Τρία κτίρια που αποτελούν αρχαιολογικά ευρήματα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος, αποκαλύφθηκαν κατά τη συνεχιζόμενη ανασκαφή από την Εφορεία Αρχαιοτήτων της Λέσβου στο κάστρο των Αγίων Θεοδώρων που χαρακτηρίστηκε ως αρχαία Άντισσα στη δυτική Λέσβο.
Ένα τοξωτό κτίριο του 7ου αι. π.Χ. αποκαλύφθηκε με άφθονα βαμμένα γκρι και μαύρα κεραμικά και δύο προηγούμενα ορθογώνια κτίρια του 8ου και 10ου αιώνα π.Χ. Αυτό το ανασκαφικό εύρημα έχει ιδιαίτερη σημασία καθώς επιβεβαιώνει την ιστορική συνέχεια από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (1600-1100 π.Χ.) έως τους λεγόμενους Σκοτεινούς Αιώνες (11ος-9ος αιώνας π.Χ.) που σηματοδοτούν τις μετακινήσεις φυλών όπως οι Αιολείς στη Λέσβο.
Ο αρχαιολογικός χώρος της Άντισσας
Το Κάστρο των Αγίων Θεοδώρων (σήμερα ονομάζεται και Οβριόκαστρο) βρίσκεται στη χερσόνησο της αρχαίας Άντισσας, δυτικά του Μόλυβου και ανατολικά του παραθαλάσσιου οικισμού της Γαβάθας. Εκτείνεται σε έναν βραχώδη λόφο, σε μια στρατηγικά σημαντική θέση που ελέγχει τη θαλάσσια διάβαση μεταξύ Λέσβου και Μικράς Ασίας.
Λογοτεχνικές πηγές και ταξιδιώτες μαρτυρούν ότι το κάστρο βρίσκεται σε έναν λόφο και πήρε το όνομά του από τους στρατιωτικούς Αγίους Θεοδώρους, οι οποίοι ήταν επίσης προστάτες άγιοι της πόλης του κάστρου με το ίδιο όνομα.
Το 1422 ο μοναχός και ο ταξιδιώτης Buondelmonti αναφέρονται στο κάστρο των Αγίων Θεοδώρων ως ένα από τα επτά στη Λέσβο, ενώ οι συνοδικές αποφάσεις το αποκαλούν κάστρο. Αν και η εμφάνιση του κάστρου είναι άγνωστη, δεν απεικονίζεται σε μεσαιωνικά χειρόγραφα, φαίνεται ότι στο τέλος του Πρώτου Ενετικού-Τουρκικού Πολέμου (1461-1479) εγκαταλείφθηκε από τους Οθωμανούς και στη συνέχεια καταστράφηκε εντελώς από αυτούς.
Στο ιστορικό του έργο Lesviako Polyptycho (Πολλαπλές πτυχές της Λέσβου), ο Ι. Κοντής δηλώνει, σχετικά με την τοποθεσία του κάστρου, ότι «η αρχαία πόλη της Άντισσας βρισκόταν στο σημερινό ερημικό Ovriokastro, καθώς ο τόπος πήρε το όνομά του από το κάστρο που χτίστηκε εκεί κατά τη διάρκεια διοίκησης του Gateluzzi ». Το 1890, χαρτογραφώντας το έδαφος της αρχαίας πόλης, ο Γερμανός αρχαιολόγος Robert Koldewey σηματοδοτεί τα όρια της περιοχής που καταλαμβάνεται από την πόλη από το μεταγενέστερο μεσαιωνικό κάστρο και τον λόφο που περιγράφεται ως ακρόπολη.
Κατά τη διεξαγωγή αρχαιολογικών ερευνών της αρχαίας πόλης, το 1931 και το 1932, ο Άγγλος αρχαιολόγος Winifred Lamb, εκ μέρους της Βρετανικής Αρχαιολογίας, πραγματοποίησε τάφρο έξω από το Οβριόκαστρο, κάτι το οποίο επιβεβαίωσε την κατοίκηση της περιοχής από την Ύστερη Εποχή του Χαλκού (τελευταίους αιώνες του 2ου χιλιετία π.Χ.) στην Αρχαϊκή περίοδο (τέλη 7ου-6ου αι. π.Χ.) αλλά και στην Ύστερη Κλασική περίοδο (4ος αι. π.Χ.). Τα τοξωτά κτίρια που βρέθηκαν από αυτήν είναι ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, που χρονολογούνται στον 8ο και 7ο αι. π.Χ. και περιγράφεται ως ιερό.
Στις ανασκαφές της, η Winifred Lamb ανακάλυψε επίσης έναν λόφο απέναντι από το Οβριόκαστρο, μέρος αρχαϊκών και κλασικών οχυρώσεων και τη νεκρόπολη της πόλης που βρίσκεται ανατολικά και νότια.
Από τον αρχαιολογικό χώρο κοιτώντας νοτιοανατολικά
Η πρόσφατη αρχαιολογική έρευνα της Εφορείας Αρχαιοτήτων της Λέσβου με χρηματοδότηση από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου στοχεύει να αναδείξει τον αρχαιολογικό χώρο της αρχαίας Άντισσας, σημαντικός για την ιστορία και την αρχαιολογία της Λέσβου. Σύμφωνα με τους ειδικούς, χρειάζεται συστηματική ανασκαφή, κυρίως στο Μεσαιωνικό κάστρο, το οποίο ανασκάπτεται για πρώτη φορά περίπου 90 χρόνια μετά την έρευνα του Αρνί στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας πόλης.
Κοιτώντας Ανατολικά
Καθώς ο προϊστάμενος της Εφορείας Αρχαιοτήτων της Λέσβου, ο Παύλος Τριανταφυλλίδης, λέει στο APE-MPE « οι επαναλαμβανόμενες καταρρεύσεις των τειχών που εκτίθενται στη θάλασσα και τους δυνατούς ανέμους, οι άμορφοι σωροί από πέτρες και η εικόνα της ερήμωσης και της εγκατάλειψης, είναι σαφώς όχι κατάλληλη για μία από τις πέντε πόλεις-κράτη της Λέσβου στην αρχαιότητα. "
Για δύο χρόνια, η Εφορεία Αρχαιοτήτων της Λέσβου προχώρησε σε συστηματικό καθαρισμό επιφανειών, χρονοβόρα αποψίλωση της βλάστησης που είχε καλύψει ολόκληρη την επιφάνεια του μεσαιωνικού κάστρου, με αποτέλεσμα να μην είναι ορατά τα σωζόμενα κτίρια. «Από την ετήσια συντήρηση της περιοχής, η οποία καλύπτει έκταση περίπου 15 στρεμμάτων, ανακαλύφθηκαν άμορφοι πέτρινοι σωροί σε ολόκληρο τον αρχαιολογικό χώρο, οι οποίοι σχετίζονται με την καταστροφή και την ερήμωση του μνημείου μετά την καταστροφή του κάστρου από τους Οθωμανούς το 1462 », λέει ο κ. Τριανταφυλλίδης, ο οποίος σημειώνει ότι ο στόχος της αρχαιολογικής υπηρεσίας είναι να αποκαλύψει τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που σώζονται κάτω από τους πέτρινους σωρούς και« που δίνουν μια οδυνηρή εικόνα της κατάστασης του κάστρου, η οποία σαφώς δεν ταιριάζει με την αξία του ."
Για αυτόν τον λόγο, πραγματοποιήθηκαν δοκιμαστικές τομές και ανασκαφές στο θαλάσσιο τείχος που εκτείνεται κατά μήκος της μεσαιωνικής τάφρου, στον τοίχο με τους πέντε πύργους και στο Άνω Κάστρο.
Η έρευνα για τους πέντε ορθογώνιους πύργους του μεσαιωνικού τείχους επικεντρώθηκε στον 2ο και τον 3ο πύργο. Η κατασκευή του επιβεβαιώθηκε τουλάχιστον τον 13ο-14ο αι. μ.Χ., δηλαδή κατά την ύστερη βυζαντινή περίοδο, όταν η Λέσβος παραδόθηκε η διοίκηση στον Gateluzzi ως προίκα των Παλαιολόγων στο Francisco Gateluzzo.
Η ανασκαφή του πύργου 3 αποκάλυψε μια μνημειακή πύλη με παλαιότερα ενσωματωμένα αρχιτεκτονικά μέλη και ένα λιθόστρωτο δάπεδο, που χρονολογείται στον 14ο αι. μ.Χ., με δύο περάσματα ανατολικά και βόρεια, και το οποίο διατηρείται σε ύψος τεσσάρων μέτρων κάτω από τους πέτρινους σωρούς.
Η μνημειακή πρόσβαση δείχνει ότι το επίπεδο λειτουργίας του μεσαιωνικού κάστρου είναι πολύ χαμηλότερο από αυτό που σώζεται σήμερα, και ως εκ τούτου η συνέχιση της αρχαιολογικής έρευνας θα αποκαλύψει σε ικανοποιητικό ύψος τη μορφολογία των κτιρίων του κάστρου.
Κεραμικά, μεταλλικά και γυάλινα αντικείμενα, καθώς και νομίσματα επιβεβαιώνουν την επισκευή του τον 14ο αι. και την εγκατάλειψή του με βία, πιθανώς την καταστροφή του από την πολιορκία του κάστρου από τους Οθωμανούς.
Στο Άνω Κάστρο, βρέθηκε υπόγειος χώρος ορθογώνιου πύργου με τη μορφή τρούλου για την αποθήκευση σπόρων σε βάζα, επικαλυμμένα με κονίαμα και με γραπτή διακόσμηση, ενώ ανατολικά του, διατηρούνται εξαιρετικά σε ύψος περίπου δύο μέτρων , ορθογώνια δωμάτια με πλακόστρωτα δάπεδα, πιθανώς υπόγεια για την αποθήκευση πιθαριών, που χρονολογούνται από νομίσματα του 14ου αι.
«Η ανασκαφή συνεχίζεται για να διερευνηθεί το παλαιότερο κτίριο που χρονολογείται από παλαιότερους στρωματογραφικούς αιώνες» καταλήγει ο Αρχηγός της Εφορείας Αρχαιοτήτων Λέσβου Π. Τριανταφυλλίδης.
Αρχαία Άντισσα
Η επικράτειά της αρχαίας Άντισσας οριζόταν δυτικά από την περιοχή πάνω από το Σίγρι και νοτιο-ανατολικά εκτεινόταν ως τα Παράκοιλα. Η πόλη ήταν εγκατεστημένη σε μια χερσόνησο της βόρειας παραλίας της επικράτειάς της, 16χιλ. ΝΔ της Μήθυμνας.
Αριστερά η Άντισσα δεξιά με την κίτρινη υπογράμμιση η Μήθυμνα
Πρώτος ο γερμανός αρχαιολόγος Robert Koldeway το 1890, ταύτισε την αρχαία Άντισσα με το Οβριόκαστρο και χαρτογράφησε την περιοχή.Ο χώρος που κατείχε η πόλη, αποτελείται από την έκταση που κατέλαβε το μεσαιωνικό κάστρο στο άκρο της χερσονήσου, και από ένα λόφο, που χαρακτηρίζεται ως ακρόπολη. Το λιμάνι της βρισκόταν έξω από την πόλη. Σχηματίστηκε με ένα κυματοθραύστη σε σχήμα Γ που χτίστηκε στη μεγάλη και ανοιχτή κόλπωση της παραλίας, ανατολικά από το λόφο.
Στην αρχαϊκή εποχή η Άντισσα προβάλλεται σε πανελλήνιο επίπεδο κυρίως χάρη στη προσωπικότητα του ποιητή Τέρπανδρου, που έζησε στο πρώτο μισό του 7ου αι. π.Χ. Στον Τέρπανδρο οφείλεται, πιθανότατα, η δημιουργία του μύθου ότι το κεφάλι του Ορφέα απέληξε στη Άντισσα και φυλασσόταν στο ιερό του Διονύσου, ενώ η λύρα του φυλασσόταν στο ναό του Απόλλωνος στη Μυτιλήνη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι το σπήλαιο "Σπήλιος" ή "Μαγαράς" στην ύπαιθρο χώρα της Άντισσας, ταυτίστηκε από μελετητές με μαντείο του Ορφέα.
Η άμεση γειτνίαση, και μάλιστα σε μεγάλη έκταση της Άντισσας με τη Μήθυμνα, έκανε την Άντισσα να είναι ο κύριος εχθρός της, μετά τη Μυτιλήνη.
Στην αρχή του Πελοποννησιακού πολέμου, το 428 π.Χ., η Μυτιλήνη επιτέθηκε εναντίον της Μήθυμνας και κατόπιν εναντίον της Άντισσας, της Πύρρας και της Ερεσού προκειμένου οι Μυτιληναίοι ολιγαρχικοί να εξουδετερώσουν την υπολογίσιμη δημοκρατική μερίδα που υπήρχε στις πόλεις αυτές.
Όταν οι Αθηναίοι το 427 π.Χ. κατέλαβαν τη Μυτιλήνη και μοίρασαν τη γη της σε Αθηναίους κληρούχους, εγκατάσταση κληρούχων έγινε και στην Άντισσα, την οποία ο στρατηγός Πάχης φρόντισε να καταλάβει πρώτη.
Στο τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, ο Λύσανδρος, μετά την τελική ήττα των Αθηναίων, κατέλαβε το φθινόπωρο του 405 π.Χ., μαζί με τις άλλες πόλεις του νησιού και την Άντισσα. Από το σπαρτιατικό ζυγό ελευθερώθηκε το 389 π.Χ., με τις επιχειρήσεις του Θρασύβουλου στο νησί. Στη Δεύτερη Αθηναϊκή Συμμαχία η Άντισσα εντάχθηκε το 375 π.Χ.
Κοιτώντας προς τα ανατολικά ο λιμένας της πόλεως
Στην τελευταία μνεία των λεσβιακών πόλεων της κλασσικής περιόδου από τον Ψεύδο Σκύλακα, γύρω στα μέσα του 4ου αι. πΧ. αναφέρεται η Άντισσα και το λιμάνι της. Η Άντισσα πήρε μέρος στη ανανέωση του κοινού των λεσβιακών πόλεων, τον 2ο αι. π.Χ. μαζί με τη Μυτιλήνη, τη Μήθυμνα και την Ερεσό, αφού η Πύρρα και η Αρίσβη είχαν πάψει να υφίστανται ως πόλεις κράτη.
Οι Ρωμαίοι καταστρέφουν την Άντισσα το 167 π.Χ. και η γη της προσαρτάται από τη Μήθυμνα.
Η ενέργεια αυτή των Ρωμαίων είχε τιμωριτικό χαρακτήρα, γιατί στον Μακεδονικό πόλεμο οι Αντισσαίοι είχαν δεχτεί στο λιμάνι τους τον Αντήνορα, ναύαρχο του τελευταίου Μακεδόνα βασιλιά Περσέα. πρώτο μισό του 2ου αι. μ.Χ. ως ατείχιστος οικισμός που φαίνεται να έμεινε στη θέση του ως το Μεσαίωνα. Εκεί εγκαταστάθηκε πιθανότατα ένα από τα κύρια οχυρά του νησιού στη Βυζαντινή Εποχή, το Κάστρο των Αγίων Θεοδώρων.
Το οχυρό, που λείψανά του σώζονται ως σήμερα, χτίστηκε στη Βυζαντινή εποχή και ανακατασκευάστηκε στα χρόνια των Γενοβέζων είναι γνωστό με το όνομα Οβριόκαστρο. Το κάστρο αναφέρεται από τον Φλωρεντιανό καλόγερο Chr. Buondelmonti (γύρω στα 1410 με 1420 μ.X.). Στα 1485 το οχυρό αναφέρεται από τον Βενετό Bart. Zamberti, σαν ένα από τα πιο σημαντικά οχυρά του νησιού. Την ίδια σημασία στο οχυρό προσδίδει ο αρχιεπίσκοπος των Λατίνων της Μυτιλήνης Leonardo Giustiniani, στα 1462. Στον χάρτη του Piri-Reis διακρίνεται νησίδιο στη θέση του Oβριόκαστρου. Ο περιηγητής Thomaso Porcachi ονομάζει το κάστρο S. Theodoro και το τοποθετεί στην δυτική πλευρά του νησιού.
Οι Αγιοι Θεόδωροι ήταν το τρίτο σε δύναμη οχυρό πάνω στο νησί, μετά τα κάστρα της Μυτιλήνης και του Μολύβου. Από τα ερείπια φαίνεται πως τα τοιχία ήταν πανύψηλα, σε ορισμένα σημεία ξεπερνούν τα δεκαοκτώ μέτρα. Τα επιθαλάσσια μέρη του πλαισιώνονταν από τετράγωνους πύργους. Στο έγκλειστο χώρο του κάστρου διακρίνονται ίχνη κτισμάτων, γεγονός που αποδεικνύει πως οι Άγιοι Θεόδωροι ήταν περιτείχιση κώμη.
Σε άγνωστη εποχή οι κάτοικοι του οικισμού μετακινήθηκαν στο εσωτερικό της περιοχής. Το όνομα της αρχαίας πόλης δόθηκε στο χωριό Τελώνια, που βρίσκεται νοτιοδυτικά από τη θέση της.
Στα 1931 και 1932 η Αγγλίδα αρχαιολόγος Winifred Lamb πραγματοποίησε στην περιοχή της αρχαίας Άντισσας δοκιμαστικές τομές. Τα συμπεράσματα που συνοψίζονται από την ανασκαφή αυτή είναι ότι θέση κατοικήθηκε από την ύστερη εποχή του Χαλκού, από τους τελευταίους αιώνες της 2ης χιλιετίας π.Χ. Από τότε η κατοίκηση συνεχίστηκε αδιάλειπτη. Μεταξύ των λειψάνων αποκαλύφθηκε κτίριο σε δύο οικοδομικές φάσεις, που η κάθε μια χωρίζεται σε άλλες δυο.
Και με πληροφορίες από ://www.efales.gr/ ΕΦΟΡΙΑ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ /https://fanaripress.gr/https://www.newslink.gr/https://www.stonisi.gr/https://www.politikalesvos.gr/https://www.emprosnet.gr/https://antenna-star.gr/https://www.archaiologia.gr/
