Ορφικά ονομάζουμε την ιερή μυστικιστική παράδοση κοσμογονίας που διαδόθηκε ως οργανωμένο κίνημα σε ολόκληρη την Ελλάδα τον 6ο αι. π.Χ. με θεμελιωτή των Ορφέα. Σύμφωνα με τις Ορφικές παραδόσεις ο Ηρικεπαίος (είναι προσωποποίηση, το όνομα δηλώνεται ως άρρεν και ως θήλυ) χαρακτηριζόταν ως η κυρίαρχη πρωτόγονη και ζωοδότης δύναμη του κόσμου. Κατά την ορφική κοσμογονία δημιουργήθηκε στην αρχή ο Χρόνος και εξ αυτού η δυάδα Αιθήρ και Χάος, τα οποία μαζί με το κοσμογονικό Ωό (αυγό) παρήγαγαν την πρώτη θεϊκή τριάδα των Ελλήνων. Από την γονιμοποίηση του κοσμικού Ωού προήλθαν ο Έρως, ο Φάνης (δηλαδή ο θεός του φωτός) και ο Μήτις (ο θεός της σκέψης, της φρόνησης) που συντέλεσαν την δεύτερη θεϊκή τριάδα των Ελλήνων.
Σύμφωνα με την ορφική κοσμογονία η εξουσία μεταβιβάζεται από τον Φάνητα ως εξής : Ο Ουρανός εκδιώκεται από τον Κρόνο κι εκείνος με τη σειρά από το Δία, που δημιουργεί εκ νέου τον κόσμο. Ο Ζευς "καταβροχθίζει" το Φάνητα κι έτσι γίνεται παντοδύναμος και κυρίαρχος των πάντων. Κέντρο της θεογονίας είναι ο γιος του Δία και λυτρωτής του κόσμου Ζαγρεύς Διόνυσος. Ο Διόνυσος Ζαγρεύς ήταν γιος του Δία και της Κόρης - Περσεφόνης και με τη γέννησή του τερματίζεται η δημιουργία θεϊκών όντων. Στην ορφική κοσμογονία οι Τιτάνες σκοτώνουν και τρώνε τον Διόνυσο, όμως η Αθηνά περισώζει την καρδιά του με την οποία ο Δίας τον ανασταίνει στη ζωή. Στην συνέχεια η οργή του Δία έρχεται πάνω στους Τιτάνες ο οποίος τους κατασκοτώνει με κεραυνούς και από τη στάχτη τους γεννιέται το γένος των ανθρώπων. γιαυτό και ο άνθρωπος έχει δυο φύσεις. Στην ορφική κοσμογονία η τιτανική φύση είναι το σώμα και η θεϊκή φύση (που προήλθε από Διόνυσο που είχαν κατασπαράξει οι Τιτάνες) η ψυχή.
Στην αρχή της ορφικής κοσμογονίας στέκεται η πρώτη αρχή : "ο Χρόνος ποτέ δεν γερνά".Ο Αριστοφάνης στις Όρνιθες (414 π.Χ.) έχει το χορό να μιλάει για την εποχή, όταν η Γη, ο Αέρας και ο Ουρανός δεν υπήρχαν ακόμη και υπήρχε μόνο το Χάος, η Νύχτα και το μαύρο Έρεβος :
"Στην αρχή των πραγμάτων, η μελανόπτερη Νύχτα στην αγκαλιά τη μαύρη και βαριά του Ερέβους γέννησε το πρώτο αυγό αερογέννητο, και καθώς περνούσε ο καιρός, πετάχτηκε ο Έρως, λάμποντας με χρυσά φτερά, στροβιλιζόμενος σαν τον άνεμο, ο Έρωτας ο πολυπόθητος και ο Έρωτας με το Χάος το φτερωτό σμίγοντας στα Τάρταρα γέννησε τη γενιά μας και την έβγαλε στο φως το απαστράπτον."
Το παραπάνω ποίημα του Αριστοφάνη είναι καθαρόαιμη ορφική κοσμογονία..
Ο Κλήμης της Ρώμης - μία από σημαντικότερες προσωπικότητες της πρωτοχριστιανικής εκκλησίας που μαθήτευσε κοντά στους αποστόλους - στις "Ομιλίες" του αντιπαραθέτει την κοσμογονία του Ησίοδου με αυτήν του Ορφέα. Μας λέει ότι σύμφωνα με την ορφική κοσμογονία ο Ορφέας παρομοίαζε το ίδιο το Χάος με αυγό, όπου υπήρχαν αναμειγμένα τα πρώτα στοιχεία. Ο Ησίοδος σε αντίθεση εκλαμβάνει αυτό το Χάος ως ένα υπόστρωμα, μια γέννηση που προήλθε από την άμορφη ύλη, δηλαδή το χάος.
Σε κάθε περίπτωση το κύριο δόγμα στην ορφική κοσμογονία είναι το κοσμικό αυγό και η γέννηση του πρώτου Θεού του φωτός :
"Έχοντας περιπλανηθεί με φτερουγίσματα σε όλο το κόσμο λαμπρό φέρνοντας φως αγνό, για τούτο Φάνητα σε ονομάζω και Πρίαπο, άρχοντακαι Λάμπροντα με τα ζωηρά μάτια."
Ο Πρόκλος ο νεοπλατωνικός φιλόσοφος, που είναι μία από τις κυριότερες πηγές της ορφικής κοσμογονίας, λέει σχετικά με την ορφική κοσμογονία ότι την περίοδο που βασίλευε ο Φάνης, κυρίευε το Χρυσό Γένος, ενώ κατά τη βασιλεία του Δία κυρίευε το Τιτανικό γένος, που εμφανίστηκε και αντιπροσωπεύει την κυριαρχία της πολλαπλότητας και της σύγχυσης. Οι Πυθαγόρειοι φιλόσοφοι που είχαν απομυθοποιήσει πλήρως τον ορφισμό και κυρίως ο Πλάτωνας περιγράφει την ανταγωνιστικότητα του τιτανικού σώματος προς την θεία ψύχη να λαμβάνει χώρα ταυτόχρονα στον άνθρωπο ο οποίος όταν κυριευόταν επικρατούσε σύγχυση και αδικία μέσα του και ως προς τον κόσμο.
Όσο αναφορά το τελετουργικό της ορφικής λατρείας, αυτό περιελάμβανε νηστείες και καθαρμούς του βίου, σε διατροφικό (αποχή από βρώση κρέατος) και ψυχικό επίπεδο (εξορκισμούς). Ο στόχος όλων αυτών ήταν η μέλλουσα ζωή στην Χώρα των Μακάρων. Οι παρακάτω στοίχοι του Εμπεδοκλή λένε τα εξής :
"Υπάρχει χρησμός της ανάγκης, απόφαση των θεών από παλιά... τρεις μυριάδες εποχές να είναι περιπλανώμενοι μακριά από τη χώρα των Μακάρων..."
Στην ορφική μύηση η τελική απαλλαγή από κάθε ακαθαρσία, μετέχοντας σε μία διαρκή μυστηριακή ζωή είχε ως αποτέλεσμα τον τέλειο εξαγνισμό και την αποκατάσταση της ψυχής στην πρότερη μακαρία κατάστασή της μέσα στην θεία πληρότητα-αθανασία. Η ορφική κοσμογονία τέλος, θεωρείται ότι προετοίμασε διανοητικά τους μεσογειακούς λαούς για την αποδοχή του χριστιανικού κηρύγματος.
Σύμφωνα με την Πυθαγόρεια κοσμογονία ο κόσμος δημιουργήθηκε από μία νοημοσύνη την οποία καλούσαν Δημιουργό. Ο Τίμαιος ο Λοκρός, του οποίου την φιλοσοφία μας μεταφέρει ο Πλάτωνας έζησε στην Ιταλία την περίοδο της Μεγάλης Ελλάδος, ήταν αστρονόμος και φιλόσοφος Πυθαγόρειος. Στο έργο του Πλάτωνα "Τίμαιος" βλέπουμε να διατυπώνεται η Πυθαγόρεια κοσμογονία όπως την κατανόησαν αρχαίοι πρόγονοι μας ανάμεσα στους οποίους ήταν και ο Σωκράτης, ο Πλάτων κτλ... Στην Πυθαγόρεια κοσμογονία υπάρχει μία αρχή η οποία μνημονεύεται ως το αιώνιο "Είναι".
"Τι είναι εκείνο όπερ πάντοτε είναι και γένεσιν δεν έχει, και τι είναι εκείνο όπερ γίνεται και ουδέποτε είναι. Το μεν πρώτον είναι καταληπτόν υπό της νοήσεως διά του συλλογισμού, διότι είναι πάντοτε κατά τον αυτόν τρόπον (αμετάβλητον). Το άλλο είναι αντιληπτόν υπό της δόξης (γνώμης) και της ασυλλογίστου αισθήσεως, δοξαστόν, διότι γίνεται και φθείρεται, αλλά πραγματικώς ουδέποτε είναι."
Στην Πυθαγόρεια Κοσμογονία υπάρχουν δύο έννοιες , το "αιώνιο - αγέννητο Είναι" που μπορούμε να κατανοήσουμε με το συλλογισμό και το "μεταβλητό που ουδέποτε είναι" που μπορούμε να κατανοήσουμε με την ασυλλόγιστη αίσθηση και τη δόξα (γνώμη). Από αυτά τα δύο το αγαθό ανήκει στο αιώνιο είναι. Στην Πυθαγόρεια Κοσμογονία εισάγονται για πρώτη φορά έννοια όπως το ακατάληπτο του Δημιουργού και την αδυναμία του ανθρώπου να Τον βρει αφού : "Τον ποιητή όμως και πατέρα του σύμπαντος τούτου και να εύρη τις είναι δύσκολο, και αν τον εύρη, είναι αδύνατον να τον αποκαλύψει εις πάντας".
Αυτό όμως που μπορούμε να καταλάβουμε σύμφωνα με την Πυθαγόρεια κοσμογονία είναι ότι ο Δημιουργός και αγαθός Πατέρας: "εις πάντας είναι προφανές ότι απέβλεπε προς το αιώνιον, διότι ο μεν κόσμος είναι το ωραιότατον όσων έλαβον γέννησιν, ο δε ποιητής του είναι το άριστον των αιτίων. Και, αν έχη γίνη τοιουτοτρόπως, εδημιουργήθη σύμφωνα προς εκείνο, το οποίον είναι καταληπτόν υπό του λόγου και της νοήσεως και είναι πάντοτε το αυτό. Και, αν ταύτα είναι αληθή, ανάγκη πάσα ο κόσμος να είναι εικών τινος".
Στην Πυθαγόρεια φιλοσοφία για πρώτη φορά εισάγεται η έννοια ότι ο Δημιουργός έπλασε το κόσμο κατ' εικόνα και κατ' ομοίωση Του. Σύμφωνα με τον Πλάτωνα ο Σωκράτης φανερά ενθουσιασμένος από αυτά που άκουγε από την διδασκαλία του Τίμαιου του απάντησε: "Άριστα, ω Τίμαιε· και πρέπει να αποδεχθώμεν απολύτως ό,τι λέγεις. Και το μεν προοίμιόν σου μας ήρεσε θαυμάσια· τώραδε συνεχίζων τελείωνέ μας και το άσμα.". Σύμφωνα με την Πυθαγόρεια κοσμογονία λοιπόν ο Δημιουργός "Ήτο αγαθός και εις τον αγαθόν ουδείς φθόνος ουδέποτε γεννάται δι' ουδέν πράγμα. Επειδή λοιπόν ήτο χωρίς φθόνον, ηθέλησε να γίνωσι πάντα τα πράγματα όσον το δυνατόν ομοιότατα με αυτόν".
Σύμφωνα με την Πυθαγόρεια κοσμογονία όλα όσα έφτιαξε ο Θεός ήταν σωματώδη και ορατά και απτά, φανερά με αυτό το τρόπο χωρίζει την κτίση σε ορατή και αόρατη, κτιστή τε και άκτιστη. Η πλάση (το κτίσμα) στο σύνολο της συνυπάρχει και το άπλαστο (το αιώνιο) διότι το σύμπαν κατά την Πυθαγόρεια κοσμογονία φτιάχθηκε από τον Δημιουργό με παράδειγμα (κατ' εικόνα) το αιώνιο.
Για τους Πυθαγόρειους οι "Θεοί" είναι ο έναστρος ουρανός και οι πλανήτες, ενώ η γη είναι "πρεσβυτάτη" των Θεών. "Την γην τέλος, την τροφόν ημών, συσπειρουμένην περί τον άξονα, όστις εκτείνεται δι' όλου του κόσμου, ο Θεός έκαμε φύλακα και αιτίαν της νυκτός και της ημέρας, πρώτην και πρεσβυτάτην των θεών, όσοι εγεννήθησαν εντός του ουρανού. Άλλωστε το ρήμα θεώ σημαίνει συνεχή κίνηση (τροχιά). Στην Πυθαγόρεια κοσμογονία ο άνθρωπος φτιάχνετε από τους πλανήτες θεούς κατ εντολή του Δημιουργού ο οποίος στην μυθική περιγραφή λέγει εις αυτούς ταύτα: "Θεοί Θεών, των οποίων εγώ είμαι ο δημιουργός και πατήρ,έργων, τα οποία γεννηθέντα δι' εμού είναι αδιάλυτα όταν εγώ δεν θέλω" και παρακάτω : "Τώρα λοιπόν ταύτα τα οποία λέγω και δηλώνω εις υμάς, ακούσατε. Γένη θνητά τρία ακόμη υπολείπονται να γεννηθώσι"
Είναι ενδιαφέρον ότι στην Πυθαγόρεια Κοσμογονία ο Δημιουργός ζητάει από τους Θεούς να "συνυφαίνουν" το θνητό γένος συνδυάζοντας θείο (αθάνατο) και θνητό στοιχείο (υλικό σώμα). Ενώ στη συνέχεια μετά το θάνατο να δέχονται πίσω αυτά πάλι, το οποίο εννοείται ως αποδόμηση της ύλης και ανακύκλωση της ενέργειας. Στην Πυθαγόρεια κοσμογονία ο άνθρωπος υπάγεται σε "Ουράνιους Νόμους". Ο Τίμαιος μας λέει : πρώτον μεν θα είναι ανάγκη, όπως εκ των βιαίων τούτων παθημάτων γεννάται αίσθημα εις όλας έμφυτον, δεύτερον δε έρως μεμιγμένος με ηδονήν και λύπην, και προς τούτοις φόβος και θυμός, και όσα άλλα πάθη ακολουθούσιν εις ταύτα και όσα αντιστρόφως είναι φύσει εναντία προς αυτά· και αν αύται δεσπόσωσι των παθών τούτων, θα ζήσωσιν εν δικαιοσύνη, αν δε δουλωθώσιν εις αυτά, εν αδικία". Κατά την Πυθαγόρεια Κοσμογονία είναι όποιος είναι δέσμιος των παθών του τότε ζει με αδικία, ενώ εκείνος που κυριεύει τα πάθη του θα μπορέσει να ζήσει με δικαιοσύνη τη ζωή του.
ΠΗΓΗ : Laptonarchives
.jpg)
