Ένα Σχέδιο για την Ανάπτυξη των μεγαλύτερων πόρων της Ελλάδας.
Χώρας, με κοινοποίηση στους Υπουργούς Πολιτισμού, Τουριστικής Ανάπτυξης,
Ανάπτυξης και Οικονομικών, μια ρηξικέλευθη πρότασή του, «σχετική με την
οικονομική αξιοποίηση δύο μοναδικών πόρων της Ελλάδας: της αρχαιολογίας και
των αρχαιολόγων».
Πρόλογος
Το ακόλουθο σχέδιο παρουσιάζεται με την ελπίδα ότι θα συζητηθεί, θα βελτιωθεί και θα υιοθετηθεί από την Ελληνική Πολιτεία.
Οι προτάσεις του σχεδίου βασίζονται στην προφανή
παρατήρηση ότι η Ελλάδα ουδέποτε αξιοποίησε επαρκώς τους δύο μεγαλύτερους πόρους της: την αρχαιολογία και τους αρχαιολόγους.
παρατήρηση ότι η Ελλάδα ουδέποτε αξιοποίησε επαρκώς τους δύο μεγαλύτερους πόρους της: την αρχαιολογία και τους αρχαιολόγους.
Το σχέδιο βασίζεται στην μακρόχρονη εμπειρία του υπογράφοντος, ο οποίος έχει εργαστεί πολύ στενά στις αρχαιότητες και με αρχαιολόγους από τα φοιτητικά του ακόμα χρόνια, εδώ και 45 χρόνια.
Βασικές Αρχές
Πολλοί θα συμφωνήσουν ότι η Ελλάδα κατέχει έναν τεράστιο πολιτισμικό θησαυρό υπό τη μορφή των αρχαιοτήτων της, λίγοι όμως αντιλαμβάνονται ότι αυτός ο θησαυρός, εκτός από πολιτιστικός, είναι επίσης και οικονομικός – εάν αναπτυχθεί σωστά.
Το ίδιο ισχύει και για εκατοντάδες σπουδαγμένους νέους Έλληνες που έχουν αποκτήσει ένα υψηλό επίπεδο ικανοτήτων στην αρχαιολογία, των οποίων όμως η εκπαίδευση και ο ενθουσιασμός εξουδετερώνονται από την έλλειψη θέσεων εργασίας στην Αρχαιολογική Υπηρεσία ή προσκρούουν σε κάποιους ανωτέρους εντός της ΑΥ, οι οποίοι τους επιφυλάσσουν δυσμενή συμπεριφορά. [1]
Αυτοί οι νέοι αρχαιολόγοι δεν μπορούν να συνεισφέρουν στην Ελληνική αρχαιολογία όλα όσα θα ήθελαν, διότι δεν υπάρχει χώρος γι’ αυτούς, ούτε πόροι για οικονομική υποστήριξή τους.
Υπάρχει επίσης ένα αυξανόμενο πλήθος έμπειρων αρχαιολόγων οι οποίοι
συνταξιοδοτήθηκαν τελευταία, με ή χωρίς τη θέλησή τους, αλλά διατηρούν ακόμα ικανότητες για αρχαιολογικές εργασίες και θα επιθυμούσαν να συνεχίσουν να ασκούν τις δεξιότητές τους. Ομοίως, και για αυτούς δεν υπάρχουν οικονομικά περιθώρια.
Με άλλα λόγια, η πρόταση αυτή αποβλέπει στην αξιοποίηση υλικών πόρων, υπό τη μορφή των Ελληνικών αρχαιοτήτων, και ανθρώπινων πόρων, υπό τη μορφή των Ελλήνων αρχαιολόγων.
Επίσης διαπνέεται από την αρχή της ιδιωτικοποίησης, όχι των αρχαιοτήτων, αλλά της εκμετάλλευσής τους, και από την πεποίθηση ότι ένας ιδιωτικός φορέας, με κίνητρο το κέρδος, θα προστατεύσει και θα μεταχειριστεί με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις αρχαιότητες, αφού αυτές θα αποτελούν μακροπρόθεσμα την πηγή των εσόδων. Όπως ακριβώς ο γεωργός, που περιποιείται προσεκτικά τα χωράφια του και με μεγάλη σύνεση επιδιώκει τη μέγιστη απόδοσή τους, έτσι και ο ιδιωτικός φορέας που θα αναλάβει υπό την ευθύνη του τις αρχαιότητες, θα τις μεταχειριστεί ως μεγάλο πλούτο.
Η Πρόταση
Η Ελληνική Πολιτεία (ΕΠ) θα επιλέξει έναν αριθμό γνωστών αρχαιολογικών χώρων, δέκα, ίσως, αρχικά, καθένας από τους οποίους παρουσιάζει διαφορετικά σημεία ενδιαφέροντος, με ειδολογικά κριτήρια τη χρονολογική διασπορά και τον επικρατούντα χαρακτήρα, όπως οικιστικά κέντρα, νεκροταφεία, ιερά κλπ.
Αυτοί οι χώροι θα πρέπει να είναι διεσπαρμένοι σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Υποψήφιοι κατά προτεραιότητα θα πρέπει να είναι χώροι σε αγροτικές περιοχές, που ίσως εντοπίστηκαν αρχαιολογικά τον προηγούμενο αιώνα, αλλά ποτέ δεν ανασκάφτηκαν και σήμερα ούτε προστατεύονται, ούτε φυλάσσονται. Επίσης θα πρέπει να είναι ελεύθεροι από σύγχρονες παρεμβάσεις (κτίρια, διερχόμενοι αγωγοί κ.λπ). Οι χώροι αυτοί θα προκηρυχθούν δημόσια για την εκδήλωση ενδιαφέροντος ιδιωτικών εταιρειών. Στους όρους της Προκήρυξης θα περιγράφονται τα παρακάτω Δικαιώματα και Υποχρεώσεις, με τη βασική επισήμανση ότι η κυριότητα των τεχνουργημάτων και των αρχαίων χώρων θα ανήκει πάντοτε στην ΕΠ. Η ανάδοχος εταιρεία θα «μισθώσει» τον χώρο και το δικαίωμα οικονομικής εκμετάλλευσης αυτού και των αρχαιοτήτων του, κινητών και μη, για ένα προκαθορισμένο χρονικό διάστημα (ίσως 20-25 έτη).
Δικαιώματα και Υποχρεώσεις της Εκμισθώτριας Εταιρείας (ΕΕ).
1) Η ΕΕ θα αγοράσει επ’ ονόματι της ΕΠ όλα τα αναγκαία για τις ανασκαφές ακίνητα, και αμέσως θα περιφράξει τον χώρο και θα φροντίσει τη φύλαξή του.
2)Η ΕΕ θα κατασκευάσει, πριν τις ανασκαφές της, ένα κτίριο που θα εξυπηρετεί τις ανάγκες μουσειακών εκθέσεων, εργαστηρίου συντήρησης και αποθήκευσης των μη εκθέσιμων αρχαίων ευρημάτων. Τα αρχιτεκτονικά για το μουσείο σχέδια θα πρέπει να υλοποιηθούν σε συνεργασία με το αρμόδιο γραφείο της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και μετέπειτα να δοθούν στο Υπουργείο Πολιτισμού προς έγκριση.
3) Η ΕΕ θα εξασφαλίσει και προ των ανασκαφών, κατ’ ελάχιστον, το ακόλουθο προσωπικό:
α) Διευθυντής. Αυτός θα είναι ένας έμπειρος επαγγελματίας αρχαιολόγος, καθ’ ολοκληρίαν υπεύθυνος για τις εργασίες στο πεδίο και στο μουσείο.[2]
β) Φύλακες / Ξεναγοί. Θα πρέπει να απασχολούνται 8-10 φύλακες, προκειμένου να υπάρχει φύλαξη όλο το εικοσιτετράωρο. Θα πρέπει να είναι πτυχιούχοι αρχαιολόγοι και να μιλούν τουλάχιστον δύο γλώσσες. Θα είναι υπεύθυνοι όχι μόνο για φύλαξη, αλλά και για παροχή πληροφοριών στους επισκέπτες, και τα καθήκοντά τους θα διευρυνθούν όταν η ΕΕ αρχίσει τις ανασκαφικές της εργασίες.
γ) Εντόπιοι εργάτες. Η ΕΕ θα προσλάβει δύο άνδρες ή γυναίκες που θα διατηρούν τον περιβάλλοντα χώρο των ανασκαφών και του μουσείου σε καλή κατάσταση.
4) Όταν αποκτηθούν τα απαραίτητα ακίνητα και το μουσείο/εργαστήριο συντήρησης τεθεί σε κατάσταση λειτουργίας, η ΕΕ οφείλει να προσθέσει στο προσωπικό της έναν εξειδικευμένο συντηρητή αρχαιοτήτων και περισσότερους φύλακες-ξεναγούς, σε εποχική βάση. Η ΕΕ θα μπορεί επίσης να χρησιμοποιεί και εντόπιους εθελοντές κατάλληλους για φύλακες – οδηγούς, όπως γίνεται κατά κόρον – για παράδειγμα- στην Αγγλία (βλ.: http://www.english-heritage.org.uk/caring/get-involved/volunteering/).
5) Η ΕΕ θα είναι υποχρεωμένη να πραγματοποιεί επιστημονική ανασκαφή στο χώρο για τουλάχιστον δύο μήνες κάθε χρόνο.
6) Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα να πωλεί εισιτήρια εισόδου και να δημιουργεί έσοδα σε ετήσια βάση.
7) Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα να ανακοινώνει δημόσια το πρόγραμμα ανασκαφών του επόμενου έτους και να πωλεί εισιτήρια, με τα οποία θα επιτρέπεται στους επισκέπτες η παρακολούθηση της εξέλιξης των ανασκαφικών εργασιών.
8) Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα να εγκαταστήσει και διατηρήσει ένα κατάστημα πώλησης αναμνηστικών, μέσα ή κοντά στο μουσείο, με είδη που θα σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τον χώρο. Θα έχει επίσης το δικαίωμα να πωλεί στο κατάστημα αυτό αντίγραφα ευρημάτων του χώρου.
9) Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα, με την υποστήριξη της ΕΠ, να εκμεταλλεύεται καφετέρια και/ή εστιατόριο, και /ή ξενοδοχείο σε γειτνίαση με το μουσείο, με τον όρο να μην υπάρξει καμία φυσική ή αισθητική επιβάρυνση των αρχαιοτήτων από οποιαδήποτε νέα κατασκευή.
10) Η ΕΕ θα υποχρεούται να διοργανώνει ξεναγήσεις/εκπαιδευτικά σεμινάρια για μαθητές των τοπικών Σχολείων, που θα προσμετρούν με κάποιο τρόπο στο «μαθητικό βιογραφικό» τους, με σκοπό την ανάπτυξη μακροπρόθεσμων αρχαιολογικών ενδιαφερόντων σε αυτά τα παιδιά.
11) Η ΕΕ θα υποβάλλει στην ΕΠ ετήσια αναφορά με τα αποτελέσματα των ανασκαφών της, κατάλογο καταγραφής των νέων ευρημάτων της και έκθεση με τα ενδεχόμενα προβλήματα. Ταυτόχρονα η ΕΕ θα καταθέσει στην ΕΠ το σχέδιο της για την ανασκαφική δραστηριότητα του επόμενου χρόνου, μαζί με κατάλογο του προσωπικού.
12) Η ΕΕ θα έχει το δικαίωμα να δημοσιεύει και να πωλεί στο μουσείο /κατάστημα δώρων τις ετήσιες εκθέσεις της καθώς και συνοπτικούς τουριστικούς οδηγούς του αρχαιολογικού χώρου και του μουσείου. Θα έχει επίσης το δικαίωμα να διανέμει δελτία Τύπου, να ανακοινώνει τις νέες αποκαλύψεις και να προμηθεύει με αντίγραφα των δημοσιεύσεων την Αρχαιολογική Υπηρεσία και την ΕΠ.
13) Η ΕΕ θα φορολογείται για τα καθαρά της κέρδη.
Δικαιώματα και Υποχρεώσεις της Ελληνικής πολιτείας (ΕΠ)
1) Η ΕΠ οφείλει να συστήσει μια Επιτροπή, ίσως δεκαπενταμελή, με τη συμμετοχή εκπροσώπων των Υπουργείων Πολιτισμού, Τουρισμού, Παιδείας, Οικονομικών και Ανάπτυξης.[3]Η Επιτροπή αυτή θα είναι αρμόδια για:
α) τη δημιουργία ενός καταλόγου αρχαιολογικών χώρων που θα διατίθεται σε υποψήφιες/ενδιαφερόμενες ΕΕ.
β) τη δημιουργία ενός Μητρώου δυνητικών Διευθυντών (κατά προτίμηση και όχι αποκλειστικά αρχαιολόγων), που θα είναι διαθέσιμοι στις δυνητικές ΕΕ. Αυτοί οι Διευθυντές θα είναι έμπειροι και γνώστες τόσο των αρχαιολογικών μεθόδων, όσο και των ειδικών χώρων και περιοχών που θα έχουν επιλεγεί. Θα πρέπει επίσης να έχουν εκπαιδευτεί σε θέματα Διοίκησης και Δημοσίων Σχέσεων.
γ) την αξιολόγηση των προτάσεων των υποψήφιων ΕΕ με δικαίωμα αποδοχής (με ή χωρίς διορθώσεις) ή απόρριψης των προτάσεων αυτών.
δ) την τελική μορφή της σύμβασης μεταξύ ΕΠ και ΕΕ.
ε) την έγκριση της θέσης και της μορφής των μουσείων που θα κατασκευαστούν από τις ΕΕ.
2) σε περίπτωση που η ΕΕ αδυνατεί να έλθει σε συμφωνία με κάποιον ιδιοκτήτη για την απευθείας αγορά του απαραίτητου ακίνητου επ’ ονόματι του Ελληνικού Δημοσίου, η ΕΠ υποχρεούται να προβεί σε αναγκαστική απαλλοτρίωση του ιδιωτικού ακινήτου, με δαπάνες της ΕΕ.
3) ΕΠ οφείλει να εγκρίνει (ή όχι) τα σχέδια του μουσείου και των λοιπών εγκαταστάσεων εντός προθεσμίας το πολύ δύο μηνών από την υποβολή του σχετικού φακέλου αίτησης της ΕΕ. Η ΕΠ θα είναι επίσης υποχρεωμένη να διευκολύνει χρονικά τις αδειοδοτήσεις δόμησης που προβλέπονται από το νόμο για την κατασκευή μουσείου.
4) Η ΕΠ θα υποχρεούται να εγκρίνει (ή όχι) το πρόγραμμα ανασκαφών και το προσωπικό για την ανασκαφή του επόμενου έτους εντός δύο μηνών από την υποβολή σχετικής αίτησης της ΕΕ. Παράλειψη απάντησης θα εκληφθεί αυτόματα ως έγκριση.
5) Η αρμόδια Εφορεία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας (ΑΥ) θα υποβάλλει στην ΕΠ ετήσια έκθεση για την πρόοδο των εργασιών της ΕΕ και τη συμμόρφωσή της προς τις υποχρεώσεις της και θα εισηγείται (θετικά ή αρνητικά) για την αποδοχή του ετήσιου απολογισμού της ΕΕ και του υποβαλλόμενου από αυτήν προγράμματος εργασιών του επομένου έτους.
Σε περίπτωση αρνητικής εισήγησης της ΑΥ, η ΕΠ υποχρεούται να επιληφθεί με σχετική διερεύνηση του θέματος και η ΕΕ διατηρεί δικαίωμα ένστασης.
Εάν αποδειχθεί ότι η αρνητική εισήγηση της ΑΥ είναι βάσιμη και ότι οι αρχαιότητες έχουν υποστεί ζημίες οφειλόμενες σε πράξεις ή παραλείψεις της ΕΕ, η σύμβαση μεταξύ ΕΠ και ΕΕ μπορεί να θεωρηθεί άκυρη, και η ΕΕ θα απολέσει την οικονομική της επένδυση.
Εάν η έκθεση της ΑΥ είναι αρνητική και κατά τη διερεύνηση της ΕΠ αποδειχθεί ότι αυτή είναι ανακριβής και ότι οι αρχαιότητες δεν έχουν υποστεί ζημίες εξ υπαιτιότητος της ΕΕ, ο αρμόδιος για την έκθεση της ΑΥ υπάλληλος θα μπορούσε/μπορεί να υποβιβαστεί κατά δύο επίπεδα. Εάν δε υποπέσει στο ίδιο σφάλμα ανακριβούς αρνητικής έκθεσης, θα πρέπει να απομακρυνθεί από την ΑΥ αυτεπάγγελτα.
Η Σύμβαση
Η ΕΠ και η ΕΕ θα συνάψουν Σύμβαση με τους ανωτέρω όρους που διαλαμβάνονται στο παρόν έγγραφο. Η Σύμβαση θα ισχύει για 20-25 χρόνια. Η Σύμβαση θα μπορεί να ανανεωθεί με αμοιβαία συμφωνία για χρονικό διάστημα, που μπορεί να καθοριστεί.
Τα Πλεονεκτήματα
1) Η συντήρηση, η ασφάλεια και η ανάπτυξη τέτοιου αρχαιολογικού χώρου θα αναληφθούν από την ΕΕ, υπό την εποπτεία της ΕΠ, χωρίς ωστόσο δαπάνες και οικονομική επιβάρυνση της ΕΠ. Δεκάδες παραμελημένες περιοχές, που βρίσκονται προς το παρόν στο έλεος βανδαλισμών και κλοπών, θα προστατευθούν χωρίς δαπάνες της ΕΠ.[4]
2) Θα δημιουργηθεί απασχόληση σε σημαντικό αριθμό πολιτών, συμπεριλαμβανομένων και των επαγγελματιών αρχαιολόγων. Πολλοί εντόπιοι (ίσως μερικές δεκάδες ανά περιοχή) θα απασχοληθούν ως εργάτες ανασκαφών - φύλακες, καθαριστές, πωλητές στο κατάστημα δώρων και προσωπικό στο ξενοδοχείο και στην καφετέρια/εστιατόριο.
3) Θα αναπτυχθεί θεματικός τουρισμός εστιασμένος στις αρχαιολογικές εργασίες και οι αρχαιολόγοι θα προκαλέσουν θετικές δημόσιες σχέσεις και επαναληψιμότητα επισκέψεων. Οι τουρίστες θα επιστρέφουν πάλι και πάλι, κάθε χρόνο, για να δουν τι ανακαλύπτεται στον «δικό» τους χώρο. Η ΕΕ μπορεί να φωτογραφίζει τους επισκέπτες με τα ευρήματα και να διαθέτει φωτογραφίες των επισκεπτών με τα ευρήματα που έτυχε να αποκαλυφθούν την ημέρα της επίσκεψής τους και έτσι να δημιουργήσει μια ομάδα «Φίλων» του χώρου, με τους οποίους είναι συνδεδεμένη επαφή.
4) Η ΕΕ, εκτός από έσοδα των εισιτηρίων εισόδου και παρακολούθησης, θα μπορεί να επωφεληθεί ικανοποιητικά από τη διαμονή και εστίαση των επισκεπτών κατά τη διάρκεια των ανασκαφών και σε λιγότερο βαθμό– αλλά όχι αμελητέο – κατά τη διάρκεια του υπόλοιπου χρόνου. Ο αριθμός των επισκεπτών θα αυξάνει, καθώς τα νέα για τις δραστηριότητες στο χώρο θα ταξιδεύουν παντού.
5) Τα τουριστικά γραφεία θα μπορούν να διοργανώνουν επισκέψεις σε διάφορους χώρους κατά τη διάρκεια των εκεί ανασκαφών και θα μπορούν να συνεργάζονται με τις αντίστοιχες ΕΕ ώστε οι ανασκαφικές περίοδοι να εκτείνονται από τον Απρίλιο μέχρι τον Αύγουστο.
6) Πολλοί μαθητές των Σχολείων θα ενθαρρυνθούν να επιδιώξουν καριέρα στην αρχαιολογία, με αποτέλεσμα να υπάρξει μια συνεχής τροφοδότηση της εργασιακής απασχόλησης, προς όφελος των επερχόμενων γενεών.
7) Η ΕΠ θα έχει έσοδα από τη φορολόγηση της μισθωτής εργασίας των απασχολουμένων και των κερδών της ΕΕ.
Τα Μειονεκτήματα
1) Θα είναι δύσκολο με δεδομένη τη φήμη της ΑΥ για κωλυσιεργία να εκδηλωθεί ενδιαφέρον από υποψήφιες ΕΕ που θα μπορούσαν και θα έκαναν τις απαραίτητες προκαταρκτικές επενδύσεις.
2) Θα απαιτηθεί συντονισμένη προσπάθεια για να αποδεχθεί η ΑΥ περιορισμό των δικαιοδοσιών της, αφού άλλωστε η ικανότητά της να προστατεύσει τις αρχαιότητες πραγματικά θα ενισχυθεί με αυτό το σχέδιο.
3) θα υπάρξει αρχικά μια δυσμενής αντιμετώπιση του σχεδίου, για δύο λόγους:
α) Εντύπωση ότι η ΕΕ θα μπορεί να υπεξαιρεί αρχαιότητες χωρίς να γίνεται αντιληπτή. Αυτό δεν μπορεί να εμπνέει πραγματική ανησυχία κυρίως λόγω των οικονομικών – αφού αν η ΕΕ διοχετεύσει αρχαιότητες εκτός Ελλάδας, ουσιαστικά περιορίζει τις οικονομικές προσδοκίες της. Τι θα έχει να εκθέσει στο μουσείο; και τι αντίγραφα προς πώληση θα μπορεί να παράγει από αντικείμενο που έχει εξαφανιστεί;
Επιπλέον, σε μια διαφανή διαδικασία ανασκαφής υπό το φως του ήλιου, με προσωπικό και επισκέπτες να παρακολουθούν, η αποκάλυψη ενός τεχνουργήματος θα γίνεται ευρέως γνωστή από την ίδια τη στιγμή της ανεύρεσης και ακολούθως το ιστορικό του θα καταγράφεται στο μουσείο και στα αρχεία της ΑΥ.
Η ιστορία των ανασκαφών από τις Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές δείχνει καθαρά τον πραγματικά πολύ μικρό κίνδυνο τέτοιων κλοπών. Στην πράξη, όπως προτείνεται παραπάνω (Πλεονεκτήματα #1), οι παράνομες νυχτερινές ανασκαφές θα εξαλειφτούν από τη στιγμή που ένας χώρος περιέλθει στον έλεγχο μιας ΕΕ.
β) το σχέδιο μπορεί να θεωρηθεί «εμπορευματοποίηση» της αρχαιολογίας, που προκαλεί ευτελισμό και μοιάζει με «Ντίσνεϋ-οποίηση». Τέτοιες ενστάσεις μπορεί να προέλθουν από κάποιους που κατέχουν αρχαιολογικές θέσεις και αμείβονται για την εκπλήρωση των καθηκόντων τους. Μα αυτοί δεν χρησιμοποιούν ήδη την αρχαιολογία ως οικονομική βάση της ζωής τους;
Το ζήτημα εγείρει πολλές συζητήσεις. Το σίγουρο είναι ότι δεν υπάρχει τίποτα το επιλήψιμο ούτε σε μια άρτια αρχαιολογική ανασκαφή ούτε στον ενθουσιασμό των θεατών της.
Γενικές παρατηρήσεις
1) Το σχέδιο που προτείνεται πιο πάνω έχει, σε μεγάλο βαθμό, εφαρμοστεί ήδη κατά τον τελευταίο αιώνα και πλέον, με τις Ξένες Αρχαιολογικές Σχολές σε ρόλο ΕΕ. Η προφανής διαφορά είναι ότι ο σκοπός των Ξ.Α.Σ ήταν επιστημονικός και ότι διατηρούσαν τα πνευματικά δικαιώματα των αποκαλύψεών τους. Στο παρόν σχέδιο, οι ΕΕ θα έχουν επιπλέον οικονομικά και εμπορικά δικαιώματα, τα οποία σήμερα ελάχιστα ασκούνται από την ΕΠ. Οι Ξ.Α.Σ έχουν φέρει εκατομμύρια ευρώ στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του περασμένου αιώνα και όχι μόνο. Οι ΕΕ θα φέρουν ακόμα περισσότερα, αφού θα επιδιώκουν να εδραιώσουν ένα βασικό στοιχείο, την κερδοφορία των επιχείρησεών τους.
2) Αυτή η πρόταση θα προσφέρει σε ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη την ευκαιρία να ανακαλύψουν ένα μέρος του εαυτού τους. Ο Ελληνισμός δεν περιορίζεται μόνο στους Έλληνες, καθώς κάθε ανθρώπινο ον διατηρεί - σε κάποιο βαθμό - ένα μέρος της αρχαίας Ελλάδα μέσα στον εαυτό του και την κοινωνία του.
3) Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών, το προσωπικό της ΑΥ διακρίνεται όσο ποτέ σε αυτούς που εμπνέονται από την αγάπη τους για τις αρχαιότητες και σε εκείνους που έχουν ως κίνητρο τη θεσιθηρία και την εξουσία, δηλαδή από τη μια σε εκείνους που είναι οι πραγματικοί αρχαιολόγοι, και από την άλλη σε εκείνους που είναι γραφειοκράτες. Το παρόν σχέδιο ανοίγει δρόμο στους πρώτους να αναπτύξουν τις δεξιότητές τους, χωρίς τα εμπόδια των τελευταίων. Αυτό θα αποσοβήσει, ή τουλάχιστον θα περιορίσει σε ελεγχόμενο βαθμό, την κακοδιαχείριση των αρχαιοτήτων από τους τελευταίους, τουλάχιστον στους χώρους που θα ελέγχονται από τις ΕΕ[5].
Χρειάζεται να επισημανθεί ότι υπάρχει ανάγκη συνύπαρξης και των αρχαιολόγων και των γραφειοκρατών, αλλά είναι σπάνιο να συναντήσει κανείς το συνδυασμό των ιδιοτήτων και των ιδιομορφιών και των δύο κατηγοριών στα ίδια πρόσωπα. Αυτό το σχέδιο προχωρά ένα βήμα παραπέρα καθώς απελευθερώνει τους αρχαιολόγους να φροντίζουν απρόσκοπτα τις αρχαιότητες και τους γραφειοκράτες να προστατεύουν τις θέσεις τους.
Παράδειγμα πιλοτικής εφαρμογής
Στη συνέχεια της εισήγησής μου, θα χρησιμοποιήσω ως παράδειγμα τον αρχαιολογικό χώρο των Αηδονίων, δυτικά της Νεμέας, αν και υπάρχουν δεκάδες παρόμοιων περιπτώσεων σε όλη την Ελλάδα. Και επικαλούμαι τα Αηδόνια για τον απλό λόγο ότι τα γνωρίζω αρκετά καλά, αφού έχω ζήσει και εργαστεί στην περιοχή τα τελευταία 40 χρόνια.
Το 1976 αποκαλύφθηκε από λαθρανασκαφείς στην άκρη του χωριού Αηδόνια ένα μυκηναϊκό νεκροταφείο, που περιελάμβανε 18 θαλαμοειδείς τάφους, όλοι εκ των οποίων είχαν συληθεί σε διαφορετικό βαθμό. Επρόκειτο για μια κλοπή που στοίχισε την απώλεια αναρίθμητων τεχνουργημάτων, απροσδιόριστα μεγάλης αξίας. Ένα μικρό μέρος αυτού του χαμένου θησαυρού (αποτιμώμενης αξίας $1,500,000), που επέστρεψε το 1993 από ένα ιδιωτικό οίκο δημοπρασιών της Νέας Υόρκης, αποτέλεσε μικρό αντιστάθμισμα της μεγάλης απώλειας.
Στις πάνω από τρεις δεκαετίες που μεσολάβησαν, αφ’ ότου ανοίχτηκαν οι προαναφερθέντες τάφοι και η ΑΥ, επιλαμβανόμενη της εποπτείας του χώρου, προχώρησε σε νέες ανασκαφές που έφεραν στο φως ό,τι είχε μείνει από τους λαθρανασκαφείς, η έκταση στην οποία βρίσκονται οι τάφοι δεν έχει ακόμα περιέλθει στο Δημόσιο, παραμένει χωρίς περίφραξη και δεν φυλάσσεται. Η ΕΕ θα εξασφάλιζε με αγορά και θα προστάτευε αυτή την εδαφική έκταση, καθώς και τη γειτονική της, όπου πολλοί ακόμα τάφοι – ασύλητοι στα χρόνια μας – φαίνεται να υπάρχουν.
Με δεδομένο ότι οι τάφοι (δηλ. οι ενταφιασμένοι άνθρωποι) αποτελούν μαρτυρία ανθρώπινης ζωής στην περιοχή, μια ΕΕ θα είχε ενδεχομένως το ενδιαφέρον
να εντοπίσει και να ανασκάψει το οικιστικό τους κέντρο. Και στην περίπτωση αυτή, η ανασκαφή θα προϋπέθετε την απόκτηση της γης επ’ ονόματι της ΕΠ.
Τα ευρήματα των μέχρι τώρα ανασκαφών, που τώρα βρίσκονται στο μουσείο της Νεμέας, θα μπορούσαν να επιστρέψουν στα Αηδόνια και να εκτεθούν στο εκεί νέο μουσείο. Έτσι, το νέο μουσείο θα μπορούσε να δημιουργηθεί και να ανοίξει στο κοινό πριν ακόμα η ΕΕ αρχίσει νέες ανασκαφές στην περιοχή. Κάποια μάλιστα από τα μέχρι σήμερα ευρήματα θα μπορούσαν να αναπαραχθούν σε αντίγραφα, ώστε να πωλούνται στο κατάστημα αναμνηστικών ειδών του νέου τοπικού μουσείου. Αυτό μάλιστα το μουσείο θα μπορούσε να συνδεθεί συμβολικά με τον διεθνή αγώνα κατά των λαθρανασκαφών και της αρχαιοκαπηλείας, αυξάνοντας την ελκτικότητά του.
Το πρόσωπο που θα αναλάμβανε Διευθυντής/Διευθύντρια στο πρόγραμμα ανασκαφών στα Αηδόνια για λογαριασμό της ΕΕ θα πρέπει να έχει εμπειρία και γνώσεις και μάλιστα εξειδικευμένες γύρω από τα Αηδόνια. Στην προκειμένη περίπτωση, υπάρχει ένα τέτοιο πρόσωπο που έχει πρόσφατα συνταξιοδοτηθεί από την ΑΥ και θα μπορούσε να αναλάβει Διευθύντρια, για λογαριασμό της ΕΕ.
Αυτό το πρόσωπο έχει μελετήσει το αρχαιολογικό υλικό της ανασκαφής της ΑΥ στα Αηδόνια από την πρώτη ημέρα των επί τόπου εργασιών και θα ήταν η καταλληλότερη να συνεχίσει τις σχετικές επιστημονικές δημοσιεύσεις της, με την υποστήριξη της ΕΕ, παράλληλα με την άσκηση διευθυντικών καθηκόντων στο πολύ ευρύτερο νέο πρόγραμμα.
Ο τοπικός πληθυσμός, που έχει ζήσει το παράδειγμα της Νεμέας, εκλαμβάνει τις λαθρανασκαφές της δεκαετίας του 1970 ως κλοπή σε βάρος του και είναι διατεθειμένος να υποστηρίξει ένα πρόγραμμα που θα έφερνε απασχόληση σε δεκάδες συμπολίτες και θα αποτελούσε ορατό σύμβολο ενίσχυσης της τοπικής υπερηφάνειας.
Επομένως, μπορούμε να ευελπιστούμε σε συμφωνία με τις τοπικές αρχές για τη χρήση του παλαιού σχολείου ως μουσείο ή κατάλυμα/εστιατόριο/πωλητήριο και σε διαπραγματεύσεις για αγορά γης που θα μπορούσαν να επισπεύσουν με τη βοήθεια του τοπικού παράγοντα.
Τέλος, η ΕΕ των Αηδονίων θα μπορούσε κάλλιστα να επεκταθεί και να συμπεριλάβει την αρχαία πόλη του Φλιούντος, μερικά χιλιόμετρα πιο πέρα, συνδυάζοντας, σε επίπεδο εμπειριών αρχαιολογικού τουρισμού, μια προϊστορική νεκρόπολη με μια πόλη-κράτος Κλασικής / Ελληνιστικής Περιόδου.
Συμπέρασμα
Το σχέδιο που ήδη προτάθηκε παραπάνω αναμφίβολα επιδέχεται βελτιώσεις λόγω των ιδιαιτεροτήτων από περιοχή σε περιοχή, εάν όμως υιοθετηθεί από την ΕΠ και υποστηριχθεί από την ΑΥ, θα μπορούσε να αποτελέσει πρότυπο αξιοποίησης ενός επιχειρηματικά εκμεταλλεύσιμου μοναδικού θησαυρού, που είναι αποκλειστικά Ελληνικός και θα μπορούσε να τροφοδοτεί ανεξάντλητα και τις επόμενες γενιές. Έτσι, θα καλλιεργηθεί, θα αναδειχθεί και θα αξιοποιηθεί μια βιώσιμη πηγή οικονομικών πόρων για την Ελλάδα, με παράλληλη προστασία της για τις επερχόμενες γενιές.
Η Ελλάδα μπορεί να αναβαθμιστεί σε έθνος αρχαιολόγων και η αρχαιολογία μπορεί να αναδειχθεί ως το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ελληνικής κοινωνίας, που πρέπει όχι να αντιμετωπιστεί ως τροχοπέδη στην πρόοδο, αλλά αντιθέτως να αναγνωριστεί ως συνεχές κίνητρο ώθησης και προβολής όλων των Ελλήνων.
Στέφανος Γ. Μίλλερ
Ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μπέρκλεϊ στην Καλιφόρνια
Ομότιμος Διευθυντής Ανασκαφών Νεμέας
Τέως Διευθυντής Αμερικανικής Σχολής Κλασικών σπουδών στην Αθήνα (1982-1987)
Πολιτογραφημένος Έλληνας με Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ 1158 Β΄-19/8/2005)
Επίτιμος Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών (1996)
Ταξιάρχης του Τάγματος της Τιμής (1996)
Επίτιμο Μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ελληνικής Αρχαιολογικής Εταιρείας
Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου Συλλόγου για την Αναβίωση των Νεμέων Αγώνων
[1] Είναι διαπίστωσή μου, παρόλο με γενικευμένη ισχύ, ότι κάποιοι άνθρωποι που αναλαμβάνουν θέσεις εξουσίας και για λόγους αλλότριους προς την επαγγελματική δεοντολογία, προσπαθούν να κρύψουν την ανεπάρκειά τους πίσω από «αυτοκρατορική συμπεριφορά». Στη σκιά τέτοιων «προϊσταμένων» οι νέοι άνθρωποι που πραγματικά νοιάζονται για τις Ελληνικές αρχαιότητες αποθαρρύνονται και απογοητεύονται, οι δε νέοι άνθρωποι που αποβλέπουν μόνο στην απόκτηση ισχύος παραδειγματίζονται σε τέτοιου είδους συμπεριφορά, αναπαράγοντάς την στο πλαίσιο της γραφειοκρατίας.
[2] Η ΕΕ ενδέχεται να χρειαστεί έναν Οικονομικό Διευθυντή, ο οποίος σε συνεννόηση με τον Διευθυντή, θα είναι υπεύθυνος για τις πωλήσεις των εισιτηρίων εισόδου και για τα αντίγραφα που θα πωλούνται στο πωλητήριο/κατάστημα με τα είδη δώρων. Αυτός / αυτή - πάντα σε συνεννόηση με τον Διευθυντή – θα είναι επίσης υπεύθυνος για τη συντήρηση και ασφάλεια του χώρου, καθώς και για την οικονομική διαχείριση του ξενοδοχείου και εστιατορίου.
[3] Σε ορισμένα από τα κάτωθι σημεία, η ΕΠ θα μπορεί/θα πρέπει να εκπροσωπείται από το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ). Ωστόσο, μια ευρύτερη Επιτροπή, ειδική για οικονομικά θέματα, κρίνεται απαραίτητη. Οι σχέσεις μεταξύ αυτής της Επιτροπής και του ΚΑΣ χρειάζεται να προσδιοριστούν με προσεκτικό τρόπο.
[4] Η συνεχόμενη έκθεση των αρχαιοτήτων σε βανδαλισμούς μπορεί να αποδειχθεί, μεταξύ πολλών παραδειγμάτων, από την πρόσφατη συντριβή αρχαίων λίθινων θρόνων στη νοτιοανατολική γωνία του "Παλατιού" του Φλιούντα (ίσως Βουλευτήριου), που ανακαλύφθηκε το 1924. Βλέπε Ν. Παπαχατζή, Παυσανίου Ελλάδος Περιηγήσις II (1976) σελ. 118, εικ. 109, πίσω κέντρο.
[5] Δεν προτίθεμαι να απαριθμήσω εδώ πρόσφατα παραδείγματα τέτοιας σημαντικής κακοδιαχείρισης αρχαιοτήτων, αλλά είμαι πρόθυμος να το κάνω εφ’ όσον απαιτηθεί ή εφ’ όσον αμφισβητηθεί η παρούσα μαρτυρία μου.
