Λέσβος: Αρχαιολογική ανακάλυψη μίας ανθρώπινης τραγωδίας 28 αιώνων

Ο σκελετός μίας νεκρής γυναίκας, η οποία πέθανε με βίαιο τρόπο, ανακαλύφθηκε σε τάφο εντός φρεατίου στο Ιππείο της Λέσβου.(το Ίππειος της Μυτιληναίας χώρας)

Μία τραγωδία που συνέβη την εποχή του Ομήρου (750-700 π.Χ.) ήρθε στο φως σε σωστική ανασκαφή στο Ιππείο της Λέσβου. Το πτώμα μίας νεκρής γυναίκας (πιθανώς της αρχόντισσας του Ιππείου), η οποία πέθανε με βίαιο τρόπο, ανακαλύφθηκε σε τάφο εντός φρεατίου.

Οι εργασίες, σύμφωνα με τον ανασκαφέα δρ Παύλο Τριανταφυλλίδη, αρχαιολόγο και προϊστάμενο της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου, αφορούσαν τη διάνοιξη φρεατίου πίσω από το οθωμανικό τέμενος στο κάτω μέρος του χωριού. Αφαιρώντας τις πλάκες από σχιστόλιθο που σφράγιζαν κιβωτιόσχημο τάφο, αποκαλύφθηκε σκελετός περιβαλλόμενος από κτερίσματα, με χρυσά σκουλαρίκια, μια μεγάλη χρυσή αμφικωνική χάντρα αλλά και με χάλκινες πόρπες που συγκρατούσαν την πολύτιμη φορεσιά η οποία είχε βέβαια λιώσει.

Όπως αναφέρει ο δρ Τριανταφυλλίδης, οι πόρπες και η χάλκινη βελόνα, για τις ραφές πιασίματος των ενδυμάτων, έφεραν στο νου του την αφήγηση του Ομήρου (Οδύσσεια, σ. 293-294) με τα δώρα των μνηστήρων προς την Πηνελόπη: «Κι ο Αντίνοος της χάρισε μπόλια πλουμιστή, μεγάλη και πεντάμορφη που δώδεκα χρυσές και χάλκινες είχε καρφίτσες, που στις θηλιές εκούμπωναν τις καλοκεντημένες».

Αρχική ανασκαφή

Την τραγική όμως ιδιαιτερότητα του συγκεκριμένου τάφου δίνει η ανακάλυψη της αρχαιολόγου-ανθρωπολόγου δρ Φωτεινής Μακ Τζώρτζ, η οποία ανέλαβε την ανθρωπολογική μελέτη του σκελετού. Η νεκρή, σύμφωνα με τη δρ Μακ Τζώρτζ, ήταν νέα γυναίκα ηλικίας 21-25 ετών. Η ζωή της είχε τερματιστεί με βίαιο τρόπο, μάλλον από ισχυρό σεισμό. Όταν πέθανε μάλιστα, ίσως άφησε πίσω της ορφανό ή ορφανά, ενώ μαζί της «έφυγε» και το σχεδόν τελειόμηνο έμβρυο που κυοφορούσε.

Τελική ανασκαφή

Η επαναφορά στην επικαιρότητα της άγνωστης αυτής τραγωδίας ύστερα από 28 αιώνες φάνηκε να αγγίζει την ψυχή των ανθρώπων, μετά την ανακοίνωσή της πριν από λίγες μέρες στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Μυτιλήνης. Εκεί έχει μεταφερθεί και εκτίθεται ο σημαντικός αυτός τάφος. Απευθυνθήκαμε στην ανθρωπολόγο δρ Μακτζώρτζ, η οποία υπήρξε ιδιαίτερα κατατοπιστική στις πληροφορίες της αλλά και στην επίλυση των αποριών μας.

Ακολουθεί η συνέντευξη της δρ. Φωτεινής Μακ Τζώρτζ από την εφημερίδα Ελεύθερος Τύπος:

Τι σας οδήγησε στην πεποίθηση του βίαιου θανάτου για τη γυναίκα αυτή;

«Το πρώτο στοιχείο ήταν η παράξενη θέση του κεφαλιού της. Το κρανίο έγερνε αφύσικα χαμηλά, ακουμπώντας με την αριστερή παρειά στο στήθος της, λες και ο αυχένας της είχε λυγίσει. Η περίεργη αυτή στάση είχε δοθεί μάλλον επίτηδες ώστε να συγκαλύπτονται διακριτικά τα σοβαρά συμπιεστικά κατάγματα της αριστερής κυρίως πλευράς του κρανίου της, τα οποία πιθανότατα επέφεραν το θάνατό της. Οπως αποδείχθηκε και από την αξονική τομογραφία, τα κατάγματα αυτά ήταν συμπιεστικά και είχαν ως συνέπεια σοβαρή κρανιοεγκεφαλική κάκωση που προκάλεσε το θάνατο. Το αριστερό βρεγματικό οστό ήταν σπασμένο σε έξι τουλάχιστον κομμάτια. Το κάταγμα αυτό έφτανε μέχρι την ινιακή ραφή, στο πίσω μέρος του κρανίου, και μπροστά στο μετωπιαίο οστό παρεκτοπίζονταν δυο κομμάτια του προς τα μέσα, ενώ επίσης σπασμένη ήταν και η σιαγόνα της».

Κάποιος δηλαδή τη χτύπησε στο κεφάλι με κάτι βαρύ;

«Δεν είχε τραυματιστεί μόνο στο κεφάλι. Πολλαπλά τραύματα υπήρχαν και στο υπόλοιπο σώμα της. Διακρίνονταν κατάγματα στην αριστερή ωμοπλάτη, στον αριστερό βραχίονα, στην ωλένη, ακόμη και στον αυχένα του αριστερού μηριαίου οστού. Υπήρχαν όμως τραύματα και στη δεξιά κερκίδα, την ωλένη και τα μετακάρπια. Ο τραυματισμός αφορούσε την αριστερή κυρίως πλευρά, συνέτριψε όμως τον αυχένα της και τα άνω άκρα. Σκεφτείτε ότι το αριστερό βραχιόνιο οστό συγκολλήθηκε στο εργαστήριο από 16 ξεχωριστά θραύσματα».

Τι προκάλεσε τα τραύματα αυτά;

Κατ’ αρχάς χρειάζεται να ξεκαθαριστεί αν συνέβησαν πριν ή μετά το θάνατό της. Μήπως υπήρχε μια μεγάλη πέτρα κάτω από την ταφή και υπό την πίεση των υπερκείμενων στρωμάτων προκάλεσε τις καταστροφές στο κρανίο; Αυτό όμως δεν ευσταθεί, γιατί η μετακίνηση του σκελετού αποκάλυψε πλήρως το «δάπεδο» του τάφου, το οποίο ήταν εντελώς επίπεδο. Συνεπώς είναι φανερό ότι όσα περιγράψαμε αποτελούν πράγματι προθανάτια τραύματα, η εξαιρετική σφοδρότητα των οποίων αποτελεί και την αιτία θανάτου της γυναίκας αυτής».

Στη γυναίκα δηλαδή αυτή ασκήθηκε βία;

«Η βίαιη επίθεση σε μια τέτοια αρχόντισσα φαίνεται ανακόλουθη. Εκτός από τα πολύτιμα κοσμήματα και τα πέντε αγγεία του τάφου, βρέθηκαν μια χύτρα και ένας αμφορέας σε κατασκευή πάνω στη βορειοδυτική γωνιά του, η οποία μπορεί να λειτουργούσε ως σήμανση, συμπεραίνοντας την πραγματοποίηση επιμνημόσυνων τελετουργιών προς τιμήν της».

Πού αποδίδεται λοιπόν το θάνατό της;

«Πιστεύω ότι υπήρξε μάλλον θύμα σεισμικού γεγονότος καθώς η πτώση από μεγάλο ύψος θα πρέπει να αποκλειστεί από τη στιγμή που τα κάτω άκρα της, με εξαίρεση τον αυχένα του αριστερού μηριαίου, δεν ήταν σπασμένα. Ο σεισμός βέβαια είναι πολύ πρώιμος για να έχει καταγραφεί ιστορικά αλλά εδώ ίσως επιβεβαιώνεται αρχαιολογικά. Η καταγραφή σεισμών ξεκίνησε συστηματικά τον 20ό αιώνα. Ωστόσο αρχαίοι και μεσαιωνικοί περιηγητές αναφέρουν καταστροφές στο νησί εξαιτίας σεισμών. Ο Μπενεντέτο Μπορντόνε, που επισκέφθηκε τη Λέσβο το 1528, περιγράφει τις επιπτώσεις σεισμών που μετέτρεψαν την πόλη σε ερείπια».

Πώς υπολογίσατε την ηλικία της; Πώς θα πρέπει να τη φανταστούμε;

«Ηταν πράγματι αρχοντική. Εκτός από τα πολύτιμα αντικείμενα, η ευζωία της αποδεικνύεται και από το μεγαλύτερο σχετικά ύψος, σε σύγκριση με το μέσο ύψος των γυναικών για την εποχή της. Η διατροφή, όπως ξέρετε, παίζει σημαντικό ρόλο στο ύψος. Ηταν 1,62 περίπου, δηλαδή είχε ύψος ικανοποιητικό ακόμη και για σήμερα. Για τον προσδιορισμό της ηλικίας έχει σημασία η σύγκλιση των επιφύσεων. Η έκφυση των ριζών των 3ων γομφίων (φρονιμίτες) αποδεικνύουν ότι είχε περάσει τα 21. Η ήπια φθορά των δοντιών της την τοποθετεί μεταξύ 17 και 25 ετών. Η διακοπή της ανάπτυξης της αδαμαντίνης στο κυνόδοντα, πιθανολογούν μάλιστα παιδική μάλλον ασθένεια που ανέστειλε για λίγο την ανάπτυξή της. Οι εσωτερικές επιφάνειες των λαγονίων της δίνουν επίσης κατά προσέγγιση ηλικία 25 έτη. Οι αυλακώσεις μάλιστα δίπλα στις ωτοειδείς επιφάνειες των ανωνύμων οστών αποδεικνύουν ότι η γυναίκα αυτή είχε ήδη τεκνοποιήσει».

Στην παρουσίαση μιλήσατε για την παράξενη θέση των χεριών της…

«Ο αριστερός της βραχίονας ήταν παράλληλος με το σώμα της αλλά το δεξί της χέρι λύγιζε στον αγκώνα και ήταν έτσι τοποθετημένο ώστε η παλάμη να ακουμπά στο στομάχι της. Στη χειρονομία αυτή δίνει νόημα η ανακάλυψη ενός μικρού αριστερού λιθοειδούς οστού εμβρύου, ηλικίας 30 εβδομάδων, στην περιοχή της κοιλιάς της. Μια μεγάλη λεκάνη με δύο χερούλια είχε τοποθετηθεί ανεστραμμένη πάνω από το σημείο αυτό. Η προσφορά αυτή αποτελεί πιθανότατα τεκμήριο της επίγνωσης ύπαρξης μεταστάντος τέκνου λόγω της προχωρημένης εγκυμοσύνης της».

Η έκθεση που η αρχαιολόγος έκανε την παρουσίαση

Μυτιλήνη: Έκθεση με ταφικά ευρήματα ηλικίας 2.800 ετών στο Αρχαιολογικό Μουσείο

Μια εντυπωσιακή έκθεση ανοίξε τις πύλες της στο κοινό του νησιού στο πλαίσιο της δράσης «Μοναδικά εκθέματα στο Αρχαιολογικό Μουσείο Μυτιλήνης», της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου.

Τον χειμώνα του 2015-2016 αποκαλύφθηκε κοντά στον κεντρικό τομέα του χωριού Ίππειος και σε βάθος 1,50μ. από την επιφάνεια του οδοστρώματος, ένα μοναδικό και σπάνιο ταφικό σύνολο για την ιστορία και την αρχαιολογία των πρώιμων ιστορικών χρόνων της Λέσβου.

Το εύρημα ανακαλύφθηκε στο πλαίσιο των εκσκαφικών εργασιών του δικτύου αποχέτευσης και των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων στο Δημοτικό Διαμέρισμα Ευεργέτουλα στην Περιφέρεια του Ιππείου Λέσβου.

Επρόκειτο για κτιστό κιβωτιόσχημο τάφο από σχιστόλιθο, εντός του οποίου αποκαλύφθηκε σε ύπτια στάση μία ασύλητη ταφή, πιθανώς νεαρής γυναίκας, που χρονολογείται περίπου στα 750-700 π.Χ. Τη νεκρή συνόδευαν πέντε πήλινα τεφρά αγγεία πόσεως, πιθανώς λεσβιακού εργαστηρίου, όπως ένα κύπελλο-κρατηρίσκος, μία βαθιά και ρηχή λεκάνη, δύο πρόχοι, κοσμήματα στο ύψος της λεκάνης και της κεφαλής χρυσά και χάλκινα, καθώς και μία οστέινη περόνη.

Τα χρυσά κοσμήματα περιλαμβάνουν δύο σκουλαρίκια κατασκευασμένα από λεπτά φύλλα χρυσού με την τεχνική της κοκκίδωσης, μεγάλη αμφικωνική χάνδρα, καθώς και χάλκινη χάνδρα, πιθανώς από περιδέραιο. Βόρεια της ταφής εντοπίστηκε μία κτιστή από σχιστόλιθους θήκη, η οποία περιείχε έναν πήλινο τεφρό αμφορέα με το λίθινο πώμα του, αλλά και μια ρηχή πήλινη λεκάνη. Τα κοσμήματα που παρουσιάζονται στην έκθεση αποτελούν εξαιρετικά δείγματα της τέχνης της χρυσοχοΐας των πρώιμων ιστορικών χρόνων που αναπτύσσεται δειλά κατά τον 8ο αι. στο Αιγαίο και την ηπειρωτική Ελλάδα και αποκορυφώνεται τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ.

Σημειώνεται ότι αυτή ήταν η πρώτη φορά που ανασκάφτηκε στη Λέσβο γεωμετρικός τάφος του ύστερου 8ου αιώνα π.Χ. Η έκθεση εγκαινιάστηκε την Κυριακή 7 Απριλίου στις 20:00, στο νέο κτίριο του Αρχαιολογικού Μουσείου Μυτιλήνης και έχει τίτλο «Η Αρχόντισσα του 8ου αι. π.Χ. στο Ίππειος της Λέσβου». Τα ευρήματα παρουσίασε ο Παύλος Τριανταφυλλίδης, Έφορος Αρχαιοτήτων Λέσβου και ακολούθησε η παρουσίαση της «ανθρωπολογικής μελέτης της αρχόντισσας» από την ανθρωπολόγο Φωτεινή ΜακΤζώρτζ.

(Φωτ.: stonisi.gr)

Σύμφωνα με τον Π. Τριανταφυλλίδη,

«ο τάφος της αρχόντισσας του 8ου αιώνα π.Χ. από το Ίππειος της Μυτιληναίας χώρας, με τα πλούσια ταφικά κτερίσματα (δώρα) και τα περίτεχνα χρυσά κοσμήματα, αποτελεί αφορμή για να συζητηθούν τα ανασκαφικά δεδομένα, η κεραμική και η μεταλλοτεχνία της εποχής αυτής που είχε διαδοθεί στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο του βορειοανατολικού Αιγαίου, σε μια εποχή άγνωστη αρχαιολογικά για τη Λέσβο.
«Παράλληλα, δίνεται η δυνατότητα από την προκαταρκτική μελέτη του αρχαιολογικού και ανθρωπολογικού υλικού να εξιχνιασθούν τα αίτια του τραγικού θανάτου της νεαρής εγκύου νεκρής, που πιθανώς συνδέονται με ένα τραγικό γεγονός που έλαβε χώρα σε μια εποχή ηρώων και πολεμιστών ευημερίας, ειρήνης και πολέμου για τη Λέσβο».

Την εκδήλωση πλαισίωσε απαγγελία του αποσπάσματος «Ο Θρήνος για τον Έκτορα» από την ηθοποιό και καθηγήτρια Γαλλικής Φιλολογίας Ιωάννα Γιαννακού.

Με πληροφορίες