Η αναστήλωση του ΝΑ πύργου του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων

Ο αναστηλωμένος ΝΑ πύργος του Φρουρίου ,βλέπουμε τα παράθυρα για καταπέλτες, τρία σε κάθε πλευρά -Τα Αιγοσθένα πήραν το όνομά τους από την Πελασγική λέξη «αίγ», δηλαδή μεγάλα κύματα και από την αρχαία ελληνική λέξη «σθένος». Αποτελούσαν την «κώμη των Μεγάρων» και ήταν χτισμένα στις ρίζες του Κιθαιρώνα στο σημερινό Πόρτο Γερμενό. Η αρχαία πόλη κατοικήθηκε από τα γεωμετρικά χρόνια μέχρι την πρώιμη βυζαντινή εποχή

Εγκαινιάστηκε η αναστήλωση του νοτιοανατολικού πύργου του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων

Την αναστήλωση του Νοτιοανατολικού Πύργου του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων εγκαινίασε το Σάββατο 24 Νοεμβρίου ο Υφυπουργός Πολιτισμού Κώστας Στρατής.Όπως ανέφερε ο κ. Στρατής, η αρχαία πόλη – φρούριο των Αιγοσθένων είναι μία από τις καλύτερα διατηρημένες οχυρωματικές κατασκευές της αρχαιότητας στον ελλαδικό χώρο. Ο νοτιοανατολικός πύργος της, με ύψος 18 μέτρα, δεσπόζει στον Κορινθιακό Κόλπο και συγκαταλέγεται μεταξύ των σπουδαιότερων μνημείων της αρχαίας οχυρωματικής.

Ο ΝΑ πύργος του φρουρίου πριν από την αναστήλωση - Ο αρχαιολογικός χώρος των Αιγοσθένων Στην κορυφή του λόφου που βρίσκονται τα Αιγόσθενα κυριαρχεί η Ακρόπολη της πόλης, η οποία οχυρώθηκε από πετρόχτιστο τείχος, ενισχυμένο με πύργους. Διατηρούνται δεκαέξι από τους πύργους με τον πιο επιβλητικό εκείνον που βρίσκεται στη νοτιοανατολική γωνία της ακρόπολης, ύψους είκοσι περίπου μέτρων

Ο σεισμός του 1981, με επίκεντρο τις αντικρινές Αλκυονίδες νήσους, προκάλεσε μεγάλες ζημιές στο φρούριο των Αιγοσθένων. Σε συνέχεια πολυετών προσπαθειών και επιστημονικών προετοιμασιών, η αποκατάσταση του μνημείου εντάχθηκε σε χρηματοδοτικό πρόγραμμα και η Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών ανέλαβε με αυτεπιστασία την αναστήλωση του Νοτιοανατολικού Πύργου στην πλήρη αρχική μορφή του, ένα σύνθετο έργο που απαίτησε εντυπωσιακή τεχνογνωσία και συνεργασία πολλών ειδικοτήτων.

Ο Υφυπουργός κλείνοντας τον χαιρετισμό του τόνισε ότι η αναστήλωση του μνημείου αποτελεί ένα εμβληματικό έργο των Ελλήνων αρχαιολόγων, μηχανικών και μαστόρων, που κάνουν δικαίως περήφανη τη χώρα μας για το επιστημονικό και τεχνικό δυναμικό που διαθέτει στην πολιτιστική κληρονομιά και τις αναστηλώσεις.

Το φρούριο των Αιγοσθένων δεσπόζει στον ομώνυμο ανατολικό όρμο του Κορινθιακού κόλπου. Η θέση φαίνεται να έχει χρησιμοποιηθεί από τα γεωμετρικά έως τα μεταβυζαντινά χρόνια. Το φρούριο κτίστηκε στο β΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. και αποτελεί ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία φρούρια στον ελλαδικό χώρο.

Μέρος του δεσπόζοντος οχυρού στον κόλπο του \Πόρτο Γερμενου φωτ Updrones

Κατά την κλασική περίοδο τα Αιγόσθενα αποτελούσαν κώμη των Μεγάρων. Αργότερα, τον 2ο αι. π.Χ., εντάχθηκαν ως ανεξάρτητη πόλη στο Κοινό των Βοιωτών.
Στα Αιγόσθενα μαρτυρείται λατρεία του μάντη και θεραπευτή Μελάμποδα, το ιερό του οποίου εκτιμάται ότι βρίσκεται κάτω από την ακρόπολη, στον εντός των μακρών τειχών χώρο.

Ένδειξη για τη συνέχιση της κατοίκησης κατά τους παλαιοχριστιανικούς χρόνους αποτελεί η πεντάκλιτη βασιλική του 5ου αι. μ.Χ. Επάνω στα ερείπια της βασιλικής, κτίστηκε, τον 11ο αι., το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας ή Αγίας Άννας με αρχαίο οικοδομικό υλικό. Στην ύστερη βυζαντινή και μεταβυζαντινή περίοδο, ο χώρος της ακρόπολης φιλοξένησε μοναστήρι, από το οποίο σώζονται τα ερείπια κελιών, καθώς και το καθολικό, ο μικρός ναός του Αγίου Γεωργίου.

Η βόρεια πλευρά του φρουρίου με τις βλάβες του σεισμού του 1981

Αθηναίοι, Βοιωτείς και Μεγαρείς διεκδίκησαν τα Αιγόσθενα, για την εξαιρετική στρατηγική τους θέση. Ευρήματα που ανακαλύφθηκαν στην περιοχή δηλώνουν ότι τα παραθαλάσσια μέρη καθώς επίσης και η ενδοχώρα είχαν κατοικηθεί από το 8ο αιώνα π.Χ. Μέσα του 7ου αιώνα, ανήκαν στη Μεγαρίδα, ένα σπουδαίο λιμάνι της αρχαιότητας, όπου προφύλασσαν τους δρόμους προς Αθήνα και Μέγαρα, αλλά και προς την Πελοπόννησο. Η πόλη γνώρισε μεγάλη ακμή. Το φρούριο, που αποτελεί το καλύτερα διατηρημένο κάστρο της αρχαιότητας χτίστηκε μεταξύ 4ου και 3ου αιώνα π.Χ. Πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες το τοποθετούν γύρω στο 343 π.Χ, όπου οι Αθηναίοι μαζί με τους Μεγαρείς έχτισαν το επιβλητικό κάστρο για να αντιμετωπίσουν την ανερχόμενη Θηβαϊκή δύναμη. Έτσι η Αθηναϊκή φρουρά εγκαταστάθηκε στο οχυρό. Τα Αιγόσθενα υπήρξαν επίσης μέλος της Αχαϊκής Συμπολιτείας, ενώ για σύντομο χρονικό διάστημα ανήκε και στο Κοινό των Βοιωτών

Το 1981 ο ισχυρός σεισμός των Αλκυονίδων στον Κορινθιακό κόλπο επέφερε σημαντικές βλάβες και καταρρεύσεις σε όλο το φρούριο.

Οι καταστροφές στο οχυρό από τον σεισμό του 1981

Από το 2011 το Υπουργείο Πολιτισμού έχει ξεκινήσει εργασίες αναστήλωσης και αποκατάστασης του φρουρίου, με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Από την αναστήλωση του μνημείου

Το έργο αναστήλωσης του ΝΑ πύργου της ακρόπολης, που είχε ως φυσικό αντικείμενο την αποκατάσταση του μνημείου στη μορφή που είχε στην αρχαιότητα, έχει ολοκληρωθεί και στον επισκέπτη δίδεται πλέον η δυνατότητα πρόσβασης στο εσωτερικό του πύργου και ανόδου έως τον τελευταίο του όροφο, από όπου έχει πλήρη εποπτεία του φρουρίου και της ευρύτερης περιοχής.

Αυτό είναι το καλύτερα διατηρημένο κάστρο της αρχαιότητας. Αθηναίοι, Βοιωτείς και Μεγαρείς το διεκδίκησαν για την στρατηγική του θέση. Δείτε από ψηλά τους πύργους και τα πανίσχυρα τείχη

Στο βάθος ο αποκατεστημένος ΝΑ πύργος μπροστά οι εργασίες αποκατάστασης δεύτερου πύργου -φωτ Updrones

Μέρος του οχυρού Έχουν πραγματοποιηθεί προκαταρκτικές εργασίες για την αναστήλωση της ανατολικής πλευράς του τείχους ενώ ο βορειοανατολικός πύργος είναι αυτός που έχει υποστεί τη μεγαλύτερη φθορά. -φωτ Updrones

Ο αποκατεστημένος ΝΑ πύργος από ψηλά -φωτ Updrones

Μέρος από το Φρούριο των Αιγοσθένων- φωτ Updrones

Το Φρούριο των Αιγοσθένων αποτελείται από την ακρόπολη και την κάτω πόλη, η οποία προστατευόταν από μακρά τείχη που φθάνουν μέχρι τη θάλασσα.

Η ακρόπολη είναι κτισμένη σε χαμηλό λόφο, σε απόσταση 450μ. από τη θάλασσα. Έχει ορθογώνιο σχήμα, έκτασης 190x80μ., και ορίζεται περιμετρικά από περίβολο με πύργους. Η επικοινωνία μεταξύ των πύργων γινόταν μέσω διαδρόμου που υπήρχε στα μεσοπύργια διαστήματα του τείχους. Η ανατολική πλευρά της ακρόπολης σώζεται σε μεγάλο ύψος, ενισχύεται από τέσσερις πύργους και έχει μικρή πυλίδα. Το πλέον εντυπωσιακό χαρακτηριστικό του φρουρίου είναι ο πύργος της ΝΑ γωνίας της ακρόπολης.

Θέα προς το παράλιο μέτωπο από άνοιγμα καταπέλτη του ανώτερου ορόφου του ΝΑ πύργου -ΦΩΤ του αρχιτέκτονα Denis Roubien

Η ακρόπολη συνδεόταν με το λιμάνι με μακρά τείχη, από τα οποία μόνο το βόρειο είναι σήμερα ορατό, με τουλάχιστον επτά πύργους και δύο πύλες.
Τα τείχη και οι πύργοι του φρουρίου έχουν δεχθεί επισκευές και επιδιορθώσεις κατά τους επόμενους αιώνες, καθώς η κατοίκηση της περιοχής ήταν συνεχής.

Στα πρώιμα χριστιανικά χρόνια (5ος αι. μ.Χ.) στην περιοχή της κάτω πόλης χτίστηκε πεντάκλιτη παλαιοχριστιανική βασιλική και αργότερα τον 11ο αι. πάνω στα ερείπια της βασιλικής, χτίστηκε το εκκλησάκι της Παναγίας ή Αγίας Άννας.
Κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, ο χώρος της ακρόπολης, αποτέλεσε μοναστήρι, που αναπτύχθηκε γύρω από το ναό του Αγίου Γεωργίου. Η αρχική φάση του ναού χρονολογείται στους βυζαντινούς χρόνους, όπως μαρτυρεί τοιχογραφία του Παντοκράτορα που αποκαλύφθηκε στον τρούλο, μετά την πτώση τμήματος της τοιχογραφίας του 17ου αι., που υπήρχε στο ίδιο σημείο, από το σεισμό του 1981. Από τις εγκαταστάσεις της Μονής σώζονται σήμερα πέντε κελλιά, σε κάτοψη Γ, σε επαφή με την εσωτερική πλευρά του ανατολικού τοίχου του φρουρίου, στο τμήμα μεταξύ του ΝΑ πύργου και του επόμενου προς τα βόρεια πύργου. Στη συμβολή των κεραιών των δύο διατηρούμενων πτερύγων των κελλιών σώζεται σε θολωτή αίθουσα εγκατάσταση μύλου.

ΝΑ Πύργος της ακρόπολης
Ο ΝΑ πύργος αποτελεί τμήμα της ακρόπολης του αρχαίου φρουρίου των Αιγοσθένων. Ήταν ο μεγαλύτερος και υψηλότερος πύργος του φρουρίου, με τετράγωνο σχήμα, πλευράς περίπου 9μ., τριώροφος, συνολικού ύψους περίπου 18μ., με δίρριχτη στέγη.

Συγκαταλέγεται στα σπουδαιότερα μνημεία της οχυρωματικής, καθώς διασώζει πλείστα αυθεντικά στοιχεία της μορφής και της οικοδομικής των αρχαίων πύργων.

Η θύρα του πύργου βρίσκεται στη βόρεια πλευρά. Στον πρώτο και δεύτερο όροφο υπάρχουν τοξοθυρίδες, ενώ στον τελευταίο όροφο παράθυρα για καταπέλτες, τρία σε κάθε πλευρά.

Παλαιοχριστιανική βασιλική Αιγοσθένων - Ι. Ν. Παναγίας ή Αγίας Άννας Στο μυχό του κόλπου του σημερινού Πόρτο Γερμενού, εντός των ορίων της αρχαίας ακρόπολης των Αιγοσθένων, βρίσκονται τα ερείπια της παλαιοχριστιανικής βασιλικής των Αιγοσθένων. Πρόκειται για πεντάκλιτη βασιλική διαστάσεων 25 x 20 μ., με νάρθηκα και προεξέχουσα ημικυκλική αψίδα Ιερού. Η τοιχοποιία αποτελείται από μεγάλους ορθογώνιους δόμους. Ανήκει στο λεγόμενο ελληνιστικό τύπο, ο οποίος δεν απαντά συχνά στην Αττική, και χρονολογείται στον πρώιμο 5ο αι. μ. Χ..

Κατά τους βυζαντινούς χρόνους, ο πύργος δέχθηκε μετασκευές και πιθανώς χρησιμοποιήθηκε από μοναχούς της μονής του Αγίου Γεωργίου που εγκαταστάθηκε στο χώρο της ακρόπολης. Συγκεκριμένα, το εσωτερικό του πύργου διαιρέθηκε σε δύο ισοδύναμους επιμήκεις χώρους, που στεγάστηκαν με θόλους κυλινδρικής μορφής.

Ο πύργος διέσωζε ολόκληρη τη νότια πλευρά του έως την απόληξη της στέγης μέχρι το 1981, όταν ο ισχυρός σεισμός των Αλκυονίδων έπληξε σοβαρά το μνημείο.

Η νότια πλευρά του πύργου πριν τον σεισμό του 1981

Το έργο αναστήλωσης και αποκατάστασης του πύργου ξεκίνησε το 2011 και ολοκληρώθηκε το 2016. Στο πλαίσιο του έργου έγινε ανάσυρση και ταύτιση των λιθοπλίνθων που είχαν καταπέσει εντός και εκτός του μνημείου, αποσυναρμολόγηση του μνημείου έως το κατώφλι της θύρας του, προκειμένου να αρθούν οι σοβαρές βλάβες και παραμορφώσεις που είχε υποστεί, δομική αποκατάσταση και συντήρηση των αρχαίων λιθοπλίνθων που ανασύρθηκαν και αποσυναρμολογήθηκαν, ανατάξεις παραμορφωμένων τμημάτων των εσωτερικών παρειών που είχαν απολέσει τη σύνδεση με τις εξωτερικές παρειές και παρουσίαζαν σημαντική απόκλιση προς το εσωτερικό του πύργου, επανατοποθέτηση του αρχαίου δομικού υλικού και συμπλήρωση των τμημάτων που είχαν απολεσθεί με νέες λιθοπλίνθους από λατυποπαγή ασβεστόλιθο της περιοχής, όμοιο με το αρχαίο δομικό υλικό.

Το αποκατεστημένο εσωτερικού του ΝΑ πύργου

Επίσης, κατασκευάστηκε ξύλινη δίρριχτη στέγη με επικεράμωση, καθώς και ξύλινα εσωτερικά πατώματα με κλίμακες στο εσωτερικό και εξωτερικό του πύργου.

Επίλογος
Ο αναστηλωμένος πύργος, σήμερα στην πλήρη μορφή του, αποτελεί πολύτιμο τεκμήριο της αρχαίας οχυρωματικής τέχνης.
Η παραμεθόρια θέση της πόλης των Αιγοσθένων έγινε αντικείμενο διεκδίκησης τόσο από τους Αθηναίους και τους Μεγαρείς, όσο και από τους Βοιωτείς .
Κατά την διάρκεια της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ο αυτοκράτορας Αδριανός επισκέφτηκε το σημαντικό φρούριο. Ανασκαφές έφεραν στην επιφάνεια προτομή του φιλέλληνα Ρωμαίου, ο οποίος αναφερόταν ως οικιστής της πόλης.

Άποψη του εσωτερικού ανωτάτου ορόφου ΦΩΤ του αρχιτέκτονα Denis Roubien

Κατεβάινοντας επίπεδο μέσα στον ΝΑ πύργο -ΦΩΤ του αρχιτέκτονα Denis Roubien

Η κατασκευή αρκετών εκκλησιών υποδηλώνει τη δεύτερη πολιτιστική άνθηση που γνώρισε η πόλη των Αιγοσθένων κατά τη βυζαντινή περίοδο

ΦΩΤ του αρχιτέκτονα Denis Roubien

Ο μάντης Μελάμποδας έδρασε στην περιοχή των Αιγόσθενων και το ιερό του εικάζεται ότι είναι θαμμένο κάτω από την ακρόπολη, μέσα από την οχύρωση της πόλης....

Στην ελληνική μυθολογία ο Μελάμποδας ή Μελάμπους ήταν Έλληνας μάντης, γενάρχης ολόκληρου «μαντικού γένους», των Μελαμποδιδών, που διέσωσε τη διονυσιακή θρησκεία, όπως αναφέρει η μεθομηρική παράδοση (Ηρόδοτος).
Σύμφωνα με μία εκδοχή, κάποτε ήρθαν δύο φίδια και τυλίχθηκαν γύρω από τα αυτιά του Μελάμποδα, ο οποίος από τότε και στο εξής ήταν σε θέση να κατανοεί τη γλώσσα όλων των πλασμάτων. Κατά μία άλλη παράδοση, ο αδελφός του Βίας θέλησε να πάρει για σύζυγό του την Πηρώ, αλλά ο πατέρας της Νηλέας ζήτησε να του φέρει ως δώρο τις αγελάδες του Ιφίκλου. Τότε ο Μελάμποδας επεχείρησε να αρπάξει τα ζώα για λογαριασμό του αδελφού του. Τον συνέλαβαν όμως και τον φυλάκισαν. Προείπε όμως στον Ίφικλο ότι θα κατέρρεε η σκεπή της φυλακής του, κάτι που το πληροφορήθηκε από τα σκουλήκια. Τόσο πολύ κατέπληξε τον Ίφικλο αυτή η πρόβλεψη, ώστε ελευθέρωσε τον Μελάμποδα. Στη συνέχεια, ο Ίφικλος τον ρώτησε γιατί παρέμενε άτεκνος, και ο Μελάμπους του απάντησε ότι ο πατέρας του χωρίς να το θέλει τον κατέστησε άτεκνο. Ο Μελάμπους θεράπευσε τον Ίφικλο από τη στειρότητά του αυτή (λεπτομέρειες βλ. στο λήμμα Ίφικλος του Φυλάκου).

Σε ένα διαφορετικό μύθο, ο Μελάμπους θεράπευσε από τη μανία τους τις κόρες του Προίτου, τις Προιτίδες. Αυτές έκαναν το λάθος να περιγελάσουν το ξόανο της θεάς Ήρας, οπότε η Ήρα τους ενέβαλε δαιμονική τρέλα (μανία), από την οποία τις θεράπευσε ο Μελάμποδας, εκτός από την Ιφινόη, που πέθανε (για λεπτομέρειες βλ. Προιτίδες). Μετά από αυτό, ο Προίτος πάντρεψε την Ιφιάνασσα με τον Μελάμποδα και τη Λυσίππη με τον αδελφό του Μελάμποδα, τον Βίαντα.
Σύμφωνα με άλλη εκδοχή, ο Μελάμποδας πιστεύεται ότι είχε για σύζυγό του την πριγκηποπούλα Ιφιάνειρα, κόρη του βασιλιά του Άργους Μεγαπένθη.
Την ζωή και τα κατορθώματα του Μελάμποδα διηγιόταν ένα χαμένο ψευδοηδιόδειο έπος, η Μελαμπόδεια.