Η ΘΡΑΚΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ
Το 330 μ.Χ. αποτελεί συμβατικά την έναρξη της λεγόμενης βυζαντινής περιόδου, κατά την οποία το ρωμαϊκό κράτος θα συνεχίσει τη μακραίωνη πορεία του, έχοντας πλέον ως βασικές του κινητήριες δυνάμεις τον Ελληνισμό και τον Χριστιανισμό. Το έτος αυτό ιδρύεται η Κωνσταντινούπολη και παίρνει τη θέση της Ρώμης ως η νέα πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, γεγονός που πέραν της ευρύτερης σημασίας του, αναβαθμίζει αυτόματα, όπως είναι ευνόητο, και τη σημασία της Θράκης.
Από τότε και για δέκα περίπου αιώνες, η Θράκη θα αποτελεί την καρδιά του κράτους και θα βρίσκεται ταυτόχρονα υπό την άμεση ακτινοβολία της λαμπρής του πρωτεύουσας, πράγμα που ασφαλώς θα την ωφελήσει από κάθε άποψη. Η θέση της όμως ως αμυντικής ασπίδας της Κωνσταντινούπολης είναι αλήθεια πως θα της προκαλέσει από την άλλη και αρκετά προβλήματα, αφού θα γνωρίσει στο πέρασμα των αιώνων και πολλές καταστροφές από τις επιδρομές των Ούννων, των Γότθων, των Αβάρων, των Βουλγάρων και άλλων βαρβαρικών λαών.
Η τεράστια αμυντική σημασία της Θράκης για το μέλλον της ίδιας της Κωνσταντινούπολης θα επισύρει πολύ σύντομα το ενδιαφέρον των βυζαντινών αυτοκρατόρων, που θα φροντίσουν να τη θωρακίσουν όσο μπορούν. Ενδεικτική είναι η περίπτωση του Ιουστινιανού, ο οποίος τον 6ο αι. έχτισε αρκετά καινούργια κάστρα σε νευραλγικά σημεία, αλλά οχύρωσε και πολλές από τις παλαιότερες πόλεις, όπως για παράδειγμα την Τραϊανούπολη, κοντά στις σημερινές Φέρρες.
Κατά την πρώιμη βυζαντινή περίοδο, όλη η Θράκη νοτίως του Αίμου υπαγόταν διοικητικά στη «Διοίκηση Θράκης». Αποτελούσε ξέχωρη διοικητική περιφέρεια, μια από τις dioceses Praefecti – Praetorio Orientis, που δημιουργήθηκαν στην εποχή του Αρκαδίου (395 – 408) με σκοπό την πληρέστερη στρατιωτική και διοικητική οργάνωση του Ανατολικού τμήματος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας και εμφανίζεται ιδιαίτερα πυκνοκατοικημένη. 49 πόλεις και 199 φρούρια αναφέρονται στην περιοχή της ευρύτερης περιοχής της Θράκης για την περίοδο από τον 4ο ως τον 6ο αι. μ.Χ. Η «Διοίκηση Θράκης» ανήκε σε μια πολύ μεγαλύτερη διοικητική περιφέρεια, την Praefectura praetorio per Orientem, δηλ. την «Επαρχότητα της Ανατολής», που περιλάμβανε ακόμη όλες τις ασιατικές κτήσεις της Αυτοκρατορίας ως την Αίγυπτο. Αλλά και η «Διοίκηση Θράκης» είχε τις υποδιαιρέσεις της, όπως π.χ. την επαρχία Ροδόπης που περιλάμβανε τη σημερινή ελληνική Θράκη.
- Το δυσκίνητο αυτό διοικητικό σύστημα καταργείται μετά τον 6ο αι. με τη σταδιακή εμφάνιση του θεσμού των θεμάτων, οι διοικητές των οποίων μάλιστα είχαν στα χέρια τους τόσο την πολιτική, όσο και τη στρατιωτική εξουσία.
Συγκεκριμένα, το θέμα της Θράκης περιορίζεται στις βορειοανατολικά του Έβρου περιοχές, ενώ όλη η σημερινή Δυτική Θράκη αλλά και μεγάλο τμήμα της Ανατολικής υπάγονται πλέον στο θέμα Μακεδονίας, που έχει ως πρωτεύουσά του την Αδριανούπολη. Το γεγονός αυτό ερμηνεύει συν τοις άλλοις και την ονομασία της ενδοξότερης βυζαντινής δυναστείας, της Μακεδονικής, παρότι βέβαια ο ιδρυτής της ο Βασίλειος Α΄ δεν είχε την παραμικρή σχέση με την πραγματική Μακεδονία, αλλά καταγόταν από την περιοχή της Αδριανούπολης. Μετά τη δημιουργία μάλιστα και του θέματος Στρυμόνα στα τέλη του 9ου αι., θα παρατηρηθεί το ακόμη πιο αξιοπερίεργο φαινόμενο το θέμα Μακεδονίας να μην περιλαμβάνει πλέον έκτοτε καμία από τις δυτικά του Νέστου περιοχές.
Τον 13ο αι. μετά την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους και την καταστροφή των Θρακικών μεσοβυζαντινών πόλεων από τις επιδρομές του Βούλγαρου ηγεμόνα Ιωαννίτση αναπτύσσονται μικρότερα κέντρα σε επίκαιρες θέσεις. Το Διδυμότειχο, μια από τις πόλεις που επανίδρυσε στα 751 στις ακτές της Μαύρης Θάλασσας και στην Θράκη ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Ε΄ (741 – 775), εξελίχθηκε σε σημαντικό οχυρό κέντρο της βυζαντινής αυτοκρατορίας κατά τους τελευταίους αιώνες της ζωής του.
Οι δυναστικές έριδες του 14ου αι. που συγκλόνισαν το Βυζάντιο και υπέσκαψαν το κύρος του είχαν άμεσο αντίκτυπο και στην Θράκη, πεδίο μαχών των αντιμαχόμενων δυνάμεων, προετοιμάζοντας το έδαφος για την κατάκτησή της από τους Οθωμανούς. Η κατάκτηση της Τζύμης το 1352 και της Καλλίπολης το 1354 εδραίωσε την παρουσία του νέου κατακτητή στην περιοχή της Θράκης και έκανε τον κίνδυνο της τουρκικής κατάκτησης πιο απειλητικό. Με την μάχη του Έβρου (Μαρίτσας) το 1371 στην οποία νικήθηκαν οι Χριστιανοί ηγέτες των Βαλκανίων σφραγίστηκε η κατάκτηση της Θράκης η οποία ολοκληρώθηκε το 1375 ανοίγοντας έτσι νέα σελίδα στην ιστορία της.
Έτσι ξεκίνησε η περίοδος της Τουρκοκρατίας, που ήταν για τη Θράκη πολύ πιο οδυνηρή και δυσβάστακτη, παρά για οποιαδήποτε άλλη ελληνική περιοχή. Αυτή τη φορά η κοντινή της απόσταση από την Κωνσταντινούπολη δεν αποτελούσε ευτύχημα, αλλά δυστύχημα, το οποίο η Θράκη πλήρωσε με βαρύ φόρο αίματος. Οι Οθωμανοί προέβησαν εξαρχής σε ένα οργανωμένο πρόγραμμα εκτουρκισμού της περιοχής, τόσο με διωγμούς και βίαιους εξισλαμισμούς των χριστιανικών πληθυσμών, όσο και με τη μεταφορά τουρκικών πληθυσμών από τα βάθη της Ανατολίας, που διαμόρφωσαν εντελώς νέα δημογραφικά δεδομένα.
Κάτοικοι: Την εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας ο πληθυσμός της Θράκης είναι καθαρά ελληνικός. Άλλωστε ο εξελληνισμός της περιοχής –όπως σημειώσαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο– είχε πραγματοποιηθεί ήδη από τον 4ο αιώνα π.Χ. με τις εγκαταστάσεις των Μακεδόνων του Φιλίππου Β? στην περιοχή και κυρίως στα χρόνια της ρωμαϊκής κυριαρχίας με την ίδρυση μεγάλων αστικών κέντρων. Συνεπώς είναι απόλυτα δικαιολογημένος ο ισχυρισμός του αυτοκράτορα Ιουλιανού του Παραβάτη σε πανηγυρικό λόγο του προς τιμή της Ευσέβειας, ότι οι κάτοικοι της Θράκης είναι παιδιά της Ελλάδας (“εσμεν γαρ της Ελλάδος οι περί την Θράικην και την Ιωνίαν οικούντες έγγονοι) (παρ. 4). Βέβαια, η Θράκη σε όλη τη διάρκεια της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας δοκιμάστηκε σκληρά από βαρβαρικές επιδρομές. Ούννοι, Γότθοι, Σλάβοι, Άβαροι, Βούλγαροι, Πετσενέγοι, Κουμάνοι, Τούρκοι και πολλοί άλλοι υπήρξαν οι εισβολείς ήδη από τον 4ο αι. μ.Χ. Η σημαντικότερη από τις επιδρομές αυτές πριν από την οθωμανική κατάκτηση της Θράκης ήταν των Βουλγάρων, λαού ασιατικού εγκατεστημένου στην αρχή του ιστορικού του βίου στην περιοχή της Αζοφικής θάλασσας, που πολλές φορές είχαν διαβεί την οροσειρά του Αίμου ιδρύοντας μάλιστα δύο βασίλεια στη βορειοανατολική και βορειοδυτική Θράκη αντίστοιχα. Η κυριαρχία τους στην ελληνική χερσόνησο κράτησε συνολικά τριακόσια χρόνια έως το 1019, όταν ο Βασίλειος Β?, ο οποίος επονομάστηκε αργότερα Βουλγαροκτόνος, κατέλυσε το δεύτερο βουλγαρικό βασίλειο νικώντας το Σαμουήλ και παγίωσε τα σύνορα του Βυζαντίου με τους Βουλγάρους έως την εποχή των Κομνηνών και Αγγέλων (1081-1204) στην οροσειρά του Αίμου (παρ. 5).
Την εποχή του Βυζαντίου ο ελληνικός χαρακτήρας των κατοίκων της Θράκης συνυφαίνεται με την προσήλωσή τους στην ορθόδοξη πίστη. Η τελευταία αποδεικνύεται από ένα μεγάλο πλήθος μνημείων που διασώθηκαν έως στις μέρες μας στην περιοχή. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το μοναστήρι της Παναγίας της Κοσμοσώτειρας στις Φέρες, κτίσμα του γιου του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Αλεξίου Α? Κομνηνού Ισαακίου, το οποίο χρονολογείται το 1152. Το συγκεκριμένο μοναστήρι, από το οποίο σήμερα σώζεται το καθολικό, ήταν χτισμένο κοντά στον ποταμό Έβρο και στην οδό που οδηγούσε από την πρωτεύουσα της Θράκης Τραϊανούπολη στην Κωνσταντινούπολη.
Μεταξύ των πληθυσμών που εξισλαμίστηκαν ήταν και οι Πομάκοι, γεγονός που συνέβη μέσα στον 17ο αι. Η περιοχή βέβαια παρά τις δυσχερείς συνθήκες για τους ραγιάδες ξεκίνησε ένα νέο κύκλο της ζωής, στον οποίο κυριαρχούσε η αγροτική οικονομία και το τοπικό εμπόριο, ενώ παρατηρήθηκε και το φαινόμενο της παρακμής των παλαιών πόλεων και της ανάπτυξης νέων, όπως οι Φέρρες, οι Σάπες, η Γενησέα και κυρίως βέβαια η Κομοτηνή. Η κατάσταση αυτή θα διαρκέσει πεντέμισι ολόκληρους αιώνες, ως τις αρχές του 20ού, οπότε η Δυτική Θράκη μετά από ένα σύντομο διάστημα βουλγαρικής κατοχής, θα ενσωματωθεί το 1920 στο ελεύθερο ελληνικό κράτος.
Η ιστορία της Θράκης
Αρχαία Εποχή
H πρώτη εγκατάσταση στη Θράκη ανάγεται στο 100.000 π.Χ. Η αρχαία Θράκη εκτεινόταν από το Αιγαίο ως το Δούναβη και από τον Εύξεινο Πόντο έως τα όρια της Μακεδονίας. Κατά τον Ηρόδοτο οι Θράκες ήταν στην αρχαιότητα, ο πολυπληθέστερος λαός μετά τους Ινδούς. Στους προϊστορικούς κατοίκους προστίθενται τα Θρακικά φύλα που κατεβαίνουν από τον Βορά. Τον 7ο αιώνα π.Χ. οι Έλληνες αποικίζουν το Αιγαίο, τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο Στα παράλια της Θρακικής γης ιδρύονται και ακμάζουν σημαντικές ιωνικές αποικίες: Μαρώνεια, Άβδηρα, Βυζάντιο, Αγχίαλος, Απολλωνία, Μεσημβρία, Οδησσός.
Τον 4ο π.Χ. αιώνα ο Φίλιππος προσαρτά τη Θράκη στο Μακεδονικό Βασίλειο. Ο Μέγας Αλέξανδρος είναι αυτός που επεκτείνει τη σύνορά της έως το Δούναβη.
Ρωμαϊκή Εποχή
Το 168 π.Χ. γίνεται η κατάκτηση της Θράκης από τους Ρωμαίους, μετά την ήττα του Περσέα στη μάχη της Πύδνας και τη διάλυση του Μακεδονικού Κράτους. Το 46 μ.Χ. η Θράκη ανακηρύσσεται Ρωμαϊκή Επαρχία. Οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες Τραϊανός και Αδριανός ανέπτυξαν τους οικισμούς. Παντού επικρατεί η Ελληνική γλώσσα, οι θεσμοί, οι λατρείες κ.λπ. Αξιοσημείωτη είναι η λατρεία του τοπικού ανώνυμου θεού «Ήρωα Ιππέα», που αργότερα ταυτίστηκε με τον Αγ. Γεώργιο.
Βυζαντινή Εποχή
Ο Μέγας Κωνσταντίνος μεταφέρει την πρωτεύουσα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στην Κων/πολη, τον 4ο αιώνα μ.Χ.. Η νέα αυτοκρατορία ονομάστηκε από τους ιστορικούς «Βυζαντινή» που από τον 7ο αιώνα οργανώνεται σε τμήμα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Από το μισό του 4ου έως τον 7ο αιώνα γνωρίζει πολυάριθμες επιδρομές: Γότθων, Ούννων, Αβαροσλάβων, Βουλγάρων.
Τον 12ο αιώνα επιδρομές Νορμανδών και Σταυροφόρων
Τον 13ο αιώνα επιδρομές Κουμάνοι, Τάταροι, Τούρκοι, Καταλανοί.
Οθωμανική Κατάκτηση
Το 1204 μ.Χ. η Βυζαντινή Αυτοκρατορία καταλύεται από τους Φράγκους και η Θράκη ονομάστηκε Ρωμανία. Στα μέσα του14ου αιώνα ακολουθεί και η κατάκτηση από τους Τούρκους. Την ονομάζουν Ρουμελί – Ρούμελη – Rum Eli, δηλαδή «Χώρα των Ρωμαίων» Το 1352 γίνεται η πρώτη κατάκτηση. Το 1371 ο Σουλτάνος Μουράτ Β μεταφέρει την πρωτεύουσα του κράτους του στην Αδριανούπολη.
Θράκη και Εθνική Παλιγγενεσία
Η Θράκη, κατά τον εθνικο- απελευθερωτικό αγώνα του 1821, πλήρωσε βαρύ τίμημα σε αντίποινα. Τον Σεπτέμβριο του 1821 ο οθωμανικός στόλος κατέστρεψε ολοσχερώς τη Σαμοθράκη και εξανδραπόδισε τους κατοίκους της.
Έως τις αρχές του 20ου αιώνα, στον ενιαίο αυτό χώρο ζούσαν Έλληνες- Ρωμιοί – Ρωμαίοι, Βούλγαροι και Τούρκοι. Από το 1885 άρχισε η τριχοτόμηση: Η αυτόνομη από το 1875 Βουλγαρική Ηγεμονία προσάρτησε την Ανατολική Ρουμελία ή Ρωμυλιό
Το 1913, μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους, η νότια Θράκη χωρίστηκε σε Ανατολική και Δυτική. Η Ανατολική παρέμεινε τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ενώ η Δυτική, αν και είχε καταληφθεί από τον Ελληνικό στρατό, παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία.
Η Ενσωμάτωση
Με τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου, το 1918, τίθεται υπό διασυμμαχική κατοχή.
Το 1920, οι Μεγάλες Δυνάμεις, νικήτριες του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία και Ιαπωνία, μετά από διπλωματικό αγώνα του Βενιζέλου, παράλληλα με τον Τιτάνιο αγώνα των ντόπιων Ελλήνων με τη Συνθήκη των Σεβρών εκχώρησαν στην Ελλάδα την Ανατολική και Δυτική Θράκη.
Το 1922, μετά την Μικρασιατική Καταστροφή, η Ελλάδα αναγκάζεται να επιστρέψει την Ανατολική Θράκη: 200.000 και πλέον Ανατολικοθρακιώτες οδηγούνται στον ξεριζωμό και την προσφυγιά
Το 1923, με τη Συνθήκη της Λωζάνης, οριστικοποιείται η απώλεια της Ανατολικής Θράκης. Από την ανταλλαγή πληθυσμών εξαιρούνται οι μουσουλμάνοι της Δυτικής Θράκης που αναγνωρίζονται ως θρησκευτική μειονότητα και οι Έλληνες της Κων/πολης, Ίμβρου και Τενέδου. Ενώ, όμως, το Ελληνικό Κράτος τήρησε και τηρεί τις δεσμεύσεις και υποχρεώσεις που προκύπτουν από τις υπογραφείσες Συνθήκες, έναντι της Μουσουλμανικής μειονότητας, το Κεμαλικό Κράτος και οι επίγονοί του προχώρησαν σε προγραμματική συρρίκνωση και εξόντωση του Ελληνικού στοιχείου. Αυτή η πολιτική αφελληνισμού ακολουθήθηκε πιστά, συστηματικά και απαρέγκλιτα από την Τουρκική πλευρά, τόσο στην Κωνσταντινούπολη όσο και στην Ίμβρο και Τένεδο.
Αποτέλεσμα: ο Κεμαλικός Εθνικισμός εξεδίωξε 1.500.000 Έλληνες από τη Μικρά Ασία το 1922. Οι μόνοι Έλληνες που παρέμειναν ήταν 293.000 περίπου. Την ίδια εποχή, στη Ελλάδα παρέμεινε μια μουσουλμανική μειονότητα που αριθμούσε 87.000 μουσουλμάνους.
Η Τουρκία, παραβιάζοντας συστηματικά τα άρθρα της Συνθήκης της Λωζάνης και επιβάλλοντας στο Ελληνικό στοιχείο επαχθείς φορολογήσεις, στέρηση του δικαιώματος εργασίας και εκπαίδευσης, στέρηση γλωσσικής και θρησκευτικής ελευθερίας, εκτοπισμούς σε στρατόπεδα εργασίας στα βάθη της Ανατολίας, οργανώνοντας πογκρόμ και βανδαλισμούς από «αγανακτισμένους πολίτες», εξανάγκασε τελικά τους εναπομείναντες Έλληνες να μεταναστεύσουν στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη.
Σήμερα, στην Ελλάδα η ευημερούσα μουσουλμανική μειονότητα αριθμεί περίπου 120.000 μέλη, ενώ στην απέναντι όχθη του Έβρου είναι ζήτημα αν απέμειναν 3.000 Έλληνες. Συγγ. Παναγιώτης Σγουρίδης 2016
