, την άλωσή της. Κάθε φορά που έρχεται ο Μάης και ανθοβολούν οι κήποι, που η γη ντύνεται στα γιορτινά της, η πικρή μνήμη της άλωσης της Βασιλεύουσας, της του Κωνσταντίνου Πόλης, της Κωνσταντινούπολης, έρχεται να
αγγίζει κατάβαθα την ψυχή των απανταχού Ελλήνων.
Πόσο μάλλον εμάς, των Κωνσταντινουπολιτών που γεννηθήκαμε και μεγαλώσαμε στα άγια χώματά της. Για να μην απιστήσουμε στη μνήμη, αφιερώνουμε το σημερινό κείμενο, όχι στα κατεχόμενα, αλλά στην Πόλη.
559 χρόνια συμπληρώνονται την Τρίτη από μια άλλη Τρίτη, αποφράδα την φορά αυτή, την Τρίτη 29 Μαΐου 1453, όταν βάρβαρα φύλα της Ανατολής άλωσαν την Πόλη, την Μητρόπολη του Ελληνισμού και της Ρωμιοσύνης, το λίκνο της Ορθοδοξίας.
Η Πόλη ήταν η πνευματική εστία η οποία, υπό την προστασία του οικουμενικού πατριαρχείου, εξέπεμπε καθοδηγητικό φως. Οι Οθωμανοί μπορεί να κατέλαβαν την Κωνσταντινούπολη, τους ήταν όμως αδύνατο να καταβάλουν τον ελληνικό πνευματικό φοίνικα. Μετά τις απερίγραπτες βαρβαρότητες, σφαγές, λεηλασίες, καταστροφές, βιασμούς κατά τις μέρες που ακολούθησαν την άλωση, ο πνευματικός φοίνικας ξαναζωντάνεψε μέσα από την τέφρα του, ακμαιότερος μεν αλλά υπό δουλεία. Αμέσως εκδόθηκαν Πατριαρχικά Γράμματα και Σιγίλια για την ίδρυση σχολείων όπως η Πατριαρχική Ακαδημία (1454), την οποία διαδέχτηκε η λειτουργούσα και σήμερα Μεγάλη του Γένους Σχολή, «Ο πρόδρομος του Πανεπιστημίου Αθηνών», όπως έλεγε και ο Μανουήλ Γεδεών.
Στους δίσεκτους χρόνους της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ιδρύονται σχολεία σε όλη την αχανή Ανατολία. Παντού ελληνικά πνευματικά φυτώρια -Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης, Ευαγγελική Σχολή Σμύρνης, Φροντιστήριο Τραπεζούντας, Ροδοκανάκειος Σχολή Καισάρειας. Ελληνική Εμπορική Σχολή Χάλκης, Ζωγράφειο Γυμνάσιο, Ζάππειο Παρθεναγωγείο, Ιωακέιμειο. Μεγάλοι ευεργέτες του έθνους, όπως οι Ζωγράφος, Ζάππας, Ζαρείφης και πολλοί άλλοι, στόλισαν την Κωνσταντινούπολη με πραγματικά κομψοτεχνήματα.
Πολλές ιστορικές λεπτομέρειες, θρύλοι και παραδόσεις θα αναφερθούν και φέτος για την άλωση. Ας αφήσουμε τους ειδικούς να ασχοληθούν με αυτά και στο σημερινό άρθρο ας δούμε την Κωνσταντινούπολη του σήμερα. Ας δούμε την Πόλη που είχε το προνόμιο να είναι η πρωτεύουσα δύο κραταιών αυτοκρατοριών, της Βυζαντινής και της Οθωμανικής. Οι νεότουρκοι, με την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας (29/10/1923), μετέφεραν την πρωτεύουσα στην Άγκυρα, μια πόλη όπου υψώνονται μόνο μιναρέδες και όχι καμπαναριά όπως στην Κωνσταντινούπολη, αφού αυτά θυμίζουν τους πραγματικούς αφέντες της Πόλης. Παράλληλα υιοθέτησαν την ονομασία που της έδωσαν στην Πόλη οι Οθωμανοί: Ιstanbul- Ιστανπούλ (Εις την Πόλιν ).
Για δεκαετίες οι εκάστοτε τουρκικές κυβερνήσεις είχαν ως στόχο τον ξεριζωμό της ελληνικής μειονότητας της Πόλης, αν και τα άρθρα 34-37 της Συνθήκης της Λωζάνης επέβαλαν στην Τουρκία την υποχρέωση να προστατεύει τα δικαιωματα της Χριστιανικής Ορθόδοξης Μειονότητας. Με αλλεπάλληλους διωγμούς, απελάσεις, καταστροφές, λεηλασίες πέτυχαν του στόχου τους με αποτέλεσμα την μείωση του ελληνικού πληθυσμού από 110.000 σε κάπου 2000-2500 εκ των οποίων οι περισσότεροι ηλικιωμένοι και τρόφιμοι του γηροκομείου του Βαλουκλή. Αρκετοί μορφωμένοι Τούρκοι, άνθρωποι των Γραμμάτων και της Τέχνης, ακαδημαϊκοί παραδέχονται ότι με την εκδίωξη των Ελλήνων, η Πόλη έχασε και τον κοσμοπολίτικό της χαρακτήρα. Δυστυχώς, οι νέοι αφέντες της την μετέτρεψαν σε μια ανατολίτικη πόλη στην οποία κουβαλήθηκαν εκατομμύρια άξεστοι και ρακένδυτοι από τα βάθη της Ανατολίας οι οποίοι μένουν στα αποκαλούμενα Gecekondu παραγκουπόλεις). Και ενώ έχει ξεκληριστεί ο ελληνισμός από την Πόλη, η μουσουλμανική μειονότητα της Δ. Θράκης, ζει και βασιλεύει και στις πρόσφατες εκλογές του ελληνικού Κοινοβουλίου εξέλεξαν τρεις βουλευτές.
Πριν από μερικά χρόνια ο Ερντογάν, κάνοντας μια ιστορική αυτοκριτική είχε δηλώσει: «Διώξαμε από την Τουρκία αυτούς που είχαν διαφορετική εθνική ταυτότητα. Πρόκειται για μια φασιστική προσέγγιση. Παραδεχόμαστε το λάθος μας». Ο ίδιος στις 13-5-2012 δήλωσε ότι οι κόκκινες γραμμές του κόμματός του, του Κόμματος ΔικαιοσύνηςΑνάπτυξης είναι «Μια Τουρκία του ενός κράτους, μιας σημαίας, ενός έθνους, μιας γλώσσας και μιας θρησκείας». Καμιά πρόνοια για τις μειονότητες (65.000 Αρμένιοι, 23.000 Εβραίοι, 2500 Έλληνες, εκατομμύρια Κούρδοι και άλλες 47 εθνότητες).
Το Πατριαρχείο στο Φανάρι
ΜΕ ΤΗΝμεταπολίτευση του 1923 , όταν ο Ατατούρκ ανακήρυξε της Τουρκική Δημοκρατία πάνω στα ερείπια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, κατάργησε πολλά προνόμια του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Σήμερα λειτουργεί με τους Ιερούς Κανόνες, τα εκκλησιαστικά έθιμα και τα πατριαρχικά και συνοδικά έγγραφα. Οι λαϊκοί δεν συμμετέχουν στη διοίκηση της Εκκλησίας, όπως επί αυτοκρατορίας, με την εκλογή του πατριάρχη να γίνεται από την Ενδημούσα Σύνοδο.
Έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου είναι ο Πατριαρχικός Οίκος στο Φανάρι, όπου βρίσκεται και ο ιερός ναός του Αγλίου Γεωργίου. Θερινή διαμονή του πατριάρχη είναι η Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης.
Στην Αρχιεπισκοπή Κωνσταντινούπολης ανήκουν 37 κοινότητες, 50 ενοριακοί ναοί, 10 πατριαρχικές και σταυροπηγιακές μονές, 6 προσκυνήματα, 8 Φιλόπτωχες Αδελφότητες. Το Πατριαρχείο έχει 21 επαρχίες στις 4 ηπείρους (εκτός Αφρικής). Στην άμεση δικαιοδοσία του Οικουμενικού Πατριαρχείου ανήκουν οι μονές του Αγίου Όρους και αρκετές σε διάφορα μέρη της Ελλάδας (Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου στην Πάτμο κ.ά.). Διατηρεί ιδρύματα όπως το Ορθόδοξο Κέντρο και το Ινστιτούτο Μεταπτυχιακών σπουδών ορθοδόξου Θεολογίας, αμφότερα στο Chambesyτης Γενέυης , το Ορθόδοξο Κέντρο στο Βerkeleyτων ΗΠΑ κ. ά. Στη Γενεύη βρίσκεται η Γραμματεία Προπαρασκευής της Αγίας και Μεγάλης Συνόδου της Ορθοδόξου Εκκλησίας και η Μόνιμη Αντιπροσωπεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου στην έδρα του Παγκόσμιου Συμβουλίου Εκκλησιών), στις Βρυξέλλες το Γραφείο της Ορθόδοξης Εκκλησίας στην ΕΕ. Ο οικουμενικός πατριάρχης γίνεται δεκτός σε πολλά κράτη του κόσμου, στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και αλλού με τιμές αρχηγού κράτους άσχετα αν οι Τούρκοι προσπαθούν να τον υποβαθμίσουν και να τον παραλληλίσουν με τους μουφτήδες της Δυτικής Θράκης.
Ο ναός της του Θεού Σοφίας
Πολύ μεγάλος ο αριθμός των ιστορικών, θρησκευτικών, καλλιτεχνικών και τουριστικών μνημείων περιμένουν τον τουρίστα που θα επισκεφθεί τη Βασιλεύουσα. Ειδικά όμως για τους Ορθόδοξους Έλληνες η Πόλη διαφέρει από κάθε άλλη πόλη του κόσμου. Αγία Σοφία, Πατριαρχείο, Μονή της Χώρας, Παναγία των Βλαχερνών, Βυζαντινά Ανάκτορα, Μονή Βαλουκλή με τους τάφους των οικουμενικών πατριαρχών, Βυζαντινός Ιππόδρομος, Μεγάλη του Γένους Σχολή, ελληνικές συνοικίες, μεταβυζαντινοί ναοί και πολλές, πάρα πολλές άλλες βυζαντινές εκκλησίες που, δυστυχώς, σήμερα λειτουργούν ως τζαμιά. Και δεν είναι μόνο τα βυζαντινά μνημεία. Η επί αιώνες κυριαρχία των Οθωμανών άφησε την σφραγίδα της στην πρωτεύουσα της αυτοκρατορίας ς όπου ανήγειραν αναρίθμητα τζαμιά, μετρεσέδες , παλάτια, χαρέμια.
Ο Βόσπορος, ο Κεράτιος Κόλπος, τα γραφικά χωρία γύρω από τη μεγαλούπολη, οι νέες συνοικίες, τα πολλά μουσεία, η έντονη νυκτερινή ζωή, η πολίτικη κουζίνα ( υπάρχουν κάποιες ταβέρνες που συνεχίζουν την παράδοση) είναι σημαντικοί πόλοι έλξης των τουριστών. Η Πόλη συνδέει δύο ηπείρους (Ευρώπη, Ασία) οι οποίες ενώνονται με τις δύο γέφυρες επί του Βοσπόρου. Στην ευρωπαϊκή και ασιατική ακτή υπάρχουν πολλά χωριά που κάποτε κατοικούνταν σχεδόν αποκλειστικά από Έλληνες. Για κάθε Ελλαδίτη και Κύπριο προσκυνητή η περιήγηση τη Πόλης αρχίζει από την Αγία Σοφία. Οι βυζαντινοί πίστευαν ότι ο ναός της του Θεού Σοφίας ανήκε στον Θεό, το παλάτι στον αυτοκράτορα και ο Ιππόδρομος στο λαό. Μετά την άλωση ο Μωάμεθ ο κατακτητής έκανε το πρώτο του ναμάζι(προσευχή) στον Ναό αυτό, και έκτοτε, για 5 περίπου αιώνες λειτουργούσε ως τζαμί, όπως συνέβη με τον μεγαλύτερο αριθμό ορθόδοξων ναών τόσο στην Πόλη όσο και στα κατεχόμενα. Κατά περιόδους, διάφοροι σουλτάνοι πρόσθεσαν τέσσερις μιναρέδες, καταστράφηκαν τα ιστορικά Ιερά σκεύη, αφαιρέθηκαν οι εικόνες. Όσα ψηφιδωτά και νωπογραφίες γλύτωσαν, καλύφθηκαν με ασβέστη και σοβά για να μην προκαλούν το θρησκευτικό συναίσθημα των μουσουλμάνων πιστών.
Πρώτη, Αντιγόνη, Χάλκη, Πρίγκηπος...
ΣΤΑ ΧΡΟΝΙΑπου ανθούσε η ρωμαίικη μειονότητα στη Πόλη, όσοι Κωνσταντινουπολίτες ήθελαν να βρεθούν μακριά από τη θορυβώδη και όλο άγχος ζωή, να ξεφύγουν από τις σκοτούρες, να μιλήσουν άφοβα και ανενόχλητα ελληνικά έπαιρναν το καραβάκι από το Γαλάτα και σε μια περίπου ώρα βρίσκονταν στα καταπράσινα και πνιγμένα στο πράσινο Πριγκηπονήσια. Όσοι επισκέπτονται την Πόλη και κάνουν το ίδιο αυτό ταξίδι μαγεύονται από την ομορφιά του τοπίο. Με το που αποπλέει το πλοίο βλέπουμε στο νότο την Αγία Σοφία και το ανάκτορο του Τόπκαπι, γνωστό και από την κινηματογραφική ταινία με πρωταγωνίστρια της Μελίνα Μερκούρη. Προς βορρά ο Βόσπορος, ο Πύργος του Λεάνδρου, η Χαλκηδόνα, η Χρυσούπολη… Σε λίγο το πλοίο μας θα πλευρίσει το πρώτο νησί, την Πρώτη, και θα ακολουθήσουν η Αντιγόνη, η Χάλκη και η Πρίγκηπος.
Η Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης ιδρύθηκε το 1844 από τον οικουμενικό πατριάρχη Γερμανό τον Δ΄. Το φυτώριο αυτό των ιεραρχών παραμένει βουβό από το 1971 μετά από απόφαση της τουρκικής κυβέρνησης. Όσες παραστάσεις και αν έχουν γίνει από τον οικουμενικό πατριάρχη Βαρθολομαίο προς τους πιο ισχυρούς της γης, μέχρι στιγμής τουλάχιστον, δεν είχαν αποτέλεσμα ενώ αρκετοί αξιωματούχοι του τουρκικού κράτους, αντιλαμβανόμενοι το τίμημα που καταβάλει η χώρα τους, υπόσχονται την επαναλειτουργία της. Κατά τη συνάντηση του οικουμενικού πατριάρχη με τον αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσάρογλου στις αρχές Μαΐου, ο τελευταίος υποσχέθηκε να στηρίξει κάθε απόφαση του κόμματος Ερντογάν που αφορά την Θεολογική Σχολή.
