H «Ιθάκη» είναι το πρώτο νευρωνικό δίκτυο για την αποκατάσταση κειμένου κατεστραμμένων επιγραφών και τον προσδιορισμό του τόπου και της χρονολογίας γραφής τους. (DEEPMIND)
Μια «Ιθάκη» για τα αρχαία κείμενα
Ο Eλληνας ερευνητής πίσω από το πρότζεκτ μιλάει στην «Κ»
Τον συμβολισμό της επιστροφής, με κάθε κόστος, στην πατρίδα τον έδωσε στην Ιθάκη ο Oμηρος, προτού ο Κωνσταντίνος Καβάφης, εμπνευσμένος από την Οδύσσεια, της αποδώσει αιώνες αργότερα και το «ωραίο ταξίδι». Τώρα, μια ομάδα ερευνητών προσθέτει στην Ιθάκη μιαν ακόμα διάσταση – αυτήν της τεχνητής νοημοσύνης.
Η DeepMind –το σκέλος της Google που ασχολείται αποκλειστικά με την τεχνητή νοημοσύνη–, με επικεφαλής τον ερευνητή επιστήμονα δρα Γιάννη Ασσαέλ, συνεργάστηκε με τη δρα Thea Sommerschield του Τμήματος Ανθρωπιστικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Ca’ Foscari της Βενετίας, τη Σχολή Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης και το Τμήμα Πληροφορικής του Οικονομικού Πανεπιστημίου Αθηνών για να δημιουργήσουν την «Ιθάκη», το πρώτο νευρωνικό δίκτυο για την αποκατάσταση κειμένου κατεστραμμένων επιγραφών και τον προσδιορισμό του τόπου και της χρονολογίας γραφής τους. Τα ευρήματά τους δημοσιεύθηκαν την Πέμπτη στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό «Nature», με την «Κ» να είναι το μόνο ελληνικό μέσο που διαθέτει τις αποκλειστικές πληροφορίες πίσω από το πρωτοποριακό έργο.
Ο στόχος τους δεν είναι η «Ιθάκη» να αντικαταστήσει τους ιστορικούς, αλλά η συνεργασία των ιστορικών και της τεχνητής νοημοσύνης, με σκοπό τη βαθύτερη κατανόηση της αρχαίας ιστορίας. Τα πιο ακριβή ερευνητικά αποτελέσματα προέκυψαν όταν οι ιστορικοί και το νευρωνικό δίκτυο της «Ιθάκης» συνεργάστηκαν, αποδεικνύει η μελέτη τους.
«Η πειραματική αξιολόγηση δείχνει ότι η “Ιθάκη” επιτυγχάνει ακρίβεια 62% στην αποκατάσταση κατεστραμμένων κειμένων, 71% ακρίβεια στην αναγνώριση της αρχικής τους θέσης και μπορεί να χρονολογήσει τα κείμενα εντός 30 ετών από το εύρος ημερομηνιών που δίνουν οι ιστορικοί», δηλώνει η DeepMind.
Από την άλλη, οι επιγραφολόγοι ιστορικοί με τους οποίους συνεργάστηκε η DeepMind είχαν ακρίβεια 25% όταν εργάστηκαν μόνοι τους. Οταν όμως χρησιμοποίησαν την «Ιθάκη», η απόδοσή τους αυξήθηκε στο 72% – «δείχνοντας πόσο σημαντική είναι η συνεργασία ανθρώπου και τεχνητής νοημοσύνης στη μελέτη της ιστορίας», λέει στην «Κ» ο δρ Ασσαέλ.
Η συνέργεια ιστορικών και τεχνητής νοημοσύνης έχει στόχο τη βαθύτερη γνώση των πολιτισμών.
Το γεγονός πως ο ίδιος είναι Ελληνας συνέβαλε στο να καταπιαστούν εξαρχής, και μέχρι στιγμής εξ ολοκλήρου, με αρχαιοελληνικά κείμενα. Τώρα, η ομάδα αναπτύσσει και εκδόσεις της «Ιθάκης» για άλλες αρχαίες γλώσσες, από τα Λατινικά έως τα Ακκαδικά και τη γλώσσα των Μάγια. «Mε τον ίδιο τρόπο που τα μικροσκόπια και τα τηλεσκόπια επεκτείνουν το εύρος των όσων μπορούν να κάνουν οι επιστήμονες, η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να προσφέρει στους ιστορικούς περαιτέρω εργαλεία για να υποστηρίξουν την έρευνά τους και να βελτιώσουν τη συλλογική μας κατανόηση της αρχαίας ιστορίας και του πολιτισμού», αναφέρει.
Ο δρ Γιάννης Ασσαέλ είναι επικεφαλής της DeepMind, βρετανικής θυγατρικής εταιρείας της Google.
Oι αρχαίες επιγραφές, εξηγεί ο δρ Ασσαέλ στην «Κ», έχουν υποστεί φθορά. Πολλές έχουν μετακινηθεί από τον αρχικό τόπο στον οποίο γράφτηκαν, ενώ οι περισσότερες έχουν γραφτεί σε πέτρα, καθιστώντας τη χρονολόγησή τους δύσκολη. Εδώ έρχεται η «Ιθάκη», στην οποία χρησιμοποιήθηκε διαφορετική προσέγγιση από την «Πυθία», το προγενέστερο μοντέλο τεχνητής νοημοσύνης της DeepMind που αφορούσε μόνο τα κατεστραμμένα κομμάτια ενός κειμένου, αλλά η ίδια βάση ιστορικών δεδομένων – το ψηφιακό αρχείο του Packard Humanities Institute, το οποίο διαθέτει περισσότερες από 100.000 αρχαίες ελληνικές επιγραφές.
Έπειτα από αμέτρητες επαναλήψεις, η «Ιθάκη» εκπαιδεύτηκε για να μπορεί να δίνει πιθανά αποτελέσματα όσον αφορά τα κομμάτια που λείπουν από το κείμενο αλλά και στον προσδιορισμό του τόπου προέλευσης και της χρονολογίας μιας επιγραφής, ερμηνεύοντας τα δεδομένα από το υπάρχον κείμενο, ενώ το μοντέλο δίνει στους ιστορικούς και «χάρτες σημασίας», εξηγώντας πώς κατέληξε στο εκάστοτε αποτέλεσμα.
Μια άλλη εφαρμογή της «Ιθάκης» αφορά την επίλυση ιστορικών διαφωνιών – χρησιμοποιήθηκε ήδη για τη χρονολόγηση σειράς αθηναϊκών διαταγμάτων που παλαιότερα θεωρούνταν ότι γράφτηκαν πριν από το 445 π.Χ., ενώ μεταγενέστερες θεωρίες υποστηρίζουν ότι γράφτηκαν το 420 π.Χ.
Η μέση προβλεπόμενη χρονολογία που έδωσε η «Ιθάκη» όταν τα διατάγματα περάστηκαν στο σύστημά της ήταν το 421 π.Χ., ημερομηνία που συμφωνεί με τις νεότερες θεωρίες. «Μπορεί να φαίνεται μικρή η διαφορά, αλλά αυτή η χρονολογική μετατόπιση έχει σημαντικές επιπτώσεις στην κατανόησή μας της πολιτικής ιστορίας της “Κλασικής Αθήνας”», λέει η δρ Sommerschield. «Το θέμα δεν είναι το μοντέλο μας να προβλέψει ένα μεμονωμένο αποτέλεσμα», αναφέρει ο δρ Ασσαέλ, «αλλά να ενημερώσει τον ιστορικό για το ποιες δεκαετίες θεωρεί τις πιο πιθανές». Αν μπουν στο ithaca.deepmind.com, οι ιστορικοί μπορούν να χρησιμοποιήσουν το μοντέλο της «Ιθάκης» δωρεάν.
«Ο τεράστιος όγκος μαρτυριών από τον αρχαίο κόσμο, είτε κείμενα ή αντικείμενα, διαρκώς μεγαλώνει», δηλώνει ο Jonathan Prag, καθηγητής αρχαίας ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, συμπληρώνοντας ότι γίνεται όλο και πιο δύσκολο για τους ιστορικούς να μελετήσουν ένα τέτοιο αρχείο. «Η εφαρμογή της τεχνητής νοημοσύνης σε αυτόν τον όγκο δεδομένων, όπως δείχνει η “Ιθάκη”, παρουσιάζει τρομερές ευκαιρίες», αναφέρει. «Υπόσχεται να μεταμορφώσει τη δυνητική συνεισφορά των γραπτών μαρτυριών στην κατανόησή μας των καίριων στιγμών της παγκόσμιας ιστορίας», λέει για την «Ιθάκη» η Alison Cooley, πρόεδρος του Διεθνούς Συνδέσμου Ψηφιακών Επιγραφών στο Πανεπιστήμιο Warwick.
Όσο αφορά το όνομα του μοντέλου, είναι τόσο ελληνικό όσο και συμβολικό. «Το όνομα είναι εμπνευσμένο από το ταξίδι του Οδυσσέα στον δρόμο προς την Ιθάκη», λέει ο δρ Ασσαέλ στην «Κ», ελπίζοντας, όπως ο Οδυσσέας, να «επιστρέψουν» και τα αρχαία αυτά κείμενα στην αρχική τους μορφή, στη δική τους Ιθάκη.
Ηλιάνα Μάγρα ://www.kathimerini.gr/
