Υπάρχουν τουλάχιστον 20 μοναδικοί λόγοι για τους οποίους πρέπει κανείς ν' επισκεφθεί τη «Δήλο του Βορρά», όπως διαβάζουμε στο βιβλίο «Σαμοθράκη-Ιερά Νήσος» (συγρ. Γιώργος Λεκάκης). Ή αλλιώς ειπείν, 20 μοναδικά πράγματα που θα δείτε, θ' αντιληφθείτε, θα γνωρίσετε, θα γευτείτε και θ' απολαύσετε μόνον εδώ και σε καμία άλλη γωνιά της Γης!
Του Γιώργου Λεκάκη
Στον αρχαιολογικό χώρο, στ' ανατολικά του Νεωρίου, προς το Ιερόν, υπάρχει ένας παράξενος βράχος (1,20x0,80μ.) περίπου, ο οποίος προεξέχοντας από το έδαφος ενσωματώθηκε στο μετέπειτα κτισμένο τοίχο (3ος π.Χ. αι.) αγνώστου χρήσεως δωματίου. Ο τοίχος είναι κατασκευασμένος από επιμήκεις ογκόλιθους, καταφανώς μυκηναϊκής τεχνοτροπίας.
Το 1990, επισκεπτόμενη τον αρχαιολογικό χώρο, η γυναικολόγος δρ. Ε. Λεοντίδου, παρατήρησε το βράχο και σ' αυτόν εντόπισε το σχήμα της Σαμοθράκης! Συγκριτικό σχεδίασμα του βράχου εκπόνησαν
ο Ολλανδός φιλέλληνας μουσικολόγος καθηγητής J. Munsey κι ο λόγιος J. Kurtich, οι οποίοι κατέληξαν πως στα περισσότερά του σημεία όντως ταυτίζεται με το χάρτη της Σαμοθράκης! Εάν είναι έτσι, θα πρόκειται για τον αρχαιότερο χάρτη του κόσμου!
1. Το υψηλότερο όρος του Αιγαίου, το Σάος!
Η Υψηλότερη κορυφή της νήσου είναι το όρος Σάος, που σημαίνει σώος, υγιής, σωτήρ. Κι αυτό γιατί, λόγω του ύψους του, έσωσε τους ανθρώπους όταν έγινε ο κατακλυσμός του Δαρδάνου. Και μπορεί να καυχάται πως είναι το υψηλότερο όρος του Αιγαίου, αφού η κορυφή του αγγίζει τα 1.611 μ. λες κι αγγίζει το Φεγγάρι, εξ ου κι η ονομασία της. Εξ αιτίας του δε, το έδαφος του νησιού είναι ορεινό, καλυπτόμενο από δάση και κοιλάδες, με πολλά τρεχούμενα νερά. Πάνω στην κορυφή Φεγγάρι του Σάος ανέβαιναν οι θεοί του Ολύμπου για να παρακολουθήσουν τα τεκταινόμενα στην Τροία!
2. Τον υψηλότερο καταρράκτη στην Ελλάδα, το Κρεμαστό Νερό, που πέφτει από ύψος 180 μ.!
Το Κρεμαστό Νερό ευρίσκεται στη νότια ακτή της νήσου κι είναι προσβάσιμο μόνο δια θαλάσσης. Λέγεται έτσι επειδή είναι ένας καταρράκτης που πέφτει στη θάλασσα! (Για να πάει κανείς σε αυτόν τον πλανήτη να δει άλλο μέρος όπου καταρράκτες πέφτουν στη θάλασσα, θα πρέπει να ταξιδέψει έως τη Γροιλανδία!). Το χειμώνα, λόγω πολλών νερών, ο καταρράκτης δε γλείφει τα βράχια και πέφτει στον αέρα. Εξ ου και τ' όνομά του. Ο καταρράκτης αυτός καταγράφεται ως ο υψηλότερος στην Ελλάδα, 4ος στην Ευρώπη κι 11ος στον πλανήτη, αφού πέφτει από ύψος 180 μ.!
3. Τον πρώτο (πέτρινο) χάρτη του κόσμου!
Στον αρχαιολογικό χώρο, στ' ανατολικά του Νεωρίου, προς το Ιερόν, υπάρχει ένας παράξενος βράχος (1,20x0,80μ.) περίπου, ο οποίος προεξέχοντας από το έδαφος ενσωματώθηκε στο μετέπειτα κτισμένο τοίχο (3ος π.Χ. αι.) αγνώστου χρήσεως δωματίου. Ο τοίχος είναι κατασκευασμένος από επιμήκεις ογκόλιθους, καταφανώς μυκηναϊκής τεχνοτροπίας. Το 1990, επισκεπτόμενη τον αρχαιολογικό χώρο, η γυναικολόγος δρ. Ε. Λεοντίδου, παρατήρησε το βράχο και σ' αυτόν εντόπισε το σχήμα της Σαμοθράκης! Συγκριτικό σχεδίασμα του βράχου εκπόνησαν ο Ολλανδός φιλέλληνας μουσικολόγος καθηγητής J. Munsey κι ο λόγιος J. Kurtich, οι οποίοι κατέληξαν πως στα περισσότερά του σημεία όντως ταυτίζεται με το χάρτη της Σαμοθράκης! Εάν είναι έτσι, θα πρόκειται για τον αρχαιότερο χάρτη του κόσμου!
4. Την πρώτη αναφορά τιάρας στον κόσμο, την οποία πήραν οι πάπες ως έμβλημά τους!
Τα αρχαία ένθεα κι ενθουσιαστικά όντα Κορύβαντες, ιερείς της Μεγάλης Μητέρας Θεάς Μα, φορούσαν περικεφαλαία. Γι' αυτό κι ο Ευριπίδης τους αναφέρει τρικόρυθους. Τη φορούσαν και όταν χόρευαν, αλλά κι όταν περπατούσαν, ως λέγει ο Στράβων. Το δε κορυβάντιον (κόρυς) του αρχιερέως ελέγετο τιάρα. Κι επειδή με τους Σάλιους ιερείς η κορυβαντική λατρεία πέρασε στην Ιταλία, κατάλοιπο αυτών έμεινε να καλείται τιάρα κι η μίτρα των παπών της Ρώμης! Με άλλα λόγια, το κορυφαίο σύμβολο του πάπα, έχει καταγωγή από την αρχαία ελληνική θρησκεία της Σαμοθράκης.
5. Το πρώτο μεικτό ιερατείο στον κόσμο! Και το πρώτο ιερατείο που εξίσωσε τα δυο φύλα!
Στη Σαμοθράκη, ιερό κέντρο της εποχής, οι Κάβειροι αποκτούν την κυριότερη υπόσταση και θέση τους. Εδώ λατρεύονταν οι εξής Κάβειροι: Η Μεγάλη Μητέρα-Αξίερος (Δήμητρα), η Αξιόκερσα (Περσεφόνη), ο Αξιόκερσος ή Αξιοκέρσης (Άδης) - παριστανόταν ως γενειοφόρος άνδρας με σκούρο ένδυμα Το θείο ζεύγος Αξιόκερσος - Αξιόκερσα δεχόταν σπονδές, προσφορές και θυσίες σε μια τρύπα στο χώμα, ως χθόνιες θεότητες που ήταν. Και ήταν χθόνιες γιατί από τον ουρανό ήλθαν στη Γη. «Έπεσαν» στη Γη με διατεταγμένη υπηρεσία: Για να εγκαταστήσουν «μια νέα τάξη πραγμάτων», θα λέγαμε σήμερα. Κι αρχίζουν να διδάσκουν τον «ενοποιό κύκλο» (Πλάτων, Πλωτίνος): Ο Αξιόκερσος αρπάζει την Αξιόκερσα, αλλά αυτή επιστρέφει. Το δρώμενο αυτό παίζόταν και διδασκόταν στα Μυστήρια. Η "ποθούμενη" νίκη του φωτός επί του σκότους. Η αιώνια εναλλαγή των εποχών, των χρόνων, των κύκλων. Και: ο Κάσμιλος ή Καδμήλος ( Ιθύφαλλος Ερμής, του «ιερού μύθου», θεός γονιμότητας, «προσκολλημένος» στη Μεγάλη Μητέρα Θεά, υπεταγμένος σε αυτήν, ίσως, σύζυγος της Αξιέρου, ο οποίος επεξηγείτο μόνο κατά την μύηση). Έτσι έχουμε δυο θεούς και δυο θεές στο αρχαίο Πάνθεον της Σαμοθράκης.
6. Τον καρπό πραούστι!
Το πραούστι ή πραουστί είναι ένας ενδιάμεσος καρπός δένδρου, ένα τοπικό κίτρινο-πράσινο τοπικό φρούτο μεταξύ δαμάσκηνου κι αγριοκορόμηλου. Το λένε έτσι επειδή εμφανίζεται κι ωριμάζει «προ Αυγούστου». Το πραουστί είναι το παραδοσιακό γλυκό του κουταλιού της Σαμοθράκης. Και ιδού πώς το φτιάχνουν: Το ξεφλουδίζουν, του βγάζουν τα κουκούτσια και το βάζουν στον ασβέστη, για 30΄ περίπου. Έπειτα το ξεπλένουν και το βράζουν. Για ένα κιλό πραούστι απαιτείται κάτι λιγότερο από ένα κιλό ζάχαρη.
7. Την πρώτη μπάλλα, σύγχρονου τύπου, στον κόσμο!
Στη Σαμοθράκη επιβεβαιώθηκε το έθιμο της καύσεως των νεκρών, τουλάχιστον για τις εποχές 5ου-6ου π.Χ. αι. Οι μεταγενέστεροι τάφοι (4ος-3ος π.Χ. αι.) φέρουν κτερίσματα. Εντυπωσιακό το εύρημα μικρής πήλινης αναπαραστάσεως σφαίρας, αποτελούμενη από περικάλυμμα, εντός του οποίου τοποθετείτο αεροθάλαμος (σαμπρέλα), όπως ακριβώς γίνεται σήμερα με τις μπάλες! Εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της νήσου. Πρόκειται για την πρώτη μαρτυρία μπάλας, με τη σύγχρονη μορφή της, στον κόσμο!
8. Την πρώτη σύλληψη της τριαδικότητος του θείου.
Την πρώτη γραπτή σύλληψη της τριαδικότητος έχουμε από το Φερεκύδη, από την Σύρο, το διδάσκαλο του Πυθαγόρα: «Ζας μεν και χρόνος ήσαν αεί και χθονίη». Αλλά πάντα πριν τα γραπτά, υπάρχει η σκέψη. Κι η σκέψη της τριαδικότητος γεννήθηκε στη Σαμοθράκη: Οι Κάβειροι στη Σαμοθράκη εγκαθίδρυσαν μια παράξενη θρησκευτική τριαδικότητα, με τον Ήφαιστο, το Διόνυσο και την Αθηνά, σε μεταγενέστερη απόδοση. (Αποδεικνύεται και από νομίσματα της Ηφαιστειάδος και της Σαμοθράκης).
9. Την πρώτη χρήσι της λέξεως «άναξ» για τον τοπικό άρχοντα!
Η λέξη άναξ (άνακτος, ανάκτορο κλπ.) ήταν στα πολύ παλαιά χρόνια η κορυφαία θέση της πολιτικής πυραμίδας ενός τόπου. Τα ονόματα των θεών της Σαμοθράκης δεν ήταν επιτρεπτό να τα προφέρουν οι πιστοί. Γι' αυτό τους καλούσαν όλους εκτός από «μεγάλους θεούς» και «άνακες» ή «άνακτες» (Εξ αυτών των ανάκτων προέκυψαν οι Ανακίμ των Φοινίκων). Εδώ έχουμε άλλη μια παγκόσμια πρωτοπορία της Σαμοθράκης, αφού εδώ για πρώτη φορά χρησιμοποιήθηκε η λέξη άναξ, όπως ακριβώς την εννοούμε σήμερα.
Για την τάξη των πραγμάτων, ο βασιλεύς ήταν ο 8ος στην ιεραρχία μίας χώρας άρχοντας, αυτός που επικοινωνούσε με τη βάση (το λαό) και μετέφερε στους ανωτέρους του τις επιθυμίες τους. Με τον καιρό ο βασιλεύς έπεισε (διάβαζε κορόιδεψε) το λαό πως αυτός κάνει όλη την δουλειά και πως δε χρειάζονται οι ανώτεροί του, τους οποίους τις περισσότερες φορές ο λαός δεν είχε δει και ποτέ! Έτσι σιγά, σιγά κι έναν, έναν τους κατήργησε. Κι έμεινε αυτός ο πρώτος άρχων!
Στον αρχαιολογικό χώρο του Ιερού των Μεγάλων Θεών στην Σαμοθράκη ευρίσκεται κι η θόλος, ένα αφιέρωμα (του 288/89-285/81 π.Χ.) της βασίλισσας Αρσινόης, συζύγου του βασιλέως της Θράκης, Λυσιμάχου "εξ ου και Αρσινόειο" κτισμένο επί αρχαιοτέρου οικοδομήματος του 7ου π.Χ. αι. Η βασίλισσα Αρσινόη όταν χώρισε με το βασιλιά των Θρακών Λυσίμαχο, ήλθε στη Σαμοθράκη, όπου ερωτεύθηκε τον Πτολεμαίο. Πάνω από την είσοδο ήταν η αναθηματική επιγραφή της Θράσσας βασίλισσας σώζεται έως σήμερα. Δεξιά της εισόδου, υπήρχαν δυο μικροί βωμοί και ένας τετράγωνος χώρος, με νερό, για τις σπονδές. Η διάμετρος της θόλου είναι μεγαλυτέρα των 20 μ. και το ύψος της ξεπερνούσε τα 12,65μ. Αυτό το καθιστά το μεγαλύτερο κυκλικό αρχαίο κτίριο της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Στο ανώτερο τμήμα του υψηλού κυκλικού ανάγλυφου μαρμάρινου τοίχου (ύψους 7μ.) είχε εξωτερικά διακοσμηθεί από σειρά 44 δωρικών στύλων (παραστάδες) -πεσσούς (ύψους 2,85μ.), ανάμεσα στους οποίους, ίσως, να υπήρχαν παράθυρα, δια των οποίων φωτιζόταν εσωτερικώς το οικοδόμημα. Υποβάσταζαν μεγάλων διαστάσεων δωρικό θριγκό. Στο γείσο του υδρορροές, που κατέληγαν σε λεοντοκεφαλές και καλυπτήρες διακοσμημένες με περικοκλάδες.! Πάνω από τη θόλο, ζωγραφισμένα μαρμάρινα κιγκλιδώματα! Η θόλος ήταν κτισμένη από μάρμαρο Θάσου. Ο Γάλλος Coquard το 1866 το χαρακτήρισε «το πιο λαμπρό οικοδόμημα της Ελλάδος!».
11. Την πρώτη χρήση του μαγνήτη στην ιατρική (μαγνητοθεραπεία)!
Οι ιδαίοι δάκτυλοι είχαν ιδιαίτερη σχέση με τα μέταλλα. Άλλωστε, ο ιδαίος δάκτυλος δεν ήταν τίποτε άλλο, από ένα σίδερο, ισχυρά μαγνητισμένο, το οποίο χρησιμοποιείτο στους ναούς, από ειδικούς ιερείς-ιατρούς, τους «ιδαίους ιατρούς», για θεραπευτικούς σκοπούς. Η Μεγάλη Μητέρα άλλωστε λατρευόταν σε συγκεκριμένους βράχους, άρα σε μαγνήτες, οι οποίοι είχαν προξενήσει το ενδιαφέρον των αρχαίων και επ' αυτών μαγνήτιζαν διάφορα σιδερά ιερά αντικείμενα. Παλαιά έλεγαν ότι ίσως για πρώτη φορά ο μαγνήτης να εμφανίσθηκε στη Σαμοθράκη, όπως μαρτυρά το Μέγα Ετυμολογικόν.
12. Την πρώτη θεοποίηση της Τύχης!
Η Σαμοθράκη δεν έδωσε μόνο τη λατρεία των Καβείρων. Έδωσε κι αυτήν της εφόρου της τύχης και της ειμαρμένης των θνητών, της θεάς Τύχης, της οποίας η λατρεία στους ναούς της, τα Τυχαία, έκρυβε πάντα μυστήρια. Απ' εδώ διαδόθηκε ακολούθως και στην λοιπή Ελλάδα και στην Ιταλία, κυρίως την εποχή των διαδόχων και των Ρωμαίων. Και γιατί λατρευόταν το πρώτον στην Σαμοθράκη; Μα, γιατί η Τύχη (κι η Χρυσηίς) ήταν συμπαίκτρια με την Κόρη/ Περσεφόνη, η οποία λατρευόταν ιδιαιτέρως στην ιερά νήσο. Και γιατί ως θεά της ευτυχίας ήταν αυτή που άρμοζε στα Καβείρια, τα οποία δίδασκαν την εσωτερική αρμονία και ευτυχία. Γι? αυτό κι η Πάνθεια Τύχη έφθασε να τιμάται μαζί με τη Μεγάλη Μητέρα/ Γη στα Καβείρια της Σαμοθράκης.
13. Την πρώτη παραγωγή μπύρας!
Ο βασιλεύς Ουάρρων είχε φτιάξει μεγάλα πιθάρια, χωρητικότητας 300 κιλών δημητριακών, τα οποία έθαβε στην γη. Αυτό δείχνει και την πλούσια παραγωγή δημητριακών τους. Οι Σαΐοι ήσαν και οι πρώτοι οι οποίοι παρασκεύασαν ένα γοητευτικό ποτό, τον «βρύτο», «λίαν δριμύ εκ κριθών, καρπών και ριζών» (λέγει ο Αθήναιος και ο Αρχίλοχος), που δεν είναι άλλο από τη νυν γνωστή? μπύρα. Η παρασκευή ζίλα και βρύτου απεικονίζεται σε ανάγλυφο ρωμαϊκών χρόνων, το οποίο ευρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σόφιας.
14. Την πρώτη επεξεργασία δέρματος με στύψη!
Στην Σαμοθράκη πρωτοκατοίκησε το θρακικό έθνος των Σαΐων, το οποίο πριν κατοικούσε στα θρακικά παράλια. Η Σαμοθράκη εξυπηρετούσε τους Σαΐους ως ενδιάμεσος σταθμός για το εμπόριό τους με την Τροία. Εμπόριο που συνίστατο κυρίως σε δέρματα ζώων. Στη χώρα των Σαΐων υπήρχε αρχαίο ορυχείο στύψεως (ένυδρο θειικό άλας). Αυτό χρησιμοποιούσαν στη βυρσοδεψία. Κι αυτό τους έκανε μοναδικούς. Γι' αυτό στην τουρκική γλώσσα έμεινε η ανάμνηση τους με την λέξη σιαπ (Σιαπαίοι = στύψη) και σιαπσί (= επεξεργασία δέρματος με στύψη)!
15. Την πρώτη εφεύρεση του νάρθηκος στην ιατρική!
Κυριώτερος θεός των Σαΐων ήταν ο Διόνυσος, προστάτης των αμπελώνων και του οίνου τους. Την καλλιέργεια και την απόσταξη δίδαξε σ' αυτούς ο βασιλιάς τους, Εύμολπος. Ο οίνος τους προξενούσε πονοκέφαλο. Γι' αυτό έδεναν τις κεφαλές τους με ταινία (μίτρα) ? εξ ου και «Μιτροφόρος» ο Διόνυσός τους! Το διάδημα των Σαΐων βασιλέων, πιστών του Διονύσου, ήταν η μίτρα, το κατοπινό στέμμα. Από την άκρατη οινοποσία τους, πολλάκις κτυπούσαν ή συνεπλέκοντο κι έτσι έσπαζαν χέρια ή πόδια. Τότε χρησιμοποιούσαν τα ξύλινα καλαμένια κοντάρια τους ή τον κοντό των θυρσών για «νάρθηκα», γινόμενοι έτσι κι οι πρώτοι ευρετές αυτού του ορθοπεδικού βοηθήματος.
16. Την πρώτη εφεύρεση του ιππικού!
Ιερό ζώο των Σαΐων ήταν ο ίππος. Αυτοί ήσαν κι οι πρώτοι που εκγύμνασαν ίππους για μάχη. Η βοήθεια του βασιλέα των Θρακών Ρήσσου προς τον Πρίαμο, με κάτασπρα εκπαιδευμένα άλογα, έγινε από το ιπποστάσιο των Σαπαίων!
17. Τους πρώτους άγιους του κόσμου!
Από την ρίζα αξι- (Αξίερος, κλπ.) προκύπτει το άξιος δηλ. το άγιος, Έτσι μπορούμε να πούμε πως στη Σαμοθράκη γεννήθηκαν οι πρώτοι άγιοι. Θεσμό που υιοθέτησαν εξ αυτών όλες οι θρησκείες του κόσμου. Το πρώτο συνθετικό «αξι-» δηλώνει και την αξίνα, τον πέλεκυ, εργαλεία δηλαδή που είχαν αξία εκείνη την εποχή.
18. Την πρώτη εφεύρεση του σωσιβίου, από το Δάρδανο!
Φοβηθείς την οργή του θεού, η οποία εκφράσθηκε με τον κατακλυσμό, ο Δάρδανος έφυγε εκ Σαμοθράκης «επί σχεδίας», διότι μιλάμε για τόσο παλαιά, «που η χρήση των πλοίων ακόμη δεν υπήρχε» («πλοίων γαρ χρήσις ουδέπω ην»-Φώτιος)! Μάλιστα για να μην πνιγεί, φούσκωσε με αέρα το χιτώνα του, ούτως ώστε σε περίπτωση ναυαγίου να επιπλεύσει. Γι' αυτό κάποιοι παραδίδουν πως δε διασώθηκε με σχεδία, αλλά με δερμάτινο ασκό, τον οποίο υποδύθηκε! Έγινε έτσι ο πρώτος ευρετής του σωσιβίου!
19. Τη μεγαλύτερη υποβρύχια ηλεκτρική σύνδεση νησιού με στεριά στην Ελλάδα.
Στη Σαμοθράκη, στα Δυτικά της Καμαριώτισσας λειτουργεί αιολικό πάρκο με ανεμογεννήτριες. Ηλεκτρικά όμως το νησί συνδέεται με την Αλεξανδρούπολη υποβρύχιο καλώδιο (μήκος 24 ν.μ.).
20. Την αρχαιοτέρα σωζόμενη χριστιανική εκκλησία στον κόσμο!
Εισερχόμενος κανείς στον αρχαιολογικό χώρο των Γκατελούτσι, ένα μονοπάτι αριστερά οδηγεί έπειτα από 50 μ. στην παλαιοχριστιανική βασιλική «του αποστόλου Παύλου», ορατή κι από τον παραλιακό δρόμο. Κτίστηκε σε ανάμνηση της εκεί επισκέψεως του αποστόλου το 49 ή το 51 μ.Χ. Ο Παύλος διέμεινε στη Σαμοθράκη μόνο ένα βράδυ, στο δρόμο του για τη Νεάπολη (νυν Καβάλα) κι ακολούθως την Ευρώπη. Εάν έτσι έχουν τα πράγματα, θα πρέπει να ομιλούμε για την αρχαιότερη σωζόμενη χριστιανική εκκλησία!
«Σαμοθράκη Ιερά Νήσος», Εκδόσεις «Ερωδιός», Τ: 2310-282782
