 |
 1. Οι συνθέσεις των Ανδρών από την Ξεστή 3. |
Η θηραϊκή τέχνη της τοιχογραφίας έχει χαρακτηρισθεί ως έντονα ανθρωποκεντρική. Η παρουσία του ανθρώπου επιβάλλεται στα περισσότερα εικονογραφικά προγράμματα των κτηρίων του οικισμού του Ακρωτηρίου που έχουν ανασκαφεί έως σήμερα και οι ενέργειές του αποτελούν το κυρίαρχο θέμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις που η ανθρώπινη μορφή δεν έχει αποδοθεί, αποτυπώνεται το αποτέλεσμα των πράξεών του. Ο αριθμός των τοιχογραφιών που δεν περιλαμβάνουν
τον άνθρωπο ή τις ενέργειές του είναι εξαιρετικά περιορισμένος και αρκείται σε μία ή δύο συνθέσεις ανά τοιχογραφημένο κτήριο.Το εικονογραφικό πρόγραμμα της Ξεστής 3 είναι δομημένο γύρω από τον άνθρωπο, τις πράξεις του και τις ηλικιακές του περιόδους (εικ. 1). Το Κτήριο Β αφιερώνει το ένα από τα δύο κοσμημένα με τοιχογραφίες δωμάτια στην παιδική ηλικία του ανθρώπου και στη μύησή του στην ενήλικη ζωή (εικ. 2).
2. Η σύνθεση των Πυγμάχων από το Κτήριο Β
(σχέδιο: Α. Κοντονής).
Η Ξεστή 4, από τα έως τώρα στοιχεία, αποδίδει πομπή ανδρών που κινούνται με προσφορές και δώρα. H Οικία Γυναικών, στο ένα από τα δύο κοσμημένα τμήματα του Χώρου 1, αποτυπώνει γυναίκες σε ώριμη ηλικία ίσως σε κάποια τελετουργική σκηνή μπροστά σε ιέρεια. Στη Δυτική Οικία, στον έναν από τους δύο κοσμημένους χώρους απεικονίζονται αγόρια και κορίτσια σε νεαρή ηλικία και σε πράξεις καθημερινές και παράλληλα συμβολικές.
Απαριθμώντας τις τοιχογραφικές συνθέσεις στα έως σήμερα αποκαλυφθέντα κτήρια διαπιστώνουμε ότι ο άνθρωπος στις περισσότερες περιπτώσεις αποτελεί το κυρίαρχο στοιχείο και επιβάλλεται σε ο,τιδήποτε άλλο τον περιβάλλει. Τα φυτικά και ζωικά στοι- χεία που είτε συμπληρώνουν την εικονογραφία και περιβάλλουν τον άνθρωπο είτε υπάρχουν αυτόνομα, κινούνται και δρουν προς επίρρωσιν των πράξεών του.Τα στοιχεία που διαθέτουμε από παλαιότερα στρώματα τοιχογραφιών δεν μας προσφέρουν ενδείξεις σχετικά με την εξέλιξη που μπορεί να έχει πραγματοποιηθεί στη σχεδίαση της ανθρώπινης μορφής.
 |
| 3. Σπαράγματα σύνθεσης προγενέστερου στρώματος από το Κτήριο Β |
 |
| 4. Μεσοκυκλαδικό όστρακο με παράσταση ανδρικής μορφή |
Η σύγκριση με τις μορφές στην αιγυπτιακή τέχνη της τοιχογραφίας ως το πλησιέστερο παράλληλο, παρά τη μεγάλη χρονολογική διαφορά των συνθέσεων, αποτελεί σταθερό άξονα. Ο αιγυπτιακός «κανόνας» σχεδιασμού του ανθρώπινου σώματος έχει εφαρμοσθεί από ορισμένους στη μελέτη της ανθρώπινης μορφής και στην αιγαιακή τέχνη (σημ αρχαιογνώμων -ή το αντίθετο) . Είναι όμως εφικτή/ορθή η σύγκριση αυτή; Τί πραγματικά ισχύει στον σχεδιασμό της ανθρώπινης μορφής στο κυκλαδίτικο Ακρωτήρι; Ακολουθούν τελικά οι ζωγράφοι συγκεκριμένους κανόνες που ορίζουν τις αναλογίες και τις διαστάσεις των σωμάτων; Και αν ναι, υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για το πώς αυτοί προέκυψαν;
Ύστερα από μετρήσεις που πραγματοποιήσαμε στις γυναικείες και ανδρικές μορφές στις συνθέσεις του Ακρωτηρίου (εικ. 5, 6), προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τους «κανόνες» που ακολουθούν οι ζωγράφοι στην απόδοση του ανθρώπινου σώματος και οι οποίοι τους διευκολύνουν να αποδώσουν και να εντάξουν την μορφή στη σύνθεση, είτε αυτόνομα είτε συνδυαστικά με άλλα εικονογραφικά στοιχεία.
Πρόθεσή μας είναι να διαπιστώσουμε κατά πόσο αυτές οι παρατηρήσεις ισχύουν σε όλες τις ανθρώπινες μορφές των τοιχογραφιών στο Ακρωτήρι και κατά πόσο εφαρμόζονται στα εικονογραφικά προγράμματα των κτηρίων. Υπάρχει σαφής διαχωρισμός των διαστάσεων και των αναλογιών ανάμεσα στους άνδρες και στις γυναίκες, καθώς και στις διαφορετικές ηλικιακές φάσεις. Σκοπός μας είναι να διαπιστώσουμε, εφόσον είναι εφικτό, κατά πόσο αυτές οι μετρήσεις/αναλογίες εφαρμόζονται συνειδητά από τους ζωγράφους και επαναλαμβάνονται με μία κανονικότητα.
  |
| 5, 6. Σκαρίφημα (Ν. Σεπετζόγλου) εκτός κλίμακας των μετρήσεων από τη σύνθεση των ανδρών της Ξεστής 3. |
χώρου με τη χρήση ποικίλλων προοπτικών τεχνικών, η επιλογή των αποδοσμένων λεπτομερειών, είναι ορισμένοι από αυτούς τους κανόνες που θα διερευνηθούν
Κατά την τελευταία ανασκαφική περίοδο στον οικισμό του Ακρωτηρίου, με αφορμή την αντικατάσταση του στεγάστρου και τη θεμελίωση των πασσάλων στήριξης αυτού, ήρθαν στην επιφάνεια νέα στοιχεία κεραμικής της Πρώιμης και Μέσης Εποχής του Χαλκού που φέρουν ανθρώπινες μορφές. Τα ευρήματα αυτά έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη διερεύνηση της εξέλιξης της σχεδιαστικής απόδοσης της ανθρώπινης μορφής από τους θηραίους κεραμείς. Τα ευρήματα δε της Μέσης Εποχής του Χαλκού, παρουσιάζουν περαιτέρω ενδιαφέρον για τη διάταξη των μορφών αυτών πάνω στα σώματα των αγγείων αλλά και για τα εικονογραφικά προγράμματα, εφόσον μπορούμε να τα χαρακτηρίσουμε ως τέτοια, που ακολουθούνται στην περιορισμένη επιφάνεια προς σχεδίαση.
Φραγκούλα Γεώρμα
Υπουργείο Πολιτισμού, ΛΣΤ΄ ΕΠΚΑ
