ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΥΒΡΙΔΙΚΟΥ ΛΙΝΟΘΩΡΑΚΑ ΜΕ ΦΟΛΙΔΕΣ ΣΤΙΣ ΕΠΩΜΙΔΕΣ
Υβριδική ανακατασκευή λινοθώρακα. Η φολιδωτή μεταλλική επένδυση στις επωμίδες δεν συνεχίζεται σε ολόκληρη την επιφάνεια του λινοθώρακα. Το κυρίως σώμα του θώρακα αποτελείται μονάχα από κατάλληλο (δηλ.αυξημένο) αριθμό στρώσεων λιναριού επεξεργασμένου με φυσικές μεθόδους σκλήρυνσης.
Ο θώρακας έχει επικαλυφθεί με διακοσμητικά μοτίβα έτσι ώστε να ενισχυθεί η καλαισθησία του και ταυτόχρονα να αποκτήσει μία ιδιαιτερότητα σύμφωνα βέβαια με τις απαιτήσεις του κατόχου του. Παρόλλο την έλλειψη μεταλλικών ενισχύσεων, τέτοιου είδους φαινομενικά απλοϊκές κατασκευές ήταν ικανές να αποτελέσουν ικανότατους αμυντικούς μηχανισμούς προστασίας. Έχει αποδειχθεί πειραματικά πως η ικανότητα αντίστασης στην διάτριση από βέλος του εν λόγω θώρακα είναι πολύ υψηλή πράγμα που σε κάποιο βαθμό κάνει την χρήση επιπλέον φολίδων (δερμάτινων, μεταλλικών κλπ) να φαντάζει πλεονασμός.
Οι απλοϊκοί λινοθώρακες, κατασκευασμένοι μονάχα από λινό αποτελούσαν την πρακτικότερη λύση για εκείνους τους οπλίτες που εξαιτίας οικονομικών περιορισμών δεν ήταν σε θέση να χρηματοδοτήσουν την κατασκευή πιό πολύπλοκων κορσέδων οι οποίοι φυσικά απαιτούσαν πιο υψηλά κόστη παραγωγής. Ως αποτέλεσμα όλοι οι οπλίτες, από όλα τα οικονομικά στρώματα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στην προμήθεια αμυντικού οπλισμού, ακόμα και οι πιο οικονομικά αδύναμοι.
Ο λινοθώρακας αυτός αυτή είναι ένα παράδειγμα της μεγάλης κατασκευαστικής προσαρμοστικότητας του ιδιαίτερου αυτού τύπου θωράκισης. Με βάση τα εικονογραφικά καλλιτεχνικά ευρήματα ο αριθμός των πιθανών κατασκευαστικών συνδιασμών ξεπερνάει τις τρείς δεκάδες και περιλαμβάνει τουλάχιστον 8 διακριτούς τύπους θωράκισης που θεωρητικά θα μπορούσαν να συνδιαστούν χωρις προβλήματα πάνω στον ίδιο θώρακα.
Ο λινοθώρακας που παρουσιάζεται (ΕΔΩ) αποτελεί κατασκευή του Δημητρίου Κατσίκη και παρουσιάστηκε επίσημα στο Περιοδικό ΣΤΡΑΤΟΙ & ΤΑΚΤΙΚΕΣ (τεύχος Δεκεμβρίου 2010).
Η ΚΑΙΝΟΤΟΜΑ ΚΑΙ ΑΝΑΘΕΩΡΗΤΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΘΩΡΑΚΙΣΗ. ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΟΥ ΛΙΝΟΘΩΡΑΚΑ ΚΑΙ ΤΗΝ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΑΡΧΑΙΟΥΣ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥΣ ΠΟΛΕΜΙΚΟΥΣ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥΣ
ΚΑΤΣΙΚΗΣ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ,
Από το 2010 έως και σήμερα, ο Σύλλογος Ιστορικών Μελετών ΚΟΡΥΒΑΝΤΕΣ συνεργάζεται με τον μελετητή/οπλουργό Δημήτριο Κατσίκη, προκειμένου να κατασκευασθεί με ρεαλισμό αμυντικός και επιθετικός οπλισμός Αρχαίων Οπλιτών διαφόρων περιόδων. Κύριος στόχος είναι, μέσα από διαδικασίες πειραματικής αρχαιολογίας, να κατασκευασθούν πρότυπες ατομικές θωρακίσεις τύπου «λινοθώρακα» – αλλά και λοιπός Οπλιτικός εξοπλισμός – με την μέγιστη δυνατή ιστορική ακρίβεια.
Το κείμενο που ακολουθεί χωρίζεται σε 2 τμήματα. Στο πρώτο, ως Σύλλογος Ιστορικών Μελετών, προλογίζουμε και εξηγούμε τις διεργασίες και συνέργειες που οδήγησαν στις πρώτες (πιστεύουμε) πραγματικές ανακατασκευές λινοθώρακα μετά από 20 αιώνες.
Ακολουθεί από τον Κο Κατσίκη μια Ακαδημαϊκού επιπέδου μελέτη για το τι πραγματικά ήταν ο λινοθώρακας και για την εξελικτική του πορεία μέσα σε 20 αιώνες. Τα δύο αυτά κείμενα έχουν δημοσιευθεί στην έντυπη έκδοση ΣΤΡΑΤΟΙ & ΤΑΚΤΙΚΕΣ (Δεκέμβριος 2010) και αποτελούν ένα θησαυρό συμπυκνωμένη γνώσης, απαραίτητη σε κάθε μελετητή του Αρχαίου Οπλιτικού μάχεσθαι.
Πρόλογος
Η προσπάθεια στη οποία αναφερόμαστε ήταν εγγενώς δύσκολη γιατί οι λινοθώρακες εξαφανίζονται στο τέλος της Ελληνιστικής εποχής – επικρατεί πλέον ο Ρωμαϊκός οπλισμός – και ελάχιστες πληροφορίες διαθέτουμε για την πραγματική διαδικασία κατασκευής τους.
Πριν την έναρξη της συνεργασίας μας με τον Κο Κατσίκη διάφορα μέλη του Συλλόγου είχαν προσπαθήσει την κατασκευή αμυντικών διατάξεων τύπου «λινοθώρακα» με φτωχά αποτελέσματα. Η συνεργασία μας με τον Κο Κατσίκη, μέσα από την συνέργεια πειραματικών διαπιστώσεων, επισταμένης μελέτης, αποκωδικοποίησης αναπαραστάσεων Οπλιτών από αγγεία, υψηλής τεχνικής κατάρτισης και εργασίας, δημιούργησε μια σειρά από λινοθώρακες οι οποίοι παρουσιάζονται και αναλύονται στην συνέχεια.
Οι προηγούμενες προσπάθειες μας για κατασκευή λινοθωράκων είχαν βασισθεί σε εικαστικά και τεχνικά/τεχνολογικά στερεότυπα τα οποία κατατρέχουν την εικόνα του αρχαίου Έλληνα Οπλίτη τον τελευταίο αιώνα. Πιστεύουμε ότι η εσφαλμένη αντίληψη που έχουμε για το ποια ήταν η εικόνα και οι μέθοδοι κατασκευής του λινοθώρακα των αρχαίων Οπλιτών οφείλεται κατά κύριο λόγο στο γεγονός ότι οι δημιουργοί των στερεοτύπων αυτών ήταν άτομα χωρίς πραγματική γνώση του τί ήταν φάλαγγα και του πώς πρέπει να λειτουργεί η θωράκιση στις συγκεκριμένες συνθήκες μάχης.
Έτσι για παράδειγμα είναι κοινά αποδεκτό το ότι οι λινοθώρακες ήταν κατασκευασμένοι από λινό ύφασμα και κάποιου είδους ζωική κόλα. Αυτή είναι μια θωρία την οποία Peter Connolly παρουσίασε και έκτοτε αναμασάται από διάφορους ειδήμονες (και μή ειδήμονες) και αναπαράγεται σε σύγχρονες εκδόσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι η πλειοψηφία των σύγχρονων προσπαθειών κατασκευής λινοθώρακα ξεκινά με την επιλογή κάποιου είδους κόλας (ζωικής, ρετσίνι, κόλα πλακιδίων, κόλλα ξύλου, κτλ).
Απλά και μόνο κοιτώντας τις απεικονίσεις Οπλιτών στα αγγεία και αποκωδικοποιώντας τις εικόνες με καθαρό μυαλό, εύκολα καταλαβαίνει κάποιος ότι αυτό που θεωρούμε ως λινοθώρακα, κάλιστα μπορεί να είναι δερματο-θώρακας ή/και μεταλλικός θώρακας. Κάτω από τις μεταλικές φολίδες μπορεί να υπάρχει υπόστρωμα από λινό ή δέρμα. Ή μέσα στις στρώσεις λινού/δέρματος, μπορεί να ενθυλακώνονταν μεταλλικές ή κεραμικές πλάκες ή πλάκες από ζωική κόλα/ύφασμα.
Επίσης αναμασάται η εικόνα του Οπλίτη με τον λευκό λινοθώρακα και την άκαμπτη στάση. Αυτή η εικόνα, η οποία στηρίζεται στις επιτηδευμένες πόζες των Οπλιτών και φυσικά στις τεχνικές ζωγραφικής στα αγγεία, ελάχιστη συγγένεια έχει με την πραγματικότητα. Θυμίζει όμως playmobil και λευκούς στρατιώτες από το Star Wars και πολλοί είναι ευχαριστημένοι από την εικόνα αυτή.
Μέσα από διεργασίες του Συλλόγου, πειραματιστήκαμε με τα ανωτέρω στερεότυπα, όμως αντιληφθήκαμε το άτοπο της προσπάθειας αυτής. Εδώ έρχεται η αξία της πειραματικής αρχαιολογίας η οποία άμεσα αναδεικνύει και αποδεικνύει το αδιέξοδο των κοινά αποδεκτών απόψεων. Ένας άκαμπτος σωλήνας δεν προσφέρει καμιά βοήθεια στον Οπλίτη που μάχεται σε σχηματισμό φάλαγγας – αντίθετα το ζητούμενο είναι η μέγιστη προστασία σε συνδυασμό με ευελιξία. Μέσα από αυτήν την διαπίστωση, η επικράτηση του πυκνού σχηματισμού Οπλιτικής Φάλαγγας πιθανόν να έπαιξε μεγάλο ρόλο στην κατάργηση του Αρχαϊκού κωδονόσχημου θώρακα και να επέβαλε τον εξοπλισμό με πιο ευέλικτες αμυντικές διατάξεις τύπου λινοθώρακα.
Η βάση της Οπλιτικής μάχης σε σχηματισμό φάλαγγας είναι η συνεχόμενη πίεση στον αντίπαλο με την ταυτόχρονη χρήση χτυπημάτων, και φυσικά συνοχή του σχηματισμού. Για να αρχίσει να αντιλαμβάνεται κάποιος την μηχανική αυτού του τρόπου μάχης πρέπει να έχει πειραματισθεί σε έναν (έστω και μικρό) σχηματισμό φάλαγγας. Για την πλήρη κατανόηση όμως της μηχανικής αυτής είναι αναγκαίο ο μελετητής να έχει γνώσεις πάλης ή άλλων πολεμικών τεχνών κλειστής μάχης.
Θέση μας είναι ότι για να καταλάβουμε τις απαιτήσεις που είχε ο αρχαίος Οπλίτης από τον οπλισμό του, πρώτα πρέπει να πλησιάσουμε το επίπεδό του και μετά να προσομοιώσουμε τον τρόπο μάχης τους προκειμένου να αντλήσουμε δεδομένα για το τι ζητούσε από ένα οπλικό σύστημα (όπως ο λινοθώρακας). Ξεκινώντας τις δημιουργίες που παρουσιάζονται στη συνέχεια, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε ως βάση τις κάτωθι αρχές:
ο Οπλίτης χρειάζεται ευέλικτη και μαλακή θωράκιση προκειμένου να μπορέσει να κινεί το σώμα του αποτελεσματικά στις ασφυκτικές συνθήκες της σύγκρουσης βαριών Οπλιτικών φαλαγγών (ωθισμός)
σημαντική είναι η προστασία των εκτεθειμένου κορμού, όχι μόνο από νυκτικά όπλα αλλά και από βαριά θλαστικά χτυπήματα. Απαιτείται δηλαδή κάτω από την όποια θωράκιση να υπάχει ένα στρώμα που θα αποροφά την ενέργεια των θλαστικών χτυπημάτων
η θωράκιση πρέπει να επιτρέπει την ευχέρεια των κινήσεων σε όλες τις διαστάσεις. Ανα πάσα στιγμή ο Οπλίτης μπορεί να χρειασθεί να σκύψει, να τρέξει, να λακτίσει, να χρησιμοποιήσει σε όλες τις κατευθύνσεις τα όπλα του
η κατασκευή και επισκευή να είναι εφικτό να γίνει με τη χρήση οικιακών εργαλείων και υλικών ή απλών εργαστηρίων εκστρατείας
τμηματική κατασκευή και δυνατότητα εύκολης επισκευής ή/και επαναχρησιμοποίησης τμημάτων
συνέργεια με άλλα τμήματα του εξοπλισμού (ασπίδα, περικεφαλαία, δόρυ, ξίφος, κοπίδα). Μια διαπίστωση που είχαμε από τους αρχικούς μας πειραματισμούς είναι ότι η όποια προστατευτική διάταξη πρέπει να σχεδιασθεί ως μέρος συστήματος της ασπίδας, πράγμα απολύτως λογικό καθώς η όλη Οπλιτική μάχη φάλαγγας είχε ως βάση της την χρήση της ασπίδας
συνδιασμός υλικών με διαφορετικές μηχανικές ιδιότητες και τοποθέτηση τους στα σημεία που απαιτείται
πρέπει να σχεδιασθεί ως πολεμικό όπλο και όχι ως έκθεμα σαλονιού
πρέπει να λειτουργεί ως όπλο ψυχολογικού πολέμου – όλα τα όπλα των αρχαίων Ελλήνων και άλλων πολεμικών λαών είχαν εγγενώς 3-διάστατο σχεδιασμό που επέτεινε το ψυχολογικό αποτέλεσμα και προσέδιδαν την πλέον τρομερή εικόνα στον Οπλίτη. Για παράδειγμα παραθέτουμε το φαλλόσχημο κορινθιακό κράνος και τα αναγλυφα επίσημα (σύμβολα) επί των ασπίδων. Αντίστοχες διατάξεις χρησιμοποιούσαν οι Ιαπωνέζοι Σαμουράι, οι Πολωνοί Ουρσάροι, κα
Μετα από δοκιμές η χρήση υφάσματος λινού παρουσιάστηκε ιδανική (ανώτερη λειτουργικά από το δέρμα) ως υπόστρωμα που φέρει την μεταλική θωράκιση – εδώ ταυτιζόμαστε με τα στοιχεία που μας δίνει ο Όμηρος και Ιστορικοί της αρχαιότητας για την χρήση λινού. Δεν αποκλείουμε την χρήση δέρματος, αλλά το λινό είναι φαίνεται το υλικό πρώτης επιλογής.
Οι λόγοι είναι ότι το λινό είναι πολύ πιο ευέλικτό, πιο άνετο στην χρήση του και πολύ πιο έυκολο να αναμιχθεί με υλικά που προσφέρουν διαφορετικές μηχανολογικές δυνατότητες – είναι ενδεικτικό ότι και οι σύγχρονοι θώρακες συνδυαζουν υλικά (υφάσματα κέβλαρ, μεταλικες/κεραμικές πλάκες) για να επιτύχουν το μέγιστο αποτέλεσμα απέναντι σε διαφορετικές απειλές και σε διάφορες τακτικές μάχης. 15 – 20 πυκνές στρώσεις (ειδικά κατεργασμένου) λινού υφάσματος είναι αρκετές για να παρέχουν βασική προστασία απέναντι σε νυκτικά όπλα. Με πρόσθετη μεταλλική θωράκιση (πλάκες, φολίδες) δημιουργούν θώρακα αδιαπέραστο από δυνατά χτυπήματα (δόρυ, ξίφος) – αυτό αποδεικνύεται πολύ έυκολα πειραματικά.
Λεπτομέρειες σχεδιασμού και κατασκευής αποκαλύπτει ο Κος Κατσίκης στην συνέχεια. Εμείς, ως τελικοί χρήστες, πιστεύουμε ότι οι κατασκευές αυτές αποτελούν πραγματικά εργαλεία για χρήση μάχης και όχι απλή επίδειξη εικόνας ή τεχνολογίας.
Οι λινοθώρακες που έχουν κατασκευασθεί και δοκιμασθεί τα τελευταία χρόνια, καλύπτουν τις προϋποθέσεις που αναφέρονται παραπάνω:
Ευελιξία σε συνθήκες σκληρού ωθισμού φάλαγγας. Σε σχέση με κωδονόσχημους ολο-μεταλλικούς θώρακες, οι λινοθώρακες προσφέρουν δυνατότητα στον Οπλίτη να αντιληφθεί καλύτερα τις κινήσεις του αντιπάλου και επιτρέπουν μικροκινήσεις που διορθώνουν την στάση του σώματος και την ισορροπία
Οι πρόσθετες μεταλλικές θωρακίσεις (φολίδες, πλάκες) προστατεύουν αποτελεσματικά ακόμα και από βαριά θλαστικά χτυπήματα. Ο Οπλίτης που φορά έναν τέτοιο λινοθώρακα έχει αίσθημα απόλυτης ασφάλειας
Και οι 3 διατάξεις προσφέρουν απρόσκοπτη ευελιξία στον πολεμιστή. Όπως φαίνεται σε όλες τις εικόνες, ο Οπλίτης μπορεί να κινηθεί με άνεση σε σύνθετες στάσεις (γονατιστός, τρέχοντας, λακτίζοντας)
Απλά εργαλεία χρησιμοποιήθηκαν, με εξαίρεση τις μεταλλικές πλάκες που απαιτούν υψηλή τεχνική σφυρηλάτησης και υψηλές θερμοκρασίες
σύνθετη κατασκευή σε τμήματα, τα οποία ενώνονται με βαριούς μεταλλικούς συνδέσμους – κύριος παράγων ευελιξίας, δίχως θα θυσιάζεται η μηχανική αντοχή
Όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, ο Οπλίτης έχει άψογη πληροφόρηση για τις κινήσεις της ασπίδας κατά τη φάση του ωθισμού και του επιτρέπονται οι απαραίτητες μικροκινήσεις, προκειμένου να μεγιστοποιήσει το αποτέλεσμα του δικού του ωθισμού. Επίσης μπορεί να χρησιμοποιήσει με ευχέρεια το δόρυ/ξίφος/κοπίδα που φέρει
Πρόσθετες θωρακίσεις (διαφορετικής σύστασης και αποτελεσματικότητας) τοποθετούνται σε σημεία της φέρουσας λινής κατασκευής, ανάλογα με τις ανάγκες. Παράδειγμα οι ώμοι θωρακίζονται από αλληλο-καλυπτόμενες φολίδες ενώ ο κορμός από ισχυρότερες πλάκες, ή καθόλου θωράκιση.
η όλη αποτελεσματικότητα και αντοχή των κατασκευών αξιολογήθηκε επανειλημμένα σε ασκήσεις των μελών μας, ως οι πλέον κατάλληλες για χρήση σε συνθήκες πραγματικής μάχης. Ακόμα και μετά από 2ωρη συνεχή χρήση σε (χειμωνιάτικο ήλιο), οι διατάξεις διατηρούσαν στο ακέραιο την μηχανική τους αντοχή – δεν μπορούμε να υποστηρίξουμε το ίδιο για τους Οπλίτες…
οι διατάξεις αυτές προσδίδουν τα μέγιστα στην ψυχολογία του Οπλίτη και επιτείνουν την ψυχολογική πίεση που ασκείται στον αντίπαλο. Η κάθε εικόνα αξίζει 1000 λέξεις…
Θα τελειώσουμε το πρόλογο αυτό με μια διαπίστωση που έκαναν όλοι όσοι φόρεσαν τους λινοθώρακες αυτούς. Ο Οπλίτης που τους φέρει νιώθει το υλικό να πάλλεται και δονείται μεταφυσικά… ίσως τα 20.000 χτυπήματα σφυρηλάτησης που απαιτεί η κάθε κατασκευή ενεργοποιούν τις Θεικές ιδιότητες των αρχέγονων μετάλλων. Ένα λογοπαίγνιο που κάναμε είναι ότι οι λινοθώρακες «σε προστατεύουν από τον θάνατο στη μάχη γιατί είναι οι ίδιοι ζωντανοί«.
Λινοθώρακας, ένα αρχαιολογικό μυστήριο, Κατσίκης Δημήτριος
Εκ πρώτης όψεως όπως αποκαλύπτει η ετυμολογία του όρου ο «λινοθώρακας» ήταν ένα είδος προσωπικής αμυντικής θωράκισης κατασκευασμένος από λινό ύφασμα. Αυτό που καθιστά προβληματική την ανακατασκευή του είναι το γεγονός ότι δεν υπάρχουν μέχρι σήμερα επαρκή λογοτεχνικά και αρχαιολογικά ευρήματα ικανά να μας καθοδηγήσουν σε μία ασφαλή αναπαραγωγή του αμυντικού αυτού οπλισμού. Οι υπάρχουσες πηγές από τις οποίες μπορούμε να αντλήσουμε ορισμένες διάσπαρτες πληροφορίες είναι κυρίως καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής φύσης.
Ο όρος «λινοθώρακας» απαντάται στην υπάρχουσα αρχαία λογοτεχνία αρκετές φορές, χωρίς ωστόσο τα στοιχεία που αντλούνται να είναι ικανά να αποκαλύψουν την επιμέρους δομή και λειτουργία της εν λόγω πανοπλίας. Είναι γενικά αποδεκτό πως η χρήση τέτοιου τύπου πανοπλιών ήταν ήδη διαδεδομένη στον ηπειρωτικό Ελλαδικό χώρο ( και γενικότερο στον ευρύτερο χώρο της Ανατολικής Μεσογείου) από τους Μυκηναϊκούς ήδη χρόνους.
Η πρώτη γραπτή αναφορά του όρου «λινοθώρακα» απαντάται στα Ομηρικά Έπη (Ιλιάδα, 2.529;2.830) γεγονός που ενισχύει την άποψη της χρήσης του από τον Μυκηναϊκό στρατό της εποχής. Οι αναφορές συνεχίζονται και στους επόμενους αιώνες με συνεχώς αυξανόμενη τάση καθώς πλησιάζουμε στον 5ο αιώνα, αν και ο διάσπαρτος και τυχαίος χαρακτήρας τους δεν επιτρέπει μία πιο διεξοδική περιγραφή.
Ο Σοφοκλής σε ένα από τα έργα του θα αναφερθεί σε «υφαντούς θώρακες» ενώ ο Ηρόδοτος περιγράφοντας το στρατό του Ξέρξη θα αναφέρει πως οι Λινοθώρακες φοριούνταν από Ασσύριους και Φοίνικες. Έτσι λοιπόν, σύντομα και «θολά»λογοτεχνικά θραύσματα συναντούμε σε έργα διαφόρων συγγραφέων π.χ στον Ηρόδοτο, στον Ξενοφώντα, στον Πλούταρχο, στον Δίο Κάσσιο κλπ. χωρίς ωστόσο να μας επιτρέπεται η ανασύνθεση μίας πλήρης εικόνας γεγονός που οδηγεί τους ερευνητές σε μεγάλη και αδιέξοδα.
Από την άλλη πλευρά, τα καλλιτεχνικής φύσεως ευρήματα είναι πολλά και μας προσφέρουν πλήθος κατασκευαστικών πληροφοριών χωρίς ωστόσο και εδώ να μπορούν να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα. Πανοπλίες τύπου «λινοθώρακα» μπορούν να ανιχνευτούν σε ζωγραφιές οπλιτών σε μελανόμορφα αγγεία, η συχνότητα των σχετικών απεικονίσεων θα αρχίσει να αυξάνει από τα μέσα του 6ου π.Χ αιώνα για να κορυφωθεί στις καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις των ετών που θα ακολουθήσουν μετά την λήξη των Μηδικών πολέμων.
Γεγονός είναι πως οι παραστάσεις μαχών θα αρχίσουν να περιορίζονται στην Αττική αγγειογραφία του 4ου αιώνα καθώς η εποχή βρίσκεται ήδη απομακρυσμένη από το πολεμικό κλίμα των ταραγμένων αρχών του 5ου π.Χ αιώνα. Την ίδια εποχή όμως αυξάνονται οι αντίστοιχες λογοτεχνικές μαρτυρίες χωρίς παρόλο αυτά να είναι ικανές να προσφέρουν και πάλι κάτι αξιόλογο.
Όσο αφορά τα ευρήματα αρχαιολογικών σκαπανών τα αποτελέσματα είναι πενιχρά εξαιτίας του φθαρτού της φύσης του Λινοθώρακα. Σε αυτό το αρνητικό έρχεται να προστεθεί και η μειούμενη τάση του εθίμου ταφής των προσωπικών όπλων του νεκρού που παρατηρείται στην Κλασική εποχή κάτι που στην Γεωμετρική περίοδο ήταν σύνηθες. Έτσι λοιπόν μέχρι στιγμής τα μόνα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την φύση του Λινοθώρακα προέρχονται από διάσπαρτες «θολές» φιλολογικές αναφορές και ευτυχώς από πάμπολλες καλλιτεχνικές απεικονίσεις (μωσαϊκά, ζωγραφιές, γλυπτά, προϊόντα κεραμικής κλπ).
Η κυριαρχία της θωράκισης τύπου «λινοθώρακα» ως κυρίου αμυντικού οπλισμού του οπλίτη ξεκινά περίπου από τις αρχές του 6ου πχ αιώνα, μία περίοδο μεγάλων πολιτικών και κοινωνικών αλλαγών. Η εποχή αυτή συμπίπτει με το πέρασμα της παραδοσιακής φεουδαλικής αριστοκρατικής κοινωνίας στο Δημοκρατικό μοντέλο οργάνωσης που συνδέεται με την σειρά του είναι αποτέλεσμα της ανόδου της μεσαίας αγροτικής τάξης και την σταδιακή ωρίμανση του ανθρωπολογικού προτύπου του πολίτη-οπλίτη.
Η εμφάνιση της ομοιόμορφης οπλιτικής φάλαγγος –παράταξης, η υιοθέτηση της Ασπίδας με αντιλαβή στα πλαίσια υλοποίησης του δόγματος της αποφασιστικής μάχης είχε ως αποτέλεσμα την εισαγωγή νέου τύπου αμυντικής θωράκισης προσαρμοσμένου στις νέες απαιτήσεις μάχης. Ως άμεση συνέπεια, ο κωδωνόσχημος ορειχάλκινος θώρακας που κυριαρχούσε στα πεδία των μαχών της Γεωμετρικής περιόδου αρχίζει να εγκαταλείπεται σταδιακά από τις αρχές του 6ου π.Χ αιώνα καθώς η πρακτικότητά και η αποτελεσματικότητά του περιορίζεται στις νέες συνθήκες διεξαγωγής μαχών δηλ. της φάλαγγος και της αποφασιστικής εμπλοκής.
Αυτό δεν σημαίνει βέβαια πως εξαφανίζεται ολοκληρωτικά η ότι πέφτει σε πλήρη απαξίωση, ο μυώδης διακοσμημένος θώρακας των κλασσικών χρόνων θα αποτελέσει μία εξέλιξή του. Η παραλλαγή του μυώδης θώρακα αυτή θα επιβιώσει τόσο στα Κλασσικά αλλά και στα Αλεξανδρινά χρόνια για να επανέλθει ως κυρίαρχο στρατιωτικό Αυτοκρατορικό πρότυπο στα Ρωμαϊκά χρόνια.
Ο λινοθώρακας εξελίχθηκε με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε να είναι προσαρμοσμένος απόλυτα στις νέες απαιτήσεις των μαχών που επιτάσσει η γενικευμένη χρήση της οπλιτικής φάλαγγος. Αυτό που μπορούσε να προσφέρει ο λινοθώρακας σε αντιδιαστολή με τις υπάρχουσες κωδωνόσχημες πανοπλίες, ήταν ο κρίσιμος παράγοντας της ευελιξίας ο οποίος μπορούσε πλέον άριστα να συνδυαστεί με ένα υψηλό επίπεδο θωράκισης και προστασίας.
Με την καθιέρωση του λινοθώρακα η ακαμψία του παραδοσιακού κωδωνόσχημου θώρακα ξεπεράστηκε χωρίς βέβαια να θυσιαστεί η προσφερόμενη προστατευτική του ικανότητα σε πιθανά εισερχόμενα πλήγματα. Έτσι λοιπόν ο οπλίτης της φάλαγγος, χάρις στον ανατομικό και ευέλικτο χαρακτήρα του νεοτερικού είδους θωράκισης είχε την μέγιστη δυνατή ευχέρεια να εκτελέσει με επιτυχία την πολύ σημαντική κίνηση του ωθισμού που αποσκοπούσε αποκλειστικά στην διάρρηξη της αντίπαλης παράταξης.
Η κίνηση του ωθισμού δεν θα μπορούσε να εκτελεστεί αποτελεσματικά από οπλίτες που ήταν εφοδιασμένοι με κωδωνόσχημους μεταλλικούς θώρακες λόγω των μηχανικών περιορισμών που θα περιόριζαν τις απαραίτητες κινήσεις. Με άλλα λόγια, ο λινοθώρακας έτσι όπως αυτός εξελίχθηκε από τις αρχές του 6ου π.Χ αιώνα θα πρέπει να θεωρείται ως ένα εξειδικευμένο όπλο προσαρμοσμένο στις ανάγκες της στρατιωτικής νεωτερικότητας, της οπλιτικής φάλαγγος.
Ως προς την ιδιαίτερη δομή της ιδιότυπης αυτής πανοπλίας πολλά έχουν γραφτεί στο παρελθόν και θα συνεχίζονται να γράφονται. Όπως ειπώθηκε παραπάνω η απουσία αξιόπιστων αρχαιολογικών ευρημάτων σε συνδυασμό με το νεφελώδες των φιλολογικών πηγών, καθιστά το κεφάλαιο λινοθώρακα ένα ανοιχτό πεδίο για έρευνα, πειραματισμό και εποικοδομητικό διάλογο. Σήμερα, η επικρατούσα κατασκευαστική άποψη θέλει τον λινοθώρακα να αποτελείται από επάλληλες στρώσεις υφάσματος λιναριού κολλημένες ομοιόμορφα με κολλώδη ουσία.
Ο πρώτος που έκανε την άποψη αυτή γνωστή στο ευρύ κοινό ήταν ο γνωστός συγγραφέας στρατιωτικής ιστορίας Peter Connolly ο οποίος στις αρχές της δεκαετίας του 80 υποστήριξε πως η κατασκευή λινοθώρακα γίνονταν απλά με συγκόλληση φύλλων λιναριού μέχρι το πάχος της τελικής στρώσης να φτάσει το μισό πόντο. Η παραπάνω άποψη αναπαράχθηκε και από τους μετέπειτα ερευνητές του χώρου και σήμερα έχει καταστεί κυρίαρχη παρά τις έντονες επικρίσεις που δέχεται από Ακαδημαϊκούς και ανεξάρτητους ερευνητές σε παγκόσμιο επίπεδο. Πρόσφατα (2010) ο Αμερικάνος καθηγητής Gregory S. Aldrete από το Πανεπιστήμιο Wisconsin–Green Bay σε συνεργασία με τον Scott Bartell παρουσίασαν τα αποτελέσματά της ερευνάς τους σχετικά με την κατασκευή λινοθωράκα σε συνέδριο του Αμερικανικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτο (AIA) που έλαβε χώρα στην πολιτεία της Καλιφόρνιας. Η παραπάνω έρευνα βασίστηκε στην επικρατούσα άποψη και εκ πρώτης άποψης τα αποτελέσματα της έρευνας δείχνουν αξιόπιστα.
Η προσωπική άποψη του συγγραφέα του κειμένου αυτού είναι πως η επικρατούσα μέθοδος κατασκευής είναι λανθασμένη και πιθανότατα ποτέ δεν υπήρξε λινοθώρακας τύπου Connolly. Το τελικό αποτέλεσμα της μεθόδου «sandwich» δηλ. των αλεπάλληλων στρώσεων λινού υφάσματος συγκολλημένων μεταξύ τους με διάφορα τυποποιημένα κολλώδη μέσα του εμπορίου π.χ ξυλόκολλες, κόλλες πλακιδίων, βενζινόκολλες, ζωικές κόλλες είναι η παραγωγή κορσέδων οι οποίοι ομοιάζουν μονάχα στυλιστικά και μόνο με την εικονογραφία των αρχαιολογικών καλλιτεχνικών ευρημάτων (αμφορέων με παραστάσεις οπλιτών κλπ.). Από πρακτικής και λειτουργικής σκοπιάς οι λινοθώρακες αυτοί είναι εντελώς ανεπιτυχής με χαμηλές επιδόσεις όσον αφορά την ευελιξία, την αντοχή και γενικά τον μη πραγματιστικό επιπόλαιο τρόπο κατασκευής τους.
Όταν χρησιμοποιούμε τον όρο «λινοθώρακας» θα πρέπει να έχουμε στο νού μας πως αναφερόμαστε σε μία ολόκληρη σχολή οπλουργίας και όχι σε ένα μονάχα συγκεκριμένο τύπο πανοπλίας. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψην τους πολυάριθμους τύπους λινοθωράκων που διασώζονται είτε ως γλυπτά είτε ως ζωγραφικές αναπαραστάσεις για να συνειδητοποιήσουμε ότι η κατασκευή τους απαιτούσε τις περισσότερες φορές υψηλού επιπέδου δεξιοτεχνίες (μεταλλουργικές, τεχνικές κλπ).
Πάντα θα πρέπει να έχουμε κατά νου πως οι κατασκευές αυτές δοκιμάζονταν στις σκληρές συνθήκες του πολέμου και πως για αυτό τον λόγο θα έπρεπε να πληρούν κάποιο υψηλό βαθμό αξιοπιστίας και ανθεκτικότητας. Από την στιγμή που ο κάθε οπλίτης ήταν υπεύθυνος για τον εξοπλισμό του η προσωπική εξάρτηση προσαρμόζονταν κάθε φορά στις απαιτήσεις και στις δυνατότητες (στιλιστικές, οικονομικές κλπ. ) του εκάστοτε κατόχου. Η ύπαρξη δεκάδων τύπων λινοθωράκων και παραλλαγών ακυρώνει από μόνη της την σχολή Connolly, η οποία δεν μπορεί παρά να δικαιολογήσει κατασκευαστικά ένα μονάχα μικρό ποσοστό των υπαρχόντων απεικονίσεων.
Ο λινοθώρακας θα πρέπει να θεωρείται μία σύνθετη πανοπλία η οποία απαιτεί υψηλή κατανάλωση πρώτων υλών και εξειδικευμένες τεχνικές , ως συμπέρασμα ο υφασμάτινος πυρήνας διαδραμάτιζε τον ρόλο του δομικού σκελετού πάνω στον οποίο μπορούσε να βασιστεί η μετέπειτα υπερκατασκευή. Ένας λινοθώρακας με πλήρη μεταλλική επικάλυψη μπορούσε ακόμη και να πλησιάζει το βάρος των 15 κιλών, δηλαδή το μισό συνολικό βάρος της εξάρτησης ενός βαριά θωρακισμένου οπλίτη των πρώτων γραμμών.
Θα πρέπει να επισημανθεί ότι από πρακτικής πλευράς το βάρος δεν θα πρέπει πάντοτε να θεωρείται ως αποκλειστικό κριτήριο υψηλής προστασίας, πειραματικές κατασκευές λινοθωράκων του συγγραφέα απέδειξαν πως υψηλά επίπεδα προστασίας μπορούσαν να επιτευχθούν με την χρησιμοποίηση ελαφριών υλικών (δηλ. μη μεταλλικών).
Η χρήση λινού δεν απέκλειε ταυτόχρονη συμπληρωματική χρήση άλλων υλικών φυτικής η ζωικής προέλευσης. Επίσης η χρήση πανοπλίας τύπου λινοθώρακα δεν ήταν αποκλειστικά Ελληνικό προνόμιο, ας μην ξεχνάμε πως ο Ηρόδοτος αναφέρει την χρήση λινοθωράκων από μέρη του Περσικού στρατού. Πράγματι, από μελέτη σχετικών αγγείων αποκαλύπτει Πέρσες στρατιώτες να φέρουν εξάρτηση τύπου εφαπλωματοποιημένου λινοθώρακα.
Για πρακτικούς λόγους αλλά και για λόγους συντηρητισμού χρήση του Λινοθώρακα και των παραλλαγών του, συνεχίζεται κατά την διάρκεια των Ελληνιστικών χρόνων σε όλη την Ελληνιστική ανατολή για να τερματίσει πρακτικά τον 1ον μχ αιώνα με την επικράτηση των Ρωμαϊκών στρατιωτικών εξαρτήσεων που σε κάποιο βαθμό ήταν επηρεασμένες από τα Αλεξανδρινά στρατιωτικά πρότυπα.
Σε μεταφυσικό/συμβολικό επίπεδο τώρα, στο σχήμα του λινοθώρακα αντιπροσωπεύεται η περίλαμπρη νίκη του Ελληνικού κόσμου έναντι του Ασιατικού Δεσποτισμού. Με λινοθώρακα θα αποτυπωθούν οι νικηφόροι Έλληνες οπλίτες των Μηδικών πολέμων πάνω στα ερυθρόμορφα αγγεία και πάνω στις μαρμάρινες μετόπες του Παρθενώνα. Φορώντας λινοθώρακα οι ημίθεοι και οι Θεοί θα αφήσουν σταδιακά την Ηρωική γύμνια τους, για να κατατροπωνουν πλέον με πολεμική εξάρτηση το χάος αντιπροσωπευόμενο από θηριόμορφα υβρίδια (Κενταύρους/Ύδρες, κλπ) επαναφέροντας την τάξη και την Ολύμπια αρμονία στον ταραγμένο κόσμο των ανθρώπων.
Ο λινοθώρακας στην βάση του θα αντιπροσωπεύει την ίδια την πόλη Κράτος και τις ιδρυτικές της αξίες, απέριττος, πρακτικός, φτιαγμένος από υλικά διαθέσιμα στα πλαίσια της αυτάρκειας των Ελληνικών πόλεων και πάνω απ’όλα άμεσα προσβάσιμος σε όλους τους πολίτες-οπλίτες. Κάθε οπλίτης μπορούσε να προμηθευτεί το συγκεκριμένο τύπο πανοπλίας από τον πιο φτωχό πολίτη στον πιο πλούσιο κάτι που δεν ήταν δυνατόν να συμβεί με τον κωδωνόσχημο θώρακα μίας και η κατασκευή του ήταν μονολιθική σε κόστος και σε υλικά.
Ο ιδιαίτερος τρόπος κατασκευή ενός λινοθώρακα άφηνε μεγάλα περιθώρια κατασκευαστικών επιλογών τόσο σε επίπεδο υλικών όσο και σε επίπεδο δομής, επέτρεπε μεγάλες διαβαθμίσεις και ελευθερία επιλογών από τους εκάστοτε κατόχους τους. Η γενικευμένη χρήση λινοθοράκων ενισχύει την ομοιομορφία της φάλαγγος, αποτρέπει τον αποκλεισμό και ενδυναμώνει την έννοια της ισότητας μεταξύ των αρρένων μελών των Δημοκρατικών Πόλεων.
Αντιπροσωπεύει το πέρασμα από την φεουδαρχία στην ατομικόκεντρικότητα του Άστεως, είναι το πέρασμα από τον ατομικό Ομηρικό επιδεικτικό ηρωισμό της Αριστοκρατίας στην συλλογική προσπάθεια και στον πειθαρχημένο σχηματισμό. Στον λινοθώρακα αποτυπώνεται η κοινωνική και πολιτική νεωτερικότητα που έλαβε απροσδόκητα χώρα στα μέσα του 6ου αιώνα και οδήγησε σταδιακά στο θαύμα της Κλασσικής Ελλάδος.Κοντολογίς στον λινοθώρακα αποτυπώθηκε καλλιτεχνικά η υπεράσπιση της ίδιας της Δημοκρατίας και ο θρίαμβος των αξιών της.
Η χρήση του Λινοθώρακα θα συνεχιστεί και στα Ελληνιστικά χαώδη βασίλεια όπου θα φορεθεί τόσο από Έλληνες Οπλίτες όσο και από ντόπια στρατεύματα. Μετά την κατάρρευση των Ελληνικών Πόλεων-Κρατών ο λινοθώρακας από σύμβολο της ελευθερίας θα γίνει σήμα κατατεθέν των Ελλήνων μισθοφόρων χάνοντας την προγενέστερη συμβολική αξία που έχαιρε κατά την διάρκεια των Μηδικών.
Οι πολίτες -οπλίτες αντικαθίστανται από μαζικά μισθοφορικά στρατεύματα και ο πόλεμος ως άσκηση της αρετής φτάνει στο τέλος του ακολουθώντας την κατάρρευση του Αρχαίου κόσμου. Τόσο στις Αιγυπτιακές όσο και στις Συριακές επαρχίες, μέσα στον αλληλο-σπαραζόμενο κόσμο των Διαδόχων οι ντόπιοι όσο και οι Έλληνες θεοί θα ντυθούν με στρατιωτική περιβολή τύπου λινοθώρακα με σκοπό να τονιστεί το ετοιμοπόλεμο του χαρακτήρα τους. Η βασική τυπολογία του κορσέ παραμένει βασικά η ίδια αλλά εμπλουτίζεται με στοιχεία Περσικά και Παρθικά και γενικά αποκτάει μία πιο πολυτελή και εντυπωσιακή εμφάνιση όπως αρμόζει στα νέα πολιτικά, θρησκευτικά και κοινωνικά πρότυπα του Ηγεμόνα –Θεού της Ανατολής.
ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
University of Wisconsin-Green Bay: Linothorax Project http://ift.tt/1kCFIK5
O πόλεμος στην αρχαία Ελλάδα. Συγγραφέας : Σταϊνχάουερ Γεώργιος. Εκδόσεις : ΠΑΠΑΔΗΜΑΣ
Greece and Rome at War. Peter Connolly. Greenhill Books
The ancient Greeks . Osprey Elite Series 7
The Spartan Army. Osprey, Elite Series 66
