Οι κοινωνικές, οικονομικές και πνευματικές δομές και απαγορεύσεις της Αρχαιότητας και των μέσων χρόνων δεν άφηναν περιθώρια για την αυτόνομη ανάπτυξη της στατιστικής επιστήμης και την εφαρμογή της στον δημογραφικό τομέα.
Δεν υπήρξε κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ακριβή καταμέτρηση των κατοίκων και την κατάταξη τους σε κατηγορίες βάση κριτηρίων π.χ άνδρες , γυναίκες , κοινωνικό στρώμα , θνησιμότητα κλπ. Η όποια σωζόμενη καταμέτρηση χαρακτηρίζεται από εκλεκτισμό μιας και κάθε φορά τα άτομα που καταμετρούνταν άνηκαν σε κάποια προνομιούχο και ιδιαίτερη ομάδα π.χ. αριθμός πολιτών πόλεων, αριθμός στρατιωτών, αριθμός Συγκλητικών. Γυναίκες, παιδιά και δούλοι αποκλείονταν κατά κανόνα από τις όποιες μετρήσεις και για αυτό μόνο θεωρητικές εκτιμήσεις μπορούν να αποπειραθούν σχετικά με το συνολικό πληθυσμιακό δείγμα της Αυτοκρατορίας.
Έτσι λοιπόν μόνο μέσω έμμεσων στοιχείων π.χ. φορολογικές λίστες, ταφικές επιγραφές, επιτύμβιες στήλες δύναται να εκτιμηθεί ο πληθυσμός αν και κάτι τέτοιο όπως είναι φανερό δεν είναι ποτέ εκατό τοις εκατό μία ακριβής μέθοδος. Οι ιστορικοί του 18ου μάλλον υπερέβαλλαν μίας και είχαν μία πλασματική και κατά πολύ μία ρομαντική εικόνα του συνολικού αριθμού των κατοίκων της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας π.χ ο Γίββων υπολόγισε το συνολικό πληθυσμό σε εκατό είκοσι εκατομμύρια ψυχές. Στον επόμενο αιώνα πιο ρεαλιστικές εκτιμήσεις βασισμένες σε επιστημονικά κριτήρια μείωσαν τον πληθυσμιακό δείγμα σε λογικά επίπεδα.
Ο Δαβίδ Χιούμ ήταν ο πρώτος που κατέρριψε με αδιάσειστα στοιχεία τον μύθο του υπερπληθυσμού ενώ το ίδιο επαναλήφθηκε από τον Μοντεσκιέ (Montesquieu) , τον Μάλθους (Thomas Malthus) κλπ. Ξεχωρίζει το εξαίρετο έργο «Die Bevölkerung der griechisch-römischen Welt» του Γερμανού Κλασικιστή Karl Julius Beloch (1854 – 1929) γραμμένο το έτος 1886 το οποίο και αποτελεί θεμελιώδες και για μερικούς αξεπέραστο σημείο αναφοράς σχετικά με το πληθυσμιακό φορτίο της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα οι εκτιμήσεις του Beloch για το Ανατολικό κομμάτι της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας έχουν γίνει ευρέως αποδεκτές από τους ακαδημαϊκούς κύκλους. Παρακάτω θα παρατεθούν εν συντομία σε μορφή τελικών συγκεντρωτικών πινάκων ποίκιλες εκτιμήσεις διαφόρων μελετητών αναφορικά με τον αριθμό των κατοίκων του Ρωμαϊκού κράτος σε διάφορες περιόδους. Λόγω απουσίας χειροπιαστών και άμεσα αξιοποιήσιμων αρχαιολογικών αποδείξεων κάθε μελετητής αναλόγως της μεθόδους που χρησιμοποιεί καταλήγει σε παραπλήσια ή διαφορετικά κάθε φορά αποτελέσματα.
Πίνακας 1: Εκτίμηση του BELOCH για τον συνολικό πληθυσμό της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας το έτος 14 μ.Χ.
Πηγή: Beloch, BGRW, 501-507.
Πίνακας 2: Εκτίμηση του πληθυσμού της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας σε διάφορες περιόδους.
Πηγή: Stein, E., Introduction & l’histoire et aux institutions byzantines, Traditio 7: 154, 1949-1951.
Πηγή: Late Ancient and Medieval Population Author(s): J. C. Russell Source: Transactions of the American Philosophical Society, New Series, Vol. 48, No. 3 (1958), pp. 1-152
