Τέσσερις ειδικοί μιλούν για ένα από τα μεγαλύτερα υποθετικά ερωτήματα «εναλλακτικής ιστορίας» που έχουν υπάρξει ποτέ.
Τα «what if» σενάρια και ο κλάδος της αποκαλούμενης «εναλλακτικής ιστορίας» (alternate history) αποτελούν ένα από τα αγαπημένα χόμπι πολλών φίλων της ιστορίας: Το ερώτημα τι θα μπορούσε να είχε συμβεί εάν σε κάποια φάση η ιστορία είχε πάρει άλλη τροπή πάντα γοήτευε και θα γοητεύει πολλούς, και η «εναλλακτική ιστορία» έχει αποτελέσει αντικείμενο ερευνών, λογοτεχνικών έργων, ταινιών, ηλεκτρονικών παιχνιδιών κλπ.
Τα ιστορικά «what if» ερωτήματα/ υποθέσεις που θα μπορούσε να θέσει κάποιος είναι πραγματικά πάρα πολλά, αλλά δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως οι «βασιλιάδες» μεταξύ τους είναι δύο: Το τι θα είχε συμβεί εάν ο Άξονας είχε κερδίσει τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο και το τι θα μπορούσε να είχε συμβεί εάν ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είχε πεθάνει πρόωρα στα 32 του και είχε συνεχίσει την πορεία του, ευρισκόμενος στο ζενίθ της δύναμης και της φιλοδοξίας του.
Επιχειρώντας να απαντήσει (στο μέτρο του δυνατού) στο δεύτερο, η HuffPost Greece απευθύνθηκε σε τέσσερις ειδικούς επί του θέματος: Για το συγκεκριμένο θέμα μας μίλησαν ο καθηγητής Πολ Κάρτλετζ, επίτιμος καθηγητής Ελληνικού Πολιτισμού και κάτοχος της έδρας Α.Γ. Λεβέντη στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, ο συγγραφέας Χάρι Τέρτλνταβ, θεωρούμενος ως διεθνής «πατριάρχης» του χώρου των μυθιστορημάτων εναλλακτικής ιστορίας και κάτοχος διδακτορικού τίτλου στη Βυζαντινή Ιστορία, και οι αδελφοί Στάντης και Ήρκος Αποστολίδης, γιοι και συνεχιστές του έργου του Ρένου Αποστολίδη, διακεκριμένοι Έλληνες φιλόλογοι και ιστορικοί και συγγραφείς του βραβευμένου «Μέγας Αλέξανδρος: Οι πρώτες πηγές- τα αποσπάσματα των αρχαίων ιστορικών» (Gutenberg).
Ήρκος και Στάντης Αποστολίδης
Χάρι Τέρτλντοβ, Πολ Κάρτλετζ
Ένα πράγμα στο οποίο φαίνονται να συμφωνούν όλοι είναι πως ο Αλέξανδρος, εάν δεν είχε πεθάνει το 323 στη Βαβυλώνα, δεν θα είχε σταματήσει την πορεία του. Παίρνοντας αυτό ως αρχικό «σημείο απόκλισης» και συνεχίζοντας παραπέρα, οι τέσσερις ειδικοί που μας μίλησαν εκτιμούν πως ο Μακεδόνας στρατηλάτης που αναδείχτηκε το 2009 ως ο μεγαλύτερος Έλληνας όλων των εποχών θα είχε συνεχίσει τις κατακτήσεις, προς ανατολάς, αλλά πιθανότατα και προς δυσμάς.
«Προχωρώντας σε εκτιμήσεις, θα έλεγα ότι ο Μ. Αλέξανδρος (σύμφωνα και με ορισμένες μαρτυρίες για τα προσεχή σχέδιά του, η γνησιότητα των οποίων δεν μπορεί κι εύκολα ν’ απορριφθεί), θα είχε μάλλον κινηθεί κατακτητικά προς τη Δύση, και παράλληλα θα οργάνωνε πολύ περισσότερο τις επικράτειες που είχε ήδη καταλάβει: Θα ίδρυε περισσότερες αποικίες με μεικτό πληθυσμό, που θα αναπτυσσόντουσαν κατά τόπους, εκεί που κάποτε κρατούσε υποταγμένους διαφορετικούς λαούς η Περσική αυτοκρατορία, και τώρα καθένας θ’ ακολουθούσε το δικό τους δρόμο, με τα χαρακτηριστικά του και τις ιδιοτυπίες του, αλλά με κοινό συνεκτικό δεσμό τον ελληνικό πολιτισμό και το ελληνικό ήθος. Θα επεξέτεινε το οδικό δίκτυο για να τους ενώσει όλους αυτούς σε νέο ενιαίο συρρυθμισμένο Κόσμο και θα ναυπηγούσε ισχυρό στόλο για να ελέγχει στρατιωτικά τις θάλασσες αλλά και να προχωρήσει σε κατάκτηση της Αραβικής χερσονήσου» εκτιμά ο κ. Ήρκος Αποστολίδης, προσθέτοντας πως σύμφωνα με τις αξιόπιστες, καθώς φαίνεται πληροφορίες των Υπομνημάτων, είχε προγραμματίσει (ή, τουλάχιστον συζητήσει) το ξεκίνημα μεγάλων έργων και οικοδομημάτων στον ελλαδικό χώρο: Ανάμεσά τους αναφέρονται μια πυραμίδα-μνήμα για το Φίλιππο, ναοί του Δία της Αρτέμιδος, της Αθηνάς κ.ά.
«Ωστόσο, η πραγματοποίηση αυτών των σχεδίων απαιτούσε και χρόνο και υπέρμετρες δαπάνες, και γι’ αυτό και οι Διάδοχοι τα ακύρωσαν. Ανάμεσα στα μεγαλεπήβολα έργα, δεν πρέπει να ξεχνάμε το ερευνητικό ενδιαφέρον του Αλεξάνδρου για την ανάπτυξη παντοίων επιστημών, και ιδίως της Γεωγραφίας (με τους περίπλους που είχε διατάξει), της Φυτολογίας, της Ζωολογίας και άλλων γνωστικών κλάδων. Φυσικά, αν ο Αλέξανδρος ζούσε άλλα 10, 20, η 30 χρόνια, θα είχε πραγματοποιήσει πολύ περισσότερα από κείνα που κατάφεραν οι διάδοχοί του, και δεν θα είχαν κατασπαταληθεί δυνάμεις σε εμφύλιους σπαραγμούς, όπως έγινε. Όλα πάντως εξαρτώνται από το πόσο θα ζούσε»προσθέτει ο κ. Ήρκος Αποστολίδης.
Βεβαιότητα για τη συνέχιση των κατακτήσεων εκφράζουν τόσο ο καθηγητής Κάρτλετζ όσο και ο Χάρι Τέρτλνταβ- θεωρώντας τη Δύση έναν από πιθανό έως αναπόφευκτο στόχο στο μέλλον.
- Πολ Κάρτλετζ: «Θα ανακάλυπτε γρήγορα πως είναι ευκολότερο να κατακτάς από το να διατηρείς και να διοικείς μια υπερ-αυτοκρατορία! Θα έπρεπε πρώτα να τακτοποιήσει το Ιράν, την παλιά καρδιά της αυτοκρατορίας των Αχαιμενιδών, και τη Βαβυλωνία, την προτεινόμενη καρδιά της νέας του αυτοκρατορίας. Να “τακτοποιήσει” εννοώ να εξουδετερώσει τις λίγες εστίες αντίστασης που απέμεναν, τόσο στα ανώτερα κλιμάκια της παλιάς περσικής ελίτ και, στη βάση, να τα βρει με κάποιες πληθυσμιακές ομάδες που δεν είχαν υποκύψει ούτε καν στους Αχαιμενίδες. Κινούμενος προς τη Δύση, θα έπρεπε να προσέξει την Αίγυπτο- μία από τις τις δύο βασικές πηγές εσόδων για την αυτοκρατορία (η άλλη ήταν η Βαβυλωνία). Και μετά θα έπρεπε να αποφασίσει κατά πόσον θα ήθελε να αποκόψει δεσμούς με την ”παλιά”, μη ασιατική Ελλάδα, περιλαμβανομένης της Μακεδονίας (όπως πιστεύω ότι θα έκανε). Αλλά αυτά που μας λένε οι- ανεπαρκείς- πηγές είναι πως πρώτα από όλα ήθελε να κάνει περισσότερες κατακτήσεις- πρώτα στην Αραβική Χερσόνησο και μετά πιο δυτικά, κατά μήκος της βόρειας ακτής της Αφρικής, πέρα από την Κυρηναϊκή, στην καρχηδονιακή επικράτεια. Εάν είχε την πολυτέλεια μιας τέτοιας αφρικανικής εκστρατείας, και αν είχε επιτύχει, θα προλάβαινε την επέκταση της Ρώμης πέρα από την Ιταλική Χερσόνησο από το 260 πΧ και μετά, από τη στιγμή που η πρώτη επέκταση της Ρώμης ήταν στην καρχηδονιακή σφαίρα».
- Από πλευράς του ο κ. Τέρτλνταβ εκτιμά πως «θα είχε πάει όσο μακρύτερα στην Ανατολή του επέτρεπε η επιμελητεία. Η εκτίμησή μου είναι πως θα είχε στραφεί και προς τη Δύση, εναντίον της Καρχηδόνας, στην οποία φυσικά δεν κυβερνούσαν Έλληνες, και η οποία ήταν διάσημη για τον πλούτο της. Εάν τα πράγματα είχαν πάει καλά εκεί, πιθανότατα θα είχε κοιτάξει προς τις καρχηδονιακές πόλεις στη Σικελία, και μετά στην Ιταλία».
Πώς θα ήταν σαν ηγεμόνας;
Όλοι γνωρίζουμε τι έκανε ο Αλέξανδρος ως στρατηγός, κατακτητής και στρατηλάτης- μα μετά το τέλος των κατακτήσεων, η αχανής αυτοκρατορία θα έπρεπε να διοικηθεί, οπότε λογικά προκύπτει το ερώτημα είναι πόσο ικανός θα ήταν ως ηγεμόνας. Ωστόσο, ο Αλέξανδρος είχε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό, το ότι πάντα κατάφερνε να υπερνικά τα «προγνωστικά»- οπότε δεν θα μπορούσε να αποκλειστεί το ενδεχόμενο να παρέμενε ένας «πολεμιστής βασιλιάς» ως το τέλος, συνεχίζοντας τις κατακτήσεις μέχρι το τέλος των ημερών του.
- Ο κ. Τέρτλνταβ τάσσεται υπέρ της τελευταίας υπόθεσης: «Πιστεύω πως θα παρέμενε ένας πολεμιστής βασιλιάς. Θα ήταν όσο καλός ηγεμόνας θα μπορούσε να είναι εν μέσω των πολέμων, και πολλοί από τους στρατηγούς που πολέμησαν μεταξύ τους μετά τον θάνατό του ίσως να είχαν γίνει καλοί τοπικοί ηγεμόνες υπό την ηγεσία του».
Προς την κατεύθυνση αυτή φαίνεται να κλίνει και ο καθηγητής Κάρτλετζ, θεωρώντας πως θα ήταν μάλλον δύσκολο ούτως ή άλλως να έφτανε σε μεγάλη ηλικία: «Δεν είναι και πολύ πιθανό- μα όχι αδύνατον- να έφτανε σε μεγάλη ηλικία (για τους Έλληνες οτιδήποτε πάνω από τα 60). Ένας από τους Επιγόνους, ο Αντίγονος, έζησε ως τα 81, έχοντας κάνει πολλές εκστρατείες (και χάνοντας ένα μάτι στην πορεία). Μα ήδη στα 32 του ο Αλέξανδρος είχε υποστεί πολλά τραύματα και κάποιες απειλητικές για τη ζωή ασθένειες, οπότε ένας από τους λόγους για τον πρόωρο θάνατό του- εκτός βέβαια και αν στα αλήθεια τον δηλητηρίασαν- ήταν πως ήταν πλέον πολύ αδύναμος για να αντέξει την ασθένεια που προκάλεσε τον θάνατό του τον Ιούνιο του 323. Αλλά ας πούμε πως έφτανε στην ίδια ηλικία με τον πατέρα του, τον Φίλιππο (που δολοφονήθηκε στα 46)- πιστεύω ότι θα ήταν ένας ανήσυχος και κάποιες φορές ριψοκίνδυνος- και σίγουρα ανελέητος ηγεμόνας».
«Το αν η ηγεμονία του θα θεωρούνταν καλή ή κακή, θα είχε να κάνει με την οπτική γωνία που θα είχε ο καθένας. Αν ήσουν ένας Έλληνας δημοκρατικός, θα τον έβλεπες ως τύραννο. Μα αν ήσουν ένας Έλληνας έμπορος, που θα εκμεταλλευόταν τις νέες εμπορικές οδούς που ο Αλέξανδρος είχε ανοίξει, στην κοιλάδα του Νείλου και αλλού, θα θεωρούσες την ηγεμονία του καλή. Αν ήσουν ένας Βαβυλώνιος αγρότης, η (πολύ σκληρή και σύντομη) ζωή σου δεν θα άλλαζε πολύ εξαιτίας της αλλαγής του ηγεμόνα. Αν ήσουν Πέρσης ή Βαβυλώνιος που ανήκε στην ελίτ, τότε, αν έβρισκες θέση μέσα στη νέα τάξη που διαμορφωνόταν στην αυλή, ή, αν σε κάποια πρωτεύουσα σατραπείας όπως οι Σάρδεις, θα ήσουν ευτυχής- από την άλλη αν ήσουν πιστός Ζωροάστρης και έβλεπες τον Αλέξανδρος ως “ντέβα” (δαίμονα), τότε θα ήσουν πολύ δυσαρεστημένος» προσθέτει ο καθηγητής Κάρτλετζ.
Από πλευράς του, ο κ. Ήρκος Αποστολίδης εκτιμά πως θα επρόκειτο για έναν σίγουρα αποτελεσματικό ηγεμόνα:
- Ήρκος Αποστολίδης: «Φυσικά και θα ήταν ”καλός”, και, κυρίως αποτελεσματικός, εξασφαλίζοντας την ειρήνη, που είναι και προϋπόθεση όποιας οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Ήδη απ’ τα τελευταία του χρόνια είχε διαφανεί το ενδιαφέρον του για την οργάνωση του νέου πολιτικο-κοινωνικού μορφώματος που μοιάζει να είχε συλλάβει, με την αναγκαία σύγκραση των πολυποίκιλων πολιτισμικών ρευμάτων των λαών που περιελάμβανε η παλιά Περσική αυτοκρατορία. Αν το έκανε από ανάγκη και πολιτική διορατικότητα, η από ιδεολογική πεποίθηση, δεν μπορούμε να το γνωρίζουμε, διότι οι πηγές δεν επιτρέπουν τέτοιες κρίσεις. Εναπόκειται, λοιπόν, στην εκτίμηση της νεώτερης Έρευνας, που, όμως, δεν έχει καταλήξει και δεν θα καταλήξει ποτέ σε αδιαμφισβήτητα συμπεράσματα. Γενικά, πολύ παρακινδυνευμένο να χρησιμοποιούνται στις επιστημονικές σταθμίσεις οι όροι ”καλός” και ”κακός”, με χροιά ηθική, που αναπόφευκτα επηρεάζεται από τα ισχύοντα κάθε εποχής... Αυτό που χαρακτηρίζεται σήμερα ”κακό”, με τον αυτονόητο σεβασμό της ανθρώπινης ζωής, πριν από κάποιους αιώνες ήταν θεμιτό ή και επαινετό».
Η μοίρα της αυτοκρατορίας
Ανεξαρτήτως του αν ο Αλέξανδρος ζούσε πέρα από τα 32 ή όχι, η πρόκληση της διατήρησης μιας τέτοιας αυτοκρατορίας ήταν εκ των πραγμάτων μεγάλη: Οι εκτάσεις ήταν αχανείς, οι εθνότητες και οι κουλτούρες πολλές και ακόμα περισσότερες οι εν δυνάμει απειλές, εξωτερικές ή εκ των έσω. Από μια άποψη, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως ο κατακερματισμός της, όπως έγινε στην πραγματικότητα, ήταν αργά ή γρήγορα αναπόφευκτος- ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η Ρώμη τα κατάφερε να επιβιώσει ενιαία για πολλούς αιώνες μέχρι τη διάσπασή της.
- Κατά τον κ. Ήρκο Αποστολίδη, η αυτοκρατορία θα επιβίωνε ως ενιαία οντότητα σίγουρα μέχρι τον θάνατό του. «Από εκεί κι έπειτα όμως υπάρχουν πολλά ενδεχόμενα. Αν, λ.χ., είχε άξιο ή άξιους απόγονους, που θα μπορούσαν, όπως ο ίδιος, παραλαμβάνοντας το βασίλειο του πατέρα του, να συνεχίσουν το έργο του και το όραμά του. Αυτό, εκ πρώτης όψεως, μοιάζει σχεδόν αδύνατον, γιατί η ηλικιακή διαφορά των νεαρών βλαστών με τους έμπειρους παλαίμαχους στρατηγούς του μακεδονικού στρατού που είχαν πολεμήσει δίπλα στον Αλέξανδρο θα τους έφερνε σε δυσμενή θέση, μ’ αποτέλεσμα, αργά η γρήγορα, αν δεν ήταν χαρισματικοί, ισχυροί και διορατικοί, να πέρναγαν στο περιθώριο των εξελίξεων η και να εκθρονίζονταν (όπως και έγινε με την υπόλοιπη βασιλική οικογένεια, ακόμα και με τη μάνα του Αλέξανδρου, την Ολυμπιάδα)».
«Αν πάλι ζούσε κάποια χρόνια και κατάφερνε να ορίσει επίσημα άξιους διαδόχους για τα επιμέρους τμήματα της επικράτειας, θεωρητικά θα μπορούσαν να έχουν αποσοβηθεί και οι εμφύλιοι που ακολούθησαν. Αλλά μόνο “θεωρητικά”, γιατί η δύναμη κρίνει τα πράγματα, και δεν υπήρχε ο ένας εκείνος που θα μπορούσε να αναλάβει όλο το οικοδόμημα στα χέρια του και οι άλλοι να τον ακολουθούν. Αυτό “διδάσκει” η Ιστορία και με άλλους ισχυρούς ηγέτες, όπως ο Τζένγκις Χαν, ο Ταμερλάνος, κ.λ.π. Οι τεράστιες αυτοκρατορίες έχουν ημερομηνία λήξεως, λόγω των εσωτερικών πιέσεων διαφόρων εθνών και συμφερόντων, αλλά και των αντικρουόμενων φιλοδοξιών των πολλών ισχυρών ηγεμονικών προσωπικοτήτων, που καθένας θέλει να μείνει αποκλειστικός κυρίαρχος του παιγνιδιού. Άρα, ο κατακερματισμός ούτως η άλλως ήταν αναπόφευκτος» εκτιμά ο κ. Αποστολίδης.
Προς τη γενικότερη κατεύθυνση αυτή κλίνει και ο κ. Τέρτλνταβ: «Εάν είχε έναν γιο που να ήταν ενήλικος και σχετικά ικανός όταν πέθαινε, η αυτοκρατορία την οποία δημιούργησε, ή το μεγαλύτερο μέρος της, πιθανότατα θα είχε αντέξει ενιαία για ένα διάστημα. Για πόσο; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Ίσως για μία ακόμα γενιά ή δύο μετά τον γιο του, ίσως και όχι. Επρόκειτο για πολύ μεγάλη έκταση για κυβερνήσει κάποιος, και οι Έλληνες ήταν καλύτεροι στις κατακτήσεις από ό,τι στη διοίκηση».
Αναπόφευκτο θεωρεί τον διαμελισμό και ο καθηγητής Κάρτλετζ: «Ο κατακερματισμός ήταν αναπόφευκτος, αργά ή γρήγορα. Συνέβη πιο γρήγορα, επειδή ο Αλέξανδρος δεν ήταν σε θέση ή δεν ήθελε να κάνει τις απαραίτητες πολιτικές ενέργειες για μια σταθερή διαδοχή στην απολυταρχική μοναρχία του. Αλλά θα είχε συμβεί αργότερα όπως και να έχει, υπό την έννοια πως κανένας αυτοκράτορας δεν θα διατηρούσε για πολύ μια αυτοκρατορία στην “Ασία” ΚΑΙ την “Αφρική” ΚΑΙ την “Ευρώπη”».
Στα βάθη των αιώνων
 |
| ALBERTO MANUEL UROSA TOLEDANO VIA GETTY IMAGES |
Το κύριο αντικείμενο της «εναλλακτικής ιστορίας» είναι η μορφή του «ντόμινο» που θα προκαλούσε μακροπρόθεσμα ένα τέτοιο σημείο απόκλισης- και στην περίπτωση της «αναβολής» του θανάτου του Αλεξάνδρου, προκύπτουν πολλά ερωτήματα, όπως το τι θα είχε συμβεί με τη μεταγενέστερη κοσμοκράτειρα Ρώμη: Πώς θα είχε επηρεαστεί η «εξίσωση» της ανόδου της Ρώμης από μια διαφορετική πορεία των πραγμάτων; Θα ήταν δυνατόν τη θέση της Ρώμης να είχε πάρει μια Ελληνιστική Αυτοκρατορία; Επίσης, η Ρώμη δεν ήταν η μόνη μεγάλη δύναμη που έπαιξε ρόλο στα πράγματα ανά τους αιώνες- υπήρξε επίσης και η Καρχηδόνα (την οποία, όπως προαναφέρθηκε, οι ειδικοί που μας μίλησαν φαίνονται να προκρίνουν ως ιδιαίτερα πιθανό «επόμενο στόχο» του Αλεξάνδρου ή των διαδόχων του), οι Πάρθοι και άλλες δυνάμεις και προκλήσεις.
- Χάρι Τέρλνταβ: «Μια Ελληνιστική Αυτοκρατορία στη θέση της Ρώμης δεν θα ήταν αδύνατη, μα οι πιθανότητες θα ήταν μάλλον λίγες. Σε μια Ελληνιστική αυτοκρατορία, η δυτική Μεσόγειος θα ερχόταν πάντα δεύτερη, επειδή η Αίγυπτος, η Ανατολία, η Συρία και η Περσία ήταν πλουσιότερες και πιο πολιτισμένες. Ένα πράγμα για το οποίο είμαι σχετικά βέβαιος είναι πως ο Χριστιανισμός δεν θα είχε εξελιχθεί, επειδή βασίστηκε σε ειδικές συνθήκες, με τους Μακκαβαίους να κερδίζουν ανεξαρτησία για τους Εβραίους, και τη σκιώδη επιβίωση και μνήμη αυτής της ανεξαρτησίας κατά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Παλαιστίνης».
- Πολ Κάρτλετζ: «Εάν ο Αλέξανδρος είχε κανονίσει μια σταθερή διαδοχή και αν είχε ζήσει περίπου ως το 300 πΧ , τότε ο διάδοχός του θα κυβερνούσε μια κάποιου είδους – φαντάζομαι εντελώς ασιατική- Ελληνιστική αυτοκρατορία όταν η Ρώμη άρχιζε να αναπτύσσει μια αυτοκρατορία πέρα από την Ιταλία, δηλαδή κατά το 260 πΧ. Αλλά δεν θα υπήρχε κάποια “αυτοκρατορία” στην ηπειρωτική Ελλάδα για να αποτελέσει τον επόμενο στόχο της ρωμαϊκής επέκτασης. Η κοντινότερη μεγάλη δύναμη στη Ρώμη ήταν η Καρχηδόνα, και η Ρώμη πρώτα χρειάστηκε να αντιμετωπίσει την Καρχηδόνα, και το έκανε. Τότε και μόνο τότε η Ρώμη- όπως και έκανε- θα κοιτούσε ανατολικά αντί για νότια- προς την Ελλάδα».
Ήρκος Αποστολίδης: «Όσο απομακρυνόμαστε απ’ το θάνατο ενός ηγέτη, τόσο δυσκολότερο να υποθέσουμε τις μελλοντικές εξελίξεις. Ασφαλώς, όμως, ΜΙΑ προσωπικότητα, όσο μεγάλη και να είναι, δεν είναι δυνατόν να προσδιορίσει την πορεία του κόσμου. Η δυναμική των λαών, οι πληθυσμιακή ισχύς, το σφρίγος αναδεικνυόμενων δυνάμεων, κρίνουν τελικά τις εξελίξεις στην Ιστορία. Όπως καμιά Αθήνα η Σπάρτη δεν ανέκοψαν τη φόρα του Φίλιππου και του Αλέξανδρου. Το τι θα συνέβαινε “άν”, μένει γρίφος...Και η σύγχρονη Ιστορία δείχνει ότι “νικητές” και “ηττημένοι” είναι έννοιες σχετικές: οι ηττημένη Γερμανία, αλλά και η Ιαπωνία του Β΄ Παγκοσμίου, αναδείχτηκαν οι μεγάλοι νικητές της μεταπολεμικής περιόδου, ενώ η βρετανική αυτοκρατορία παράκμασε και υπέστη πρωτοφανή συρρίκνωση δυνάμεων ήδη απ’ τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Άρα, αν υπήρχε μια “νομοτέλεια” στην ανάπτυξη της Ρώμης, θα ερχόταν η στιγμή ―ίσως λίγο αργότερα― και θα εκδηλωνόταν. Πολύ σπάνια ΕΝΑΣ πόλεμος, ΜΙΑ μάχη, ΕΝΑ πρόσωπο, μπορεί ν’ αλλάξει ΑΜΕΤΑΚΛΗΤΑ τη ”φυσική” εξέλιξη των πραγμάτων».
Επιστήμες και πολιτισμός
Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες επιστήμονες, μηχανικοί και εφευρέτες της Ελληνιστικής εποχής είχαν φτάσει μια ανάσα πριν την αφετηρία της σύγχρονης Βιομηχανικής Επανάστασης- και ένα ερώτημα που προκύπτει είναι ποια θα ήταν η επίδραση μιας τέτοιας απόκλισης/ διαφοροποίησης σε επιστημονικό, αλλά και πολιτιστικό επίπεδο, μέσω μιας παρατεταμένης κυριαρχίας της Ελληνιστικής Κοινής. Επίσης, σαφώς και τίθεται το ερώτημα μήπως, μέσω αυτής της οδού, θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί η σκοτεινή περίοδος οπισθοδρόμησης του Μεσαίωνα.
Κατά τον καθηγητή Κάρτλετζ, υπήρξε ούτως ή άλλως μια τέτοια μακρά κυριαρχία: «Η Κοινή Ελληνική κουλτούρα, που κατέστη δυνατή από τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, άντεξε χωρίς διακοπή μέχρι την Άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Το ανατολικό τμήμα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας είχε ελληνική πολιτιστική συνέχεια. Ωστόσο η άφιξη του χριστιανισμού από, το αργότερο, το 325 μΧ (Σύνοδος της Νίκαιας) σηματοδότησε όντως μια σημαντική πολιτιστική- θρησκευτική διάσπαση, με αποτέλεσμα την εκούσια απώλεια μεγάλου μέρους “παγανιστικής| γραμματείας- που αντισταθμίστηκε μόνο εν μέρει από το ότι οι Άραβες διέσωσαν κάποια κλασικά ελληνικά επιστημονικά έργα, μέσω μεταφράσεων από τους Αββασίδες και τις αυλές των μουσουλμάνων της Ισπανίας».
Αναφερόμενος στον Μεσαίωνα, ο κ. Στάντης Αποστολίδης υπογραμμίζει πως είναι εκ των πραγμάτων δύσκολο να κριθεί ποιος (με τι χαρακτηριστικά) και πού (γεωγραφικά) θα ήταν ο Μεσαίωνας, αν η επικράτεια του Αλεξάνδρου είχε επεκταθεί και στη Δύση: «Ο Μεσαίωνας έχει θεοκρατικό “πρόσημο” κι ο αρχαίος Κόσμος ήταν ακριβώς απαλλαγμένος από τέτοια πρόσημα... Ένα φανταστικό σενάριο που θα έφερνε την Ελληνική γλώσσα και παιδεία στη Δυτική Ευρώπη, θα “τράβαγε” μεν μαζικότερα τον κόσμο προς τα ελληνικά ήθη, αλλά δεν γνωρίζουμε πόσο θα μπορούσε να διαρκέσει η Ελληνοκρατία, εφόσον εκ φύσεως οι Έλληνες έτειναν προς Δημοκρατία ή δημοκρατίες και βραχυχρόνιες μόνο βασιλείες ή ηγεμονίες, ούτε πόσο θα αντιστεκόταν σε ισχυρότερες και φανατικότερες ανατολικές θρησκείες, που αποδείχτηκε εκ των πραγμάτων πως ήταν πολύ πιο δυσανεκτικές και έναντι αντιζήλων θρησκειών και έναντι του ελευθέρου Ελληνικού πνεύματος. Άρα, πάλι, πιθανότατα μια Ρώμη “συγκεντρωτικότερη”, οργανωτικότερη, πιο πειθαρχημένη, αλλά και πιο “απολίτιστη”, λιγότερο στραμμένη στα πολιτιστικά-φιλοσοφικά-καλλιτεχνικά, να κατάφερνε για μεγαλύτερο χρόνο (όπως και έγινε) να κυριαρχήσει, παρά οι πιο καλλιεργημένοι αλλά και αλληλοαμφισβητούμενοι , άρα “ευάλωτοι” κατ’ ανάγκην Έλληνες».
Στάντης Αποστολίδης: «Είναι μεν η γλώσσα φορέας Πολιτισμού -κι άρα η Ελληνική κατεξοχήν φορέας του αρχαιοελληνικού Πολιτισμού-, αλλά εξαρτάται κι από παράγοντες, πολύ γενικότερους, η επιβίωση του Πολιτισμού. Για παράδειγμα και η Ινδική γλώσσα διατηρήθηκε από τα αρχαιότατα χρόνια, αλλά δεν σημαίνει γι’ αυτό πως διατηρείται ο αρχαίος ινδικός πολιτισμός στη σημερινή χώρα. Παίζουν ρόλο καθοριστικό οι θρησκείες, όπως λ.χ. ο Χριστιανισμός που μετέβαλε άρδην τις αξίες του αρχαίου Κόσμου, ή ο Μουσουλμανισμός που άλλαξε εντελώς την εικόνα του προϋπάρχοντος Περσικού πολιτισμού και της εκεί υπάρχουσας παράδοσης. Και παρότι εν μέρει προσδιορίστηκε κι ο Χριστιανισμός από την Ελληνική γλώσσα, δεν σήμανε αυτό την επικράτηση ελληνικού πνεύματος μες στη θρησκεία, που εντέλει το εξενίκησε και επιβλήθηκε και κινήθηκε εναντιόδρομα προς τις αξίες του... Η εικοτολογία δεν έχει τέλος, αλλά και δεν παράγει αποτελέσματα χρήσιμα για τον σύγχρονο σκεπτόμενο άνθρωπο».
Όσον αφορά στην επιστημονική/ τεχνολογική πρόοδο, ο κ. Τέρτλνταβ αναφέρεται στα επιτεύγματα των μηχανικών και επιστημόνων της Αιγύπτου: «Σχεδόν υπήρξε μια επιστημονική επανάσταση στη ρωμαιοκρατούμενη Αίγυπτο τον 1ο και τον 2ο μΧ αιώνα, και σχεδόν άλλη μία στην Κίνα πριν την κατάκτηση από τους Μογγόλους. Οπότε η πιθανότητα υπήρχε. Πόσο πιθανή ήταν, δεν γνωρίζω».
«Τω κρατίστω»: Ο ικανότερος διάδοχος
Έχει λεχθεί, κάπου ανάμεσα στη σφαίρα της πραγματικότητας και του θρύλου, πως όταν ζητήθηκε από τον Αλέξανδρο στο νεκροκρέβατό του να υποδείξει τον διάδοχό του, η απάντησή του ήταν «τω κρατίστω» (στον ισχυρότερο). Οι «κακές γλώσσες» λένε ότι «στην πραγματικότητα» (εάν όντως συνέβη κάτι τέτοιο) είπε «τω Κρατερώ», υποδεικνύοντας τον σοβαρό και ικανό Κρατερό, αλλά οι άλλοι στρατηγοί προτίμησαν να υιοθετήσουν πολύ βολικά το «κρατίστω», για να κυνηγήσουν τις δικές τους φιλοδοξίες. Σε κάθε περίπτωση, πέρα από τις εικασίες αυτές, αξίζει να απαντηθεί ένα τελευταίο ερώτημα: Ποιος/ποιοι από τους Επιγόνους ήταν πραγματικά άξιοι και ικανοί να συνεχίσουν;
- Χάρι Τέρλνταβ: «Οι δύο με τις δυνατότητες και τη φιλοδοξία ήταν ο Αντίγονος και ο Σέλευκος. Ο Πτολεμαίος ήταν πολύ ικανός, αλλά είδε πως το να πάρει ένα πλούσιο κομμάτι όπως η Αίγυπτος και να το διατηρήσει ήταν ευκολότερο να επιτευχθεί από το να αρπάξει τα πάντα. Και ήταν ο μόνος από τους Επιγόνους που πέθανε στο κρεβάτι του, και ίδρυσε μια δυναστεί που κράτησε περισσότερο από αυτές όλων των αντιπάλων του».
- Στάντης Αποστολίδης: «Κανείς δεν έμοιαζε να έχει τα κότσια ενός Μεγαλέξανδρου για να τον διαδεχτεί. Άλλωστε αν υπήρχε κι “άλλος” δεν θα μιλάγαμε επί 2.000 χρόνια για τη “μεγαλοφυία” και τη μοναδικότητά του. Οι ιστορικοί ταλανίστηκαν πάρα πολύ με τέτοιες αφελείς ερωτήσεις και έπλασαν μάλιστα και μύθους πως τάχα έδωσε το δαχτυλίδι στον έναν ή τον άλλον πάνω στο νεκρικό του κρεβάτι... Μάταια! Οι αυτοκρατορίες δεν είναι δαχτυλίδια και δεν δίδονται. Κερδίζονται και χτίζονται. Όπως και οι μεγάλες φυσιογνωμίες δεν “επαναλαμβάνονται”. Αναφύονται, άλλοτε λογικά εξηγούμενες από τις ιστορικο-κοινωνικές συνθήκες, κι άλλοτε εντελώς απρόσμενα, σαν εξαιρετικά άνθη».
- Πολ Κάρτλετζ: «Κανείς δεν θα ήταν σε θέση, ακόμα και αν το επιθυμούσε, να διατηρήσει ακέραια όπως ήταν την αυτοκρατορία του Αλεξάνδρου. Οι εσωτερικές αντικρουόμενες δυνάμεις- γεωγραφία, επικοινωνίες, ποικιλομορφία εθνοτήτων και κουλτουρών- θα ήταν πάρα πολύ μεγάλες. Από την άλλη πλευρά, ο Σέλευκος- που αντίθετα με τους περισσότερους εταίρους, διατήρησε την Ιρανή σύζυγο που είχε παντρευτεί το 324 πΧ- κατάφερε, ως Σέλευκος Α′ Νικάτωρ, να κρατήσει ακέραιο το μεγαλύτερο μέρος της ασιατικής αυτοκρατορίας του Αλεξάνδρου, και όντως ίδρυσε μια δυναστεία που άντεξε ως το 63 πΧ, πάνω από 250 χρόνια. Καθόλου άσχημα!».
Κώστας Μαυραγάνης-Δημοσιογράφος-https://www.news247.gr/
