ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΤΗΣ ΕΛΙΑΣ
Μετά την ανοικοδόµηση της Αθήνας, ο θεός Ποσειδώνας και η θεά Αθηνά είχαν λογοµαχία σχετικά µε την ονοµασία της πόλης. Βασιλιάς της Αθήνας ήταν ο Κέκροπας. Οι δύο αντίπαλοι ανέβηκαν στο βράχο της Ακρόπολης, όπου ήρθαν και οι άλλοι δέκα θεοί από τον Όλυµπο για να κάνουν τον δικαστή στη διαφωνία των δύο θεών, ενώ ο Κέκροπας ορίστηκε σαν µάρτυρας.
Πρώτος διαγωνίστηκε ο Ποσειδώνας µε την τρίαινά του έδωσε ένα χτύπηµα στη γη και δηµιουργήθηκε ένα κύµα αλµυρού νερού που σχηµάτισε µια λίµνη αλµυρού νερού, την λεγόµενη Ερεχθηίδα θάλασσα.Η Αθηνά µε την σειρά της δίνει το δώρο της, φυτεύοντας µια ελιά πάνω στο βράχο γεµάτη καρπούς.
 |
| Η λογοµαχία Αθηνάς- Ποσειδώνα για την ονοµασία της πόλεως των Αθηνών . |
Ο Κέκροπας πάνω από το βράχο κοιτώντας τριγύρω βλέπει παντού θάλασσα από αλµυρό νερό από το οποίο αποτελούνταν και το δώρο του Ποσειδώνα, το δέντρο όµως της Αθηνάς ήταν το πρώτο ελαιόδεντρο στην χώρα και αποτελούσε υπόσχεση για ευηµερία και προστασία.
Έτσι, ο Κέκροπας έκρινε πως το δέντρο της Αθηνάς ήταν χρησιµότερο από εκείνο του Ποσειδώνα, και έτσι δόθηκε σε αυτή η κυριαρχία της πόλης και από αυτή πήρε και η πόλη το όνοµά της. Η ελιά της Αθηνάς ονοµαζόταν Μορία Ελαία και θεωρούνταν ως η πρώτη ήµερη ελιά στην Αθήνα και σε όλο τον κόσµο. Από αυτή την ιερή ελιά της Ακρόπολης δηµιουργήθηκαν οι δώδεκα ελιές της Ακαδηµίας και αντιστοιχούσαν στης δώδεκα πύλες της. Από αυτές τις δώδεκα ελιές
δηµιουργήθηκε το ιερό ∆άσος των Αθηνών (Μορίες Ελιές), ακόµα στα ιερά της θεάς Αθηνάς υπήρχαν ιερές ελιές και σε αρκετά υπήρχαν ελαιώνες ολόκληροι.
Ο Μύθος του Αλιρρόθιου
Ο Αλιρρόθιος ήταν γιος του Ποσειδώνα και αποφάσισε µε προτροπή του πατέρα του να κόψει τις ιερές ελιές της Αθηνάς που είχαν προέλθει από την πρώτη ελιά επειδή εξαιτίας της έχασε την πατρότητα της πόλεως των Αθηνών. Όταν όµως ο Αλιρρόθιος σήκωσε τον πέλεκη για να κόψει τις ελιές αυτός έπεσε και τον σκότωσε.
Προέλευση της ονομασίας «Μορίαι»
Για την προέλευση της ονομασίας «Μορίαι» των ιερών δέντρων, αναφέρονται διάφορες εκδοχές.
Σύμφωνα με μια εκδοχή (Ψιλάκης, 1999) η ονομασία μπορεί να οφείλεται στο ότι πιστευόταν ότι οι ελιές αυτές ήταν «μεμορημέναι …ως αποκοπείσαι η πολλαπλασιασθείσαι εκ της πρώτης και αρχεγόνου ελαίας».
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή (Σταματοπούλου,2003) η ονομασία «Μορίαι» αποδόθηκε στα δέντρα, λόγω του θανάτου (μόρου) του Αλιρρόθιου, γιου του Ποσειδώνα, που αποφάσισε με προτροπή του πατέρα του να κόψει τις ιερές ελιές, που είχαν προέλθει από την πρώτη ελιά, γιατί εξαιτίας της έχασε την πατρότητα της Αθήνας. Όταν όμως ο Αλιρρόθιος, κατά την παράδοση, ύψωσε τον πέλεκυ για να κόψει τις ιερές ελιές, αυτός έπεσε και τον χτύπησε θανάσιμα. Γιαυτό οι ιερές ελιές που προκάλεσαν τον θάνατό του (μόρο) ονομάστηκαν Μορίαι.
Πάντως τα σημερινά δεδομένα συνηγορούν ότι η ονομασία «Μορία» μάλλον προέρχεται από την λέξη μόριο που σημαίνει τμήμα, τεμάχιο. Κι αυτό γιατί η ελιά της Ακρόπολης (ανεξάρτητα του πως βρέθηκε εκεί) σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες ήταν ήμερη και είναι φανερό ότι οι άνθρωποι της εποχής θα ήθελαν να αποκτήσουν και άλλα δέντρα όμοια με αυτή. Αυτό όμως δεν μπορούσε να γίνει, σύμφωνα με όσα σήμερα είναι επιστημονικώς γνωστά, παρά μόνο με την χρήση κάποιου τμήματος (μορίου) από τα σωματικά κύτταρα του δέντρου. Το τμήμα αυτό μπορεί να ήταν ανάλογα με τις τότε γνώσεις πολλαπλασιασμού ένα απλό μάτι η ένα βλαστός (εμβόλιο) με το οποίο μπορούσε να εμβολιαστεί κάποιο άλλο άγριο δέντρο, ένας γόγγρος (τεμάχιο) η μια παραφυάδα από την βάση του δέντρου, η ένα μόσχευμα (τεμάχιο από ένα κλώνο του δέντρου) το οποίο μπορούσε να φυτευτεί και να δώσει ένα νέο δέντρο.
Νομική προστασία των «Μοριών»
Οι Μορίες ελιές αρχικά ήταν συγκεντρωμένες στην Ακαδημία όπου υπήρχε το ιερό άλσος. Αργότερα όμως καταγράφηκαν ως Μορίες όλες οι παλιές ελιές της Αττικής και υπήρχε ειδική νομοθεσία για την προστασία τους αλλά και κανόνες για την καλλιέργεια τους.
Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί σχετικά με την διατήρηση, τον τρόπο συγκομιδής και την διάθεση του ελαιόλαδου των Μοριών. Ο ιδιοκτήτες των ιερών δέντρων ήταν υποχρεωμένοι να τα προστατεύουν, να μην καλλιεργούν γύρω από αυτά και να διατηρούν τον ξύλινο φράκτη προστασίας τους που ονομαζόταν «σηκός». Υπήρχαν ειδικοί «επιγνώστες» για τον έλεγχο της καλής τους κατάστασης. Καταστροφή κάποιου δένδρου θεωρείτο πράξη της οποίας ο υπαίτιος «εζημιούτο θανάτω». Οι ιδιοκτήτες ιερών δένδρων υποχρεωνόταν να διατηρούν ακόμα και τους κορμούς τους όταν από κάποια αιτία ξεραινόταν γιατί υπήρχε το ενδεχόμενο της αναβλάστησης τους.
Οι «Μορίες στον Αθλητισμό.
Το λάδι που παραγόταν από τις «Μορίες» ελιές παραδιδόταν στους «Ταμίες» της Ακρόπολης οι οποίοι το φύλαγαν για να το μοιράσουν κατά τα Παναθήναια στους Αθλητές για να αλείψουν τα σώματα τους, η στους «αθλοθέτες» που έδιδαν αμφορείς γεμάτους με ελαιόλαδο στους νικητές των Παναθηναϊκών αγώνων .
Μέχρι το 390 π.χ. , σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η Πόλη παραχωρούσε το δικαίωμα της συλλογής των Μοριών στους ιδιοκτήτες τους οι οποίοι είχαν υποχρέωση να αποδίδουν μια συγκεκριμένη ποσότητα λαδιού για κάθε δέντρο τον χρόνο. Αργότερα όμως η Πόλη ανέθετε την συγκομιδή των Μοριών σε ένα σημαντικό Δημόσιο άρχοντα που ονομαζόταν «Επώνυμος» γιατί αυτός θα έδιδε το όνομα του στο έτος που θα βρισκόταν στην εξουσία. Οι ιδιοκτήτες των Μοριών ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν στον «Επώνυμο» μια ποσότητα ίση προς «τρία ημικοτύλια από του στελέχους έκάστου» ποσοτητα που ισοδυναμούσε με μισό λίτρο από κάθε δέντρο.
![]()
![]()
 | |||
| Η Αθηνά προσφέρει την ελιά στον Κέκροπα και στους κατοίκους της Αθήνας |
δηµιουργήθηκε το ιερό ∆άσος των Αθηνών (Μορίες Ελιές), ακόµα στα ιερά της θεάς Αθηνάς υπήρχαν ιερές ελιές και σε αρκετά υπήρχαν ελαιώνες ολόκληροι.
Ο Αλιρρόθιος ήταν γιος του Ποσειδώνα και αποφάσισε µε προτροπή του πατέρα του να κόψει τις ιερές ελιές της Αθηνάς που είχαν προέλθει από την πρώτη ελιά επειδή εξαιτίας της έχασε την πατρότητα της πόλεως των Αθηνών. Όταν όµως ο Αλιρρόθιος σήκωσε τον πέλεκη για να κόψει τις ελιές αυτός έπεσε και τον σκότωσε.
Προέλευση της ονομασίας «Μορίαι»
Για την προέλευση της ονομασίας «Μορίαι» των ιερών δέντρων, αναφέρονται διάφορες εκδοχές.
Σύμφωνα με μια εκδοχή (Ψιλάκης, 1999) η ονομασία μπορεί να οφείλεται στο ότι πιστευόταν ότι οι ελιές αυτές ήταν «μεμορημέναι …ως αποκοπείσαι η πολλαπλασιασθείσαι εκ της πρώτης και αρχεγόνου ελαίας».
Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή (Σταματοπούλου,2003) η ονομασία «Μορίαι» αποδόθηκε στα δέντρα, λόγω του θανάτου (μόρου) του Αλιρρόθιου, γιου του Ποσειδώνα, που αποφάσισε με προτροπή του πατέρα του να κόψει τις ιερές ελιές, που είχαν προέλθει από την πρώτη ελιά, γιατί εξαιτίας της έχασε την πατρότητα της Αθήνας. Όταν όμως ο Αλιρρόθιος, κατά την παράδοση, ύψωσε τον πέλεκυ για να κόψει τις ιερές ελιές, αυτός έπεσε και τον χτύπησε θανάσιμα. Γιαυτό οι ιερές ελιές που προκάλεσαν τον θάνατό του (μόρο) ονομάστηκαν Μορίαι.
Πάντως τα σημερινά δεδομένα συνηγορούν ότι η ονομασία «Μορία» μάλλον προέρχεται από την λέξη μόριο που σημαίνει τμήμα, τεμάχιο. Κι αυτό γιατί η ελιά της Ακρόπολης (ανεξάρτητα του πως βρέθηκε εκεί) σύμφωνα με όλες τις μαρτυρίες ήταν ήμερη και είναι φανερό ότι οι άνθρωποι της εποχής θα ήθελαν να αποκτήσουν και άλλα δέντρα όμοια με αυτή. Αυτό όμως δεν μπορούσε να γίνει, σύμφωνα με όσα σήμερα είναι επιστημονικώς γνωστά, παρά μόνο με την χρήση κάποιου τμήματος (μορίου) από τα σωματικά κύτταρα του δέντρου. Το τμήμα αυτό μπορεί να ήταν ανάλογα με τις τότε γνώσεις πολλαπλασιασμού ένα απλό μάτι η ένα βλαστός (εμβόλιο) με το οποίο μπορούσε να εμβολιαστεί κάποιο άλλο άγριο δέντρο, ένας γόγγρος (τεμάχιο) η μια παραφυάδα από την βάση του δέντρου, η ένα μόσχευμα (τεμάχιο από ένα κλώνο του δέντρου) το οποίο μπορούσε να φυτευτεί και να δώσει ένα νέο δέντρο.
Νομική προστασία των «Μοριών»
Οι Μορίες ελιές αρχικά ήταν συγκεντρωμένες στην Ακαδημία όπου υπήρχε το ιερό άλσος. Αργότερα όμως καταγράφηκαν ως Μορίες όλες οι παλιές ελιές της Αττικής και υπήρχε ειδική νομοθεσία για την προστασία τους αλλά και κανόνες για την καλλιέργεια τους.
Ο Αριστοτέλης μας πληροφορεί σχετικά με την διατήρηση, τον τρόπο συγκομιδής και την διάθεση του ελαιόλαδου των Μοριών. Ο ιδιοκτήτες των ιερών δέντρων ήταν υποχρεωμένοι να τα προστατεύουν, να μην καλλιεργούν γύρω από αυτά και να διατηρούν τον ξύλινο φράκτη προστασίας τους που ονομαζόταν «σηκός». Υπήρχαν ειδικοί «επιγνώστες» για τον έλεγχο της καλής τους κατάστασης. Καταστροφή κάποιου δένδρου θεωρείτο πράξη της οποίας ο υπαίτιος «εζημιούτο θανάτω». Οι ιδιοκτήτες ιερών δένδρων υποχρεωνόταν να διατηρούν ακόμα και τους κορμούς τους όταν από κάποια αιτία ξεραινόταν γιατί υπήρχε το ενδεχόμενο της αναβλάστησης τους.
Οι «Μορίες στον Αθλητισμό.
Το λάδι που παραγόταν από τις «Μορίες» ελιές παραδιδόταν στους «Ταμίες» της Ακρόπολης οι οποίοι το φύλαγαν για να το μοιράσουν κατά τα Παναθήναια στους Αθλητές για να αλείψουν τα σώματα τους, η στους «αθλοθέτες» που έδιδαν αμφορείς γεμάτους με ελαιόλαδο στους νικητές των Παναθηναϊκών αγώνων .
Μέχρι το 390 π.χ. , σύμφωνα με τον Αριστοτέλη, η Πόλη παραχωρούσε το δικαίωμα της συλλογής των Μοριών στους ιδιοκτήτες τους οι οποίοι είχαν υποχρέωση να αποδίδουν μια συγκεκριμένη ποσότητα λαδιού για κάθε δέντρο τον χρόνο. Αργότερα όμως η Πόλη ανέθετε την συγκομιδή των Μοριών σε ένα σημαντικό Δημόσιο άρχοντα που ονομαζόταν «Επώνυμος» γιατί αυτός θα έδιδε το όνομα του στο έτος που θα βρισκόταν στην εξουσία. Οι ιδιοκτήτες των Μοριών ήταν υποχρεωμένοι να δώσουν στον «Επώνυμο» μια ποσότητα ίση προς «τρία ημικοτύλια από του στελέχους έκάστου» ποσοτητα που ισοδυναμούσε με μισό λίτρο από κάθε δέντρο.
