Η δυναστεία των Κομνηνών
στην Κωνσταντινούπολη
στην Κωνσταντινούπολη
Η βυζαντινή οικογένεια των Κομνηνών, η οποία αναφέρεται για πρώτη φορά στις πηγές επί Βασιλείου Β', προέρχεται από ένα χωριό που δεν απέχει πολύ από την Αδριανούπολη. Αργότερα τα μέλη της οικογένειας εξελίχθηκαν σε μεγαλοκτηματίες της Μικράς Ασίας. Τόσο ο Ισαάκιος όσο και ο ανεψιός του Αλέξιος ξεχώριζαν λόγω των στρατιωτικών τους ικανοτήτων. Με τη καθοδήγηση του Αλέξιου το κόμμα των στρατιωτικών και οι μεγαλοκτηματίες των επαρχιών θριάμβευσαν κατά των γραφειοκρατών και της πολιτικής εξουσίας της πρωτεύουσας θέτοντας συγχρόνως τέλος στην εποχή των ανωμαλιών.
Οι πρώτοι τρεις Κομνηνοί πέτυχαν να κρατήσουν το θρόνο επί ένα αιώνα και τον μεταβίβαζαν από τον πατέρα στο γιο. Η επανάσταση του 1081 ανέβασε στο θρόνο τον Αλέξιο Κομνηνό, του οποίου ο θείος Ισαάκιος υπήρξε αυτοκράτορας, για ένα μικρό χρονικό διάστημα στα τέλη της 6ης δεκαετίας του 11ου αιώνα. (1057-1059).
 |
| Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός |
Ένα έργο που συνδέεται με τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό
Έγινε στα τέλη του 11ου αιώνα και είχε εξαιρετική εσωτερική διακόσμηση, με εξαιρετικής ποιότητας μαρμάρινα αρχιτεκτονικά γλυπτά, ορθομαρμαρώσεις, ψηφιδωτά και τοιχογραφίες, στοιχεία που μαρτυρούν την οικονομική ευρωστία των κτητόρων του και καθιστούν δελεαστική την άμεση σύνδεσή του με την ίδια την αυτοκρατορική οικογένεια. Στα δυτικά της εκκλησίας, εφάπτεται ένα δαιδαλώδες κτήριο με σύνθετη οικοδομική ιστορία, που ταυτίζεται από τους περισσότερους ερευνητές με επισκοπείο.Αρκετά πριν το θάνατό του, ο Αλέξιος, είχε ορίσει το γιο του Ιωάννη ως διάδοχό του, πράγμα που ερέθισε τη μεγαλύτερή του κόρη Άννα, την περίφημη συγγραφέα του ιστορικού έργου «Αλεξιάδα», η οποία δημιούργησε μια περίπλοκη συνωμοσία για να απομακρύνει τον Ιωάννη και να αναδείξει ως διάδοχο του θρόνου τον άντρα της (επίσης ιστορικό) Νικηφόρο Βρυέννιο.
Ο ηλικιωμένος Αλέξιος παρέμεινε όμως σταθερός στην απόφασή του και, μετά το θάνατό του, τον διαδέχθηκε ο Ιωάννης.
 |
| Ο Ιωάννης Β' Κομνηνός και ο υιός του Αλέξιος |
 |
| Ιωάννης Β' Κομνηνός |
Ο Γίββων, που ήταν πάντα αυστηρός στις κρίσεις του για τους άρχοντες του Βυζαντίου, όταν αναφέρεται σ’ αυτόν «τον καλύτερο και μεγαλύτερο από τους πρίγκιπες των Κομνηνών», λέει ότι «ούτε ο φιλοσοφημένος Μάρκος Αυρήλιος δε θα καταφρονούσε τις ανεπιτήδευτες αρετές του διαδόχου του, οι οποίες πήγαζαν από την καρδιά του, δίχως να είναι δανεισμένες από τα σχολεία».
Καθώς ήταν αντίθετος με τις άσκοπες πολυτέλειες και τις σπάταλες ασωτίες, ο Ιωάννης επηρέασε την αυλή του, η οποία, στη διάρκεια της βασιλείας του έζησε μια αυστηρή και οικονομική ζωή χωρίς διασκεδάσεις, εορτές και τεράστια έξοδα.
Αφετέρου η βασιλεία αυτού του εύσπλαχνου, ήρεμου και πολύ ηθικού αυτοκράτορα υπήρξε μια μικρή, αλλά συνεχής στρατιωτική εκστρατεία.
 |
| Ο Μανουήλ Α' και συζ. Μαρία |
Οι επισκέψεις στην πρωτεύουσα ξένων αρχόντων, όπως για παράδειγμα, των βασιλιάδων της Γερμανίας και της Γαλλίας (Φράγκων) , του ( Σελτζούκου ) Σουλτάνου του Ικονίου και πολλών Λατίνων πριγκίπων της Ανατολής, με τον βασιλιά της Ιερουσαλήμ επικεφαλής, απαιτούσαν τεράστια χρηματικά ποσά.
Πολλοί Ευρωπαίοι από τη Δύση παρουσιάστηκαν στην αυλή του Βυζαντίου και οι πιο υπεύθυνες θέσεις της αυτοκρατορίας περιήλθαν στα χέρια τους.
 |
| Νόμισμα με τον Μανουήλ Α΄Κομνηνό και στην άλλη όψι τον Χρηστό ευλογώντας |
Η όλη βασιλεία του Μανουήλ ρυθμιζόταν από τις δυτικές του ιδέες, καθώς και από το απατηλό του όνειρο της αποκατάστασης της ενότητας της παλαιάς Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, την οποία ήλπιζε να πετύχει με τη βοήθεια του Πάπα, που θα στερούσε το βασιλιά της Γερμανίας από το αυτοκρατορικό του στέμμα. Για τον σκοπό αυτό ήταν ήδη έτοιμος να επιδιώξει την ενότητα με τη Δυτική Καθολική Εκκλησία. Η πίεση των Λατίνων και η παραμέληση των εσωτερικών συμφερόντων όμως δημιούργησαν μια μεγάλη δυσαρέσκεια ανάμεσα στον πληθυσμό και άρχισε να δημιουργείται μια έντονη επιθυμία αλλαγής του συστήματος. Ο Μανουήλ όμως πέθανε πριν προλάβει να δει τις συνέπειες της πολιτικής του.
 |
| Νόμισμα του Αλέξιου Β΄Κομνηνού με τον Χριστό ένθρονο και στην άλλη όψι τον αυτοκράτορα |
Ο Αλέξιος Β' (1180-1183), γιος και διάδοχος του Μανουήλ, ήταν μόλις 12 ετών όταν πέθανε ο πατέρας του και η μητέρα του Μαρία ανακηρύχθηκε αντιβασιλέας. Στην πραγματικότητα όμως η εξουσία περιήλθε στα χέρια του ανεψιού του Μανουήλ, Αλέξιου Κομνηνού. Η νέα κυβέρνηση εξαρτιόταν από την υποστήριξη του λατινικού παράγοντα, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η λαϊκή δυσαρέσκεια.
Η αυτοκράτειρα Μαρία, η οποία στην αρχή ήταν πολύ λαοφιλής, θεωρείτο τώρα σαν «ξένη». Ο Γάλλος ιστορικός Diehl συγκρίνει τη θέση της Μαρίας με της Μαρίας Αντουανέτας, η οποία την εποχή της Γαλλικής επανάστασης ονομαζόταν από τον λαό «Αυστριακιά».
Ένα ισχυρό κόμμα σχηματίστηκε εναντίον του παντοδύναμου Αλέξιου Κομνηνού, με αρχηγό τον Ανδρόνικο Κομνηνό, μια μοναδική και ενδιαφέρουσα φυσιογνωμία, (τόσο για τον ιστορικό όσο και για τον μυθιστοριογράφο) της βυζαντινής ιστορίας.
Ο Ανδρόνικος, ανεψιός του Ιωάννη Β' και ξάδελφος του Μανουήλ Α', ανήκε στους πιο νεαρούς από τους Κομνηνούς, που ενώ είχαν απομακρυνθεί από το θρόνο, διακρίθηκαν λόγω της εξαιρετικής τους δραστηριότητας, την οποία μερικές φορές όμως δεν τη χρησιμοποιούσαν σωστά.
Αργότερα, στην τρίτη γενιά, η γραμμή αυτή των Κομνηνών έδωσε τους άρχοντες της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, που είναι γνωστοί στην ιστορία ως η δυναστεία των Μεγάλων Κομνηνών.
«Εξόριστος πρίγκιπας» του 12ου αιώνα «ο μέλλων Ριχάρδος Γ' της βυζαντινής ιστορίας», στου οποίου την ψυχή υπήρχε «κάτι το παρόμοιο με ό,τι είχε ο Καίσαρ Βοργίας», «Αλκιβιάδης της μέσης Βυζαντινής αυτοκρατορίας», ο Ανδρόνικος αντιπροσώπευε «έναν τέλειο τύπο Βυζαντινού του 12ου αιώνα, με όλες τις αρετές και όλες τις κακίες».
Ωραίος, λεπτός και ευφυολόγος, αθλητής και πολεμιστής, μορφωμένος και θελκτικός (κυρίως για τις γυναίκες που τον λάτρευαν) κουφός και ευερέθιστος, σκεπτικιστής και, σε περίπτωση ανάγκης, υποκριτής και επίορκος, φιλόδοξος συνωμότης και ραδιούργος, τρομερός, αργότερα, για τη θηριωδία του, ο Ανδρόνικος, όπως λέει ο Diehl, όντας εκ φύσεως μεγαλοφυΐα, θα μπορούσε να γίνει σωτήρας και αναμορφωτής της εξαντλημένης Βυζαντινής αυτοκρατορίας αν διέθετε έστω και μερικά ηθικά κριτήρια.
Ένας σύγχρονος ιστορικός του Ανδρόνικου, ο Νικήτας Χωνιάτης, γράφει γι’ αυτόν ότι «ποιος γεννήθηκε από τέτοια δυνατή πέτρα ή με μια καρδιά σφυρηλατημένη σε τέτοιο αμόνι που να μη μπορεί να μαλακώσει από τα δάκρυα του Ανδρόνικου ή να μη συγκινηθεί από την πανουργία των λόγων του που πήγαζαν σαν από μια σκοτεινή πηγή». Ο ίδιος ιστορικός συγκρίνει τον Ανδρόνικο με τον «πολύμορφο Πρωτέα».
Παρά τη φαινομενική φιλία του με τον Μανουήλ, ο Ανδρόνικος ήταν ύποπτος στον αυτοκράτορα και γι’ αυτό δεν είχε ευκαιρίες δημόσιας προβολής του στο Βυζάντιο. Πέρασε το περισσότερο διάστημα της βασιλείας του Μανουήλ περιπλανώμενος στις διάφορες χώρες της Ευρώπης και της Ασίας. Όταν στάλθηκε από τον αυτοκράτορα πρώτα στην Κιλικία και μετά στα σύνορα της Ουγγαρίας (Μαγυάρων), ο Ανδρόνικος κατηγορήθηκε για συνωμοσία εναντίον της ζωής του Μανουήλ και κλείστηκε σε μια φυλακή της Κωνσταντινούπολης, όπου πέρασε αρκετά χρόνια.
Ύστερα από πολλές περιπέτειες πέτυχε να δραπετεύσει μέσω ενός εγκαταλειμμένου οχετού, αλλά συνελήφθη και πάλι για να φυλακιστεί για αρκετά ακόμα χρόνια. Δραπέτευσε όμως και πάλι στο Βορρά και κατέφυγε στη ΝΔ Ρωσία, στον πρίγκιπα της Γαλικίας Γιαροσλάβ. Το 1165 ένας Ρώσος χρονογράφος ανέφερε ότι «ο ξάδελφος του αυτοκράτορα Κύρ- ιος (Kyr) Ανδρόνικος, κατέφυγε από την Κωνσταντινούπολη στον πρίγκιπα της Γαλικίας Γιαροσλάβ, ο οποίος τον δέχθηκε με μεγάλη αγάπη, δίνοντάς του αρκετές πόλεις για παρηγοριά».
Όπως αναφέρουν οι βυζαντινές πηγές, ο Ανδρόνικος έγινε δεκτός από τον Γιαροσλάβ, με ευγένεια. Έμεινε στο σπίτι του πρίγκιπα, έτρωγε και κυνηγούσε μαζί του και ακόμα συμμετείχε στα συμβούλιά του με την αριστοκρατία.
Η παραμονή όμως του Ανδρόνικου στην αυλή του πρίγκιπα της Γαλικίας φαινόταν επικίνδυνη στον Μανουήλ, ενώ ο ανήσυχος συγγενής του είχε ήδη αρχίσει διαπραγματεύσεις με τους Ούγγρους (Μαγυάρους) , οι οποίοι ήταν σε εμπόλεμη κατάσταση με το Βυζάντιο (Χριστιανική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία) . Ο Μανουήλ αποφάσισε να συγχωρήσει τον Ανδρόνικο, ο οποίος έφυγε από τη Γαλικία για την Κωνσταντινούπολη, αφού τον αποχαιρέτησε ο Γιαροσλάβ (όπως λέει ένας Ρώσος χρονογράφος) «με μεγάλες τιμές».
Αφού διορίστηκε Δούκας της Κιλικίας στη Μικρά Ασία, δεν έμεινε εκεί για πολύ καιρό. Έφτασε στην Παλαιστίνη μέσω Αντιόχειας όπου ερωτεύτηκε τη συγγενή του αυτοκράτορα και χήρα του βασιλιά των Ιεροσολύμων Θεοδώρα, που υποχώρησε στις παρακλήσεις του. Ο εξαγριωμένος αυτοκράτορας διέταξε την τύφλωση του Ανδρόνικου, που ειδοποιήθηκε εγκαίρως, ξέφυγε με τη Θεοδώρα και για αρκετά χρόνια περιπλανιόταν στη Συρία, τη Μεσοποταμία και την Αρμενία, φτάνοντας ακόμα μέχρι και τη μακρινή Ιβηρία.Τελικά οι απεσταλμένοι του Μανουήλ πέτυχαν να συλλάβουν τη Θεοδώρα και τα παιδιά που είχε κάνει με τον Ανδρόνικο, ο οποίος μη μπορώντας να υποφέρει το χαμό αυτόν αποφάσισε να υποταχθεί στον αυτοκράτορα.
Ο Μανουήλ συγχώρεσε τον Ανδρόνικο, που φαινομενικά μετανόησε για τα σφάλματά του. Ο διορισμός του ως διοικητή του Πόντου, στη Μικρά Ασία, υπήρξε ένα είδος τιμητικής εξορίας ενός επικίνδυνου συγγενή. Την εποχή αυτή (1180) πέθανε ο Μανουήλ και ο γιος του Αλέξιος Β' (ένα παιδί 12 ετών) έγινε αυτοκράτορας, ενώ ο Ανδρόνικος ήταν τότε 60 ετών.
Αυτή είναι η βιογραφία του ανθρώπου, στο πρόσωπο του οποίου ο λαός της πρωτεύουσας είχε συγκεντρώσει όλες του τις ελπίδες εναντίον της λατινόφιλης πολιτικής της αυτοκράτειρας-αντιβασίλισσας Μαρίας και του Αλέξιου Κομνηνού.
Με πολύ ικανότητα, ισχυριζόμενος ότι υπερασπίζεται τα δικαιώματα του ανήλικου Αλέξιου, που βρισκόταν υπό την εξουσία των αδύνατων αρχόντων, κινδυνεύοντας να εξελιχθεί σε «φιλο-ρωμαίο», ο Ανδρόνικος πέτυχε να κερδίσει τις καρδιές του απελπισμένου λαού, που και τον θεοποίησε.
Ένας σύγχρονός του, ο Ευστάθιος Θεσσαλονίκης λέει ότι ο Ανδρόνικος «ήταν για την πλειονότητα του λαού πιο αγαπητός και από τον ίδιο τον Θεό» ή το λιγότερο η αγάπη του λαού προς τον Ανδρόνικο ερχόταν αμέσως μετά την αγάπη του προς τον Θεό.
Αφού καλλιέργησε κατάλληλα τα αισθήματα του λαού της πρωτεύουσας, ο Ανδρόνικος βάδισε κατά της Κωνσταντινούπολης.
Μόλις μαθεύτηκε το νέο, ο πληθυσμός της πρωτεύουσας άφησε να εκδηλωθεί όλο του το μίσος για τους Λατίνους και επιτέθηκε εναντίον της περιοχής τους, σφάζοντας Λατίνους χωρίς διάκριση φύλου ή ηλικίας. Το εξαγριωμένο πλήθος δεν κατέστρεφε μόνο τα σπίτια, αλλά και τις λατινικές εκκλησίες, καθώς και τα φιλανθρωπικά ιδρύματα. Μάλιστα, σ’ ένα νοσοκομείο σκοτώθηκαν οι άρρωστοι που ήταν στα κρεβάτια τους.
Ο αντιπρόσωπος του Πάπα αποκεφαλίστηκε, ενώ πολλοί Λατίνοι πουλήθηκαν ως δούλοι στις τουρκμενικες αγορές. Με τη σφαγή αυτή των Λατίνων, το 1182, όπως λέει ο Uspensky, «ο σπόρος της φανατικής έχθρας που υπήρχε μεταξύ Δύσης και Ανατολής, αν δεν φυτεύτηκε, εν τούτοις αυξήθηκε». Ο παντοδύναμος Αλέξιος Κομνηνός φυλακίστηκε και τυφλώθηκε, ενώ ο Ανδρόνικος μπήκε στη πρωτεύουσα θριαμβευτικά. Εκτός από τον Αλέξιο τυφλώθηκε και ο νικητής των Ούγγρων, ο στρατηγός Ανδρόνικος Κοντοστέφανος.
Ο Ανδρόνικος, θέλοντας να ενισχύσει τη θέση του, άρχισε σιγά-σιγά να καταστρέφει τους συγγενείς του Μανουήλ και διέταξε τον πνιγμό της αυτοκράτειρας Μαρίας. Έτσι ο Ανδρόνικος έγινε συν-αυτοκράτορας με τον Αλέξιο Β'. Λίγες μέρες αργότερα, παρά την υπόσχεση που έδωσε να σεβαστεί τη ζωή του Αλέξιου, διέταξε κρυφά τον πνιγμό του και, το 1183 ο Ανδρόνικος, σε ηλικία 63 ετών, έγινε ο μόνος και παντοδύναμος αυτοκράτορας.
Καταλαμβάνοντας το θρόνο με σχέδια που έγιναν αργότερα γνωστά, ο Ανδρόνικος μπορούσε να παραμένει στην εξουσία μ’ ένα σύστημα εκφοβισμού κι απερίγραπτης σκληρότητας. Στα εξωτερικά ζητήματα του κράτους δεν έδειξε δραστηριότητα ή πρωτοβουλία. Ο λαός στράφηκε εναντίον του και το 1185 ξέσπασε επανάσταση, η οποία οδήγησε στο θρόνο τον Ισαάκιο Άγγελο.Η προσπάθεια του Ανδρόνικου να ξεφύγει, απέτυχε. Εκθρονίστηκε και υπέστη βδελυρά βασανιστήρια και προσβολές, που αντιμετώπισε με υπεράνθρωπο θάρρος.
Στη διάρκεια των βασανιστηρίων του επαναλάμβανε πολλές φορές «Κύριε, ελέησέ με! Γιατί σπάζεις ένα μωλωπισμένο καλάμι;» Ο νέος αυτοκράτορας δεν επέτρεψε καν την ταφή του κομματιασμένου Ανδρόνικου και, με την τραγωδία αυτή, έληξε η τελευταία λαμπρή δυναστεία του Βυζαντίου.
Ο ΕΝΔΟΞΟΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ
ΑΛΕΞΙΟΣ Α' ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1081-1118)
ΑΛΕΞΙΟΣ Α' ΚΟΜΝΗΝΟΣ (1081-1118)
 |
| Ο Αλέξιος Α΄Κομνηνός σε νόμισμα εκδιδόμενο από το 1081 έως το 1118 |
Ο ΠΟΛΕΜΟΣ ΜΕ ΤΟΥΣ ΝΟΡΜΑΝΔΟΥΣ
Η μορφωμένη και ικανή κόρη του νέου αυτοκράτορα Άννα Κομνηνή, έλεγε ότι ο πατέρας της, στις αρχές της βασιλείας του, αντιμετωπίζοντας στην Ανατολή τους Τούρκους και στη Δύση τους Νορμανδούς «έβλεπε ότι η αυτοκρατορία του βρισκόταν σε μια μοιραία αγωνία». Η εξωτερική κατάσταση της αυτοκρατορίας ήταν πολύ σοβαρή και σιγά-σιγά γινόταν πιο ενοχλητική και πιο περίπλοκη.
Ο Δούκας της Απουλίας Ροβέρτος Γυισκάρδος αφού κατέβαλε τις κτήσεις του Βυζαντίου, στη Ν. Ιταλία, κατέστρωσε ευρύτερα σχέδια. Έχοντας τη φιλοδοξία να δώσει ένα χτύπημα στη καρδιά του Βυζαντίου, μετέφερε τις εχθρικές του ενέργειες στις ακτές της Αδριατικής, στη Βαλκανική χερσόνησο. Άφησε τη διοίκηση της Απουλίας στο νεαρότερο γιο του Ρογήρο και μαζί με τον μεγαλύτερο γιο του Βοημούνδο, γνωστό από τη συμμετοχή του στην Α' Σταυροφορία, έπλευσε με ισχυρό στόλο εναντίον του Αλέξιου. Κύριος και άμεσος σκοπός του υπήρξε η κατάληψη της ναυτικής πόλης του Δυρραχίου, στην Ιλλυρία.
 |
| Το Δυρράχιο σε μεσαιωνικό χάρτη |
Η περίφημη στρατιωτική οδός, η Εγνατία, που είχε κατασκευαστεί από την εποχή των Ρωμαίων, οδηγούσε από το Δυρράχιο στη Θεσσαλονίκη και από εκεί προς την Κωνσταντινούπολη. Συνεπώς, ο Ροβέρτος ήταν τελείως φυσικό να συγκεντρώσει όλη του την προσοχή στο Δυρράχιο. Αυτή η εκστρατεία υπήρξε «το προανάκρουσμα των Σταυροφοριών και η προετοιμασία για την επικράτηση των Φράγκων στην Ελλάδα» (C.Hopf), «η προ-σταυροφορία του Ροβέρτου Γυισκάρδου, ο μεγάλος του πόλεμος εναντίον του Αλέξιου Κομνηνού» (Grégoire).
 |
| Ο ΚΑΤΑΛΑΝΙΚΟΣ ΑΤΛΑΣ ΤΟΥ ΕΤΟΥΣ 1375 Στην Κωνσταντινούπολη βλέπουμε εκτός από την Ρωμέϊκη σημαία και αυτή των Γενουατών (Συνοικία στο Πέρα ) |
Ο Ερρίκος, την εποχή αυτή, αντιμετώπιζε ορισμένες δυσκολίες μέσα στην αυτοκρατορία του, ενώ συγχρόνως δεν είχε ακόμα τακτοποιήσει τις διαφορές του [1] με τον Πάπα Γρηγόριο Ζ’ και γι’ αυτό δεν μπορούσε να βοηθήσει τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Η Βενετία όμως, εξυπηρετώντας τα δικά της συμφέροντα, απάντησε θετικά στην έκκληση του Αλέξιου.
Σε αντάλλαγμα αυτής της βοήθειας, ο αυτοκράτορας υποσχέθηκε στη Δημοκρατία του Αγίου Μάρκου μεγάλα εμπορικά προνόμια. Συνέφερε του Βενετούς να υποστηρίξουν τον αυτοκράτορα της Ανατολής στον αγώνα του εναντίον των Νορμανδών, επειδή σε περίπτωση στρατιωτικής τους επιτυχίας οι τελευταίοι θα έλεγχαν αμέσως τους εμπορικούς δρόμους που οδηγούσαν στο Βυζάντιο και την Ανατολή. Θα έπαιρναν δηλαδή στην εξουσία τους κάτι που οι Βενετοί ήλπιζαν με τον καιρό να ελέγξουν. Εκτός από αυτό όμως παρουσιάστηκε για τη Βενετία ένας πραγματικός και άμεσος κίνδυνος: Η κατάκτηση από τους Νορμανδούς των νησιών του Ιονίου και ιδίως της Κέρκυρας και της Κεφαλληνίας, καθώς και των δυτικών ακτών της Βαλκανικής χερσονήσου θα απέκλειε την Αδριατική στο στόλο της Βενετίας.
 |
| Ιόνια νησιά Το κάστρο της Πρέβεζας και η Λευκάδα Χαλκογραφία του GIUSEPPE LONGHI. (1684). |
Στις αρχές του 1082 το Δυρράχιο άνοιξε τις πύλες του στον Ροβέρτο, αλλά μια επανάσταση που εξερράγη στη Ν. Ιταλία τον ανάγκασε να απομακρυνθεί από εκεί. Ο Βοημούνδος, στον οποίο ανατέθηκε η αρχηγία του εκστρατευτικού σώματος, νικήθηκε τελικά.
Μια νέα εκστρατεία του Ροβέρτου κατά του Βυζαντίου πέτυχε, αλλά μια επιδημία που παρουσιάστηκε στο στρατό του πρόσβαλε και τον ίδιο τον Ροβέρτο, ο οποίος πέθανε το 1085 στα βόρεια της Κεφαλληνιάς.
Ακόμα και σήμερα ένα μικρό ακρωτήριο κι ένα χωριό του νησιού, το Φισκάρδο, υπενθυμίζει το όνομα του δυναμικού Δούκα της Απουλίας. Με το θάνατο του Ροβέρτου η εισβολή των Νορμανδών στην περιοχή του Βυζαντίου σταμάτησε και το Δυρράχιο ήρθε και πάλι στην εξουσία των Βυζαντινών.
 |
| Γένοβα Βενετία σε χάρτη του 1492 |
Ο Ροβέρτος ίδρυσε το ιταλικό κράτος των Νορμανδών, επειδή ήταν ο πρώτος που πέτυχε να ενώσει τα διάφορα κρατίδια που σχημάτισαν οι συμπατριώτες του και να σχηματίσει το Δουκάτο της Απουλίας, το οποίο κάτω από τη διοίκησή του γνώρισε μια περίοδο λαμπρότητας.
Κάποια παρακμή του Δουκάτου που ακολούθησε το θάνατο του Ροβέρτου κράτησε 50 περίπου χρόνια, μετά από τα οποία η ίδρυση του βασιλείου της Σικελίας άνοιξε μια νέα εποχή για την ιστορία των Νορμανδών της Ιταλίας.
 |
| Σικελία με φλάμπουρο Εσπερίων |
Η Βενετία σε αντάλλαγμα της βοήθειας που έδωσε ο στόλος της, έλαβε από τον αυτοκράτορα τεράστια εμπορικά προνόμια, τα οποία εξασφάλισαν για τη δημοκρατία του Αγίου Μάρκου μια τελείως εξαιρετική θέση στην αυτοκρατορία.
Εκτός από τα θαυμάσια δώρα που στάλθηκαν στις εκκλησίες της Βενετίας και τους τιμητικούς τίτλους και το μισθό που δόθηκε στον Δόγη και τον Πατριάρχη της Βενετίας και τους διαδόχους του, ένα αυτοκρατορικό «χρυσόβουλο», του Μαΐου του 1082, έδινε στους Βενετούς εμπόρους το δικαίωμα της αγοραπωλησίας για όλη την αυτοκρατορία, ελευθερώνοντάς τους συγχρόνως από όλους τους φόρους και όλες τις σχετικές με το εμπόριο υποχρεώσεις.
Οι τελωνειακοί υπάλληλοι του Βυζαντίου δεν είχαν το δικαίωμα να ελέγχουν τα εμπορεύματα των Βενετών. Στην πρωτεύουσα οι Βενετοί απέκτησαν δική τους περιοχή με πολλά καταστήματα, καθώς και 3 σκάλες όπου τα πλοία των Βενετών μπορούσαν να φορτώνουν και να ξεφορτώνουν ελεύθερα.Το «χρυσόβουλο» του Αλέξιου δίνει έναν ενδιαφέροντα πίνακα των τοποθεσιών της αυτοκρατορίας (εσωτερικών και παραλιακών) του μείζονος ελληνισμού που ήταν σημαντικές για το εμπόριο και που ανοίχθηκαν στη Βενετία. Οι τοποθεσίες αυτές βρίσκονταν στη Μικρά Ασία, τη Βαλκανική χερσόνησο, την ελάσσονα Ελλάδα, τα νησιά του Αιγαίου και την Κωνσταντινούπολη, που στο «χρυσόβουλο» ονομάζεται Μεγαλόπολη.
Οι Βενετοί υποσχέθηκαν να παραμείνουν πιστοί υπήκοοι της αυτοκρατορίας. Οι έμποροι της Βενετίας, με τα δικαιώματα που αποκτούσαν, βρίσκονταν σε πολύ πιο ευνοϊκή θέση από αυτήν των εμπόρων του Βυζαντίου.
Με το «χρυσόβουλο» του Κομνηνού ετίθετο μια σταθερή βάση για την ενίσχυση της δύναμης της Βενετίας στην Ανατολή και οι συνθήκες που καθιερώθηκαν για τη δημιουργία της οικονομικής της υπεροχής στο Βυζάντιο ήταν τέτοιες, ώστε να καθιστούν αδύνατο για πολύ καιρό τον συναγωνισμό. Οι ίδιες όμως οικονομικές παραχωρήσεις που έγιναν στη Βενετία χρησίμευσαν, με την πάροδο του καιρού και την αλλαγή των συνθηκών, ως μια από τις αιτίες των πολιτικών περιπλοκών που προέκυψαν μεταξύ της ανατολικής αυτοκρατορίας και της δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου.
ΤΟΥΡΚΟΙ ΚΑΙ ΠΑΤΣΙΝΑΚΟΙ
 |
Πατσινάκες - Ζωγραφική από το Η ΣΥΝΟΨΗ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΚΥΛΙΤΖΗ
|
α. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι-Στα τέλη του 10ου αιώνα και ενώ οι `Αραβες είχαν αρχίσει να παρακμάζουν, ένας νέος λαός κάνει την εμφάνιση του στο ιστορικό προσκήνιο, οι Σελτζούκοι Τούρκοι. Ονομάστηκαν έτσι από το φύλαρχο τους Σελτζούκ, ο οποίος τους έφερε από τις στέπες του σημερινού Τουρκεστάν προς τη Μεσοποταμία. Οι Σελτζούκοι Τούρκοι δέχτηκαν τότε τον ισλαμισμό και υπηρετούσαν ως μισθοφόροι σε διάφορους μουσουλμάνους ηγέτες. Τον 11ο αιώνα κατέλαβαν το Χαλιφάτο της Βαγδάτης περιορίζοντας το Χαλίφη στα θρησκευτικά του μόνο καθήκοντα.
Το Βυζάντιο βρισκόταν τότε σε αποσύνθεση (παραμέληση του στρατού, καταστροφή των χωρικών και ακριτών και κακοδιοίκηση). Οι Tούρκοι κατάφεραν να εισβάλουν στη Μεσοποταμία, την Αρμενία και την Καππαδοκία. Ο Ρωμανός Δ' ο Διογένης αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει και με πολυάριθμο στρατό, κατά βάση μισθοφορικό, συγκρούστηκε μαζί τους στο Μαντζικέρτ (1071), κοντά στη λίμνη Βαν. Οι Τούρκοι νίκησαν και ο Ρωμανός αιχμαλωτίστηκε. `Ομως ο Τούρκος Σουλτάνος Αλπ-Αρσλάν θαύμασε τη γενναιότητα του και αφού έκλεισε μαζί του φιλική συνθήκη, τον άφησε ελεύθερο.
Η νίκη αυτή είχε ιστορική σημασία γιατί ο δρόμος προς τη Μ. Ασία ήταν πια ανοιχτός για τους Τούρκους. Οι Τούρκοι συνέχισαν τις εισβολές στο βυζαντινό κράτος και οι διάδοχοι του Ρωμανού αποδείχτηκαν ανίκανοι να τους αντιμετωπίσουν. Οι Τούρκοι έφτασαν ως τη Χρυσούπολη, απέναντι από την Κωνσταντινούπολη και το 1079 ο Σουλτάνος τους Μαλέκ-Σαχ διοικούσε ένα τεράστιο κράτος. Με το θάνατο του όμως οι διάφοροι φύλαρχοι άρχισαν τις αποσχιστικές τάσεις και το σελτζουκικό κράτος μοιράστηκε σε μικρά κράτη που άρχισαν πόλεμο μεταξύ τους. Το σουλτανάτο των Ρουμ με έδρα τη Νίκαια ήταν το πιο οργανωμένο και το πιο επικίνδυνο για το Βυζάντιο, αφού συνόρευε με αυτό.
Ο κίνδυνος των Σελτζούκων Τούρκων από την Ανατολή και των Πατσινάκων από τον Βορρά, ο οποίος ήταν αρκετά απειλητικός από την εποχή των προκατόχων του Αλέξιου Κομνηνού, αυξήθηκε σε ένταση στη διάρκεια της βασιλείας του. Η νίκη κατά των Νορμανδών και ο θάνατος του Γυισκάρδου επέτρεψαν στον Αλέξιο να επανακτήσει στη Δύση τις ακτές μέχρι την Αδριατική, αλλά στα άλλα σύνορα οι επιθέσεις των Τούρκων και των Πατσινάκων υπήρξαν τόσο πετυχημένες που είχαν ως αποτέλεσμα μια σοβαρή μείωση της έκτασης της αυτοκρατορίας. Η Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι την εποχή αυτή «ο Βόσπορος αποτελούσε τα σύνορα της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας στην Ανατολή και η Αδριανούπολη στη Δύση».
Στη Μικρά Ασία, η οποία είχε σχεδόν τελείως καταληφθεί από τους Σελτζούκους, η κατάσταση φαινόταν να ευνοεί την αυτοκρατορία επειδή ανάμεσα στους Τούρκους ηγέτες είχε ξεσπάσει ένας αγώνας για την εξουσία, ο οποίος εξασθενούσε τη δύναμη των Τούρκων, δημιουργώντας μια κατάσταση αναρχίας. Ο Αλέξιος όμως δεν είχε τη δυνατότητα να εκμεταλλευτεί τις διαμάχες των Τούρκων, επειδή έπρεπε να αντιμετωπίσει τις επιθέσεις των Πατσινάκων στο βορρά.
 |
| Ιππικό της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας |
Στις διαμάχες τους με το Βυζάντιο οι Πατσινάκοι βρήκαν συμμάχους, μέσα στη Βαλκανική χερσόνησο.
Οι Παυλικιανοί αντιπροσώπευαν μια θρησκευτική αίρεση της Ανατολής, η οποία ήταν μια από τις κυριότερες διακλαδώσεις του Μανιχαϊσμού, που ιδρύθηκε τον 3ο αιώνα από τον Παύλο Σαμοσατέα για να μεταρρυθμισθεί τον 7ο αιώνα.Ζώντας στη Μικρά Ασία, στα ανατολικά σύνορα του Βυζαντίου και εμμένοντας σταθερά στο δόγμα τους, οι Παυλικιανοί προκαλούσαν μερικές φορές με την πολεμική τους σοβαρά ζητήματα στο Βυζαντινό κράτος.
Μια συνηθισμένη μέθοδος της εσωτερικής πολιτικής της ρωμέϊκης Αυτοκρατορίας υπήρξε η μεταφορά από το ένα μέρος στο άλλο διαφόρων εθνικοτήτων.
Για παράδειγμα, οι Σλάβοι μεταφέρθηκαν στη Μικρά Ασία και οι Αρμένιοι στη Βαλκανική χερσόνησο. Οι Παυλικιανοί μεταφέρθηκαν και αυτοί, σε μεγάλη έκταση, από τα ανατολικά σύνορα στη Θράκη τον 8ο αιώνα από τον Κωνσταντίνο Ε' Κοπρώνυμο και τον 10ο αιώνα από τον Ιωάννη Τσιμισκή. Κέντρο των Παυλικιανών στα Βαλκάνια έγινε η Φιλιππούπολη.
Ο Τσιμισκής με το να εγκαταστήσει την αποικία αυτή στην περιοχή της Φιλιππούπολης, πέτυχε να απομακρύνει τους επίμονους Παυλικιανούς από τα κέντρα τους στα ανατολικά σύνορα, όπου του ήταν πολύ δύσκολο να τους ελέγχει, ενώ συγχρόνως ήλπιζε ότι στη νέα τους εγκατάσταση οι Παυλικιανοί θα χρησίμευαν ως ένα ισχυρό προπύργιο εναντίον των συχνών εισβολών των βαρβάρων από τον βορρά.
Τον 10 αιώνα, το δόγμα των Παυλικιανών μεταφέρθηκε στη Βουλγαρία από τον Βογόμιλο, το όνομα του οποίου δόθηκε από τους Βυζαντινούς συγγραφείς στους οπαδούς του, που ονομάζονται Βογόμιλοι. Από τη Βουλγαρία το δόγμα των Βογομίλων διαδόθηκε στη Σερβία και τη Βοσνία και από εκεί στη Δυτική Ευρώπη, όπου οπαδοί του πήραν διάφορα ονόματα: Καθαροί στη Γερμανία και την Ιταλία και Αλβιγηνοί, Αλβιγαίοι ή Αλβίγγειοι στη Γαλλία.
Το κράτος όμως απογοητεύθηκε από τις προσδοκίες που είχε σχετικά με τη βοήθεια των Παυλικιανών που εγκαταστάθηκαν στη Βαλκανική χερσόνησο. Πρώτα απ’ όλα η απροσδόκητη διάδοση του δόγματός τους υπήρξε γρήγορη και μεγάλη. Κατόπιν οι οπαδοί του δόγματος των Βογομίλων έγιναν συνήγοροι της εθνικής και πολιτικής αντίθεσης των Σλάβων εναντίον της αυστηρής βυζαντινής διοίκησης, τόσο στα εκκλησιαστικά όσο και στα κοσμικά ζητήματα, και κυρίως στη Βουλγαρία, την οποία είχε καταλάβει ο Βασίλειος Β'. Συνεπώς, αντί να υπερασπίζονται την περιοχή του Βυζαντίου από τους βόρειους βαρβάρους, οι Βογόμιλοι κάλεσαν τους Πατσινάκους να πολεμήσουν εναντίον του Βυζαντίου.
Η Μάχη της Δίστρας έγινε το 1087 ανάμεσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τους Πετσενέγους στην θρακική πόλη Δρίστρα στην σημερινή Βουλγαρία.
Οι Πετσενέγοι το 1086 πέρασαν εκ νέου τον Δούναβη και άρχισαν να λεηλατούν τα βυζαντινά εδάφη. Ο Αλέξιος Κομνηνός έστειλε εναντίον το 1086 τους στρατηγούς Πακουριανό και Βρανά οι οποίοι ηττήθηκαν και σκοτώθηκαν σε μάχη στη Βελιάτοβα, έτσι ο Αλέξιος αποφάσισε να τους αντιμετωπίσει ο ίδιος.
Τον Αύγουστο του 1087 ο βυζαντινός στρατός συνάντησε και αντιμετώπισε τους Πετσενέγους στη Δρίστρα. Εκτός τον ίδιο τον Αλέξιο, ηγέτης της μάχης ήταν και ο κουνιάδος του Μιχαήλ Δούκας, που παρευρέθηκε σχεδόν σε όλες τις εκστρατείες του στην Ευρώπη.
Για την μάχη ελάχιστα είναι γνωστά. Οι Βυζαντινοί έχασαν στο πεδίο της μάχης, αφήνοντας πίσω τους πολλούς αιχμαλώτους.
Η Μάχη της Βελιάτοβας
Η Μάχη της Βελιάτοβας έγινε το 1086 ανάμεσα στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και τους Πετσενέγους κοντά στην θρακική πόλη Βελιάτοβα στην σημερινή Βουλγαρία. Η Βελιάτοβα, σήμερα αταύτιστη σε άγνωστη τοποθεσία, βρισκόταν στον Αίμο κοντά στην Φιλιππούπολη, ήταν ένα μικρό οχυρωμένο χωριό όπου απετέλεσε έδρα των Παυλικανών.
Οι Πετσενέγοι που για μία ακόμα φορά είχαν εισβάλει και λεηλατούσαν την Θράκη, στάλθηκαν εναντίον τους από τον Αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό οι στρατηγοί Βρανάς και Πακουριανός με 17.000 να τους αντιμετωπίσουν.Οι Πετσενέγοι υπό τις εντολές τριών αρχηγών τους έφταναν τους 50.000.
Οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν πρώτοι αλλά κατά την διάρκεια της μάχης το ιππικό των Πετσενέγων έσπασε τη διάταξη των βυζαντινών αναγκάζοντας τους να υποχωρήσουν.. Κατά την υποχώρηση ο Πακουριανός έπεσε από το άλογο του ενώ μαχόταν και σκοτώθηκε, έπειτα από λίγο σκοτώθηκε και ο Βρανάς.
Οι Κομάνοι ενώθηκαν με τους Πατσινάκους.
Ο αγώνας με τους Πατσινάκους, παρά το γεγονός ότι ήταν πρόσκαιρα επιτυχής, ήταν σε βάρος της δύναμης του Βυζαντίου. Στα τέλη της 9ης δεκαετίας ο Αλέξιος Κομνηνός υπέστη μια τρομερή ήττα στο Δορύστολο, στον κάτω Δούναβη και κινδύνευσε να αιχμαλωτιστεί και ο ίδιος.Ο αγώνας όμως που ξέσπασε, για τα λάφυρα, ανάμεσα στους Πατσινάκους και τους Κομάνους, εμπόδισε τους πρώτους να εκμεταλλευτούν ολοκληρωτικά τη νίκη τους.
Μετά από μια σύντομη ανάπαυλα, την οποία εξασφάλισε το Βυζάντιο από τους Πατσινάκους με πληρωμή, ακολούθησε η τρομερή περίοδος του 1090-1091.
Οι Πατσινάκοι, μετά από έναν επίμονο αγώνα έφτασαν μέχρι την Κωνσταντινούπολη. Η Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι την ημέρα της γιορτής του μάρτυρα Θεόδωρου, οι κάτοικοι της πρωτεύουσας, που συνήθως πήγαιναν να επισκεφτούν την Εκκλησία του μάρτυρα σ’ ένα προάστιο έξω από τα τείχη, δεν ήταν δυνατόν να ανοίξουν τις πύλες της πόλης και να βγουν έξω, γιατί οι Πατσινάκοι στέκονταν κάτω από τα τείχη.
Έχοντας κατακτήσει, με τη βοήθεια του στόλου του, τη Σμύρνη και μερικές άλλες πόλεις της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας καθώς και μερικά νησιά του Αιγαίου, ο Τσαχάς αποφάσισε τολμηρά να κτυπήσει την Κωνσταντινούπολη από τη θάλασσα και να την αποκλείσει από κάθε μέσο τροφοδοσίας. Για την εξασφάλιση του σχεδίου του ήρθε σε συνεννόηση με τους Πατσινάκους, στο Βορρά και τους Σελτζούκους της Μικράς Ασίας, στην Ανατολή.
Ο Τσαχάς βέβαιος για την επιτυχία, ονόμαζε ήδη τον εαυτό του αυτοκράτορα, φόρεσε τα αυτοκρατορικά εμβλήματα και οραματιζόταν να κάνει την Κωνσταντινούπολη κέντρο του κράτους του. Τόσο οι Πατσινάκοι όσο και οι Σελτζούκοι ήταν Τούρκοι που, χάρη στις στρατιωτικές και πολιτικές τους σχέσεις, αντιλήφθηκαν την εθνογραφική τους συγγένεια.
Ο Ρώσος επιστήμονας Vasilievsky αναφέρει ότι «στο πρόσωπο του Τσαχά παρουσιάστηκε ένας εχθρός του Βυζαντίου που συνδυάζοντας το θάρρος ενός βάρβαρου με τη λεπτότητα της βυζαντινής αγωγής και την εξαιρετική γνώση όλων των πολιτικών ζητημάτων της ανατολικής Ευρώπης της εποχής αυτής σχεδίαζε να γίνει η ψυχή μιας γενικής κίνησης των Τούρκων.
Ο Τσαχάς θα μπορούσε μα θέσει ένα λογικό και συγκεκριμένο σκοπό καθώς και κάποιο γενικό σχέδιο στις δίχως νόημα περιπλανήσεις και λεηλασίες των Πατσινάκων».
Η Μάχη της Θράκης του 1089 ή κατά άλλους το 1090, έγινε στην τότε Βυζαντινή Θράκη σε άγνωστη ακριβή τοποθεσία ανάμεσα στον Βυζαντινό στρατό και τους Πετσενέγους που έκαναν επιδρομές στην αυτοκρατορία.
Οι Πετσενέγοι είχαν εισβάλει στην βυζαντινή Θράκη και την λεηλατούσαν ενώ είχαν πρόσφατα επιτεθεί και λεηλατήσει την Χαριούπολη, ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός όπου τους παρενοχλούσε με τα στρατεύματα του, συγκρότησε ένα σώμα, το Σώμα των Αρχοντόπουλων. Το νέο αυτό στρατιωτικό σώμα αποτελούνταν μόνο από γόνους αρχοντικών οικογενειών και ήταν όλοι απόγονοι παλιών αξιωματικών του στρατού της αυτοκρατορίας.
Το σώμα των αρχοντόπουλων συνάντησε τους Πετσενέγους στη Θράκη, σε άγνωστη τοποθεσία, και τους αντιμετώπισε ανεπιτυχώς σε μάχη. Από τους 2.000 αρχοντόπουλους που πήραν μέρος στη μάχη ελάχιστοι επέζησαν, κατά άλλη πηγή έχασαν μόνο 300 άντρες.
 |
| Σύγκρουση Πατσινάκων ή Πετσενέγων. με τον στρατό τησ Ρωμανίας |
Ο Αλέξιος αντιλήφθηκε την τρομερή κατάσταση της αυτοκρατορίας κι ακολούθησε τη συνηθισμένη βυζαντινή διπλωματική τακτική της εξέγερσης ενός βάρβαρου κατά του άλλου: Έκανε έκκληση στους Χάνους (πρίγκιπες) των Κομάνων ζητώντας τη βοήθειά τους εναντίον των Πατσινάκων.
Οι άγριοι και θηριώδεις Χάνοι των Κομάνων, Tugorkhan και Boniak, πολύ γνωστοί στους Ρώσους χρονογράφους, κλήθηκαν στην Κωνσταντινούπολη όπου έγιναν δεκτοί με τον πιο κολακευτικό τρόπο. Ο αυτοκράτορας, ταπεινά, ζήτησε τη βοήθεια των βαρβάρων, οι οποίοι ήταν πολύ υπερήφανοι που στέκονταν στο ίδιο επίπεδο με τον αυτοκράτορα.
Οι Χάνοι έδωσαν στον Αλέξιο το λόγο τους και τον κράτησαν. Στις 29 Απριλίου, το 1091, έλαβε χώρα μια αιματηρή μάχη στην οποία, κατά πάσα πιθανότητα, έλαβαν μέρος τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Κομάνοι.
Η μάχη του Λεβουνίου
Η μάχη του Λεβουνίου ήταν η πρώτη βυζαντινή νίκη της Κομνήνειας αναγέννησης. Στις 29 Απριλίου, 1091, η δύναμη των Πετσενέγκων που εισέβαλαν στα εδάφη της αυτοκρατορίας συνετρίβη από τις συνδυασμένες δυνάμεις της βυζαντινής αυτοκρατορίας υπό τον Αλέξιο Α' Κομνηνό και τους Κουμάνους συμμάχους του.Με το δέλεαρ της προσφοράς χρυσού εκ μέρους των Βυζαντινών ως αντάλλαγμα για τη βοήθειά τους ενάντια στους Πετσενέγκους, oι Κουμάνοι έσπευσαν να ενωθούν με τον Αλέξιο και τον στρατό του. Στα τέλη της άνοιξης του 1091, οι δυνάμεις των Κουμάνων πέρασαν στη βυζαντινή επικράτεια, και ο στρατός στο σύνολό του ετοιμάστηκε να προσχωρήσει κατά των Πετσενέγκων. Τη Δευτέρα, 28 Απριλίου 1091, ο Αλέξιος και οι σύμμαχοί του πλησίασαν το στρατόπεδο των Πετσενέγκων στο Λεβούνιο κοντά στον ποταμό Έβρο. |
| Πετσενέγες ή Πατσινάκες σε πόλεμο με στρατεύματα της Ρωμανίας που πραγματοποιούν ελιγμό . |
Οι Κουμάνοι και οι Βυζαντινοί επιτέθηκαν με σφοδρότητα και σφαγίασαν τους πάντες στο διάβα τους. Οι Πετσενέγκοι κατέρρευσαν γρήγορα, και σχεδόν εξολοθρεύτηκαν.
Στη συνέχεια οι εναπομείναντες ζωντανοί εξανδραποδίστηκαν.
Η μάχη του Λεβουνίου ήταν η αποφασιστικότερη νίκη του βυζαντινού στρατού για μια περίοδο μισού αιώνα και σημειώνει ένα σημείο καμπής στη βυζαντινή ιστορία. Η αυτοκρατορία βρισκόταν στο ναδίρ τα τελευταία είκοσι χρόνια και το Λεβούνιον έδειξε ότι βρισκόταν στον δρόμο της ανάκαμψης.
Οι Πετσενέγκοι είχαν πλήρως καταστραφεί και οι ευρωπαϊκές κτήσεις της αυτοκρατορίας ήταν ασφαλείς. Ο Αλέξιος ανέδειξε τον εαυτό του σε σωτήρα του Βυζαντίου τη στιγμή της ανάγκης του και έδωσε ένα νέο πνεύμα αναγέννησης στους αδύναμους, εξαιτίας των συχνών πολέμων, Βυζαντινούς.
Στα επόμενα της μάχης χρόνια, η αυτοκρατορία γνώρισε μια πραγματική αναγέννηση υπό τον Αλέξιο και τους απογόνους του, την αποκαλούμενη δυναστεία των Κομνηνών. Ο βυζαντινός στρατός επέστρεψε στη Μικρά Ασία, ανακτώντας τις χαμένες περιοχές, ανάμεσά τους ανάμεσά τους τα γόνιμα παράλια και πολλές σημαντικές πόλεις. Με την αποκατάσταση της σταθερότητας στην κεντρική κυβέρνηση η αυτοκρατορία έγινε και πάλι πλούσια για έναν αιώνα ακόμη, ενώ η Κωνσταντινούπολη έγινε για άλλη μια φορά μητρόπολη του χριστιανικού κόσμου.
 |
| Φλάμπουρα με κτήσεις της Ρωμανίας παλαιότερων περιόδων σε νεότερο χάρτη του 1507 |
Με την επέμβασή τους με το μέρος του Βυζαντίου, οι Κομάνοι πρόσφεραν τεράστια υπηρεσία στο χριστιανικό κόσμο. Οι αρχηγοί τους πρέπει να συμπεριληφθούν δίκαια στους σωτήρες της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.
Ο Αλέξιος επέστρεψε στην πρωτεύουσα θριαμβευτικά. Μόνον ένα μικρό τμήμα των αιχμαλώτων Πατσινάκων επέζησε και εγκαταστάθηκε στη βυζαντινή χερσόνησο για να συμμετάσχει αργότερα στον βυζαντινό στρατό, του οποίου αποτέλεσε ιδιαίτερο σώμα.
Οι Πατσινάκοι που πέτυχαν να ξεφύγουν πέρα από τα Βαλκάνια ήταν τόσο εξασθενημένοι, ώστε δεν μπόρεσαν πια, για 30 χρόνια, να κάνουν τίποτα εναντίον του Βυζαντίου.
Ο Τσαχάς που είχε τρομοκρατήσει το Βυζάντιο δίχως να πετύχει με το στόλο του την ενίσχυση των Πατσινάκων, έχασε ένα μέρος των κτήσεών του στη διάρκεια των αγώνων του με τις βυζαντινές ναυτικές δυνάμεις. Κατόπιν ο αυτοκράτορας εξήγειρε εναντίον του Τσαχά τον Σουλτάνο της Νίκαιας, ο οποίος και τον σκότωσε με το ίδιο του το χέρι, στη διάρκεια μιας γιορτής. Έτσι η κρίσιμη κατάσταση του 1091, εξελίχθηκε κάτω από τελείως διαφορετικές συνθήκες.
Στη διάρκεια των απελπιστικών ημερών του 1091 ο Αλέξιος δεν ζήτησε συμμάχους μόνο ανάμεσα στους Κομάνους βαρβάρους, αλλά και ανάμεσα στους Νατίνους της Δύσης. Η Άννα Κομνηνή γράφει ότι ο Αλέξιος ζητούσε μισθοφόρους από όλες τις πλευρές. Το ότι ο αυτοκράτορας ζήτησε βοήθεια και από τη Δύση φαίνεται από ένα άλλο απόσπασμα της Άννας Κομνηνού, το οποίο αναφέρει ότι, αμέσως μετά, ο Αλέξιος «περίμενε τους μισθοφόρους από τη Ρώμη».
Αναφερόμενοι στα γεγονότα αυτά οι ιστορικοί συχνά συζητούν το πρόβλημα ενός μηνύματος του Αλέξιου Κομνηνού, που έστειλε στον παλιό του φίλο Ροβέρτο, κόμη της Φλάνδρας, που από πριν μερικά χρόνια είχε περάσει, επιστρέφοντας από τους Αγίους Τόπους, από την Κωνσταντινούπολη. Στο γράμμα του αυτό ο αυτοκράτορας απεικονίζει την απελπιστική κατάσταση «της ιερής αυτοκρατορίας των Ελλήνων Χριστιανών, η οποία πιέζεται από τους Πατσινάκους και τους Τούρκους» και μιλάει για τη προσβολή και σφαγή των Χριστιανών (παιδιών, νέων, γυναικών, κοριτσιών) καθώς και για την ολοκληρωτική σχεδόν κατάκτηση της αυτοκρατορίας από τους εχθρούς. «Δεν έχει μείνει σχεδόν τίποτα», γράφει «εκτός από την Κωνσταντινούπολη, που οι εχθροί μας απειλούν να την αποσπάσουν από εμάς πολύ σύντομα, αν δεν τύχουμε μιας γρήγορης βοήθειας του Θεού και των πιστών Λατίνων Χριστιανών».
Ο αυτοκράτορας απευθύνεται εδώ και εκεί, προτιμώντας να παραδώσει την Κωνσταντινούπολη στα χέρια των Λατίνων, παρά στα χέρια των απίστων. Για να συγκινήσει περισσότερο τους Λατίνους το μήνυμα αναφέρει έναν μεγάλο πίνακα των λειψάνων της πρωτεύουσας, υπενθυμίζοντας στον κόμη τον αμέτρητο πλούτο και τους θησαυρούς που βρίσκονται εκεί. «Επομένως», γράφει, «σπεύσε με όλο σου τον λαό, ενέτεινε όλες σου τις δυνάμεις μήπως όλοι αυτοί οι θησαυροί πέσουν στα χέρια των Τούρκων και των Πατσινάκων... Δράσε λοιπόν όσο είναι καιρός, έτσι ώστε η χριστιανική αυτοκρατορία και, το σπουδαιότερο, ο Άγιος Τάφος να μη χαθούν και εσύ να βρεις στους ουρανούς αμοιβή και όχι καταδίκη. Αμήν».
Ο Vasilievsky, που τοποθετεί το μήνυμα αυτό στο 1091, γράφει ότι «το 1091, από τις ακτές του Βοσπόρου, ξέσπασε προς τη Δυτική Ευρώπη ένας πραγματικός θρήνος απελπισίας, μια πραγματική κραυγή ενός ανθρώπου που πνίγεται χωρίς να είναι βέβαιος αν ένα φιλικό ή μη φιλικό χέρι θα τον βοηθήσει να σωθεί. Ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου δεν διστάζει τώρα να αποκαλύψει μπροστά στα μάτια των ξένων όλο το βάθος της ντροπής, της ατιμίας και της ταπείνωσης στην οποία η αυτοκρατορία των Ελλήνων Χριστιανών είχε κατακρημνιστεί».
Το μήνυμα αυτό που έχει διασωθεί μόνο σε μια λατινική έκδοση και περιγράφει τόσο ζωντανά την κρίσιμη κατάσταση του Βυζαντίου το 1091, υπήρξε η αιτία πολλών συζητήσεων μεταξύ των επιστημόνων.
Οι γνώμες διχάζονται: μερικοί, όπως για παράδειγμα οι Ρώσοι επιστήμονες Vasilievsky και Uspensky θεωρούν το γράμμα αυθεντικό, ενώ άλλοι, όπως για παράδειγμα ο Γάλλος Riant το θεωρούν ως νόθο. Οι πιο σύγχρονοι ιστορικοί, που ενδιαφέρθηκαν για το πρόβλημα αυτό, τείνουν να δεχθούν με μερικούς περιορισμούς, την αυθεντικότητα του μηνύματος, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη ενός πρωτότυπου κειμένου, που δε διασώθηκε, του μηνύματος που έστειλε ο Αλέξιος Κομνηνός στον Ροβέρτο της Φλάνδρας.Ο Γάλλος ιστορικός Ghalandon υποστηρίζει ότι το μεσαίο τμήμα του μηνύματος συντέθηκε με βάση το πρωτότυπο γράμμα, αλλά το λατινικό μήνυμα σχεδιάστηκε από κάποιον στη Δύση με σκοπό να παρακινήσει τους Σταυροφόρους λίγο πριν από την πρώτη Σταυροφορία (σε μορφή excitatorium).
Ένας σύγχρονος εκδότης και ερευνητής της επιστολής, ο Γερμανός επιστήμονας Hagenmeyer, συμφωνεί βασικά, αλλά με μερικούς περιορισμούς, με τη γνώμη του Vasilievsky.
Το 1924 ο Leib έγραψε ότι το γράμμα αυτό αποτελεί μια υπερβολική παραποίηση που έγινε μετά τη σύνοδο του Κλερμόν και που αναμφίβολα προέρχεται απ’ το αυθεντικό μήνυμα που έστειλε ο αυτοκράτορας στον Ροβέρτο για να του υπενθυμίσει τις ενισχύσεις που του είχε υποσχεθεί.
Τελικά, το 1928, ο Brehier έγραφε ότι «είναι δυνατόν, με βάση την υπόθεση του Ghalandon, ο Ροβέρτος όταν γύρισε στη Φλάνδρα, να ξέχασε την υπόσχεσή του, οπότε ο Αλέξιος του έστειλε μια αντιπροσωπεία και ένα γράμμα, το οποίο όμως φυσικά ήταν τελείως διαφορετικό από το κείμενο που έχει διασωθεί. Το απόκρυφο γράμμα μπορεί να συντάχθηκε, ίσως με βάση το αυθεντικό, τη στιγμή της πολιορκίας της Αντιόχειας, το 1098, με σκοπό την αποστολή ενισχύσεων από τη Δύση.
Επομένως το γράμμα του Αλέξιου δεν έχει καμιά σχέση με την προέλευση των Σταυροφοριών».
Στη σχετική με την Α' Σταυροφορία ιστορία του, ο Sybel θεωρεί το γράμμα του Αλέξιου προς τον Ροβέρτο ως επίσημο στοιχεί που σχετίζεται με τη Σταυροφορία.
Μερικές φορές η απασχόληση με το γράμμα που έστειλε ο Αλέξιος Κομνηνός στον Ροβέρτο της Φλάνδρας, οφείλεται στο γεγονός ότι η επιστολή αυτή συνδέεται, εν μέρει, με το σπουδαίο πρόβλημα του κατά πόσο ο αυτοκράτορας ζήτησε τη βοήθεια της Δύσης.
Το ότι η Άννα Κομνηνή αναφέρει ότι ο Αλέξιος έστελνε μηνύματα στη Δύση, υποστηρίζει το γεγονός ότι ο αυτοκράτορας θα είχε στείλει ένα μήνυμα στον Ροβέρτο της Φλάνδρας, καθώς και την πιθανότητα ότι το γράμμα αυτό αποτελεί τη βάση του εξωραϊσμένου λατινικού κειμένου που διασώθηκε μέχρι τώρα.
Είναι πολύ πιθανόν το πρωτότυπο μήνυμα να στάλθηκε από τον Αλέξιο το κρίσιμο έτος του 1091. Είναι επίσης πολύ πιθανόν το 1088-1089 να στάλθηκε ένα αυτοκρατορικό μήνυμα στον βασιλιά της Κροατίας Zvonimir, με την προτροπή να συμμετάσχει στον αγώνα του Αλέξιου Κομνηνού «εναντίον των ειδωλολατρών και των απίστων».
Η επιτυχία του Αλέξιου στον αγώνα του με τους εξωτερικούς εχθρούς είχε σαν επακόλουθο μια παρόμοια επιτυχία εναντίον των εσωτερικών εχθρών. Συνωμότες που θέλησαν να εκμεταλλευτούν τη δύσκολη θέση της Βυζαντινής αυτοκρατορίας, ανακαλύφθηκαν και τιμωρήθηκαν.
Οι Σέρβοι είχαν συμμετάσχει στο στρατό του Αλέξιου στον πόλεμο με τους Νορμανδούς, εγκαταλείποντας τον αυτοκράτορα την κρίσιμη στιγμή. Όταν όμως το Δυρράχιο ανακαταλήφθηκε από το Βυζάντιο, άρχισαν οι εχθροπραξίες μεταξύ του Αλέξιου και της Σερβίας, οι οποίες όμως λόγω των δύσκολων περιστάσεων για την αυτοκρατορία, δεν μπόρεσαν να είναι ευνοϊκές για τον αυτοκράτορα. Λίγο πριν από τη Σταυροφορία, όμως, η αυτοκρατορία συνήψε ειρήνη με τους Σέρβους.
 |
| Ρωμέϊκο ιππικό κατανικά τους Βούλγαρους Η ΣΥΝΟΨΗ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΚΥΛΙΤΖΗ |
Έτσι η διεθνής πολιτική της αυτοκρατορίας, την εποχή της Α' Σταυροφορίας, έγινε πιο πολύπλοκη, δημιουργώντας νέα προβλήματα.
Στα τέλη σχεδόν του 11ου αιώνα, ο Αλέξιος Κομνηνός, που είχε υπερνικήσει τους πολυάριθμους κινδύνους που τον απειλούσαν, ενώ συγχρόνως φαινόταν να έχει δημιουργήσει ειρηνικές συνθήκες για την αυτοκρατορία, μπορούσε σιγά-σιγά να ετοιμάζεται για τον αγώνα του με τους Σελτζούκους της Ανατολής. Έχοντας υπόψη του τον αγώνα αυτόν, ο αυτοκράτορας έλαβε ορισμένα επιθετικά μέτρα, οπότε πληροφορήθηκε ότι οι Σταυροφόροι πλησίαζαν στα σύνορα της αυτοκρατορίας.
Η Α' Σταυροφορία είχε αρχίσει αλλάζοντας τα σχέδια του Αλέξιου και οδηγώντας αυτόν και την αυτοκρατορία σε νέους δρόμους που θα αποδεικνύονταν αργότερα μοιραίοι για το Βυζάντιο.
Υποσημείωση
[1] Ο Γρηγόριος Ζ' όρισε η εκλογή του Πάπα να γίνεται από τους Καρδινάλιους και όχι από τους ηγεμόνες (1075). Ο Ερρίκος Δ' εξεγέρθηκε κατά του παπικού διατάγματος, γιατί έχανε προνόμια κι εισοδήματα με την κατάργηση του διορισμού των επισκόπων. Το 1077 ο Ερρίκος συνάντησε τον Πάπα και υποβλήθηκε σε ταπεινωτική μετάνοια. Αργότερα όμως τον ανέτρεψε και πέτυχε να γίνει Πάπας ένας ευνοούμενός του, που τον έστεψε και αυτοκράτορα.
ΜΕ ΠΗΓΕΣ
- byzantin-history.blogspot.gr
- Η ΣΥΝΟΨΗ ΙΣΤΟΡΙΩΝ ΤΟΥ ΙΩΑΝΝΟΥ ΣΚΥΛΙΤΖΗ
- ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
- John Julius Norwich (1997), A Short History of Byzantium, Viking, ISBN 0-679-77269-3
- Haldon, John (2001), The Byzantine Wars, Tempus, ISBN 0-7524-1777-0
- Angold, Michael (1997), The Byzantine Empire, 1025–1204, A Political History, Longman, ISBN 0-582-29468-1
- John W. Birkenmeier. The Development of the Komnenian Army: 1081-1180 , σ. 76, Brill Academic Publishers, 2002, ISBN 90-04-11710-5.
- Άλμα πάνω ↑ W. Treadgold. A History of the Byzantine State and Society, σ. 617.
- Apostolos Ath Glavina, Hē epi Alexiou Komnēnou (1081-1118): peri hierōn skeuōn, keimeliōn kai hagiōn eikonōn epis (1081-1095), Kentron Vyzantinōn Ereunōn, 1972
- Κωνσταντίνος Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του ελληνικού έθνους - Τόμος δ΄
- Ειρηναίος Φιλίππου, Η πρώτη Νορμανδική εκστρατεία στις δυτικές Βαλκανικές επαρχίες της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας (1081-1085 μ.χ.), σελ. 122, σχόλιο 510
- Apostolos Ath Glavina, σελ. 32
- Περιοδικό Στρατιωτική Ιστορία, Τεύχος 107, Ιούλιος 2005, άρθρο : Ο Αλέξιος Α΄ Κομνηνός (1081-1091), οι εκστρατείες του κατά των Πατζινάκων, των : Χρήστου Παναγιωτόπουλου, Ηλία Αναγνωστάκη
- Θρακικός Ηλεκτρονικός Θησαυρός, Μ. Κορτζή - Β. Σιαμέτης, Βελιάτοβα (βυζαντινή εποχή)
ΕΠΙΣΗΣ ΔΕΙΤΕ
Μεγάλοι Κομνηνοί, οι αυτοκράτορες του Πόντου
