 |
| Ο Οδυσσέας μεταμορφωμένος σε γέρο από την Αθηνά ,συνομιλεί με την Πηνελόπη. Παρευρίσκονται ο Τηλέμαχος, ο Λαέρτης και ο Εύμαιος Πήλινη ανάγλυφη πλάκα από τη Μήλο, πε. 460-450 π.Χ.-Νέα Υόρκη, Μητροπολιτικό Μουσείο |
Μανώλης Αρ. Χριστουλάκης.
Ιατρός
Όσο συχνότερα, επιμελέστερα και πιο συστηματικά μελετάμε τον Όμηρο, τόσο περισσότερο εκπλησσόμαστε από τον πλούτο των γνώσεών του και τις πληροφορίες που περιέχονται στα έπη του. Οι περισσότεροι έχουμε μείνει με την εντύπωση ότι ο Όμηρος μπορεί να είναι ένα μυθικό πρόσωπο, μιας και δεν έχουμε καμιά σχετική πληροφορία γι αυτόν καταγεγραμμένη σε κάποιο αρχαίο κείμενο, αλλά και για το ότι έτσι μας δίδαξαν στο σχολείο επηρεασμένοι από τους Γερμανούς Ομηριστές (Βόλφ, Βιλάμοβιτς κ.α.).Ιατρός
Ο Όμηρος δίνει σημαντικές πληροφορίες για την προέλευση, την καταγωγή, για τη ζωή των ηρώων του μέσα στα έπη του, ενώ για τον εαυτόν του δεν δίνει κανένα πληροφοριακό στοιχείο. Έτσι νομίζουμε!
Ο ιστορικός ερευνητής κ. Κωνσταντίνος Δούκας, με μια ενδελεχή έρευνα και επισταμένη μελέτη (Το μεγάλο μυστικό του Ομήρου), αντλεί πλήθος σημαντικών πληροφοριών μέσα από τα ομηρικά έπη που τεκμηριώνουν την άποψή του, ότι Όμηρος και Οδυσσέας είναι ένα και το αυτό πρόσωπο. Κανείς από τους αρχαίους συγγραφείς δεν αναφέρει κάτι συγκεκριμένο. Ο ίδιος όμως στο θ στ.552 της Οδύσσειας διακηρύσσει ότι «ου μεν γαρ τις πάμπαν ανώνυμος εστ΄ανθρώπων» (κανένας άνθρωπος δεν είναι τελείως άγνωστος).
Αλλά ας μιλήσουμε για την «παντογνωσία» του Ομήρου.
Κατά την ταπεινή μου γνώμη τα ομηρικά έπη είναι μια εγκυκλοπαίδεια, μέσα στα οποία, ο μεγαλοφυής πρωτοποιητής έχει αποθησαυρίσει συμπυκνωμένες όλες τις γνώσεις των πανάρχαιων εκείνων χρόνων και τις παρουσιάζει με τον απαράμιλλο ποιητικό του λόγο, έτσι ώστε να γίνονται από τους τότε ανθρώπους, διδακτικές, εύληπτες, καταληπτές και αφομοιώσιμες. Ας μη ξεχνάμε ότι και ο Χριστός δίδασκε με παροιμίες και παραβολές για να γίνεται η διδαχή του κατανοητή από τους απλούς τότε πρώτους Χριστιανούς. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πίσω από τους συμβολισμούς κρύβονται μεγάλες αλήθειες που πρέπει κανείς να τους αποκωδικοποιήσει.
Αν ο Όμηρος δεν είχε τολμήσει να καταγράψει αυτά , που όσα ως αυτόπτης και αυτήκοος μάρτυρας είχε ζήσει (γιατί έτσι προκύπτει από την πλημμύρα των πληροφοριών που περιέχονται στα έπη) ,που τις νομίζουμε αφελώς ως «μύθους και θρύλους, θα αγνοούσαμε παντελώς τον βίο και την πολιτεία των πανάρχαιων Ελλήνων και όχι μόνο. Άλλωστε, τα όσα αναφέρει και περιγράφει ο Όμηρος στα έπη του, θεμελιώθηκαν με τις πολυάριθμες αρχαιολογικές ανασκαφές στην Τροία, στις Μυκήνες και σε άλλους τόπους.
Προσωπικά πιστεύω ότι ακόμη και οι ραψωδοί, οι αοιδοί, δεν ήταν μόνο τραγουδιστές και παρουσιαστές των ομηρικών επών αλλά και δάσκαλοι, οι οποίοι θα ερμήνευαν και θα ανέλυαν τις περικοπές που απήγγελλαν. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι αοιδοί «έψαλλαν» είτε «εξ υποβολής είτε εξ υπολήψεως» (Κωνστ. Δούκας) σε μια παρουσίαση εξ ολοκλήρου τους 16.000 στίχους της Ιλιάδος. Αλλά ανάλογα με το ακροατήριο επέλεγαν ορισμένες περικοπές.
Μερικοί ισχυρίζονται ότι η γλώσσα του Ομήρου είναι «τεχνητή» και ότι τα έπη τραγουδιόντουσαν ενώπιον εκλεκτού ακροατηρίου αρχόντων και επωνύμων. Αλλά τότε ποια ήταν η αγαθοποιός και διδακτική αξία και σημασία για τους πολίτες της εποχής εκείνης;
Τα έπη περιέχουν ένα θησαυρό γνώσεων, που αφορούν στην Ιστορία, Αστρονομία, Γεωγραφία, Ψυχολογία, Ιατρική, Τραυματολογία, Θεραπευτική, Βοτανολογία, Θρησκεία, Κοινωνιολογία, Τέχνη του πολέμου, Χαλκουργία, Ναυπηγική και Ναυτιλία και πλήθος άλλων γνώσεων που περιγράφονται με γλαφυρό και επαγωγικό τρόπο, περιβεβλημένες με τον πέπλο της «ποιητική αδεία» υπερβολής ή μυθικής αναφοράς.
Θα αναφερθώ σ΄ένα περιστατικό που αφορά στην Μετεωρολογία, που ελάχιστοι το έχουμε προσέξει, στο ταξίδι του Οδυσσέα από το νησί της Κίρκης προς την ποθητή Ιθάκη. Μετά τη ναυπήγηση της σχεδίας, όπου αποκαλύπτονται οι γνώσεις ναυπηγικής που διέθετε ο Οδυσσέας-΄Ομηρος και περιγράφονται όλα τα απαραίτητα εργαλεία για την ναυπήγηση της σχεδίας και η τεχνική της καθέλκυσής της, αποπλέει ο ήρωας με ούριο άνεμο για την ποθητή πατρίδα. Όμως, ο χολωμένος Ποσειδώνας, που μισούσε μέχρι θανάτου τον Οδυσσέα γιατί τύφλωσε τον γιο του, τον μονόφθαλμο Κύκλωπα Πολύφημο, καραδοκεί και εξαπολύει τρομερή κακοκαιρία, με θυελλώδεις ανέμους, μαύρα καταιγιδοφόρα νέφη και φουρτουνιασμένο πέλαγος, που διαλύουν τη σχεδία του Οδυσσέα κι αυτός σώζεται με μια «σανίδα σωτηρίας».
Να πώς περιγράφει ο Όμηρος-Οδυσσέας το ακραίο καιρικό φαινόμενο, που παρ΄ ολίγο να στοιχίσει τη ζωή του. «Ώς ειπών σύναγεν νεφέλας ετάραξε δε πόντον χερσί τρίαινα ελών. Πάσας δε ορόθυνεν αέλλας παντοίων ανέμων, συν δε νεφέσι κάλυψε γαίαν και πόντον ορώρει δ’ ουρανόθεν νυξ. Συν δ Εύρος τε Νότος τ’ έπεσον Ζέφυρός τε δυσαής και Βορέης αιθρηγενέτης, μέγα κύμα κυλίνδων... Και τοτ’ Οδυσσήος΄ λύτο γούνατα και φίλον ήτορ» (η ορθογραφία δεν ανταποκρίνεται στην ομηρική λόγω αδυναμίας του υπολογιστή)....[ΔΕΣ ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΟΝ ]
 |
| Αθήνα ο «Πύργος των Ανέμων » |
Διαβάζοντας κανείς την περικοπή αυτή έχει την εντύπωση ότι ακούει ανακοίνωση της ΕΜΥ περί ακραίων καιρικών φαινομένων. Είναι γνωστό ότι στον Ατλαντικό «μαγειρεύονται» τα χαμηλά βαρομετρικά και «πορεύονται» ανατολικά-βορειοανατολικά, σαρώνοντας τη δυτική και κεντρική Μεσόγειο, προκαλώντας έντονα, πολλές φορές ακραία καιρικά φαινόμενα με θυελλώδεις ανέμους, οι οποίοι περιστρέφονται περί το κέντρο του χαμηλού βαρομετρικού, με κίνηση αντίστροφη των δεικτών του ρολογιού και συνοδεύονται από έντονες βροχές, σφοδρές καταιγίδες και τρικυμιώδη θάλασσα.
Ένα βαθύ χαμηλό βαρομετρικό (κυκλώνας) σαρώνει τη Μεσόγειο και το κέντρο του βρίσκεται στο σημείο που εικάζεται ότι ναυάγησε η σχεδία του Οδυσσέα και διασώθηκε μόνο αυτός. Όσοι καταγόμαστε από νησιώτικες ναυτικές οικογένειες (εγώ από την Κίμωλο), έχουμε ζήσει και στο Αιγαίο παρόμοια καιρικά φαινόμενα, όχι όμως τέτοιας σφοδρότητας όπως εμφανίζονται στη δυτική και κεντρική Μεσόγειο, γιατί τα χαμηλά,ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος του κέντρου των, «ξεθυμαίνουν» περνώντας πάνω από τις επιμήκεις οροσειρές (που εκτείνονται από Β προς Ν σαν φράγμα) της Ελλάδας.
Έτσι, ο ήρωάς μας βρέθηκε κυριολεκτικά στο «μάτι του κυκλώνα» (κυκλώνας=χαμηλό βαρομετρικό»). Και η Λαϊκή μας Μετεωρολογία, οι παππούδες μας οι καραβοκύρηδες, μας έλεγαν στην Κίμωλο «ο Σορόκος κι ο Γαρμπής σαν νυχτώσει θες να δεις». Και σε συνταύτιση με την αναφορά του Ομήρου, περιγράφανε την εξέλιξη του χαμηλού ως εξής : «...αρχίζει με σορόκο-λεβάντε, τον γυρίζει Όστρια (λατινικό australis), μετά τον κάνει Γαρμπή και τελικά τον «προβετζάρει» περ Πονέντε και Μαΐστρο και ξεθυμαίνει.
 |
| ΝΑΥΤΙΚΟ ΑΝΕΜΟΛΟΓΙΟ -Tabula anemographica seu Pyxis Nautica. Auteur : Janssonius, Joannes (1588-1664)Date : 1652 |
Με όλο τον σεβασμό και την εκτίμηση που τρέφω στους μεγάλους μας ποιητές, φαντάζεται κανείς τον Παλαμά, τον Ελύτη, τον Σολωμό να περιγράφουν ένα τέτοιο συγκλονιστικό γεγονός, γέννημα μόνο της φαντασίας τους, αν δεν το είχαν ζήσει;
Τι πρέπει, λοιπόν, να δεχθούμε; Ότι αυτός που περιγράφει το τραγικό γεγονός, και που είναι ο μόνος διασωθείς, δεν είναι άλλος από τον ίδιο τον ποιητή μας. Ένας άνθρωπος που προερχότανε από τη δυτική νησιωτική Ελλάδα, όπου πρωτοξεσπά η μανία του χαμηλού και ίσως από την Λευκάδα (την πραγματική Ιθάκη του Ομήρου, κατά τον Κ. Δούκα), και αυτός δε μπορεί να είναι άλλος από τον Οδυσσέα(Κ. Δούκας).
Για ποιο λόγο άλλωστε να διαλέξει ο Όμηρος ως ήρωά του, τον Οδυσσέα, που βασιλεύει στη Λευκάδα (Ιθάκη),τον οποίο τιμά μ΄ ένα πλήθος κοσμητικών επιθέτων, σε αντίθεση με τους άλλους ήρωες που τους αποδίδει ένα, δύο η το πολύ τρία κοσμητικά επίθετα; Και, μάλιστα, η Λευκάδα δεν είναι ένα από τα νησιά του Ιονίου που πρωτοδέχονται τη σφοδρότητα ενός κυκλώνα; Επίσης δεν είναι απορίας άξιο ότι σε όλα τα γεγονότα συμβάντα και επεισόδια που περιγράφονται στα έπη, στα οποία συμμετέχει ο Οδυσσέας, πάντοτε αυτός και μόνος, συνήθως, διασώζεται, ενώ οι σύντροφοί του υποκύπτουν στο μοιραίο;
Μία εξήγηση επομένως ευσταθεί. Όμηρος και Οδυσσέας είναι ένα και το αυτό πρόσωπο!
Συνέγραψε ο Ιατρός Μανώλης Αρ. Χριστουλάκης.
27 Ιανουάριος 2017
