Ο Ψίακας ζωγράφισε αυτό το πινάκιο το 520-510 π.Χ. τώρα βρίσκεται στην στην Ελβετία στην Βασιλεία, στο Antikenmuseum und Sammlung Ludwig.
Στα αριστερά μια γυναίκα με χιτώνα και ιμάτιο παίζει αυλό. Τα μαλλιά της είναι μαζεμένα σε σάκκο (έτσι λέγεται ο τρόπος που έχει τα μαλλιά της). Πίσω της χαμηλά ένας οκλαδίας δίφρος και ψηλότερα κρέμεται μια συβήνη (θήκη για αυλούς). Δεξιά της ένας γενειοφόρος άντρας ,μάλλον είναι ο Ανακρέων, ντυμένος με γυναικεία ρούχα χορεύει κρατώντας στο ένα του χέρι κύλικα και στο άλλο βάρβιτο. Φοράει χιτώνα, ιμάτιο και ψηλά υποδήματα, τους κοθόρνους.
Ο Ψίαξ αγγειογράφος....Υπήρχε ένας Αθηναίος αγγειογράφος κατά την αρχαιότητα του 6ου αιώνα π.Χ. που είναι γνωστός ως Ψίαξ. Έργα του έχουν διασωθεί και ανήκουν στην πρώιμη φάση της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας.
Συμποσιαστές με γυναικεία ρούχα συναντάμε και σε άλλα αγγεία, ενώ μερικές φορές ένας από αυτούς τους γυναικωτούς συμποσιαστές είναι ο Ανακρέων, ο γνωστός μάλλον θηλυπρεπής αλλά και μεγαλοπρεπής Ίωνας ποιητής, που ήρθε στην Αθήνα περίπου το 522 π.Χ, προσκεκλημένος του Ίππαρχου, του γιού του Πεισίστρατου.Η εκπληκτική ακόμα και για σήμερα διακόσμηση του πινακίου έγινε πάνω σε υπόλευκο-κιτρινωπό επίχρισμα, κάτι το σύνηθες για τον Ψίακα.
Ο Ψίαξ ήταν λοιπόν ένας σημαντικός Αθηναίος αγγειογράφος και πιθανώς κεραμέας, ενεργός γύρω στο 540–520 π.Χ., κατά την πρώιμη φάση της ερυθρόμορφης τεχνικής στην αγγειογραφία.
Ψίαξ (ο) — κύπελλο ή ποτήρι-Στην Αρχαία Ελλάδα, «ψίαξ» αναφέρεται σε ένα είδος λεπτού, κομψού αγγείου για πόση, συχνά κατασκευασμένο από γυαλί ή μέταλλο. Ήταν πολυτελές αντικείμενο, συνήθως χρησιμοποιούμενο σε συμπόσια.
Πληροφορίες για τον Ψίακα-Χρονολογία: περίπου 540–520 π.Χ. Αθήνα Μεταβατική περίοδος από την μελανόμορφη στην ερυθρόμορφη τεχνική.
Υπέγραφε με τη φράση «Ψίαξ έγραψεν», γεγονός που δείχνει ότι ήταν αγγειογράφος. Δεν υπάρχει απόδειξη ότι ήταν και κεραμέας (κατασκευαστής των αγγείων), αλλά είναι πιθανό.
Τα έργα του δείχνουν επιρροή από τον Εξηκία, έναν από τους μεγαλύτερους μελανόμορφους αγγειογράφους, και ήταν δάσκαλος ή προκάτοχος του Ευφρονίου, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της ερυθρόμορφης τεχνικής.
Χαρακτηριστικά των έργων του...Μυθολογικές σκηνές (Ηρακλής, Θησέας, Τρωικός Πόλεμος), σκηνές καθημερινής ζωής και αθλητικές παραστάσεις.
Χαρακτηριστικά των έργων του...Μυθολογικές σκηνές (Ηρακλής, Θησέας, Τρωικός Πόλεμος), σκηνές καθημερινής ζωής και αθλητικές παραστάσεις.
Δούλευε τόσο με τη μελανόμορφη όσο και με την ερυθρόμορφη τεχνική — γεγονός που τον καθιστά από τους πρώτους που πειραματίστηκαν με τη νέα αυτή ερυθρόμορφη μέθοδο. Συχνά δούλευε σε κύλικες (ποτήρια), αμφορείς, και κρατήρες.
Ένα από τα γνωστότερα αγγεία του, υπογεγραμμένο, βρίσκεται στο Βερολίνο, και απεικονίζει τον Ηρακλή με τον Κέρβερο. Άλλα έργα του βρίσκονται στο Λούβρο, στο Βρετανικό Μουσείο, και στο Metropolitan Museum στη Νέα Υόρκη.
Ο Ψίαξ είναι κομβική μορφή στη μετάβαση από τη μελανόμορφη στην ερυθρόμορφη τεχνική. Είναι ένας από τους πρώτους που πειραματίστηκαν με νέες μορφές αναπαράστασης, όπως η απόδοση της προοπτικής και των κινήσεων, κάτι που θα εξελιχθεί ακόμα περισσότερο από μαθητές ή συνεχιστές του, όπως ο Ευφρόνιος και ο Φιντίας.
Ορίστε μερικές εικόνες από αγγεία που αποδίδονται στον Ψίακα ή/και στο στυλ του:
Χρησιμοποιείται παράλληλα εγχάρακτη διακόσμηση και πρόσθετο άσπρο χρώμα.
Ένας κύλιξ απολεσθείς στον Μητροπολιτικό Μουσείο, στην Νέα Υόρκη όπου εμφανίζεται το εσωτερικό και εξωτερικό σχέδιο — φέρει χαρακτηριστικά στοιχεία της ερυθρόμορφης τεχνικής.
Άμφορας με αναπαράσταση του Ηρακλή να παλεύει με τον Νεμέα λέοντα, χαρακτηριστικό θέμα και στυλ του Ψίακα.
Ημι-αμφόρεια σκηνή — μύθος με τον Ηρακλή και τον Ίολαο σε άρμα ( τετρίππος ή τετράωρο άρμα.-quadriga) — δείχνει την ικανότητα του καλλιτέχνη να απεικονίζει κίνηση και λεπτομέρεια.
Πινάκιο (πιάτο) με το μοτίβο του τοξότη, σε μελανόμορφη τεχνική.
Πινάκιο στο Βρετανικό Μουσείο–λευκό βάθος Σκύθης τοξότης με σάλπιγγα και φορβειά (ιμάντας προσάρτησης στο στόμα πνευστών οργάνων). Πολλοί Σκύθες εικονίζοντα σε αττικά αγγεία του β΄ ήμισυ του 6ου αιώνα π.Χ.
Ο Πεισίστρατος έφερε Σκύθες ως μισθοφόρους και τους χρησιμοποιούσε στην Αθήνα ως όργανα αποκατάστασης της τάξης (σαν «αστυνομικούς»). Αυτό διήρκησε από τα μέσα του 6ου αι. π.Χ. ως περίπου το 514 π.Χ., όταν η εξάπλωση των Περσών απέκοψε τις επικοινωνίες με τη Σκυθία. Στην αττική αγγειογραφία οι Σκύθες τοξότες εμφανίζονται με τη σκυθική αμφίεση, χωρίς όμως τα συνήθη γένια των Σκυθών.
Περιγραφές & Αναλύσεις
Εξωτερικά: Πήγασος, και επιγραφή “Ψίαξ” Είναι ένα διπλό τεχνικά (“bilingual”) αγγείο — μέσα χρησιμοποιεί μελανόμορφη τεχνική, έξω ερυθρόμορφη.
The Metropolitan Museum of Art
Σκηνές με ανθρώπινα στοιχεία
Καθαρή χρήση ερυθρόμορφου στο εξωτερικό μέρος, με λεπτομέρειες και μορφή που αποδίδονται στην πρώιμη ερυθρόμορφη φάση
Amphora (ασφόδελος τύπος) Ηρακλής παλεύει με τον Νεμέα λέοντα, και δύο νέοι αποχωρούν Το αρχείο συντελεστών αναφέρει ότι το αρχικό αρχείο είναι πολύ λεπτομερές.
Eye‑cup (κύλιξ με μάτια) Δύο μεγάλα μάτια στα πλευρικά, σκηνές πολεμιστών & μουσικού Το Cleveland Museum αναφέρει ότι ο Ψίαξ ενσωμάτωσε καινοτομίες στη σύνθεση — π.χ. τοποθέτηση φυτοσχημάτων στα εσωτερικά της κύλικας και τρεις μορφές στην εξωτερική όψη. clevelandart.org
Εμβάθυνση — Τεχνικές & Καλλιτεχνικά Χαρακτηριστικά- Bilingual αγγεία
Ορισμένα από τα έργα του Ψίακα είναι διπλής τεχνικής (bilingual): σε ένα μέρος του αγγείου χρησιμοποιείται η παραδοσιακή μελανόμορφη τεχνική και στο άλλο η ερυθρόμορφη. Ένα παράδειγμα είναι ο κύλιξ της Μητροπολιτικής Πινακοθήκης.
The Metropolitan Museum of Art
Τεχνική Six
Ο Ψίαξ ήταν από τους πρώτους που εργάστηκαν και με τη μέθοδο Six — όπου σε μαύρο φόντο εφαρμόζονται λευκές ή κόκκινες λεπτομέρειες, χαράσσοντας τα περίγραμμα ώστε να αναδύονται μορφές.
Επιλογή μορφών & θέμα
Ο Ψίαξ προτιμούσε μικρές κλίμακες — δηλαδή να διακοσμεί κυρίως μικρότερα αγγεία — αλλά υπάρχουν και έργα μεγαλύτερα όπως αμφορά , υδρίες, κρατήρες.
Τα θέματα που έφερε συχνά ήταν μύθοι (π.χ. Ηρακλής), σκηνές καθημερινής ζωής, μουσική και πολεμιστές.
Καινοτομίες στη σύνθεση
Σε ορισμένα αγγεία, ο Ψίαξ εισήγαγε πιο σύνθετες στάσεις ανθρωπίνων μορφών, προσπάθησε να αποδώσει βάθος ή προοπτική, και μετέφερε στοιχεία από την καινούργια ερυθρόμορφη τεχνική ενώ παράλληλα διατηρούσε στοιχεία της παράδοσης.
Παράδειγμα — Αμφορέας bilingual με Ανδόκιδη Δούλευε και με τη μελανόμορφη τεχνική, μερικές φορές μάλιστα πάνω στο ίδιο αγγείο = δίγλωσσα αγγεία (bilingual vases)Ένα γνωστό δίπλευρο (bilingual) αγγείο που αποδίδεται στον Ψίακα με τον Ανδόκιδο (ως κεραμέα) δείχνει στη μία πλευρά με ερυθρόμορφη τεχνική θεούς (Αρτεμις, Λητώ, Άρης) και στην άλλη πλευρά Διόνυσο με μαινάδες & σάτυρους με μελανόμορφη τεχνική
Ψίαξ. Πίσω όψη αμφορέα στην Φιλαδέλφεια, Η.Π.Α (σκυθική αλωπεκίς αλλά όχι σκυθικά ρούχα …. «θρακικές μπότες»
Τεχνική «Six»
Ονομάζουμε (σήμερα) στην αρχαία ελληνική αγγειογραφία την τεχνική που αποδίδει τις μορφές με επίθετο λευκό ή κόκκινο χρώμα πάνω στο μελανό βάθος του γανώματος του αγγείου και τις λεπτομέρειες με εγχάραξη. Η εγχάραξη αποκαλύπτει το μαύρο βάθος του γανώματος κάτω από το ερυθρό ή λευκό των μορφών και έτσι το συνολικό αποτέλεσμα δίνει την εντύπωση ερυθρόμορφης αγγειογραφίας, η οποία ωστόσο είναι μεταγενέστερη και διαφέρει ριζικά στην τεχνική. Η τεχνική Σιξ είναι ωστόσο μια έκφραση του προβληματισμού των αγγειογράφων για τις δεσμεύσεις που τους επέβαλλε η μελανόμορφη τεχνική. Αυτός ο προβληματισμός οδήγησε τελικά στην ανάπτυξη της ερυθρόμορφης αγγειογραφίας.
Η τεχνική πήρε το συμβατικό της όνομα από τον πρώτο μελετητή που την περιέγραψε, τον Ολλανδό αρχαιολόγο Γιαν Σιξ (Jan Six). Οι πρώτοι πειραματισμοί με αυτή την τεχνική εντοπίζονται σε αποδόσεις γυναικείων προσώπων στη μελανόμορφη αγγειογραφία του πρώτου μισού του 6ου αιώνα π.Χ.
Ο Ψίαξ ήταν από τους πρώτους που εργάστηκαν και με τη μέθοδο «Six» — όπου σε μαύρο φόντο εφαρμόζονται λευκές ή κόκκινες λεπτομέρειες, χαράσσοντας τα περίγραμμα ώστε να αναδύονται μορφές.
Επιλογή μορφών & θέμα
Ο Ψίαξ προτιμούσε μικρές κλίμακες — δηλαδή να διακοσμεί κυρίως μικρότερα αγγεία — αλλά υπάρχουν και έργα μεγαλύτερα όπως amphora, hydriai, κρατήρες.
Τα θέματα που έφερε συχνά ήταν μύθοι (π.χ. Ηρακλής), σκηνές καθημερινής ζωής, μουσική και πολεμιστές.
Καινοτομίες στη σύνθεση
Σε ορισμένα αγγεία, ο Ψίακας εισήγαγε πιο σύνθετες στάσεις ανθρωπίνων μορφών, προσπάθησε να αποδώσει βάθος ή προοπτική, και μετέφερε στοιχεία από την καινούργια ερυθρόμορφη τεχνική ενώ παράλληλα διατηρούσε στοιχεία της παράδοσης.
Ψίαξ: Κύρια όψη αμφορέα στην Φιλαδέλφεια, Η.Π.Α. Δηλιακή Τριάδα = πρωτοεμφανίζεται το θέμα αυτή την εποχή (530-520 π.Χ.), ίσως σε σχέση με ιστορικά γεγονότα: προσπάθεια Πεισίστρατου να επηρεάσει το θρησκευτικό κέντρο των Ιώνων, τη Δήλο. Έκανε και μερική κάθαρση της Δήλου και βοήθησε στην Ιωνική επανάσταση …. Οι Δηλιακές τριάδες σταματούν γύρω στο 470 π.Χ.
Παράδειγμα — Αμφορέας bilingual με Ανδόκιδο
Ένα γνωστό δίπλευρο (bilingual) αγγείο που αποδίδεται στον Ψίακα με τον Ανδόκιδο (ως κεραμέα) δείχνει στη μία πλευρά με ερυθρόμορφη τεχνική θεούς (Αρτεμις, Λητώ, Άρης) και στην άλλη πλευρά Διόνυσο με μαινάδες & σάτυρους με μελανόμορφη τεχνική.
Το εξωτερικό μιας κύλικας με κοραλλί επίχρισμα
Περσέας με άρπη (καμπύλο μαχαίρι) και κύβιση (‘ταγάρι’)
Ψίαξ = το εσωτερικό της προηγούμενης κύλικας -Ανθρωποφάγο άλογο του Διομήδη
Δούλευε τόσο με μελανόμορφη (παλαιότερη τεχνική με μαύρες μορφές σε κόκκινο φόντο)όσο και με ερυθρόμορφη (νεότερη τεχνική με κόκκινες μορφές σε μαύρο φόντο)
Στυλ:
Ιδιαίτερα λεπτομερής, με έμφαση στην κίνηση, την ανατομία και την αφήγηση
Ίσως ήταν δάσκαλος ή πρόδρομος του διάσημου αγγειογράφου Ευφρονίου.
Υπογραφή: Πολλά έργα του είναι υπογεγραμμένα με το όνομά του – κάτι σπάνιο για την εποχή.
Ο Ψίαξ … Υπογράφει σε δύο αλάβαστρα που κατασκεύασε ο κεραμέας ΄Ιλινος, αλλά αναγνωρίζουμε το χέρι του και σε αμφορείς του κεραμέα Ανδοκίδη Πρέπει να άρχισε να ζωγραφίζει γύρω στο 520 π.Χ., αρχικά στον μελανόμορφο ρυθμό, κατόπιν έκανε δίγλωσσα και ερυθρόμορφα αλλά χρησιμοποίησε και άλλες τεχνικές Ζωγράφιζε για σχεδόν 20 χρόνια, μέχρι το περ. 500 π.Χ. Συνολικά του αποδίδονται περίπου 60 σωζόμενα αγγεία, ενώ ακόμη 40 αγγεία θεωρείται ότι είναι έργα μαθητών του ή του κύκλου του
Αλάβαστρο στην Οδησσό (σχέδιο του j. Beazley) Σκύθης με ἀναξυρίδες (‘παντελόνι’), σκυθικό κάλυμμα κεφαλιού (ἀλωπεκίς), τόξο (ήταν δεινοί τοξότες λένε οι γραπτές πηγές – κυρίως ο Ηρόδοτος).
Συνεργάτες: Πιθανώς συνεργάστηκε με τον Αμασιέα (κεραμέας)
Έργα και λεπτομέρειες από τις εργασίες του Ψίακα
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
