Επιστρέφουν από τη Γερμανία 8.400 όστρακα νεολιθικών αγγείων από τη Θεσσαλία


Φέρνουν πίσω τα κλεμμένα

Το ευχάριστο νέο δεν είναι ότι επιστρέφονται 8.400 όστρακα αγγείων από νεολιθικό οικισμό, που ανέσκαψε παράνομα επί Κατοχής Γερμανός αρχαιολόγος, από την περιοχή του Βελεστίνου Θεσσαλίας , αλλά ότι «το ζήτημα της επιστροφής των ελληνικών πολιτιστικών αγαθών, που εξήχθησαν παρανόμως από τη χώρα μας, εντάσσεται στο ευρύτερο θέμα των αξιώσεων της Ελλάδας κατά της Γερμανίας για τις παραβιάσεις του δικαίου του πολέμου στη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου», όπως διαμηνύεται από το υπουργείο Εξωτερικών.
Κτηριακά κατάλοιπα νεολιθικής περιόδου από τη Θεσσαλία
 Δηλαδή, μπαίνει και η πολιτιστική κληρονομιά, που υπήρξε μεγάλο «θύμα» του πολέμου, στο κάδρο των διεκδικήσεων. Τα συγκεκριμένα αρχαία αποτελούν ελάχιστο τμήμα αυτών που έχουν κλαπεί από τους Γερμανούς την περίοδο 1941-44.
 Η αλήθεια είναι ότι το νεολιθικό σύνολο, που επαναπατρίζεται, γυρνάει με πρωτοβουλία του
γερμανικού μουσείου Pfahlbaumeseum. Από το 2010 έχουν ενημερώσει το ΥΠΠΟ οτι έχουν στις αποθήκες τους αυτά τα αρχαία και προτίθενται να τα επιστρέψουν.
Κτηριακά κατάλοιπα νεολιθικής περιόδου από τη Θεσσαλία

 Ακολούθησε αλληλογραφία και διαπραγματεύσεις. Μένει να διευκρινιστούν οι λεπτομέρειες για τη διαδικασία παράδοσης και παραλαβής των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα, σύμφωνα με τον αν. υπουργό Πολιτισμού Κ. Τζαβάρα, ο οποίος ενημέρωσε εγγράφως τη Βουλή γι' αυτή την υπόθεση με αφορμή ερώτηση που κατατέθηκε από τον ανεξάρτητο βουλευτή Γιώργο Κασαπίδη και το βουλευτή της Ν.Δ. Λάζαρο Τζαβδαρίδη.

 Τώρα, τι ακριβώς είναι τα αρχαία που θα επαναπατρισθούν; Σύμφωνα με μια μελέτη των αρχαιολόγων Αγγέλικας Ντούζουγλη και Eva Alram-Stern, τα ευρήματα προέρχονται από τη θέση Μαγούλα Βισβίκη, βόρεια του Βελεστίνου, κοντά στη λίμνη Κάρλα. Η αρχαιολογική θέση είναι γνωστή από το 1908. Πρωτοαναφέρθηκε από τον μεγάλο Ελληνα αρχαιολόγο Χρήστο Τσούντα στο βιβλίο του «Αι προϊστορικαί ακροπόλεις Διμηνίου και Σέσκλου, Αθήναι 1908». Την ανασκαφική έρευνα επί Κατοχής διενήργησε ο Γερμανός αρχαιολόγος Hans Reinterth. Αποκάλυψε υπολείμματα κτηρίου της νεότερης νεολιθικής εποχής (5300-4500 π. Χ.).

 Μετά το τέλος του πολέμου και τις δίκες της Νυρεμβέργης που ακολούθησαν, για την επιστροφή των πολιτιστικών αγαθών που διαρπάχτηκαν στη διάρκεια της Κατοχής, ένα μέρος των ευρημάτων της ανασκαφής επιστράφηκε από το Βερολίνο στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ουδείς γνώριζε όμως ποιο ήταν το σύνολο. Το 1990, μετά την επανένωση της Γερμανίας, αποκαλύφθηκε ότι υπήρχαν και άλλα τα οποία φυλάσσονταν στην Ακαδημία του Ανατολικού Βερολίνου, τα οποία μεταφέρθηκαν στο Ινστιτούτο Προϊστορίας και Πρωτοϊστορίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου του Βερολίνου (Frei Universitat). Το ανασκαφικό υλικό μελετήθηκε και δημοσιεύθηκε το 2001 από το διευθυντή του Ινστιτούτου Bernhard Hansel και το 2006 μεταφέρθηκε στο Pfahl-baumuseum Unteruhldingen, απ' όπου θα γυρίσει πίσω.

 Ας ελπίσουμε πως τα όστρακα των αγγείων θα συνοδεύονται και από το αρχείο του ανασκαφέα τους (Reinerth), έτσι ώστε όλα μαζί να παραδοθούν στο Μουσείο Βόλου, όπου είναι ο φυσικός προορισμός τους.

ΕΚΤΕΝΕΣΤΕΡΑ

Το μουσείο της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας Pfahlbaumuseum έχει διαβεβαιώσει το ελληνικό υπουργείο Πολιτισμού για την πρόθεσή του να επιστρέψει λεία πολέμου, σύμφωνα με έγγραφο του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα το οποίο διαβιβάστηκε στη Βουλή.

Όπως δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού, η παράδοση αναμένεται να γίνει εντός του Ιουνίου. Πρόκειται για 8.000 κομμάτια από αγγεία της νεολιθικής εποχής τα οποία προέρχονται από παράνομη ανασκαφή που έγινε το 1941 σε περιοχή κοντά στο Βελεστίνο και τα οποία εξήγαγε παράνομα στη Γερμανία αρχαιολόγος.

Από το 2010, η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών είχε ενημερωθεί από τον επιστημονικό υπεύθυνο του Pfahlbaumuseum της Γερμανίας, ότι στο συγκεκριμένο Μουσείο φυλάσσονται αρχαιότητες προερχόμενες από παράνομη ανασκαφή νεολιθικού οικισμού στη Θεσσαλία, η οποία διεξήχθη κατά τη διάρκεια της Κατοχής από τους Γερμανούς. Η Διεύθυνση επικοινώνησε άμεσα με το εν λόγω Μουσείο από το οποίο έλαβε διαβεβαιώσεις ότι τα αρχαία θα επαναπατρισθούν. Ακολούθησε σειρά διαπραγματεύσεων και αλληλογραφία. Τις συνεννοήσεις του υπουργείου Πολιτισμού με το Γερμανικό Μουσείο επικουρούσε ο Έλληνας Πρόξενος στη Στουτγάρδη και η παράδοση τοποθετείται στον επόμενο μήνα. Μέσα στα επόμενα 24ωρα το υπουργείο Πολιτισμού θα αποστείλει έγγραφο στο Pfahlbaumuseum προκειμένου να διευκρινιστούν όλες οι λεπτομέρειες για τη διαδικασία παράδοσης και παραλαβής των αρχαιοτήτων στην Ελλάδα.

Την ίδια ώρα σύμφωνα με εντολή του αναπληρωτή υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα προς τη Γενική Διεύθυνση Αρχαιοτήτων συγκεντρώνονται και όλα τα στοιχεία που αφορούν σε πολιτιστικά αγαθά και αρχαιολογικούς θησαυρούς που εκλάπησαν την περίοδο της Γερμανικής Κατοχής. Ειδικότερα, η Διεύθυνση Αρχαιοτήτων απευθύνθηκε στις Περιφερειακές και Ειδικές Περιφερειακές Υπηρεσίες του υπουργείου Πολιτισμού, και τους ζήτησε να προχωρήσουν τις έρευνες στη βάση των καταγραφών Ελλήνων και ξένων επιστημόνων για θησαυρούς που εκλάπησαν την περίοδο της κατοχής.

Το υπουργείο Εξωτερικών

Αλλά και το υπουργείο Εξωτερικών σε έγγραφη απάντησή του προς τον βουλευτή της ΝΔ Λευτέρη Αυγενάκη, ξεκαθαρίζει ότι το ζήτημα της επιστροφής των ελληνικών πολιτιστικών αγαθών που εξήχθησαν παρανόμως από τη χώρα μας, εντάσσεται στο ευρύτερο θέμα των αξιώσεων της Ελλάδας κατά της Γερμανίας για τις παραβιάσεις του δικαίου του πολέμου στη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.

Υπογραφή Διμερών Συμβάσεων

Γενικότερα πάντως, το υπουργείο Πολιτισμού συνεργάζεται με το Υπουργείο Εξωτερικών για την προώθηση ενός δικτύου συνεργασίας με πολλές χώρες μέσω της υπογραφής διμερών συμφωνιών για την προστασία των πολιτιστικών αγαθών και την πρόληψη της παράνομης διακίνησης τους. Η Ελλάδα έχει ήδη υπογράψει Πρωτόκολλα Συνεργασίας με την Ελβετία, την Κίνα, τις ΗΠΑ και πολύ πρόσφατα, στις 4.3.2013, και με την Τουρκία. Σε εξέλιξη βρίσκονται διαπραγματεύσεις για την υπογραφή αντίστοιχων συμφωνιών με άλλα κράτη.

Για τα παραπάνω, ενημερώθηκε εγγράφως πρόσφατα η Βουλή από τον υπουργό Πολιτισμού Κώστα Τζαβάρα με αφορμή ερώτηση που κατατέθηκε από τον ανεξάρτητο βουλευτή Γιώργο Κασαπίδη και τον βουλευτή της ΝΔ Λάζαρο Τζαβδαρίδη για τη διεκδίκηση κλεμμένων αρχαιοτήτων και άλλων θησαυρών που φυλάσσονται σε μουσεία του εξωτερικού.

Η ψηφιακή συλλογή

Η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών, ως αρμόδια για τα ζητήματα διεκδίκησης και επαναπατρισμού παρανόμως εξαχθέντων πολιτιστικών αγαθών, τηρεί ηλεκτρονικά αρχεία κλαπέντων ή και υπεξαιρεθέντων καθώς και κατασχεθέντων κινητών μνημείων. Τα αρχεία αυτά με τις αρχαιότητες που αναζητούνται στο εξωτερικό ενημερώνονται συνεχώς. Ωστόσο η αναζήτηση αντιμετωπίζει αντικειμενικές δυσκολίες, καθώς συχνά δεν υπάρχουν φωτογραφίες των αρχαιοτήτων που εκλάπησαν στο παρελθόν, γεγονός που δυσχεραίνει τόσο την ταύτιση όσο και τη διεκδίκησή τους. Στο πλαίσιο αυτό, η Γενική Γραμματεία Πολιτισμού ζήτησε κατά προτεραιότητα τον συνεχή εμπλουτισμό των Ψηφιακών Συλλογών Κινητών Μνημείων, καθώς η τήρηση φωτογραφικού αρχείου, αποτελεί συχνά τη μοναδική αδιάψευστη απόδειξη παράνομων ενεργειών.

Στην Υπηρεσία τηρείται πλήρες ηλεκτρονικό αρχείο παράνομων ανασκαφών ή και ανελκύσεων και όπως κάνει γνωστό ο υπουργός Πολιτισμού Κώστας Τζαβάρας, ύστερα από επιτυχή τεκμηρίωση και διεκδίκησή τους, όσο και κατόπιν οικειοθελούς προσφοράς, έχουν συντελεστεί κατά το παρελθόν αρκετοί επαναπατρισμοί. Όπως ειδικότερα γίνεται γνωστό, από το 2009 έως το 2012 η αρμόδια Υπηρεσία του υπουργείου Πολιτισμού έχει επαναπατρίσει 278 πολιτιστικά αγαθά ελληνικής προέλευσης και πολλά κιβώτια οστεολογικού υλικού, τα οποία είχαν διακινηθεί και εξαχθεί παράνομα από τη χώρα.

Ο κ. Τζαβάρας αναφέρει επίσης ότι επί του παρόντος βρίσκεται σε εξέλιξη ο χειρισμός πολλών υποθέσεων επαναπατρισμού πολιτιστικών αγαθών από διάφορες χώρες του εξωτερικού για τις οποίες γίνεται προσπάθεια να υπάρχει πάντα πλήρης αρχαιολογική και νομική τεκμηρίωση προκειμένου να εξαντλούνται όλα τα νόμιμα μέσα που διαθέτει η χώρα για την επιτυχή έκβαση των επαναπατρισμών.

Η σύμβαση της UNESCO

Ταυτόχρονα, η γενική γραμματεία Πολιτισμού συμμετέχει ενεργά σε όλες τις συναντήσεις των Διεθνών Οργανισμών –στους οποίους η Ελλάδα είναι μέλος– σχετικά με την πρόληψη της παράνομης διακίνησης πολιτιστικών αγαθών με σκοπό τη δημιουργία δικτύου συνεργασίας για την παρεμπόδισή της. Πιο συγκεκριμένα τον Ιούνιο του 2012, κατά τη 2η Συνάντηση των Κρατών Μερών στη Σύμβαση της UNESCO του 1970, υιοθετήθηκε πρόταση για τη Σύσταση Ειδικής Επιτροπής με αρμοδιότητα την εποπτεία της εφαρμογής της Σύμβασης. Η απόφαση αυτή κρίνεται εξαιρετικά επιτυχής ιδίως για χώρες με σημαντική πολιτιστική κληρονομιά που υποφέρουν από την παράνομη διακίνηση των πολιτιστικών αγαθών τους.

Πού έδρασαν οι δυνάμεις της Κατοχής

Παλαιότερα στη Βουλή είχε αποστείλει έγγραφο σχετικό με τους αρχαιολογικούς θησαυρούς που είχαν αφαιρεθεί βίαια και παράνομα από την Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής (1941-1944) και το υπουργείο Διοικητικής Μεταρρύθμισης με πολιτικό προϊστάμενο τότε τον κ. Δημήτρη Ρέππα. Στο έγγραφο εκείνο, ο τότε υπουργός ενημέρωνε ότι οι περιοχές που επλήγησαν περισσότερο από τη δράση των δυνάμεων της κατοχής είναι η Κρήτη, η Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, η Σάμος και η Θεσσαλία.

Ο κ. Ρέππας επικαλούνταν στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από τις Εφορείες Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων για την καταγραφή των απωλεσθεισών αρχαιοτήτων, καθώς και όσων επαναπατρίσθηκαν. Από τις απαντήσεις των αρμοδίων υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού και Τουρισμού, διαφαίνεται ότι μικρός μόνο αριθμός αρχαίων επεστράφη. Για τα περισσότερα δεν κατέστη δυνατός ο εντοπισμός τους, αφού δεν υπήρχε η αναγκαία φωτογραφική ή σχεδιαστική τεκμηρίωση. Από τις επιστροφές, στο έγγραφο του κ. Ρέππα, γίνεται ενδεικτική μνεία στο μαρμάρινο γυναικείο άγαλμα που εκλάπη από το Αρχαιολογικό Μουσείο Θεσσαλονίκης, σε επιγραφές από την Αμφίπολη, το άγαλμα της Φιλίππης, μια λακωνική κύλικα και τρία κιβώτια με αρχαία από τη Σάμο (Μουσείο Βαθέως), έναν χάλκινο τράγο (μουσείο Θέρμου), ανάγλυφο με παράσταση θράκα ιππέα (Έδεσσα), μαρμάρινη κεφαλή θεραπαινίδος από το επιτύμβιο μνημείο (Παιανία).

Το υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού δια της αρμόδιας Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών επιχείρησε, το 2011, να αποσαφηνίσει ποιες αρχαιότητες έχουν επαναπατρισθεί και να καταγράψει αναλόγως και ποια βυζαντινά/μεταβυζαντινά μνημεία είχαν αρπαγεί ή καταστραφεί. Οι απαντήσεις των αρμοδίων Εφορειών Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών συγκεντρώθηκαν και δημιουργήθηκε ένας πρώτος κατάλογος μνημείων, τα οποία είχαν υποστεί λεηλασίες ή καταστροφές. Στο έγγραφο του υπουργού Διοικητικής Μεταρρύθμισης αναφέρονται ενδεικτικά οι πυρπολήσεις μοναστηριών στο Ν. Ιωαννίνων (Μολυβδοσκέπαστου, Κοίμησης Γρεβενιτίου, Αγίου Δημητρίου Γρεβενετίου, Θεοτόκου Ασπραγγέλων, Αγίου Νικολάου Τριστένου, Γεννήσεως Θεοτόκου Τριστένου, Αγίου Αθανασίου Τριστένου, Αγίου Αθανασίου Καστανώνα, Προφήτη Ηλία Δόλιανης, Κοίμησης Θεοτόκου Ανθρακίτη). Στο Ν. Τρικάλων το μοναστικό συγκρότημα Μετεώρων, ο Ι. Ν. Αγίων Θεοδώρων, η Ι.Μ. Κοιμήσεως Θεοτόκου Γκούρας, Ι. Ν. Τιμίου Σταυρού Δολιανών, Παναγία Λιμποχόβου. Στο Ν. Αιτωλοακαρνανίας: Κάστρο Βόνιτσας, Κοίμηση Θεοτόκου Ακαρνανίας, Γενέσιο Θεοτόκου Ρέθα Βάλτου, Εισόδια Θεοτόκου Μυρτιάς Θέρμου, Παντοκράτορας Αγγελοκάστρου, Γενέσιο Θεοτόκου Κατερινούς, Άγιος Σιμεών Μεσολογγίου. Η πλειονότητα των προαναφερθέντων μνημείων αποκαταστάθηκαν μεταπολεμικώς, αναφέρει ο κ. Ρέππας επισημαίνει όμως ότι έχουν αφαιρεθεί εικόνες, χειρόγραφα και εκκλησιαστικά κειμήλια από διάφορες Μονές και ιερούς ναούς (Μονή Ταξιαρχών Γκούρας, Δήμος Κόνιτσας, Μονή Βέλλας, Καλπάκι, Ι.Μ. Ρουσάνου).

ΕΙΚΟΝΕΣ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΓΙΑ ΝΑ ΔΕΙΤΕ ΚΑΝΟΝΙΚΑ ΤΗΝ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΟ ΚΙΝΗΤΟ ΚΛΙΚ ΕΠΑΝΩ ΤΗΣ