Με θέα σε έναν ήσυχο ελληνικό όρμο η Σπηλιά της Αλεπότρυπας περιέχει λείψανα από οικισμό Λίθινης Εποχής, τάφους, μια λίμνη και μια αμφιθεατρική αίθουσα στην οποία έχουν πραγματοποιηθεί απίστευτες τελετές που έλαβαν χώρα πριν, τουλάχιστον, 5.000 χρόνια.
Όλα αυτά ήταν σφραγισμένα από τον κόσμο μέχρι τους σύγχρονους καιρούς και οι επιστήμονες μόλις τώρα αναφέρουν αυτά τα οποία παρέμειναν εκεί μέσα.
«Δεν υπάρχει σχεδόν κανένας νεολιθικός οικισμός σε όλην την Ευρώπη, όπως αυτός εδώ- με τόσες πολλές ταφές», λέει η αρχαιολόγος Αναστασία Παπαθανασίου από το ελληνικό Υπουργείο Πολιτισμού, διευθύντρια της Ομάδας Έργου του σπηλαίου του Δυρού.
Η ομάδα έχει αποκαλύψει μέχρι στιγμής περίπου 160 ταφές στο εσωτερικό του σπηλαίου και χρονολογούνται από 7.000 έως 5200 χρόνια πριν, όταν άρχισε να εξαπλώνεται η γεωργία στην Ευρώπη.
Στο εσωτερικό, το σπήλαιο καλύπτεται από ένα λιπαρό στρώμα στάχτης που προκλήθηκε από τις τελετουργικές πυρκαγιές που πραγματοποιήθηκαν στους τάφους που υπάρχουν εκεί.
«Η διατήρησή τους είναι εξαιρετική», λέει η Παπαθανασίου. Από τα διατηρημένα πράγματα διαπιστώνεται ότι οι αγρότες της Λίθινης Εποχής είχαν μια βαρύτητα στη βρώση του κριθαριού και του σίτου με λίγο κρέας ή ψάρι. Οι αναλύσεις των θαμμένων σκελετών δείχνουν ανθρώπους που δεν διαφέρουν πολύ από τους σημερινούς ανθρώπους της Μεσογείου – σχεδόν στο ύψος των σημερινών Ελλήνων- αν και είναι ελαφρώς αναιμικοί λόγω της έλλειψης του κρέατος στη διατροφή τους».
Περίπου το 31 τοις εκατό των θαμμένων κρανίων εμφανίζουν μία κληρονομική γραμμή, όπου οι πλάκες των οστών συναντιούνται πάνω από το μέτωπο, που δείχνουν συγγένεια, λέει η Παπαθανασίου και θα προσθέσει ότι τα κρανία, επίσης, έχουν πολλά σημεία από επουλωμένα χτυπήματα και κοψίματα. «Πάλεψαν πολύ».
«Ζούσαν σε ένα χωριό έξω από τη σπηλιά», λέει ο Mike Galaty του Millspas College στο Τζάκσον του Μισσισιπή (ΗΠΑ), με τον συνδιευθύνοντα του ερευνητικού έργου, William Parkinson του Field Museum του Σικάγο. «Δεν γνωρίζουμε τι ακριβώς γινόταν στη διάρκεια του τελετουργικού, αλλά φαίνεται ότι θυσίαζαν ζώα, έσπαγαν αγγεία και άλλα κεραμικά και δημιουργούσαν μεγάλες φωτιές στο εσωτερικό της σπηλιάς».
Ο Έλληνας αρχαιολόγος Γιώργος Παπαθανασόπουλος, ο οποίος ήταν επικεφαλής των ανασκαφών στην τοποθεσία από την αρχή που έγινε τη δεκαετία του 1970, πιθανολογεί ότι η αρχαία ελληνική έννοια του Άδη, μία ζοφερή και ομιχλώδης κατοικία των νεκρών- μπορεί να έχει τις ρίζες της στις τελετουργίες που λάβαιναν χώρα στο σπήλαιο.
Η πρώτη εκ νέου ανακάλυψη του σπηλαίου έγινε από εντόπιους το 1958 και οι Έλληνες αξιωματούχοι του τουρισμού την είδαν ως τουριστική έλξη. Όταν οι αρχαιολόγοι συνειδητοποίησαν τι κρυβόταν εκεί, έκαναν προσπάθειες να μην ποδοπατηθεί ο χώρος από τους τουρίστες. Κατά τα επόμενα χρόνια το σπήλαιο του Δυρού θα χαρτογραφηθεί σε όλη την έκτασή του καθώς και ο χώρος του οικισμού της Λίθινης Εποχής, γύρω από τον κόλπο.
Αλεπότρυπα: Η σπηλιά που ενέπνευσε την πύλη του Άδη;
Ένα σπήλαιο με έκταση όσο 4 γήπεδα ποδοσφαίρου και με την δική του υπόγεια λίμνη μπορεί να είναι το μέρος που ενέπνευσε το πανάρχαιο μύθο για τον θεό του κάτω κόσμου, τον Άδη, σύμφωνα με τους αρχαιολόγους. Η σπηλιά, με το όνομα Αλεπότρυπα, έστεκε ανεξερεύνητη για αιώνες στον κόλπο του Διρού στην Μάνη, ώσπου ένας άνδρας που είχε βγάλει το σκύλο του βόλτα βρήκε μια μικρή της είσοδο γύρω στο 1950.
Οι ειδικοί πέρασαν τις τελευταίες δεκαετίες κάνοντας ανασκαφές στην σπηλιά και πιστεύουν ότι εκατοντάδες ήταν οι άνθρωποι που έμειναν μέσα στην Αλεπότρυπα, κάνοντάς την έτσι ένα από τα παλαιότερα προϊστορικά χωριά στην Ευρώπη, μέχρι την κατάρρευση της εισόδου της που έθαψε όλους τους κατοίκους της ζωντανούς πριν 5000 χρόνια.
Οι αρχαιολόγοι τώρα φέρνουν στο φως εργαλεία, πήλινα αγγεία, οψιανούς (ηφαιστιογενή πετρώματα), καθώς και ασημένια και χάλκινα αντικείμενα που χρονολογούνται από την Νεολιθική εποχή, που ξεκίνησε περίπου πριν 9000 χρόνια, λίγο πριν την εποχή του Λίθου.
Όμως το πιο σημαντικό εύρημα – ότι η σπηλιά χρησιμοποιούταν ως νεκροταφείο και για ταφικές τελετές – οδήγησε τους αρχαιολόγους ερευνητές στο να πιστεύουν ότι μπορεί να ενέπνευσε τον μύθο του κάτω κόσμου του Άδη.
Ο πρώτος αρχαιολόγος που έκανε ανασκαφές μέσα στην Αλεπότρυπα, Γιώργος Παπαθανασόπουλος (φωτό), υποστηρίζει ότι για τους Νεολιθικούς κατοίκους, η σπηλιά ήταν ο κάτω κόσμος του Άδη.
Σύμφωνα με τον Μάικλ Γκάλατι, αρχαιολόγο απ΄το Κολέγιο Μιλσαψ του Μιζούρι, : «Μπορείς εύκολα να διακρίνεις γιατί ο Γιώργος Παπαθανασόπουλος έκανε αυτήν την υπόθεση. Το σπήλαιο όντως δίνει την εντύπωση του κάτω κόσμου, με τον Άδη και τον ποταμό Αχέροντα.
Η Αλεπότρυπα υπήρξε ακριβώς πριν την εποχή του Μπρούντζου στην Μυκηναϊκή Ελλάδα, οπότε είναι σαν να βλέπει κανείς την ανάδυση των πραγμάτων που οδήγησαν στην εποχή των ηρώων στην Ελλάδα. Φανταστείτε το μέρος αυτό να φωτίζεται από δαδιά, γεμάτο ανθρώπους που ανάβουν φωτιές και καίνε του νεκρούς. Τα ταφικά μνημεία και οι τελετές που έλαβαν χώρα δίνουν στην σπηλιά την αίσθηση το κάτω κόσμου. Είναι σαν τον Άδη, συμπληρωμένο από τον ποταμό Αχέροντα.»
Ο Έλληνας αρχαιολόγος ανέκαθεν υποστήριξε ότι η σπηλιά ήταν ένας τόπος προσκυνήματος όπου ετάφησαν επιφανείς άνδρες, δίνοντας την εντύπωση ότι επρόκειτο για την πραγματική είσοδο στον Άδη, την πηγή της ελληνικής γοητείας για τον κάτω κόσμο.
Το σπήλαιο είναι μακρύτερο από 1000 μέτρα και έχει μία τεράστια κεντρική αίθουσα, όμως οι αρχαιολόγοι έχουν πολύ δρόμο ακόμα για να εξερευνήσουν ολόκληρο αυτό το θαύμα της φύσης.
Ο κ.Γκάλατι πρόσθεσε: «Δεν ξέρουμε πόσο πιο βαθιά φτάνει η σπηλιά. Με κάθε επιφύλαξη, εάν συνεχίσουμε έτσι μπορεί να βρούμε μέχρι και Νεάτερνταλ εκεί κάτω. Απλά δεν έχουμε σκάψει ακόμα τόσο βαθιά ώστε να μπορούμε να εξακριβώσουμε κάτι τέτοιο».
Εκπληκτική ανακάλυψη στο Διρό: Βρήκαν τάφο με ζευγάρι σε στάση εναγκαλισμού – Τον αρχαιότερο στον κόσμο
Μια διπλή αδιατάρακτη ταφή νεαρών ενηλίκων, άνδρα και γυναίκας, σε στάση εναγκαλισμού, καθώς και μια δεύτερη διπλή αδιατάρακτη ταφή νεαρών ενηλίκων, άνδρα και γυναίκας, σε εξαιρετικά συνεσταλμένη στάση σε συνάφεια με σπασμένες αιχμές βελών, αποτελούν δύο από τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής στη θέση «Ξαγκουνάκι» στον περιβάλλοντα χώρο του σπηλαίου Αλεπότρυπα, που εντάσσεται στο πενταετές Ανασκαφικό και Μελετητικό έργο Διρού.
Αναλυτικά η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού:Μια διπλή αδιατάρακτη ταφή νεαρών ενηλίκων, άνδρα και γυναίκας, σε στάση εναγκαλισμού, καθώς και μια δεύτερη διπλή αδιατάρακτη ταφή νεαρών ενηλίκων, άνδρα και γυναίκας, σε εξαιρετικά συνεσταλμένη στάση σε συνάφεια με σπασμένες αιχμές βελών αποτελούν δυο από τα σημαντικότερα ευρήματα της ανασκαφής στη θέση «Ξαγκουνάκι» στον περιβάλλοντα χώρο του σπηλαίου Αλεπότρυπα, που εντάσσεται στο πενταετές Ανασκαφικό και Μελετητικό έργο Διρού.
Οι ταυτόχρονες διπλές ταφές δεν είναι συχνό φαινόμενο και πολύ περισσότερο συχνό αρχαιολογικό εύρημα. Επιπλέον οι διπλές ταφές σε στάση εναγκαλισμού είναι εξαιρετικά σπάνιες και αυτή του Διρού αποτελεί μια από τις αρχαιότερες του κόσμου, αν όχι την αρχαιότερη, μέχρι σήμερα.
Έχει χρονολογηθεί με άνθρακα C14 στο 3800 π.Χ., ενώ ανάλυση DNA των οστών των δύο ατόμων απέδειξε ότι πρόκειται για έναν άνδρα και μία γυναίκα.
Σε στρώματα της Τελικής Νεολιθικής από το 4200 ως το 3800 π.Χ. αποκαλύφθηκαν επίσης: διπλή αδιατάρακτη, πρωτογενής παιδική ταφή σε αγγείο, καθώς και αδιατάρακτη ταφή εμβρύου.
Το πρόγραμμα, που ολοκληρώθηκε το 2014, πραγματοποιήθηκε υπό τη διεύθυνση του επίτιμου εφόρου Αρχαιοτήτων Δρος Γ.Α. Παπαθανασόπουλου από διεπιστημονική ομάδα της Εφορείας Παλαιοανθρωπολογίας και Σπηλαιολογίας Νοτίου Ελλάδας (υπεύθυνη Δρ. Α. Παπαθανασίου) σε συνεργασία με Έλληνες και ξένους επιστήμονες και υπό την εποπτεία των Ε΄ΕΠΚΑ και 5ης ΕΒΑ.
Στόχο του είχε την ολοκλήρωση των ερευνών και την προετοιμασία της δημοσίευσης των αποτελεσμάτων της μακροχρόνιας ανασκαφής στο σπήλαιο Αλεπότρυπα και την ανασκαφική διερεύνηση του περιβάλλοντος χώρου.
Νέες χρονολογήσεις και εξειδικευμένες αναλύσεις διεύρυναν σημαντικά την περίοδο χρήσης του σπηλαίου από την Αρχαιότερη ως την Τελική Νεολιθική (6.000-3.200 π.Χ.) και επιβεβαίωσαν την μακροχρόνια λειτουργία του ως οικιστικού και ταφικού χώρου.
Στα υπερκείμενα στρώματα αποκαλύφθηκε κυκλικό οστεοφυλάκιο, διαμέτρου τεσσάρων μέτρων, ορισμένο από αργούς λίθους, που φέρει βοτσαλόστρωτο δάπεδο.
Μεγάλη ποσότητα ανθρώπινων σκελετικών καταλοίπων που αντιπροσωπεύουν δεκάδες ατόμων, περισυλλέχθηκε από την επιφάνεια του δαπέδου σε συνάφεια με χαρακτηριστικά ευρήματα της ΥΕ ΙΙΙ (Μυκηναϊκής Εποχής) όπως κεραμική, χάντρες, εγχειρίδιο. Η συγκεκριμένη αρχιτεκτονική κατασκευή για την προσχεδιασμένη μεταφορά και δευτερογενή ταφή δεκάδων ατόμων, αποτελεί μοναδικό παράδειγμα στην Μυκηναϊκή εποχή.
Μουσείο Νεολιθικού Πολιτισμού Διρού
Στην είσοδο του προϊστορικού σπηλαίου της Αλεπότρυπας στο Διρό, εκτίθενται τα ευρήματα των ανασκαφών που έφεραν στο φως τη ζωή μιας πολυάνθρωπης και δυναμικής νεολιθικής κοινότητας που έζησε και άκμασε εντός του σπηλαίου από το 5300 ως το 3200 π.Χ. Το σπήλαιο, που ανακαλύφθηκε τυχαία το 1958, εξερευνήθηκε συστηματικά για τέσσερις δεκαετίες από τον αρχαιολόγο Γ. Παπαθανασόπουλο. Οι ανασκαφές έφεραν στο φως σπουδαία ευρήματα με τα παλαιότερα από αυτά να χρονολογούνται το 6000 π.Χ.
Η έκθεση περιλαμβάνει νεολιθικά ειδώλια, λίθινα και οστέινα εργαλεία, πήλινα αγγεία, σύνεργα υφαντικής, όπλα, κοσμήματα και πολλά μικροαντικείμενα που υποδηλώνουν τον πλούτο και το μέγεθος της νεολιθικής κοινότητας του Διρού. Τη συλλογή ολοκληρώνουν οστά θηραμάτων, ευρήματα από ομαδική ταφή και ο ανθρώπινος σκελετός μιας γυναίκας που τοποθετείται στην τελευταία περίοδο κατοίκησης του σπηλαίου (3200 π.Χ.) πριν αυτό φραχτεί από μεγάλο σεισμό.
Μέσα στο φυσικό χώρο του σπηλαίου, το Μουσείο φέρνει τον επισκέπτη κοντά στον τρόπο ζωής, τις καθημερινές συνήθειες, τα τελετουργικά και τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις των ανθρώπων της νεολιθικής εποχής.
Στο προϊστορικό σπήλαιο της Αλεπότρυπας, σε έναν χώρο με μοναδική αρχαιολογική σπουδαιότητα αναφορικά με τη Νεολιθική εποχή, λειτουργεί η έκθεση του Μουσείου Νεολιθικού Πολιτισμού Διρού. Τα ευρήματα των ανασκαφών του αρχαιολόγου Γ. Παπαθανασόπουλου υποδηλώνουν ότι εδώ άκμασε και αναπτύχθηκε μια πολυάνθρωπη δυναμική κοινωνία που εξελίχτηκε σε σημαντικό ναυτικό και εμπορικό κέντρο. Νεότερες μάλιστα μετρήσεις τοποθετούν χρονικά τα πρώτα ευρήματα στο 6000 π.Χ.
Δίπλα στην είσοδο ο επισκέπτης βλέπει το σχεδιάγραμμα του σπηλαίου καθώς και έναν χάρτη με τα κυριότερα κέντρα νεολιθικού πολιτισμού που έχουν εντοπιστεί στη χώρα. Στην πρώτη αίθουσα εκτίθενται τα ευρήματα καθημερινής χρήσης, όπως εργαλεία και όπλα κατασκευασμένα από λίθο, κόκκαλο, χαλκό και τον πολύτιμο για την εποχή οψιανό Μήλου, σύνεργα υφαντικής -οστέινες βελόνες και σφοντύλια- πήλινα και μαρμάρινα ειδώλια, κοσμήματα από οστά, λίθο και άργυρο και διάφορα άλλα μικροαντικείμενα, που δηλώνουν τον πλούτο, την έκταση και το υψηλό επίπεδο ζωής της νεολιθικής κοινότητας του Διρού. Στην ίδια αίθουσα ο επισκέπτης βλέπει τα οστά των θηραμάτων που βρέθηκαν εντός τους σπηλαίου, από βόδια, αιγοπρόβατα, ψάρια και μαλάκια ενώ σημειώνεται ότι οι ανασκαφές εντόπισαν εστίες για φωτιά, αποθήκες τροφίμων και διάφορες άλλες λιθόκτιστες κατασκευές.
Στο βάθος της αίθουσας, εκτίθενται πήλινα αγγεία με ανάγλυφη και ζωγραφιστή διακόσμηση καθώς και ευρήματα από την ομαδική ταφή που έφεραν στο φως οι ανασκαφές του Γ. Παπαθανασόπουλου τη δεκαετία του ’90, και χρονολογούνται την τελευταία περίοδο κατοίκησης του σπηλαίου πριν αυτό φραχθεί από μεγάλο σεισμό (3200 π.Χ.) Στο κέντρο της αίθουσας, εκτίθεται, όπως ακριβώς βρέθηκε, ο σκελετός μιας νεαρής γυναίκας.
Σύμφωνα με τα συμπεράσματα των ερευνών, η Αλεπότρυπα χρησιμοποιήθηκε στην Νεώτερη και Τελική Νεολιθική εποχή 5300-3200 π.Χ., κι είχε συνεχή κατοίκηση για 2500-3000 χρόνια. Το σπήλαιο, που εντοπίστηκε το 1958 από τους σπηλαιολόγους Γιάννη και Άννα Πετροχείλου, έχει αναγνωριστεί ως ένα από τα σημαντικότερα νεολιθικά σπήλαια της Ευρώπης. Μέσα από την έκθεση ο επισκέπτης έρχεται κοντά στις καθημερινές συνήθειες, τα τελετουργικά και τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις των ανθρώπων της νεολιθικής εποχής, αποκτώντας μια ολοκληρωμένη εικόνα της ζωής του Νεολιθικού ανθρώπου.
ΣΥΝΈΒΑΛΛΑΝ
Στέλιος Παπαναστασίου
apocalypsejohn.com
www.manivoice.gr/
www.echedoros-a.gr
Φωτογραφία.
lakonistas
Golden Greece
G Venizeleas
Χ Κανάκης
