ΑΡΧ. ΕΛΛΗΝΕΣ ΣΤΗΝ ΔΥΤΙΚΗ ΜΕΣΟΓΕΙΟ

ΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ τις “Επαφές ανάμεσα στους αρχαίους πολιτισμούς τής ανατολικής Μεσογείου και την Ιβηρία”,και πιστός στο κυρίαρχο μεταξύ των μελετητών ρεύμα τής ευνοϊκής μεταχείρισης των Φοινίκων, ο Dan Stanislawski απέρριψε, όπως έχουμε δει,(α) την ιδέα κάποιας αιγαιακής παρουσίας στην Ιβηρική χερσόνησο. Σχολιάζοντας τους “ισχυρισμούς πως υπήρχαν επαφές” ανάμεσα σε Ίβηρες και Μινωίτες, παραδέχθηκε πως είναι“δελεαστική ιδέα” και “λογική υπόθεση”, αλλά “μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν πειστικές ενδείξεις [πως οι Κρήτες] χρησιμοποιούσαν τη νησιωτική ρότα τής Μεσογείου που οδηγούσε προς δυσμάς”.

Τέτοιες απτές, “πειστικές ενδείξεις”στα χέρια των αρχαιολόγων, δηλαδή κάποια αιγυπτιακά εμπορεύματα που βρέθηκαν στην Ισπανία, προέρχονται από “μια κάπως μεταγενέστερη περίοδο”, μετά την πτώση των Μινωιτών, γύρω στο 1400-1200 π.Χ. Αν και δεν μπορεί να αποκλειστεί το ενδεχόμενο “Φοινίκων μεσαζόντων”, θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι σε αυτήν ακριβώς την “κάπως μεταγενέστερη περίοδο” (ύστερη εποχή τού μπρούντζου), ιδίως στη δυτική Μεσόγειο, το θαλάσσιο εμπόριο ήταν στα χέρια αυτών που προκάλεσαν την πτώση των Μινωιτών, δηλαδή των Μυκηναίων – τους οποίους, όλως παραδόξως, δεν αναφέρει καν ο Αμερικανός καθηγητής… !

Συνεπώς, ο ισχυρισμός του πως αυτά τα αιγυπτιακά εμπορεύματα στην Ισπανία “συνδέονται μάλλον με Φοίνικες μεσάζοντες” κάθε άλλο παρά επιστημονικός είναι. Εκτός αυτού, η αιγαιακή
παρουσία στην Αίγυπτο, την χώρα προέλευσης των εν λόγω εμπορευμάτων, ανάγεται τουλάχιστον στους μυκηναϊκούς χρόνους και πολύ πιθανόν ακόμη πιο παλιά, στη μινωική εποχή, όταν ιδρύθηκε ένας εμπορικός οικισμός στο Δέλτα τού Νείλου υπό την αιγίδα των Φαραώ, η Ναύκρατις.

(Σύμφωνα με ευρήματα είναι πια αποδεκτό ότι οι Κρητικοί «Κεφτιού» είχαν στενότατες επαφές με την Αίγυπτο )Αίγυπτος Θήβα τοιχογραφία στον τάφο 71 του Senmut Κρητικοί με δώρα κατασκευασμένα στην Κρήτη

ΕΔΩ

Ήταν η πρώτη και, κατά την αρχική της περίοδο, μοναδική μόνιμη ελληνική αποικία στην Αίγυπτο, αποτελώντας έναν συμβιωτικό κόμβο ελληνοαιγυπτιακών ανταλλαγών στους τομείς τού εμπορίου, της τέχνης και του πολιτισμού.(β) Όταν ένας ιστορικός “ξεχνά” τους Μυκηναίους και τη Ναύκρατι, σημαίνει πως φορά “φοινικικά μυωπικά γυαλιά”!

Υπό αυτές τις συνθήκες, κανείς δεν είναι δυνατόν να υποπτευθεί τον ειδήμονα περί Πορτογαλίας Stanislawski για φιλελληνική μεροληψία καθώς αφηγείται τις ίδιες μοιραίες εξελίξεις στην Ιβηρία Ταυτόχρονα, από την πλευρά μας θα έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε την ορθότητα της δικής μας μαρτυρίας:

Το κυνήγι τού Καλυδωνίου Κάπρου, από τον Ζωγράφο Ναυκράτιο, περί το 555 π.Χ.

Η Ναύκρατις, στο Δέλτα τού Νείλου, στον δυτικότερο βραχίονά του, 70 χιλιόμετρα νοτιοανατολικά των εκβολών του όπου αργότερα θα χτιζόταν η Αλεξάνδρεια, δεν ήταν μόνον ο πρώτος ελληνικός οικισμός στην Αίγυπτο, αλλά και το πιο σημαντικό αιγυπτιακό λιμάνι ως την ίδρυση της πόλης τού Αλεξάνδρου. Η πρώτη περίοδός της παραμένει σκοτεινή λόγω της κατάρρευσης του μυκηναϊκού πολιτισμού και της παρακμής που ακολούθησε (1100-750 π.Χ.). Η “αναγέννηση” της ελληνικής κουλτούρας κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. οδήγησε στην επανάληψη των ανταλλαγών με την Ανατολή, με τους δυο μεγάλους ποτάμιους πολιτισμούς τού Νείλου και της Μεσοποταμίας. Κατά τον Ηρόδοτο, το ιερό πού ήταν γνωστό ως Ελλήνιον αποτελούσε συνεταιριστική επιχείρηση που χρηματοδοτούσαν εννιά ελληνικές πόλεις-κράτη: τέσσερις ιωνικές (Χίος, Κλαζομεναί, Τέως και Φώκαια), άλλες τέσσερις δωρικές (Ρόδος, Αλικαρνασσός,Κνίδος και Φασηλίς), και μια αιολική (Μυτιλήνη). Οι Μίλητος, Σάμος και Αίγινα διέθεταν τα δικά τους ξεχωριστά ιερά. Αυτό σημαίνει πως οι πολίτες τουλάχιστον δώδεκα ελληνικών πόλεων είχαν μια συνεργασία που όχι μόνο σπάνια ήταν αλλά είχε και διάρκεια.

Η αδελφή πόλη τής Ναυκράτεως ήταν το Ηράκλειον ή Θώνις, το κυριότερο λιμάνι τής Αιγύπτου με την Ελλάδα, που ανακαλύφθηκε μόλις το 2000 από τον Γάλλο ενάλιο αρχαιολόγο Franck Goddio. Τα ερείπιά της βρίσκονται 2,5 χιλιόμετρα από τη σημερινή ακτή. Η πόλη ήταν κτισμένη πάνω σε μια συστάδα νησιών με πολλές γέφυρες και κανάλια. Βυθίστηκε στη θάλασσα στον 6ο ή 7ο αιώνα μ.Χ., πιθανόν λόγω μεγάλων σεισμών και πλημμυρών.
Η “στήλη τής Ναυκράτεως” με φαραωνικό διάταγμα, που βρέθηκε το 1899, χαρακτηρίζει το Ηράκλειο “λιμάνι στη θάλασσα των Ελλήνων”, εννοώντας τη Μεσόγειο. Η δίδυμη “στήλη τού Ηρακλείου” ανασύρθηκε από τη θάλασσα το 2000. Το ελληνικό όνομα της πόλης συνδέεται με έναν μεγάλο ναό τού Khonsu που οι Έλληνες ταύτιζαν με τον Ηρακλή. Ο μεγάλος ήρωας πιστεύεται πως πέρασε από την πόλη, καθώς επίσης ο Πάρις και η Ελένη για να ξεφύγουν από τον οργισμένο Μενέλαο, πριν ξεσπάσει ο Τρωικός πόλεμος. Ο Όμηρος αναφέρθηκε επίσης στον μυθικό πλούτο τού Ηρακλείου.

Καμπάσπη, η Λαρισαία εταίρα τού Αλέξανδρου, του John William Godward, 1896

Ένα διακεκριμένο τέκνο τής Ναυκράτεως ήταν ο Αθήναιος, ένας Έλληνας ρήτορας, γραμματικός και γαστρονόμος, που έζησε τέλη τού 2ου και αρχές τού 3ου αιώνα μ.Χ. Το μόνο έργο του που έχει εν πολλοίς διασωθεί είναι η 15τομη σύνοψη των 30τομων Δειπνοσοφιστών του (Ειδήμονες συμποσιαστές). Πρόκειται για ανεκτίμητο θησαυρό πληροφοριών σχετικά με το φαγητό, τη μουσική, τα τραγούδια, τους χορούς, τις διασκεδάσεις, τις εταίρες, την πολυτέλεια. Οι συνδαιτυμόνες, που ήταν πλούσιοι, προστάτες τής τέχνης, καθώς και μελετητές, νομικοί, μουσικοί, και άλλοι, περιγράφουν τον τρόπο ζωής, τις τέχνες και τις επιστημονικές γνώσεις των Ελλήνων. Συζητώντας περί κλασικών συγγραφέων, παραθέτουν αποσπάσματα από σχεδόν 800 συγγραφείς και 2500 έργα, πολλά από τα οποία έχουν χαθεί. Έτσι εξασφαλίζουμε πληθώρα πολύτιμων πληροφοριών για τον αρχαίο κόσμο και για πολλούς συγγραφείς που θα μας ήταν διαφορετικά άγνωστοι.

Επίσης Ναυκράτιος και σύγχρονος του Αθήναιου, λίγο μεγαλύτερός του, ήταν ο Ιούλιος Πολυδεύκης, που άκμασε περί το 180 μ.Χ. κι έφυγε πλήρης ημερών πάνω από 80 χρονών. Υπήρξε γραμματικός και σοφιστής, λόγιος και ρήτορας, που τον διόρισε ο αυτοκράτορας Κόμμοδος στην έδρα τής ρητορικής στην Ακαδημία τής Αθήνας – λόγω της μελωδικής του φωνής, κατά πώς λέει ο Φιλόστρατος στους Βίους σοφιστών. Από τα περί ρητορικής έργα του δεν σώθηκε τίποτε.
Το πολύτιμο σωζόμενο έργο του είναι το Ὀνομαστικόν, ένας δεκάτομος θησαυρός (λεξικό) αττικών συνωνύμων και φράσεων όχι σε αλφαβητική σειρά αλλά κατά θέμα. Βρίσκουμε εκεί πολλές σπάνιες πληροφορίες για διάφορες όψεις τής αρχαιότητας – αντικείμενα της καθημερινής ζωής, θέατρο, μουσική, πολιτική – καθώς και περικοπές από πολλά μη σωζόμενα έργα. Έτσι ο Πολυδεύκης υπήρξε ανεκτίμητη πηγή πληροφοριών για τον William Smith στο Λεξικό Ελληνικών και Ρωμαϊκών Αρχαιοτήτων του (1842), κλπ.

Δυο ακόμη άτομα που έζησαν στη Ναύκρατι κατά τον 6ο π.Χ. αιώνα ήταν ο Ζωγράφος ο Ναυκράτιος και η Ροδώπις, μια περίφημη εταίρα από τη Θράκη. Κατά τον Ηρόδοτο, ήταν και αυτή σκλάβα μαζί με τον μυθοποιό Αίσωπο, με τον οποίο είχε κρυφή ερωτική σχέση. Ο αδελφός τής Σαπφώς, Χάραξος, πηγαίνοντας ως έμπορος στη Ναύκρατι, την ερωτεύτηκε παράφορα και εξαγόρασε την ελευθερία της καταβάλλοντας μεγάλο χρηματικό ποσό, και η Σαπφώ με ποίημά της την κατηγόρησε πως έκλεψε την περιουσία τού αδελφού της. Η εταίρα πάντως έγινε το πρότυπο όπου βασίστηκε η αρχική εκδοχή τής ιστορίας τής Σταχτοπούτας που κατέγραψε αργότερα ο Στράβων.

ΠΛΩΡΗ ΠΡΟΣ ΔΥΣΜΑΣ

Κέλτες στην Ευρώπη

Η παλαιότερη διέλευση φοινικικών πλοίων από τα Στενά τού Γιβραλτάρ έγινε πιθανόν κατά τη γενική χρονική περίοδο που οι Κεντροευρωπαίοι γεωργοί και κτηνοτρόφοι εισέρχονταν για πρώτη φορά στην περιοχή τής Κανταβρίας (Β Ιβηρική). Τα γεγονότα αυτά προηγήθηκαν της 1ης χιλιετίας π.Χ. Αργότερα, ίσως ήδη κατά τον 9ο αιώνα και σίγουρα πριν από το τέλος τού 7ου αιώνα π.Χ., αναπτύχθηκαν οι εξερευνήσεις και οι εμπορικές συναλλαγές των Ελλήνων, ακολουθώντας το παράδειγμα της γειτονικής Φοινίκης.

Οι επαφές αυτές μπορούν να παραλληλιστούν χρονικά με την επιτάχυνση των μετακινήσεων λαών και πολιτισμών μεταξύ Ανατολής και Δύσης που σημειώθηκαν στον Βορρά με την έλευση των Κελτών, οι οποίοι ενδεχομένως να εμφανίστηκαν στην Ιβηρία ήδη από το 900 π.Χ., ενώ η κύρια δύναμή τους έγινε αισθητή κατά τον 6ο αιώνα.

Κέλτικη τέχνη στην Ισπανία

Καθώς οι περιοχές τής δυτικής Μεσογείου αναπτύσσονταν υπό την επίδραση των δραστήριων και επιθετικών Ελλήνων και Καρχηδονίων μεταξύ 6ου και 3ου αιώνα π.Χ., η βόρεια Ιβηρία άλλαζε υπό την επίδραση των Κελτών που κατέφθαναν με καθυστέρηση διασχίζοντας τα Πυρηναία.
Υπήρχε όμως μια διαφορά ανάμεσα στις πρώιμες επαφές στα μεσογειακά παράλια και εκείνες των Κεντροευρωπαίων στη βόρεια Ιβηρία.
Δεν ήταν η δυνατότητα εγκατάστασης που προσήλκυε τους ανθρώπους στα νότια παράλια, αλλά το εμπόριο… Ήταν το δέλεαρ των μετάλλων που παρακινούσε τους πρώτους Έλληνες να διαβούν τα στενά τού Γιβραλτάρ και να φτάσουν στις δυτικές ακτές τής Ισπανίας.

ΕΠΑΦΕΣ ΣΤΑ ΔΥΤΙΚΑ ΠΑΡΑΛΙΑ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΑΣ

Είναι πιθανόν οι παλαιότεροι γυρολόγοι πραγματευτές να έφτασαν πλέοντας προς βορρά στα δυτικά παράλια της Ιβηρίας για να έχουν απευθείας συναλλαγές στη Γαλικία. Αν όντως το έκαναν, οι ακτές τής σημερινής Πορτογαλίας θα αποτελούσαν περιοχή αδιάφορη για αυτούς, αφού η παρουσία τους δεν αναφέρεται σχεδόν πουθενά.(γ) Φαίνεται πως η Πορτογαλία τότε, όπως και σε τόσες άλλες χρονικές περιόδους πριν και μετά, ήταν έξω από τον κύριο ρου των εξελίξεων. Δεν διέθετε σημαντικά κοιτάσματα αργύρου σαν τα ορυχεία τής Ανδαλουσίας, ούτε χαλκού ή κασσίτερου (με μικροεξαιρέσεις και στις δύο περιπτώσεις).(δ) Με τα μέταλλά της, η Ισπανία ήταν μαγνήτης για τους πρώτους εμπόρους, ενώ η Πορτογαλία προσήλκυε στην καλύτερη περίπτωση περιστασιακούς εμπόρους…

Αιγυπτιακοί σκαραβαίοι

 (γ) Υπάρχουν μικροεξαιρέσεις. Όπως λ.χ. ο αιγυπτιακός σκαραβαίος τού 7ου αιώνα π.Χ. που βρέθηκε σε στρώμα πριν από την άφιξη των Κελτών στο Alcácer do Sal. (DS)

 (δ) Δεν γίνεται λ.χ. πουθενά μνεία για εκμετάλλευση από τους Καρχηδόνιους του χαλκού τού Alentejo, που κατόπιν εξόρυξαν οι Ρωμαίοι στο Aljustrel. Μια και η νότια Πορτογαλία στο σύνολό της είναι φτωχή σε κασσίτερο, άργυρο, και χρυσό, υπήρχαν ελάχιστα πράγματα εκεί να τους αποσπάσουν από την προσήλωσή τους σε μέρη όπως η Ανδαλουσία και η Murcia. (DS)

ΟΜΟΙΟΓΕΝΕΙΑ ΤΗΣ ΙΒΗΡΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ

Όταν είχαν τις πρώτες τους επαφές με τη Δύση, οι παλαιότεροι Φοίνικες και Έλληνες βρέθηκαν αντιμέτωποι με μια πολιτισμική περιοχή που είχε επί της ουσίας παρόμοια χαρακτηριστικά παντού. Εκτεινόταν κατά μήκος των μεσογειακών ακτών, πλαγιών, και παρακείμενων εσωτερικών κοιλάδων, από τα Πυρηναία ως τον ποταμό Γουαδιάνα… Με τη συνήθη τους διορατικότητα, οι Έλληνες αντιλήφθηκαν πως η περιοχή αυτή ήταν ουσιαστικά ομοιογενής και πάρα πολύ διαφορετική πολιτισμικά από τα κέλτικα εδάφη τού εσωτερικού και των περιφερειών στα βόρεια και τα δυτικά…

ΠΑΛΑΙΟΤΕΡΕΣ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΟΜΑΔΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΥΣΗ ΟΝΟΜΑΤΩΝ

Φτερωτός γρύπας τής Ταρτησσού, 700-575 π.Χ.

Αναμφισβήτητα, μια από τις σημαντικές ιβηρικές ομάδες ήταν εκείνη των Ταρτησσίων, που ήταν πλούσιοι αγρότες και έμποροι μετάλλων. Ήταν οι γνώσεις τους σχετικά με τις πηγές των μετάλλων που τους έφεραν για πρώτη φορά σε επαφή με τους Φοίνικες και τους Έλληνες.

Ήξεραν τις ακτές στα δυτικά και βορειοδυτικά τής πατρίδας τους, καθώς ο κασσίτερος και ο χρυσός που συναλλάσσονταν προέρχονταν από τη Γαλικία. Ήταν επίσης σε θέση να διαθέσουν άργυρο, χαλκό και μόλυβδο, που προμηθεύονταν από τη λεκάνη τού ποταμού Γουαδαλκιβίρ.
Φαίνεται πως ο κασσίτερος ήταν το προϊόν με τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα εκείνην την εποχή.
Οι πρώτοι αιώνες τής προχριστιανικής χιλιετίας ήταν περίοδος μεγάλης αφθονίας στα παράλια της Γαλικίας (ΒΔ Ιβηρική). Το ότι ο πλούτος αυτός προερχόταν από τον κασσίτερο συνάγεται προφανώς από το γεγονός πως οι Έλληνες χρησιμοποιούσαν τον όρο Κασσιτερίδες για να προσδιορίσουν την περιοχή. ( ή τις Κασσιτερίδες νήσους της Βρετανίας)

Ωστόσο, το ζήτημα ως προς την πρωταρχική πηγή τού κασσίτερου είναι αμφιλεγόμενο. Παρά την έλλειψη αρχαιολογικών στοιχείων φαίνεται πιθανόν ότι, στα παλαιότερα χρόνια των συναλλαγών, προερχόταν από αλλούβιες αποθέσεις (προσχώσεις) στις όχθες των ποταμών τής Γαλικίας.
Υπάρχει όμως και το ενδεχόμενο να συνεχίζονταν οι σχέσεις τής Εποχής τού Μπρούντζου με τη γαλλική Βρετάνη και τις Βρετανικές Νήσους και οι Γαλικιανοί να ήταν απλώς προμηθευτές κασσίτερου από αυτά τα μέρη. Αυτή η βασική ανάγκη των χρηστών μπρούντζου σπάνιζε στα άλλα μέρη τού φοινικικού και του ελληνικού κόσμου. Δεν υπήρχε κασσίτερος σε όλη την έκταση της βόρειας Αφρικής, της Μικράς Ασίας, της Καυκασίας, της Κύπρου, της ηπειρωτικής Ελλάδας και των ελληνικών νησιών. Τα μεταλλεία τής Τοσκάνης ήταν μικρά. Δεν είναι να απορεί κανείς για την ευημερία τόσο της Γαλικίας όσο και των Ταρτησσίων ή και για το τι ήταν αυτό που είχε προσελκύσει Φοίνικες και Έλληνες στην περιοχή.

“Ο κασσίτερος ήταν το προϊόν με τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα εκείνην την εποχή. Αυτή η βασική ανάγκη των χρηστών μπρούντζου σπάνιζε στα άλλα μέρη τού φοινικικού και του ελληνικού κόσμου.” (Dan Stanislawski)

(Σ.Σ. Κασσίτερο όμως χρησιμοποιούσαν οι Έλληνες την «μινωϊκή» περίοδο και μάλιστα σε μεγάλες ποσότητες)

ΕΛΛΗΝΙΚΕΣ ΕΞΕΡΕΥΝΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

Ελληνικό πλοίο, ψηφιδωτό, 1ος αιώνας π.Χ.-μ.Χ.

Τα παλαιότερα ελληνικά ταξίδια χρονολογούνται μάλλον κατά τον 9ο ή 8ο αιώνα π.Χ.(Σ.Σ. Σύμφωνα με τους ερευνητές οι οποίοι δεν θεωρούν ότι οι «μυκηναίοι» ταξίδεψαν δυτικά...! ) Οι ναυτικοί που βρίσκονταν την εποχή εκείνη στη δυτική Μεσόγειο ήταν πιθανότατα Ρόδιοι και Χαλκιδείς…
Η γραμμή των ιωνικών ονομάτων που εκτείνεται κατά μήκος των νησιών και των ακτών τής δυτικής Μεσογείου ως τα ατλαντικά παράλια της Πορτογαλίας – τα ονόματα με την κατάληξη -ούσα – ανάγονται σε αυτήν την πρώιμη περίοδο. Τα εν λόγω ονόματα είναι σημαντικά για την χρονολόγηση της άφιξης των Ελλήνων στα δυτικά ύδατα.
Σηματοδοτούν τη νησιωτική ρότα των παλαιότερων Ελλήνων θαλασσοπόρων. Ξεκινώντας από τη Συρακούσα στην ανατολική Σικελία, συνεχίζουν στα νησιά Ιχνούσα (Σαρδηνία), Μελούσα (Μινόρκα), Ρορνυούσα (Μαγιόρκα) και Πιτυούσα (Ίμπιζα).
Τα τρία τελευταία, ακόμη και τώρα, τα βρίσκει κανείς σε χάρτες ως Βαλεαρίδες ή Πιτυούσες.(ε) Τα εις -ούσα ονόματα εκτείνονταν προς τα δυτικά στα στενά τού Γιβραλτάρ και βορειότερα στα ατλαντικά παράλια της Πορτογαλίας στην Οφιούσα, την περιοχή τής Λισαβόνας, και έτσι η ευρύτερη έκταση της Πορτογαλίας συν τη Γαλικία μάλλον προσδιοριζόταν αόριστα ως Οφιούσα.

Οι νήσοι “Βαλεαρίδες” (Γυμνησίαι) και “Πιτυούσαι” σε παλιό χάρτη

 (ε) Οι Βαλεαρίδες είναι δυο συστάδες νησιών: οι Γυμνησίες (Μαγιόρκα και Μινόρκα) και οι Πιτυούσες (Ίμπιζα και Φορμεντέρα). Η λέξη Βαλεαρίδες προέρχεται από το ελληνικό Βαλλιαρεῖς ή Βαλεαρεῖς (Baleares στα λατινικά, από το βάλλω), καθώς οι νησιώτες ήταν άσοι σφενδονήτες και υπηρέτησαν ως μισθοφόροι των Ελλήνων, των Καρχηδονίων και των Ρωμαίων.
Ο Στράβων πάντως θεωρούσε τη λέξη φοινικικής προέλευσης, ως το αντίστοιχο των ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών που οι Έλληνες ονόμαζαν γυμνῆτας, εξ ου και Γυμνησίαι (από το γυμνός). Αυτό δεν πάει να πει πως πολεμούσαν γυμνοί, αλλά πως χρησιμοποιούσαν πολύ πιο ελαφρύ οπλισμό από τους οπλίτες.

Γαλλία ΑΝΤΙΠΟΛΗ ... Αυτό το απομεινάρι βρέθηκε στην Αντίμπ (Antibes) το 1866, είναι μια από τις παλαιότερες επιγραφές στα Ελληνικά. Μετά την εξέταση της πέτρας, οι ερευνητές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι πρόκειται για τοπική πέτρα. Η αρχαία ελληνική αποικία που σήμερα αναφέρουν ως Αντίμπ είναι παραθαλάσσια πόλη στο διαμέρισμα Αλπ-Μαριτίμ στη νοτιοανατολική Γαλλία, στη μεσογειακή Κυανή Ακτή, ανάμεσα στις Κάννες και στη Νίκαια.

Το ελληνικό κείμενο λέει το εξής:"Είμαι ο Τερπόν(;) ο δούλος της Αυγούστας Αφροδίτης. "Μακάρι η Κύπρης να χαρίσει χάρη σε όσους μου εμπιστεύτηκαν αυτό το βάρος"".

Ωστόσο, κατά τον Λυκόφρονα στο ποίημά του Αλεξάνδρα, το τοπωνύμιο αναφέρεται σε κάποιους Βοιωτούς ναυαγούς που η θάλασσα ξέβρασε γυμνούς στα νησιά (ιστορία εμφανώς κατασκευασμένη για να εξηγηθεί το όνομα), ή στους ίδιους τους νησιώτες που ήταν συχνά γυμνοί (μάλλον λόγω του ευνοϊκού κλίματος όλον τον χρόνο).
Στις Γυμνησίες υπάρχουν μεγαλιθικά πέτρινα μνημεία (naveta, taula και talaiot)που μαρτυρούν την παρουσία των ανθρώπων από πολύ παλιά στην προϊστορία. Είναι παρόμοια, χωρίς αναγκαστικά να σχετίζονται, με τα nuraghe τής Σαρδηνίας και τα torri τής Κορσικής. Μια από τις παλαιότερες κουλτούρες τής Μινόρκας δέχθηκε επιρροές από άλλους μεσογειακούς πολιτισμούς, σαν τον μινωικό.
Οι νησιώτες εκείνης της εποχής λ.χ. φαίνεται πως μιμήθηκαν τους αντεστραμμένους βαμμένους ξύλινους κίονες που έχουν βρεθεί στην Κνωσό (τέτοιες ενδείξεις μάλλον δεν είναι αρκετά “πειστικές” για τον Stanislawski).
Άλλη παράδοση λέει πως οι Βαλεαρίδες αποικίστηκαν από την Ρόδο μετά από τον Τρωικό Πόλεμο. Μερικές φορές οι Πιτυούσες (από τη λέξη πιτύα, πεύκο) αποκαλούνται στην καθομιλουμένη αγγλική ως Νησιά τού Πεύκου, που είναι ταυτόσημο με το ελληνικό όνομα Πιτυοῦσσαι, “πευκοσκεπείς νήσοι”.
Ο Κλαύδιος Πτολεμαίος τις κατέγραψε στη Γεωγραφία του με τα ονόματα Οφιούσις και Ήβυσσος,όπου υπήρχε και ομώνυμη πόλη. Είναι το λιμάνι Ibossim που ίδρυσαν οι Φοίνικες το 654 π.Χ. και που οι Ρωμαίοι αργότερα ονόμαζαν Ebusus, εξ ου Eivissa (στα καταλανικά) ή Ibiza (στα ισπανικά). (ΜΛ)

OI ΕΛΛΗΝΕΣ ΦΩΚΑΕΙΣ

Ηρόδοτος, του Jean-Guillaume Moitte, 1806

Κατά τον Ηρόδοτο, ήταν οι Έλληνες από την πόλη τής Φώκαιας στη Μικρά Ασία οι πρώτοι που ταξίδεψαν στα νερά τής δυτικής Μεσογείου. Ίσως να μοιάζει με θράσος η αμφισβήτηση των γεγονότων που παραθέτει ο πατέρας τής Ιστορίας, αλλά ο Antonio García το κάνει με πειστικό τρόπο.(ς) Οι Φωκαείς, λέει, έφτασαν αργά επί σκηνής, επωφελούμενοι από παλαιότερες ναυτιλιακές επαφές. Ούτε και αποδέχεται την πληροφορία ότι το σημαντικό ταξίδι τού Κωλαίου τού Σάμιου ήταν αυτό με το οποίο οι Έλληνες ανακάλυψαν την Ταρτησσό.
Αυτό το πολυδιαφημισμένο ταξίδι τού 7ου αιώνα, κατά τη γνώμη του, ήταν ένα απλώς – αν και πιθανόν το πιο κερδοφόρο και εντυπωσιακό μέχρι τότε – από τα πολλά ανάλογα ταξίδια που είχαν κάνει Ρόδιοι, Χαλκιδείς, Σάμιοι, και άλλοι.(ζ)

(ς) Antonio García y Bellido, HispaniaGraeca [Ελληνική Ιβηρία]. (DS)

(ζ) Άλλη άποψη εκφράζει ο H. R. W. Smith κάνοντας κριτική στην Hispania Graeca τού García. Ο Smith δεν απορρίπτει τη θέση τού García αλλά λέει ότι δεν βρίσκει κανένα λόγο να πιστέψει πως οι Φωκαείς έφτασαν στην Ταρτησσό πριν από την εποχή τού Αργανθώνιου, του Ταρτήσσιου βασιλιά που ήταν φιλικός προς τους Έλληνες, ή πριν από το ταξίδι τού Κωλαίου. (DS)

Οι Φωκαείς ακολουθώντας τη νησιωτική ρότα τής Μεσογείου έφτασαν από τη Μικρασία στην Ιβηρία

Όποιες και αν είναι οι χρονολογίες – και η αρχαιολογική έρευνα έχει πολύ δρόμο μπροστά της – οι Φωκαείς σίγουρα έγιναν οι πιο δραστήριοι και αποδοτικοί Έλληνες στην περιοχή.
Ο αποικισμός τους είχε σφρίγος και εύρος και ήταν ο μοναδικός στη δυτική Μεσόγειο με διαρκή αποτελέσματα… Δεν υπάρχει καμιά συγκεκριμένη ένδειξη πως η δραστηριότητά τους αυτή είχε σχέση με την παρακμή τής Τύρου, όμως υπάρχει κάποια χρονική σύμπτωση. Η Τύρος είχε αρχίσει να παρακμάζει προς τα τέλη τού 8ου αιώνα π.Χ., κάτι που έγινε εμφανές στη διάρκεια του επόμενου αιώνα.

Τον καιρό εκείνο έγινε το ταξίδι τού Κωλαίου τού Σάμιου (650 π.Χ.), ιδρύθηκε από τους Φωκαείς η αποικία τής Μασσαλίας, η σημερινή Marseille (600 π.Χ., ή περίπου τότε), καθώς επίσης η Αλαλία στην Κορσική (640 π.Χ., ή περίπου 40 χρόνια πριν από την Μασσαλία). Λίγο πριν από το τέλος τού αιώνα, ιδρύθηκε και η Μαινάκη, η δυτικότερη αποικία τής Φώκαιας, κοντά στη Μάλαγα.(η)

Σάτυρος σε αγγείο τής Αλαλίας

(η) Σε απόσταση το πολύ 20 μιλίων προς ανατολάς, λέει ο García, ενώ ο Smith θεωρεί πως ενδεχομένως να βρισκόταν πάνω-κάτω στις παρυφές τής σημερινής Μάλαγας. (DS)

Κάποιες χρονολογίες διαφέρουν εδώ. Η διαφορά στο ταξίδι τού Κωλαίου δεν είναι σημαντική (650 αντί για περί το 640 π.Χ.). Όμως ο χρόνος ίδρυσης της Αλαλίας προηγείται κατά έναν σχεδόν αιώνα (640 αντί για 566 π.Χ.). Όπως και σε άλλες ανάλογες περιπτώσεις, ίσως η παλαιότερη χρονολογία να υποδηλώνει τη δημιουργία κάποιου προσωρινού οικισμού πριν από την ίδρυση μιας πόλης. (ΜΛ)

Ήταν ένας αιώνας στενών σχέσεων ανάμεσα στους Φωκαείς και τους Ταρτήσσιους. Η βασιλεία τού Αργανθώνιου της Ταρτησσού άρχισε στον 7ο π.Χ. αιώνα. Οι αρχαίες πηγές αναφέρονται στα 80 χρόνια που έμεινε στον θρόνο αλλά πιθανότατα έχουν δραματοποιήσει, αλά ελληνικά, μια δυναστεία ή μια περίοδο δημιουργώντας αυτήν τη θρυλική μακροζωία ενός και μόνον κυβερνήτη.
Είτε όμως έχουμε να κάνουμε με έναν κυβερνήτη ή με πολλούς δεν αλλάζει το γεγονός πως οι επαφές ανάμεσα στην Ταρτησσό και τη Φώκαια ήταν συχνές και στενές. Αυτή ήταν η περίοδος της κυριαρχίας τής Φώκαιας στις θάλασσες, τότε που ο Ταρτήσσιος βασιλιάς δάνεισε χρήματα στους Φωκαείς για την κατασκευή οχυρωματικών έργων ώστε να αντιμετωπίσουν την απειλή των Περσών

.

ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΜΕΤΑΞΥ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΑΙ ΦΟΙΝΙΚΙΚΩΝ ΛΑΩΝ [δηλ. Χαναναίων και Καρχηδονίων] ΣΤΙΣ ΣΧΕΣΕΙΣ ΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΙΒΗΡΙΑ

Το νησί και ο κόλπος των Γαδείρων: η βάση εφόρμησης των Φοινίκων κατά της Ταρτησσού

Η περίοδος της παρακμής τής Τύρου δεν ήταν σημαντική μόνο για τους Έλληνες της Ιωνίας, αλλά και για την αποικία τής Τύρου, την Καρχηδόνα. Κατά τη διάρκεια του αποικισμού των Φωκαέων, επεκτεινόταν και η Καρχηδόνα. Ήδη από το 653 π.Χ. είχε εγκαταστήσει την αποικία στην Ίμπιζα των Βαλεαρίδων, που πλαγιοκοπούσε την ελληνική νησιωτική ρότα προς τη Δύση. Μετά το 573 π.Χ. που η Τύρος έπεσε στα χέρια των Βαβυλωνίων, η Καρχηδόνα παρουσίαζε ολοένα και μεγαλύτερες τάσεις ανεξαρτητοποίησης.

Ο ανταγωνισμός για τα δυτικά μέταλλα οξυνόταν ανάμεσα στους δύο μεγάλους αντιπάλους, την Καρχηδόνα και την Ελλάδα. Είναι λογικό να υποθέσουμε πως η φιλία τού Αργανθώνιου (ή της δυναστείας του), που διαρκούσε εδώ και έναν σχεδόν αιώνα, ήταν κάτι παραπάνω από απλή συμπάθεια και φιλοφροσύνη. Αντιπροσώπευε πιθανότατα μια μορφή συμμαχίας στο πλαίσιο της οποίας οι Ταρτήσσιοι βοηθούσαν τους Φωκαείς στον αγώνα τους ενάντια στην απειλή που αντιμετώπιζε η μητρόπολή τους.
Σε αντάλλαγμα, οι Έλληνες υποστήριζαν τους Δυτικούς ενάντια στην αυξανόμενη επιθετικότητα της Καρχηδόνας και της φοινικικής αποικίας των Γαδείρων, που απειλούσαν την περιοχή τής Ταρτησσού. Σχεδόν από την εποχή τής ίδρυσης των Γαδείρων οι Φοίνικες είχαν δείξει τις επεκτατικές τους τάσεις. Δεν πέρασε πολύς καιρός και άρχισαν να χρησιμοποιούν το νησί ως βάση επιθέσεων εναντίον της ηπειρωτικής χώρας και των Ταρτησσίων.

“Η φιλία [Ταρτησσίων και Ελλήνων] αντιπροσώπευε μια μορφή συμμαχίας… ενάντια στην αυξανόμενη επιθετικότητα της Καρχηδόνας και των Γαδείρων που απειλούσαν την Ταρτησσό. Σχεδόν από την εποχή τής ίδρυσης των Γαδείρων οι Φοίνικες είχαν δείξει τις επεκτατικές τους τάσεις. Δεν πέρασε πολύς καιρός και άρχισαν να χρησιμοποιούν το νησί ως βάση επιθέσεων εναντίον των Ταρτησσίων.” (Dan Stanislawski)

Έλληνες Μασσαλιώτες στην Ιβηρία

Συνήθως οι Έλληνες δεν ήταν ούτε ειρηνικοί ούτε και φιλικοί προς τους γείτονες, όταν η προοπτική τού κέρδους ήταν εμφανής. Σε αυτό ελάχιστα διέφεραν από τους Φοίνικες.(Σ.Σ. !!! Εδώ ο συγγραφέας δεν αναφέρει που πήγαν και έκαναν σφαγές ; ) . Ωστόσο, στις σχέσεις τους με τους Ταρτήσσιους δεν είχαν καμιά επιθυμία, όπως φαίνεται, να θέσουν υπό τον έλεγχό τους εδάφη και ανθρώπους, αλλά απλώς ήθελαν να ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους, ιδίως το ελαιόλαδο και το κρασί, με ταρτήσσια μέταλλα.(θ)

Στην πραγματικότητα, η ιστορία των ελληνικών επαφών με τους Ίβηρες είναι ιστορία φιλίας, και η φιλοξενία των Ιβήρων προς τους Έλληνες ήταν παροιμιώδης.
Οι επιδιώξεις και των δύο λαών εξυπηρετούνταν από τις φιλικές συναναστροφές και την αλληλοϋποστήριξη ενάντια στον κοινό εχθρό, ιδιαίτερα αφότου αυξήθηκε η σπουδαιότητα της Καρχηδόνας και μεγάλωσαν οι φιλοδοξίες της. Η αποφασιστική σύγκρουση για την πλήρη κυριαρχία στην περιοχή ήταν αναπόφευκτη. Και επιταχύνθηκε από τις εξελίξεις στην περιοχή τής ανατολικής Μεσογείου…

“Η ιστορία των ελληνικών επαφών με τους Ίβηρες είναι ιστορία φιλίας, και η φιλοξενία των Ιβήρων προς τους Έλληνες ήταν παροιμιώδης. Οι επιδιώξεις και των δύο λαών εξυπηρετούνταν από τις φιλικές συναναστροφές και την αλληλοϋποστήριξη ενάντια στον κοινό εχθρό, ιδιαίτερα αφότου αυξήθηκε η σπουδαιότητα της Καρχηδόνας και μεγάλωσαν οι φιλοδοξίες της.
Η αποφασιστική σύγκρουση για την πλήρη κυριαρχία στην περιοχή ήταν αναπόφευκτη.” (Dan Stanislawski)

Διόνυσος, του Εξηκία, κύλιξ, περί το 530 π.Χ.

(θ) Οι Pierson Dixon, Οι Ίβηρες της Ισπανίας, και Rhys Carpenter, Οι Έλληνες στην Ισπανία, δηλώνουν πως η ελιά και το αμπέλι εισήχθησαν στην Ισπανία από τους Έλληνες. Ο Ακράγας εξήγαγε ελαιόλαδο στην Καρχηδόνα κατά το πρώτο μισό τής 1ης χιλιετίας π.Χ. Δεν υπάρχει αμφιβολία πως οι Έλληνες συναλλάσσονταν με κρασί στην Ιβηρία.
Το κρασί που φτιάχνεται από τα σταφύλια είναι πανάρχαιο στις χώρες τής ανατολικής Μεσογείου, και οι Φοίνικες υπήρξαν περίφημοι έμποροι κρασιού… (DS)
Γιατί τότε οι Καρχηδόνιοι αγόραζαν κρασί από τους Έλληνες και όχι από τους Φοίνικες, τα αδέρφια τους; Προφανώς επειδή ο Ακράγας ήταν πολύ κοντά: για τους Καρχηδονίους εμπόρους το κέρδος ήταν πολύ πιο σημαντικό από τη συγγένεια. Ή, ως συνήθως, γιατί το φοινικικό κρασί δεν άντεχε στη σύγκριση με το ελληνικό… (ΜΛ)

Η ΑΠΟΙΚΙΑ ΤΗΣ ΑΛΑΛΙΑΣ ΚΑΙ ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ

Φωκαϊκό νόμισμα από ήλεκτρον με παιχνιδιάρες φώκιες

Σε αυτό το μέρος τής αφήγησής του, ο Dan Stanislawski στρέφει την προσοχή του στις ιστορικές εξελίξεις στη Μικρά Ασία: το 546 π.Χ. ο Κύρος ο Μέγας κατέλαβε τη Λυδία, προκαλώντας τη “μαζική μετανάστευση ίσως και του μισού πληθυσμού τής Φώκαιας προς την κορσικανική αποικία τής Αλαλίας”. Όταν οι Πέρσες πήραν τη Φώκαια, “είχαν φύγει όλοι οι άνδρες αυτής της πόλης που μάλλον είχε 5000 έως 7000 κατοίκους. Το μέγεθος του πληθυσμού υποδηλώνει τον μεγάλο αριθμό διαθέσιμων σκαφών, και υπογραμμίζει την εμπορική σημασία τής πόλης την εποχή εκείνη”. Ακολούθησε η ναυμαχία τής Αλαλίας “κάποια στιγμή μεταξύ 540 και 535 π.Χ.” με τα καταστροφικά αποτελέσματά της για τους Έλληνες, αλλά και τους Ταρτήσσιους.(Σ.Σ. εδώ διαλύθηκε όλος ο Καρχηδονιακός και Ετρουσκικός στόλος οι Φωκαείς νίκησαν αλλά είχαν απώλειες σε πλοία)

Ίσως τότε η Καρχηδόνα να απέκλεισε τα στενά τού Γιβραλτάρ, όπως λέει ο Carpenter. Αν και το πιθανότερο είναι τα στενά να ήταν σε μεγάλο βαθμό αποκλεισμένα προ πολλού, αλλά μετά τη ναυμαχία είχε μπλοκαριστεί και ο χερσαίος δρόμος ανάμεσα στη Μαινάκη και την Ταρτησσό. Η ίδια η Μαινάκη καταστράφηκε από τους Καρχηδόνιους προς τα τέλη τού αιώνα, ώστε να τερματιστεί η διακίνηση εμπορευμάτων και ο ανταγωνισμός της με τον καρχηδονιακό οικισμό στη θέση τής σημερινής Μάλαγας…

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΣΤΗ ΔΥΣΗ

Άρτεμις, η πολιούχος θεά τής Φώκαιας, σε μασσαλιώτικη αργυρή (βαριά) δραχμή, 390-220 π.Χ.

Όπως η Καρχηδόνα είχε κληρονομήσει τη δυτική αυτοκρατορία τής Τύρου, έτσι και η Μασσαλία έγινε κληρονόμος αυτής που είχε δημιουργήσει η μητρόπολή της, Φώκαια. Το επίκεντρο του ελληνικού εμπορίου μεταφέρθηκε εδώ με τον τερματισμό των επιχειρήσεων των θαλασσοπόρων Φωκαέων στα δυτικά τής Μεσογείου. Οι συναλλαγές μέσω της Γαλλίας με τη Βρετάνη και πέρα από αυτήν ήταν αναμφισβήτητα σημαντικές για τους Μασσαλιώτες ήδη από πριν, αλλά τα εκεί τεκταινόμενα είχαν επισκιαστεί από το μεγαλύτερο δράμα τού αγώνα στο θέατρο της Μεσογείου. Κατά το τελευταίο μισό τού 6ου αιώνα π.Χ., περίοδο κατά την οποία οι Καρχηδόνιοι είχαν κατακτήσει πλήρη κυριαρχία στη Δύση, η ευημερία τής Γαλικίας – που υποθέτουμε πως στηριζόταν στον κασσίτερο – παρήκμασε. Αυτή η παρακμή οφειλόταν ενδεχομένως στην αλλαγή [τού Δρόμου τού Κασσίτερου] από τη θαλάσσια οδό, μέσω των Στενών, σε εκείνον από τη Μασσαλία, μέσω των γαλλικών ποταμών, προς τα βορειοδυτικά και τελικά προς τη Βρετανία…

“Η παρακμή τής Γαλικίας οφειλόταν ενδεχομένως στην αλλαγή [τού Δρόμου τού Κασσίτερου] από τη θαλάσσια οδό, μέσω των Στενών, σε εκείνον από τη Μασσαλία, μέσω των γαλλικών ποταμών, προς τη Βρετανία…

Ο απευθείας χερσαίος δρόμος από τη Μασσαλία παρέκαμπτε το καρχηδονιακό μπλόκο, εξαλείφοντας τους Γαλικιανούς μεσάζοντες.” (Dan Stanislawski)

Ο Dan Stanislawski δίνει τέσσερις πιθανές εξηγήσεις για την παρακμή τής Γαλικίας. Σημαντικότερη είναι μάλλον η δεύτερη:

Χρυσό κράνος τής εποχής τού μπρούντζου από το Leiro τής Γαλικίας

Κατά πάσα πιθανότητα, οι Γαλικιανοί είχαν πάψει να είναι παραγωγοί για κάποιο χρονικό διάστημα και έγιναν προμηθευτές κασσίτερου από τη γαλλική Αρμορίκη ή τις Βρετανικές νήσους. Αν ανταποκρίνεται αυτό στην πραγματικότητα, ο απευθείας χερσαίος δρόμος από τη Μασσαλία θα παρέκαμπτε το καρχηδονιακό μπλόκο, εξαλείφοντας τους Γαλικιανούς μεσάζοντες…

Την ίδια πάνω-κάτω χρονική περίοδο παρατηρήθηκε αύξηση του ενδιαφέροντος για ασήμι… καθώς οι Έλληνες της Μικράς Ασίας το αναζητούσαν μανιωδώς για την κοπή νομισμάτων… Ίσως τα πλουσιότερα αρχαία ορυχεία αργύρου να ήταν εκείνα της Μαστίας (ή Μασσίας), μιας περιοχής που υπολειπόταν μόνον έναντι της Ταρτησσού σε εμπορική σπουδαιότητα.
Η αρχαία ευημερία τής περιοχής και της σημαντικότερης πόλης της, που λεγόταν επίσης Μαστία (ή Μασσία), της μεταγενέστερης Νέας Καρχηδόνας, προφανώς στη θέση τής σημερινής Καρθαγένης, στηριζόταν για πολλούς αιώνες στην εξόρυξη αργύρου. Μεγάλες ποσότητες εξορύχτηκαν υπό την καθοδήγηση του Αννίβα στον 3ο αιώνα π.Χ., ενώ η επιχείρηση ήταν ακόμη ανθηρή κατά την εποχή τού Πολύβιου στον επόμενο αιώνα.

ΚΑΡΧΗΔΟΝΙΑΚΗ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑ ΤΗΣ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

Η ελληνική εμπορική δραστηριότητα στην Ιβηρία τερματίστηκε [μετά τη ναυμαχία τής Αλαλίας] και η Καρχηδόνα είχε πολύ λιγότερες αναστολές στην εξάπλωση του ελέγχου της. Η Ταρτησσός, που φοβόταν τους Καρχηδόνιους και είχε συμμαχήσει με τους Έλληνες, έμεινε χωρίς υποστήριξη και καταστράφηκε.(ι) Στον επόμενο αιώνα, ως και 20.000 Ίβηρες μισθοφόροι μάχονταν στη Σικελία για λογαριασμό των Καρχηδονίων… Κέλτες υπηρετούσαν επίσης ως μισθοφόροι στις καρχηδονιακές δυνάμεις.
(ι) Αν τελικά δεν υπήρξε πόλη με αυτό το όνομα δεν είναι και τόσο σημαντικό. Το σπουδαιότερο είναι πως η περιοχή στο σύνολό της τέθηκε υπό τον έλεγχο των Καρχηδονίων των Γαδείρων (Carpenter,Οι Έλληνες στην Ισπανία). (DS)

Οι Κέλτες ζούσαν κυρίως στη Γαλικία, οι Κελτίβηρες στην Πορτογαλία και τη μισή Ισπανία, οι Ίβηρες στην άλλη μισή (Ανδαλουσία ως Καταλονία), οι Βάσκοι κοντά στη Γαλλία.

Οι Καρχηδόνιοι εξαρτιόνταν ολοένα και περισσότερο από τους μισθοφόρους τής χερσονήσου, όχι μόνον από τις παρυφές αλλά και από το εσωτερικό της, μακριά από τα παράλια. Στα τέλη τού 3ου π.Χ. αιώνα, ο στρατός τού Αννίβα είχε στις τάξεις του Κελτίβηρες από τα βόρεια ηπειρωτικά, Γαλικιανούς από το βορειοδυτικό άκρο τής χερσονήσου,Λουζιτανούς από την κεντρική Πορτογαλία, Οὐέττονες από τα μέσα τής ροής τού Τάγου – χωρίς με αυτούς να συμπληρώνεται ο κατάλογος.

Ωστόσο, τα εν λόγω στρατεύματα κάθε άλλο παρά καθαρά μισθοφορικά ήταν. Πολλοί είχαν ενσωματωθεί στις καρχηδονιακές δυνάμεις δια της βίας… Κατά τους προηγούμενους αιώνες οι Καρχηδόνιοι δεν φαίνεται να είχαν προκαλέσει εκτεταμένους ανταγωνισμούς στην Ιβηρία. Σε τοπικό επίπεδο μπορεί να είχαν υπάρξει ανταγωνισμοί, σαν και αυτούς που πιθανότατα προέκυψαν μεταξύ Καρχηδονίων και Ταρτησσίων, αλλά για τις φυλές τού εσωτερικού οι Καρχηδόνιοι ίσως να ήταν και ευπρόσδεκτοι.
Προσέφεραν την ευκαιρία να πολεμήσει κανείς απ’ αμοιβή. Μόνον αργότερα, όταν είχαν επεκτείνει την κυριαρχία τους και αυξήθηκαν οι ανάγκες τους για στρατεύματα, οι Καρχηδόνιοι άλλαξαν την τακτική τους σε σχέση με αυτές τις φυλές τού εσωτερικού, που από παλιά χρησίμευαν ως πηγή ανθρώπινου δυναμικού. Όταν ο Αννίβας, ευρισκόμενος σε απελπιστική κατάσταση λόγω έλλειψης στρατευμάτων και υπό οικονομική πίεση, ενσωμάτωσε δια της βίας άνδρες των φυλών αυτών στον στρατό του, οι άλλοι αντέδρασαν και αντιστάθηκαν σθεναρά.
Οι φυλές τού εσωτερικού ήταν πολεμοχαρείς. Μια ευκαιρία να πολεμήσουν επ’ αμοιβή δεν θα τους δυσαρεστούσε καθόλου, αλλά η αξίωση υποταγής και υποδούλωσης ήταν ζήτημα εντελώς διαφορετικό. Κατά τον Στράβωνα, αντιστάθηκαν στον Αννίβα, όπως έκαναν αργότερα και στους Ρωμαίους για τους ίδιους πάνω-κάτω λόγους.

Παρ’ όλα αυτά, δεκάδες χιλιάδες μισθοφόροι ήρθαν σε επαφή με άλλες χώρες και με τους πολιτισμούς τής κεντρικής και ανατολικής Μεσογείου. Επειδή η διαδικασία αυτή συνεχιζόταν ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ. και πολλοί άνδρες είχαν επιστρέψει στην χερσόνησο, οι επιπτώσεις στη νοοτροπία των λαών τής Meseta [του “Οροπεδίου”, στην καρδιά τής Ιβηρίας], ή ακόμη και μερικών από τις απομακρυσμένες δυτικές ακτές, μάλλον ήταν σημαντικές.

Στατήρας τής Καρχηδόνας με την Tanit κι ένα άλογο, 310-290 π.Χ.

Η “τρίτη ματιά” τού Dan Stanislawski στην Ιβηρία διαφέρει ελάχιστα από το ιστορικό πανόραμα των τριών τελευταίων Χρονικών: Ὅπερ ἔδει δεῖξαι, όπως θα έλεγε και ο Ευκλείδης! Απομένει ακόμη ένας Περίπλους, ρίχνοντας άγκυρα σε διάφορα εμπόρια της Μεσογείου, για να ολοκληρώσουμε τον κύκλο επιστρέφοντας στην αφετηρία μας – ένα ταξίδι γεμάτο εκπλήξεις καθώς ανταμώνουμε καθ’ οδόν περιοδεύοντες τεχνίτες, καλλιτέχνες και μάστορες, “μέλη των Συντεχνιών των Αρχιτεκτόνων και των Ζωγράφων”, με τη γραφή τους, τη Γραμμική Α, να προβληματίζει, ωστόσο, τον περίφημο αρχαιολόγο Leonard Woolley-peripluscd.wordpress.com

ΕΠΙΚΟΥΡΙΚΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ

ΔΕΙΤΕ