Το Παλάτι στον αρχαιολογικό χώρο του Μυστρά
Έγιναν τότε οι εργασίες συντήρησης του ζωγραφικού διακόσμου και των λίθινων στοιχείων του Παλατιού και του Ναού της Οδηγήτριας, στο πλαίσιο του ευρύτερου προγράμματος, που υλοποιούσε το Υπουργείο Πολιτισμού για την ανάδειξη της Καστροπολιτείας του Μυστρά, συνολικού προϋπολογισμού 7.500.000 ευρώ, με πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΠΕΠ Πελοποννήσου. Το συγκρότημα του Παλατιού, ένα από τα ελάχιστα σωζόμενα βυζαντινά ανακτορικά συγκροτήματα, συνίσταται από ένα σύμπλεγμα κτηρίων σε σχήμα Γ, η ανέγερση των οποίων ανάγεται σε διαιρετικές χρονικές περιόδους, από το β' μισό του 13ου έως τις αρχές του 15ου αιώνα. Ο Ναός της Οδηγήτριας (Αφεντικό) στην Κάτω Πόλη του Μυστρά οικοδομήθηκε την πρώτη δεκαετία του 14ου αιώνα ως καθολικό του μοναστηριού. Σύγχρονα του Ναού είναι τα δύο πυργοειδή παρεκκλήσια των «Χρυσοβούλλων» και του «Παχωμίου».
Ναός Οδηγήτριας
Η Υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, είχε δηλώσει : «Η Καστροπολιτεία του Μυστρά αποτελεί εξέχον μνημειακό σύνολο, ενταγμένο στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Στον Μυστρά, ένα από τα σημαντικότερα διοικητικά κέντρα της Πελοποννήσου, ενσωματώνονται στοιχεία των ύστερων βυζαντινών χρόνων και της οθωμανοκρατίας. Οι εργασίες συντήρησης του ζωγραφικού διακόσμου και των λίθινων στοιχείων στο Παλάτι και στον Ναό της Οδηγήτριας, εντάσσονται στις επεμβάσεις συντήρησης για την προστασία του συνόλου των βυζαντινών ναών εντός του αρχαιολογικού χώρου, στο πλαίσιο του εκτεταμένου προγράμματος ανάδειξης των μνημείων του Μυστρά, που εκτελεί το Υπουργείο Πολιτισμού. Στόχος της συνολικής αυτής επέμβασης είναι η βελτίωση της προσβασιμότητας και της επισκεψιμότητας του μείζονος αυτού αρχαιολογικού χώρου, η ενίσχυση της αναγνωσιμότητας και η ανάδειξη των μνημείων του, αλλά και η θωράκιση του χώρου από τα έντονα φαινόμενα της κλιματικής κρίσης».
Ο αρχιτεκτονικός τύπος της Οδηγήτριας
H Oδηγήτρια είναι ένα μνημείο σημαντικό για την εξέλιξη της υστεροβυζαντινής αρχιτεκτονικής. Σ’ αυτό εμφανίζεται, για πρώτη φορά, ο μικτός τύπος του Mυστρά, που συνδυάζει την τρίκλιτη βασιλική στο ισόγειο με το σύνθετο σταυροειδή εγγεγραμμένο ναό με τρούλο στον όροφο.
H επανεμφάνιση των ναών με υπερώα, στα ύστερα βυζαντινά χρόνια, έχει συνδεθεί από τον Charles Delvoye με την ίδρυση των περιφερειακών κρατών της Tραπεζούντας, της Hπείρου και του Mυστρά, όπου οι τοπικοί ηγεμόνες συμμετείχαν στις θρησκευτικές τελετές καθισμένοι στον όροφο, ακολουθώντας έτσι πρότυπα της πρωτεύουσας. Στην Kωνσταντινούπολη, ο αυτοκράτορας και η συνοδεία του παρακολουθούσαν τη Θεία Λειτουργία στην Aγία Σοφία από το ανατολικό άκρο του νότιου εξώστη. Eίναι χαρακτηριστικό ότι τόσο η Μητρόπολη της Tραπεζούντας, που κτίστηκε επί Aλεξίου A΄ Kομνηνού (1204-1222), αφιερωμένη στην Παναγία, όσο κι η Παρηγορήτισσα στην 'Αρτα (1289-1296), είχαν υπερώα.
H Oδηγήτρια είναι κτισμένη με κανονική ισόδομη τοιχοποιία, κι όχι με το πλινθοπερίκλειστο σύστημα, όπως οι υπόλοιπες εκκλησίες του Mυστρά. Το κτίριο είναι ιδιαίτερα ψηλό, οι εξωτερικές επιφάνειες διαρθρώνονται πλαστικά με κόγχες, τυφλά αψιδώματα και παραστάδες, στοιχεία προερχόμενα από την Κωνσταντινούπολη, που δε συναντάμε στην ελλαδική σχολή. O ναός πλαισιώνεται από δύο διώροφα παρεκκλήσια εκατέρωθεν του νάρθηκα, ένα καμπαναριό τριώροφο με πλινθοπερίκλειστη τοιχοδομία και στοές στις τρεις πλευρές του κτιρίου, εκτός από την ανατολική. H Oδηγήτρια θυμίζει μνημεία της Kωνσταντινούπολης και της Θεσσαλονίκης και ίσως έγινε από κωνσταντινουπολίτικα συνεργεία.
Λεπτομέρεια από τον ζωγραφικό διάκοσμο της Οδηγήτριας
Η μελέτη συντήρησης τότε εξετάζει τα επιχρίσματα, τον τοιχογραφικό διάκοσμο και τα πατητά κονιάματα που διατηρούνται στις εσωτερικές και εξωτερικές επιφάνειες του συγκροτήματος του Παλατιού. Στις επεμβάσεις συντήρησης τότε περιλαμβάνονται η στερέωση του αποκολλημένου και αποσαθρωμένου επιχρίσματος, η στερέωση του χρωματικού στρώματος του τοιχογραφικού διακόσμου, η αφαίρεση παλαιότερων επεμβάσεων, η αισθητική αποκατάσταση του ζωγραφικού διακόσμου.
Άποψη του συγκροτήματος του Παλατιού
Στο Ναό της Οδηγήτριας (Αφεντικό,) στην Κάτω Πόλη του Μυστρά προστέθηκαν, σε μεταγενέστερη φάση, μέσα στον 14ο αιώνα, το βορειοανατολικό και το νοτιοανατολικό παρεκκλήσι. Ο εξαιρετικής τέχνης γραπτός διάκοσμος της Οδηγήτριας σχεδόν στο σύνολό του χρονολογείται στη β΄ δεκαετία και τις αρχές της γ΄ δεκαετίας του 14ου αιώνα, με εξαίρεση αυτόν του παρεκκλησίου του «Κυπριανού», ο οποίος ανάγεται στο γ' τέταρτο του 14ου αιώνα.
Από το μητροπολιτικό ναό του Αγίου Δημητρίου στον Αρχαιολογικό Χώρο Μυστρά. Χρονολογείται μεταξύ 1273 – 1283.Ο Άγιος Δημήτριος σε προτομή στην κόγχη της πρόθεσης / ο Άγιος Δημήτριος διδάσκει / ο Άγιος Δημήτριος στη φυλακή / μαρτύριο του Αγίου Δημητρίου. Ο μητροπολιτικός ναός του Μυστρά είναι αφιερωμένος στον Άγιο Δημήτριο. Στον γραπτό του διάκοσμο, έκδηλη αφηγηματική διάθεση αποτυπώνεται στις έντεκα σκηνές από το συναξάρι του Δημητρίου, τον μεγαλύτερο σε έκταση εικονογραφικό κύκλο του αγίου στην τέχνη της βυζαντινής περιόδου. Ο Άγιος Δημήτριος θεωρείται ο προστάτης άγιος του αυτοκρατορικού οίκου των Παλαιολόγων. Αμέσως μετά την ανάκτηση της Λακωνίας από τους Βυζαντινούς το 1262, οικοδομούνται ναοί αφιερωμένοι στη μνήμη του, προτίμηση που απηχεί τις επιδιώξεις της κεντρικής εξουσίας.
Οι επεμβάσεις τότε της συντήρησης και αποκατάστασης του γραπτού διακόσμου του Ναού της Οδηγήτριας περιελάβανε εργασίες στερέωσης του σαθρού υποστρώματος και του κατεστραμμένου χρωματικού στρώματος, καθαίρεσης παλαιότερων κονιαμάτων αποκατάστασης και αφαίρεσης παλαιότερων χρωματικών επεμβάσεων, καθαρισμού της ζωγραφικής επιφάνειας και αντιμετώπισης των βιολογικών παραγόντων αλλοίωσης.
Ο ηγούμενος Παχώμιος ενσωμάτωσε εντός αυτού την μικρή εκκλησία της Παναγίας Οδηγήτριας, ή "Αφεντικού", η οποία και αποτέλεσε το καθολικό της μονής. Η εκκλησία ανακατασκευάστηκε και επαναλειτούργησε προς το 1310, με ορισμένους ιστορικούς να δίνουν ως πιθανότερη ημερομηνία το διάστημα μεταξύ 1308-1312 ως ημερομηνίες ανακατασκευής, ενώ άλλοι την περίοδο μεταξύ 1310-1322.
Η ΚΑΛΗ ΣΑΜΑΡΕΊΤΙΣΣΑ ΣΤΟ ΠΗΓΆΔΙ
Ο ΑΒΡΑΑΜ
«Η ίαση του εκ γενετής τυφλού» & «Η ίαση της πεθεράς του Πέτρου», ναός Οδηγήτριας, Μυστράς, α΄ τέταρτο 14ου αι.
Η Περίβλεπτος: ο Παντοκράτορας και οι προφήτες, η Παναγία και η Ετοιμασία του Θρόνου. Χατζηδάκης, Μαν., Μυστράς: Η μεσαιωνική πολιτεία και το κάστρο, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996,
Στην Κάτω Πόλη του Μυστρά, δίπλα στο τείχος, βρίσκεται το αρχαιότερο και μεγαλύτερο μοναστήρι του λόφου, η Μονή Βροντοχίου.Η επωνυμία της αναφέρεται στα χρυσόβουλα που εικονίζονται στις τοιχογραφίες του παρεκκλησίου του καθολικού της, και πρέπει να σχετίζεται με την ονομασία της περιοχής, ο ιδιοκτήτης της οποίας θα λεγόταν Βροντόχιος. Η μονή ιδρύθηκε στα τέλη του 13ου αιώνα. Υπαγόταν στον πατριάρχη της Κωνσταντινούπολης, διέθετε μεγάλο πλούτο και πολλά προνόμια και αποτέλεσε το κέντρο της πνευματικής ζωής του Μυστρά. Είχε μία από τις πλουσιότερες και σπουδαιότερες βιβλιοθήκες και ήταν τόπος όπου δίδαξαν σπουδαίες προσωπικότητες, όπως ο Πλήθων. Στο συγκρότημα της μονής βρίσκονται δύο επιβλητικές εκκλησίες, από τις ωραιότερες του Μυστρά, ο ιερός ναός των Αγίων Θεοδώρων και ο ιερός ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας, που λέγεται και Αφεντικό. Ο ναός των Αγίων Θεοδώρων κτίστηκε την περίοδο 1290-1295 και είναι ο δεύτερος παλαιότερος στον λόφο μετά τη Μητρόπολη. Υπήρξε το πρώτο καθολικό της μονής και, σύμφωνα με επιγραφή, κτήτορές του ήταν ο Δανιήλ, ηγούμενος μέχρι το έτος 1290, και ο Παχώμιος, μοναχός και μετέπειτα ηγούμενος. Ο ναός της Οδηγήτριας ολοκληρώθηκε ανάμεσα στα έτη 1310-1320 από τον Παχώμιο και έγινε το νέο καθολικό της μονής, ενώ από τότε η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων χρησίμευε ως κοιμητηριακό παρεκκλήσιο. Η πρώτη γραπτή μαρτυρία για τον ναό της Οδηγήτριας γίνεται σε κώδικα που αφιέρωσε στη μονή, τα έτη 1311-1312, ο μητροπολίτης Λακεδαιμονίας Νικηφόρος Μοσχόπουλος, ενώ η ονομασία Αφεντικό φαίνεται ότι καθιερώθηκε στα τέλη του 19ου αιώνα.
Ο νάρθηκας της Μητρόπολης: άγγελος από τη Δευτέρα Παρουσία. Χατζηδάκης, Μαν., Μυστράς: Η μεσαιωνική πολιτεία και το κάστρο, Εκδοτική Αθηνών, Αθήνα, 1996
Σκηνές από το Παλάτι
