Περί του «ΞΕΝΙΟΥ ΔΙΟΣ»

Του Θωμά Δασκάλου *

Συνεχώς ακούω τους όψιμους ανθρωπιστές να αναφέρονται στον  Ξένιο Δία,  ως επιχείρημα για την ελληνική αντίληψη περί  ανθρωπισμού και φιλοξενίας. ‘Όπως και στο σχετικό δελτίο τύπου κάποιας ομάδας «ευαισθητοποιημένων» στο οποίο μεταξύ των άλλων αναγράφονται και τα εξής φαιδρά και ανιστόρητα. «….ο χώρος, που βρίσκεται πλησίον του Φρουρίου,(σ.σ.Τρικάλων) σηματοδοτείται ιστορικά και συμβολικά από τη λειτουργία του πρώτου μεγάλου ιδρύματος περίθαλψης και φιλοξενίας των αδυνάτων και των αρρώστων.
Αναφερόμαστε στο περίφημο Ασκληπιείο Τρίκκης, το οποίο αποτέλεσε υπόδειγμα κέντρου περίθαλψης για τα Ασκληπιεία του τότε γνωστού κόσμου. Για αυτόν τον λόγο, άλλωστε, σύμφωνα με κάποιες υποθέσεις, ο αρχαίος ναός, που υπήρχε στο επάνω διάζωμα του Φρουρίου, ήταν αφιερωμένος στον Ξένιο Δία.

Το Ασκληπιείο Τρίκκης

Η φιλοσοφία των Ασκληπιείων και η αντίληψη του Ξένιου Δία, αλλά και η παράδοση φιλοξενίας και ανθρωπιάς, της πόλης και της περιοχής μας, ας μας καθοδηγήσει.»
Θα ήθελα να πληροφορήσω όλους αυτούς τους ανίδεους και ανιστόρητους, ότι απλώς παπαγαλίζουν κάτι που άκουσαν, χωρίς να γνωρίζουν ότι ό όρος «Ξενία» ή «Φιλο-Ξενία» αναφέρονταν  μόνον για Έλληνες και Μέτοικους και όχι σε Αλλοδαπούς [οι προερχόμενοι από «Άλλη- Δά, όπου Δα είναι η γη, κατά το πάτρια-δα =πατρίδα»).
Οι αλλόφυλοι, προσδιορίζονταν με τον πασίγνωστο περιφρονητικό όρο «βάρβαροι».
Αλλά κι όταν ακόμη αυτοί αναφέρονται ως ξένοι, ο όρος λάμβανε και πάλι την αρνητική σημασία του βάρβαρου, του εχθρού. Εκτός από την «Ξενία» που ήταν πράξη ιερή και σεβαστή, υπήρχε και  η «Ξενηλασία».
Η απέλαση δηλαδή των ξένων εκείνων, που εισήρχοντο  στην Πόλη-Κράτος κρυφίως ή εκείνων  που έκαναν κατάχρηση της φιλοξενίας υπερβαίνοντας τον χρόνο παραμονής (τα λεγόμενα παράσιτα) ή και εκείνων που δεν σέβονταν τα ήθη της πόλεως που τους φιλοξενούσε.

Σε περίπτωση αρνήσεως, τους απομάκρυναν βιαίως, στην δε Σπάρτη ίσχυε και ειδικός νόμος περί «ξενηλασίας» (Ξενοφώντος «Λακεδαιμονίων Πολιτεία»), που προέβλεπε μέχρι και την θανατική ποινή. Ο Ηρόδοτος («Ιστορίαι – Κλειώ», 65), αναφέρει ότι οι Σπαρτιάτες ήταν «ξείνοισι ἀπρόσμικτοι».
Συνήθως ξένοι σε μία πόλη θεωρούνταν οι έμποροι, οι αγγελιοφόροι, οι επισκέπτες λόγω θρησκευτικών εορτών, αθλητικών, μουσικών και ποιητικών αγώνων, θεατρικών παραστάσεων, φιλοσοφικών συναντήσεων κλπ. ‘Όλοι τους όμως Ελληνικής καταγωγής. Υπεύθυνοι επί της υποδοχής. της φροντίδας αλλά και της αποπομπής των ξένων, ήταν οι «Πρόξενοι», εξ ου και ο θεσμός της Προξενίας.

Η αποδοχή ενός ξένου για φιλοξενία λεγόταν «εστιάν» ή «ξενίζειν» ή «ξενοδοχείν». «ξενοδόχος» ή «στεγανόμος», ή «εστιοπάμμων» . Η πρόσκληση σε γεύμα λεγόταν «επί ξενία καλείν». Το ότι ως ξένοι θεωρούντο μόνον οι Έλληνες και ότι ο Ξένιος Δίας και η Ξενία Αθηνά ήταν προστάτες μόνον Ελλήνων ξένων και όχι αλλοφύλων και αλλοδαπών, συνάγεται από πολλές αναφορές, τις οποίες αν γνώριζαν οι όψιμοι ανθρωπιστές δεν θα παπαγάλιζαν κάθε τόσο το ίδιο επιχείρημα.
Στην Οδύσσεια π.χ. ο όρος ξένος (ξείνος), απαντάται πάνω από 70 φορές  και εννοεί τον προερχόμενο (αδύναμο, ναυαγό, ταξιδιώτη) από κάποιον άλλο γνωστό ή άγνωστο ελληνικό τόπο, που  ζητά προσωρινά βοήθεια. Υπάρχουν και ακραίες αναφορές όπως στην υ ραψωδία (μτφρ.375-383) της Οδύσσειας, όταν ο Τηλέμαχος οδηγώντας στο παλάτι δύο ξένους δέχεται την εχθρότητα των μνηστήρων και μάλιστα είς εξ’ αυτών ο Θεοκλύμενος τον προτρέπει να τους βάλει σε πολύκορμο καράβι και να τους ξαποστείλει στους Σικελούς.

Το «Ω ξειν’, αγγέλλειν Λακεδαιμονίοις ότι τήδε κείμεθα τοις κείνων ρήμασι πειθόμενοι» στις Θερμοπύλες δεν απευθύνεται σε καμία περίπτωση σε αλλόφυλο ή βάρβαρο περαστικό, αλλά σε Έλληνα διαβάτη που θα σταθεί για να τιμήσει τους νεκρούς. Κάτι που επιβεβαιώνει επίσης πως φιλοξενία παρείχαν οι Έλληνες μόνο στους Έλληνες, είναι η διαμάχη μεταξύ του Σκύθη Ανάχαρση που έφτασε στην Αθήνα και ζητούσε από το Σόλωνα να τον φιλοξενήσει.
Ο Σόλων αρνήθηκε, γιατί δεν ήταν Έλληνας. Όταν όμως ο Ανάχαρσης απέδειξε πως η μητέρα του ήταν Ελληνίδα, ο Σόλων υποχώρησε στην αξίωσή του (Διογ. Λαέρτιος Βίοι Φιλοσόφων Α΄101-1102). Ο ξένος της αρχαιότητας δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να ταυτιστεί με το σύγχρονο λαθρομετανάστη.

Και κάτι σημαντικό που παραβλέπουν οι αυτοαποκαλούμενοι ανθρωπιστές.Η φιλοξενία έστω και αν επρόκειτο και για μη Έλληνα, δεν διαρκούσε επ” αόριστον και για οποιονδήποτε. Αφορούσε μόνο προσωρινούς επισκέπτες και σε καμία περίπτωση απρόσκλητων ή κρυφίως εισερχομένους . Και όσοι Έλληνες ζητούσαν μια πιο παρατεταμένη παραμονή σε άλλη ελληνική πόλη-κράτος, ήταν υποχρεωμένοι να επιλέγουν έναν «προστάτη», δηλαδή κάποιον γηγενή εγγυητή  πληρώνοντας ειδικό φόρο, το «μετοίκιον».
Οι Έλληνες είχαν υψηλή και ιερή την έννοια της φιλοξενίας και της αλληλοβοήθειας όπως δηλώνουν και οι αντίστοιχες λέξεις «Φιλάνθρωπος» και «Φιλάδελφος» που αποτελούν σημερινούς παγκόσμιους όρους (Philanthropy, Philadelphia ), προτάσσοντας όμως τις ανάγκες σιτισμού και στέγασης των αδυνάτων και απόρων κατοίκων, την τάξη και την ασφάλεια της πόλεως. ‘

Όσο για τα Ασκληπιεία με πρώτο το δικό μας – και έχω ιστορική τεκμηρίωση περί τούτου- ήταν χώροι ιεροί, άβατοι προοριζόμενοι αποκλειστικά για την θεραπεία ασθενών και απαγορεύονταν αυστηρά η είσοδος σε οποιονδήποτε βέβηλο, που δεν είχε προηγουμένως ακολουθήσει το τελετουργικό των καθαρμών, προσφορών, θυσιών κλπ  .
Σε καμία περίπτωση δεν ήταν χώροι υποδοχής κυνηγημένων, κατατρεγμένων  και πολύ περισσότερο λαθροαγνώστων. (από τον όρο λάθρα, κρυφά, τον οποίον συναντάμε στο Αγαμέμνωνα του Αισχύλου  στιχ. 1230).

Τρίκαλα 

Ότι θέλουν λένε και γράφουν οι άνθρωποι, οι οποίοι ανακάλυψαν τον ανθρωπισμό μέσα από τα κομματικά κελεύσματα, θεωρώντας οποιαδήποτε άλλη άποψη, κριτική ή εναλλακτική πρόταση –ως προς την λάθος επιλογή του χώρου του Φρουρίου στην οποία επιμένω ότι ήταν ατυχέστατη-  ως ρατσιστική, σοβινιστική, «απάνθρωπη» και ψευτοδιανόηση.
Και θα ήθελα – με πρόδηλη ειρωνική διάθεση- να κάνω μία πρόταση την οποία οι «αλληλέγγυοι» είμαι σίγουρος ότι θα την βρουν λίαν ενδιαφέρουσα, και θα μπορούσαν να την εισηγηθούν προς τον εδώ Μητροπολίτη.
Στο πνεύμα του σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της κουλτούρας και των θρησκευτικών πεποιθήσεων των φιλοξενουμένων, τώρα που αρχίζει η Σαρακοστή και το Πάσχα να μην ηχούν οι καμπάνες των εκκλησιών -οι οποίες είναι αρκετές στους πρόποδες του φρουρίου- και οι Ιερές ακολουθίες να μην ακούγονται από τα μεγάφωνα, για να μην τους προκαλούν και τους προσβάλουν.
Όπως έκανε και ο Αρχιεπίσκοπος σε πρόσφατη επίσκεψή του σε κέντρο υποδοχής όπου δεν κρατούσε σκήπτρο και δεν φορούσε εγκόλπιο ούτε …Σταυρό.

*ΘΩΜΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΥ
είναι  Κάτοικος Τρικάλων και  Αρχιτέκτων Μηχανικός

 ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΣΚΟΥΜΕ ΤΟ ΓΕΓΟΝΟΣ ΣΤΟΝ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΧΡΟΝΟ ΠΟΥ ΕΤΕΛΕΣΘΗ ΑΥΤΟ .Η ΑΝΑΓΝΩΣΗ ΜΕ ΣΗΜΕΡΙΝΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ ΒΓΑΖΕΙ ΛΑΘΟΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Ωστόσο, η διαφορά του τότε  Ελληνικού κόσμου με τον κόσμο των βαρβάρων υπήρξε πολύ μεγάλη .Σήμερα όμως άλλοι λαοί του λεγομένου Δυτικού πολιτισμού έχουν εντρυφήσει την Ελληνική ιδέα η οποία συνέβαλλε στον πολιτισμό αυτό .Θα μπορούσαμε λοιπόν να θεωρήσουμε ότι οι εκτός Δυτικού πολιτισμού πολίτες είναι οι  «βάρβαροι » του σήμερα .Αλλά πάλι όχι όλοι, γιατί και σε αυτούς έχει εισχωρήσει ο δυτικός τρόπος ζωής αν όχι ο δυτικός πολιτισμός ,άλλοτε βίαια, άλλοτε ομαλά .Σε αυτό λοιπόν το μπερδεμένο τοπίο ,εναπόκειται στον κάθε πολίτη να ξεχωρίσει ποιόν έχει απέναντι του ,ξένο ή όμοιό του , με γνώμονα πάντα τον Άνθρωπο.

~~{ * }~~

Για την αρχαία Τρίκκη

Άποψη του συγκρoτήματος των ρωμαϊκών θερμών-© Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού-© ΙΕ' Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων

Η αρχαία Τρίκκη, σημαντική πόλη της θεσσαλικής τετραρχίας της Εστιαιώτιδας, εκτεινόταν ανάμεσα στον ποταμό Ληθαίο που ακόμη και σήμερα διασχίζει τη σύγχρονη ομώνυμη πόλη, και στο λόφο "Κάστρο" όπου πιθανότατα βρισκόταν η αρχαία ακρόπολη. Στην πόλη υπηρχε ένα από τα παλαιότερα ασκληπιεία για το οποίο ήταν γνωστή η αρχαία Τρίκκη κατά την αρχαιότητα. Η αρχαιότερη γραπτή μνεία της Τρίκκης βρίσκεται στον ομηρικό κατάλογο νηών, όπου αναφέρεται ότι η πόλη συμμετείχε στην εκστρατευτική δύναμη των Ελλήνων στον Τρωικό πόλεμο με 30 πλοία και αρχηγούς τους δυο γιους του Ασκληπιού, Μαχάονα και Ποδαλείριο, οι οποίοι είχαν διδαχτεί από τον πατέρα τους την ιατρική τέχνη. Για τις απαρχές της πόλης των ιστορικών χρόνων τα ανασκαφικά στοιχεία είναι πενιχρά και οι γραπτές πηγές φειδωλές.

Η πρωιμότερη βεβαιωμένη ανασκαφικά κατοίκηση του χώρου ανάγεται στην Εποχή του Χαλκού και εντοπίζεται στην περιοχή του σημερινού αρχαιολογικού χώρου των Τρικάλων.

Σε δοκιμαστικές τομές βρέθηκε κεραμική που υποδηλώνει ότι τα δυτικά πρανή της αρχαίας ακρόπολης είχαν κατοικηθεί από την Πρώιμη Εποχή του Χαλκού (3300 π.Χ.) μέχρι και τη μυκηναϊκή εποχή, χωρίς ωστόσο να αποκαλυφτούν αρχιτεκτονικά λείψανα. Κεραμική που βρέθηκε σε δοκιμαστικές τομές υποδεικνύει αδιάλειπτη κατοίκηση από τους πρωτογεωμετρικούς ως και τους κλασικούς χρόνους.

Η σύνδεση της πόλης με τον Ασκληπιό - ονομαστό ήταν στην αρχαιότητα το ασκληπιείο της πόλης, "αρχαιότατον και επιφανέστατον" κατά το γεωγράφο του 1ου αι. π.Χ. Στράβωνα - προσέδιδε στην Τρίκκη μια ιδιαίτερη ακτινοβολία στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Σήμερα το μεγαλύτερο τμήμα της αρχαίας πόλης καλύπτεται από την ομώνυμη σύγχρονη πόλη, καθώς η κατοίκηση σε αυτή υπήρξε αδιάλειπτη ως τις μέρες μας.

Η αρχαιολογική σκαπάνη άρχισε να φέρνει στο φως και να ανασυνθέτει την εικόνα της αρχαίας Τρίκκης από τα τέλη του 19ου αι., όταν (μετά την ανασκαφή του Ασκληπιείου της Επιδαύρου) κινήθηκε το ενδιαφέρον των ερευνητών για την αποκάλυψη και του εξίσου ονομαστού στην αρχαιότητα Ασκληπιείου της Τρίκκης. Οι αρχαιολογικές ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν σταδιακά στο χώρο σε όμορα, ιδιωτικά οικόπεδα από το 1902 ως το 1992 είχαν σωστικό χαρακτήρα και έφεραν στο φως τρία κτήρια πρώϊμων ρωμαϊκών χρόνων και ένα που ανήκει στη βυζαντινή περίοδο.

Συντάκτης
ΛΔ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων