Εμπρός, να εξερευνήσουμε τις θάλασσές μας

 Λάγηνος από το φορτίο του ναυαγίου των Αντικυθήρων ενώ εντοπίζεται στον βυθό

Αρχαία και σύγχρονα ναυάγια, θησαυροί που αναπαύονται χιλιάδες χρόνια στο έρεβος της θάλασσας, μοναδικά έργα τέχνης, καταποντισμένοι αρχαίοι οικισμοί και λιμάνια.

Ο αμύθητος πλούτος των θαλασσών μας σιγά σιγά αποκαλύπτεται, καθώς οι καρποί της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων (ΕΕΑ) αποδίδουν περισσότερο. Στόχος των δυτών είναι να εντοπίσουν και να φέρουν στο φως του ήλιου την ενάλια πολιτιστική μας κληρονομιά. Εξαιρετικά δύσκολο και δαπανηρό το ανασκαφικό έργο και ταυτόχρονα άκρως γοητευτικό.

Mακέτα από τη μετατροπή του Σιλό σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων Mακέτα από τη μετατροπή του Σιλό σε Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων | 

Η ΕΕΑ στεγάζεται στην ωραιότερη γειτονιά της Αθήνας, επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου, κάτω από την Ακρόπολη. Ξεκίνησε το 1976 και είναι η μοναδική του υπουργείου Πολιτισμού.
Φέτος γιορτάζει τα 40ά γενέθλιά της. Με αυτή την αφορμή η «Εφ.Συν.» επισκέφτηκε την υπηρεσία όπου στο ισόγειο στεγάζονται τα εξειδικευμένα εργαστήρια. Πριν από λίγο καιρό επεκτάθηκαν παραπλεύρως σε κτίριο που δημιουργήθηκε με χορηγία του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη.
Γιατί οι ενάλιες αρχαιότητες απαιτούν ιδιαίτερη φροντίδα στον καθαρισμό και ξεχωριστή διαδικασία, καθώς πρέπει να παραμένουν στις δεξαμενές αφαλάτωσης.

Η έφορος, δρ Αγγελική Σίμωσι

Η έφορος, δρ Αγγελική Σίμωσι με 35χρονη θητεία στην ΕΕΑ, μας μίλησε για τις ενάλιες έρευνες που βρίσκονται σε εξέλιξη με τη συνδρομή Αρχαιολογικών Σχολών και ινστιτούτων από το εξωτερικό, για τα ευρήματα, τα υποβρύχια μουσεία και πάρκα, για τις επετειακές εκδηλώσεις αλλά και για το Μουσείο Εναλίων Αρχαιοτήτων στο Σιλό του Πειραιά που πρόκειται να στεγάσει περισσότερες από 2.000 αρχαιότητες, αλλά έχει «παγώσει».

• Με καταγωγή από τη Σύρο, ποια είναι η σχέση σας με τη θάλασσα;

Από 4 ετών ήξερα μπάνιο, χωρίς κουλούρες και τέτοια. Εμεινα μέχρι 14 ετών, έκανα όλο το Δημοτικό και την Α’ Γυμνασίου στη Σύρο. Θυμάμαι πιο έντονα τη ζωή με τους γονείς μου. Περνούσαμε υπέροχα.
Ήταν χημικός ο πατέρας μου. Το σπίτι μας ήταν κοντά στη θάλασσα. Πήγαινε στη δουλειά του με τη λάντζα, να φανταστείτε.

• Η θαλασσινή καταγωγή σας έπαιξε ρόλο για να βρεθείτε στην ΕΕΑ;

Η υπηρεσία με επέλεξε. Είχα πάει στη ΙΔ Λαμίας το 1980 κι έμεινα ένα χρόνο. Τότε ζητούσαν νέους να στελεχώσουν την ΕΕΑ γιατί ήταν καινούργια, είχε ιδρυθεί το 1976. Ετσι ήρθα τον Μάιο του 1983 και τον Ιούνιο έκανα την πρώτη αυτοψία μου. Καταδύσεις σε Χίο και Ψαρά.

• Είναι πιο γοητευτική η ενάλια αρχαιολογία από τη χερσαία;

Αν είχα εκατό ζωές, το ίδιο θα έκανα. Είναι έρωτας πια, δεν είναι δουλειά. Αυτό που όλοι μας προσπαθούμε είναι να βγάλουμε την Εφορεία στην επιφάνεια. Στη γη το καθετί είναι πιο διακριτό.
Στη θάλασσα για να το βρεις πρέπει να χτενίζεις τον βυθό. Να κολυμπήσεις υποβρυχίως, να έχεις τεταμένη την προσοχή σου και να κοιτάς πάντα τον καταδυτικό σου σύντροφο, γιατί δεν κατεβαίνουμε ποτέ μόνοι μας.

θησαυρός 4.500 οθωμανικών νομισμάτων και κοσμημάτων από το λιμάνι της Ρόδου Θησαυρός 4.500 οθωμανικών νομισμάτων και κοσμημάτων από το λιμάνι της Ρόδου |

• Τα υποβρύχια μουσεία και τα πάρκα σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας είναι κάτι που συζητιέται έντονα τα τελευταία χρόνια. Ποιο μπορεί να είναι πρώτο ενάλιο πάρκο που θα λειτουργήσει;

Πιστεύω της Κέας. Έχει τεράστιο ενδιαφέρον και μπορεί να κατεβεί σκάφος. Εχει μεγάλη μαγεία. Μπορεί να οργανωθεί, και η τοπική κοινωνία το θέλει. Αυτή τη στιγμή από τις κινηματογραφήσεις το ΤΑΠ έχει πάρει ένα σωρό χρήματα.
Έχουμε και τον βυθισμένο προϊστορικό οικισμό στο Παυλοπέτρι, όπου διοργανώνονται υποβρύχιες ξεναγήσεις. Εμείς από το 2013 καταλάβαμε ότι πρέπει να ανοίξουν οι χώροι. Τώρα είναι πώς θα τα διαχειριστούν οι περιφέρειες, οι δήμοι. Οι κοινές υπουργικές αποφάσεις έχουν δημοσιευτεί σε φύλλα της Εφημερίδας της Κυβερνήσεως.

• Η ενάλια αρχαιολογία είναι δύσκολη και ακριβή. Πώς εξασφαλίζετε κονδύλια;

Κονδύλια έχει το Woods Hole από τις χορηγίες του, οι Νορβηγοί, οι Δανοί ή οι Ελβετοί. Εμείς για να πάρουμε χορηγία απαιτείται μεγάλη διαδικασία. Έτσι παίρνουν οι ξένοι από μεγάλες εταιρείες και τα διαχειρίζονται για την έρευνα.
Εμείς προσφέρουμε το προσωπικό μας, τον καταδυτικό εξοπλισμό, τα σκάφη μας, τα μηχανήματα. Όλες οι έρευνες γίνονται συνεργατικά και φυσικά εγκρίνονται πάντα από το ΚΑΣ. Χρήματα δεν παίρνουμε.

Εχουμε μεγάλους χορηγούς, όπως το Ιδρυμα Αικατερίνη Λασκαρίδη, που μας βοηθάει στα Αντικύθηρα, μας έφτιαξε τα εργαστήρια συντήρησης, την Costa Navarino κ.ά.

• Τα προβλήματα που υπήρχαν στις καταδυτικές αποστολές έχουν επιλυθεί;
Οχι μόνο δεν έχουν επιλυθεί αλλά έχουν κόψει και το ομαδικό ασφαλιστήριο ζωής. Δεν το πληρώνει το ΤΑΠ. Εν γνώσει του υπουργείου, κάθε αποστολή πριν βουτήξει κάνει ασφάλιση σε ιδιωτική καταδυτική εταιρεία.

Eργαστήρια συντήρησης | ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

Φέτος όσο κι αν προσπαθήσαμε δεν έγινε τίποτα, πρόκειται λέει για μνημονιακό νόμο που απαγορεύει στο κράτος να δίνει χρήματα για μεγαλύτερη ασφάλεια. Υποτίθεται ότι καλύπτει τους δύτες μας η ασφάλεια του Δημοσίου.

• Τι κονδύλια έχετε από το υπουργείο Πολιτισμού;

Έχουμε 15.000 ευρώ με τα οποία κάνουμε τα απολύτως απαραίτητα -καύσιμα, μηχανήματα, ανανέωση του εξοπλισμού. Δεν διεκδικώ πια από το υπουργείο Πολιτισμού. Προσπαθώ να τα καταφέρω με τις χορηγίες.

 Μοντάζ στο σώμα του Έφιππου Θωρακοφόρου Μοντάζ στο σώμα του Έφιππου Θωρακοφόρου | 

Μπορεί να μην αρέσει, αλλά δεν γίνεται αλλιώς. Διαφορετικά θα έπρεπε μόνο να υπογράφω χαρτιά και άδειες. Είμαστε μια υπηρεσία που δίνει ώθηση στο υπουργείο Πολιτισμού.

• Πώς θα γιορτάσετε τα 40ά γενέθλια;

Διοργανώνουμε στο Μουσείο της Ακρόπολης στις 14 Οκτωβρίου ημερίδα για τα δύο τελευταία χρόνια της ΕΕΑ. Παράλληλα στην είσοδο του μουσείου θα τοποθετήσουμε τον κορμό του αγάλματος του Εφιππου Θωρακοφόρου της Μέσης Ελληνιστικής Εποχής και θα προβάλλουμε βίντεο με στιγμιότυπα από τις καταδύσεις, που θα τολμούσα να πω ότι είναι μαγικό.

• Κάποια έκθεση;

Ναι, θα παρουσιάσουμε όλα τα καινούργια ευρήματα από το Ναυάγιο των Αντικυθήρων τον Δεκέμβριο, αλλά δεν θέλω να πω περισσότερα γιατί ακόμα δεν έχουμε πάρει έγκριση από το ΚΑΣ.

• Το Μουσείο Εναλίων στο παλιό εργοστάσιο του Σιλό στον ΟΛΠ πού βρίσκεται; Πρόσφατα είχατε διαμαρτυρηθεί για τον χειρισμό του θέματος από το υπουργείο Πολιτισμού.

Εχω παρακαλέσει τον Θεό να μην πεθάνω αν δεν γίνει το μουσείο. Ολο το λιμάνι έχει παραχωρηθεί για χρήση στους Κινέζους. Βρίσκομαι σε επαφή μαζί τους, αλλά το ζήτημα είναι να βοηθήσει και το υπουργείο.

Χάλκινο άγαλμα πεπλοφόρου, γνωστή ως η Κυρά της Καλύμνου Εκτύπωση Χάλκινο άγαλμα πεπλοφόρου, γνωστή ως η Κυρά της Καλύμνου | 

Εχουμε μουσειολογική, κτιριολογική μελέτη, το Α’ βραβείο του αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, δεν πρέπει να αφήσουμε την ευκαιρία να χαθεί. Έχω προσεγγίσει τους Κινέζους και έχω προτείνει να το δημιουργήσουμε μαζί. Να κάνουμε και μια ειδική πτέρυγα με κινεζικές αρχαιότητες, όπως έχει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο την Αιγυπτιακή Συλλογή.
Έχουν καταπληκτικές πορσελάνες και άλλα ευρήματα από δικά τους ναυάγια. Ωστόσο, μου έγινε παρατήρηση από το υπουργείο γιατί μιλάω απ’ ευθείας με τους Κινέζους. Θεωρώ ότι είναι έργο πρώτης προτεραιότητας και πρέπει να ενταχθεί στο ΕΣΠΑ.

• Είστε αισιόδοξη;

Μπορεί βαθιά μέσα μου να είμαι, αλλά δεν θέλω να το λέω...

Συνεργασίες με ξένες Αρχαιολογικές Σχολές

• Τώρα που ολοκληρώνεται η περίοδος, αν σας ζητούσα να ξεχωρίσετε κάποιες από τις φετινές έρευνες λόγω της σπουδαιότητας των ευρημάτων τους, ποιες θα λέγατε;

Όλες θα τις έβαζα στην ίδια γραμμή. Τι να περιγράψω; Τους Φούρνους; Τα Αντικύθηρα; Τη Δήλο που πήγαμε δύο φορές; Τη Νάξο όπου ήμασταν με τους Νορβηγούς και έχουμε όλα τα αγκυροβόλια της νότιας πλευράς του νησιού;

Το Λέχαιο στην Κορινθία, όπου σε συνεργασία με το Ινστιτούτο της Δανίας ανασκάπτεται ένα από τα σπουδαιότερα λιμάνια της αρχαιότητας; Ολα είναι ένα κι ένα. Θα κάναμε και το ναυάγιο «Μέντωρ», αλλά δεν είχαμε χρήματα.

• Ισχύει ότι όσο πλούσια σε αρχαιότητες είναι η γη μας, άλλο τόσο είναι και οι θάλασσές μας;

Οχι, γιατί οι θάλασσές μας είναι ανεξερεύνητες. Η ξηρά ό,τι ήταν να μας δώσει μας το έδωσε. Τώρα έχει σειρά η θάλασσα. Η ΕΕΑ κλείνει 40 χρόνια λειτουργίας. Με υπεράνθρωπες προσπάθειες τα τελευταία χρόνια έχουμε καταφέρει να ερευνήσουμε ένα μέρος του ελληνικού βυθού.

Δεν είχαμε πάει στους Φούρνους, δεν ξέραμε τι συμβαίνει εκεί και πέρυσι με το RPM Nautical Foundation είχαμε την τεράστια αποκάλυψη των 22 ναυαγίων. Από το 1976 δεν είχαμε κάνει ανασκαφή στο Ναυάγιο των Αντικυθήρων, είναι 51 μέτρα βάθος και δεν είχαμε τολμήσει έρευνα. Στην Κρήτη είχαμε μείνει σε αυτοψίες.

Αρχική μορφή θωρακίου και δεξιά με αποκατάσταση 

Μεταξύ Χίου και Οινουσσών με το Woods Hole Oceanographic Institution χτενίσαμε τον βυθό όπως κάναμε και παλαιότερα στην Κάλυμνο με το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ). Κατά την πρώτη φάση της Εφορείας οι έρευνες ήταν ελάχιστες, τα τελευταία δέκα χρόνια είναι φουλ.

Πολλές ξένες Αρχαιολογικές Σχολές επιδιώκουν να συνεργαστούν μαζί μας. Δεν είναι τυχαίο. Το Νορβηγικό, το Ολλανδικό Ινστιτούτο, το Φινλανδικό, η Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, το Woods Hole Oceanographic Institution της Μασαχουσέτης όπως και το Αμερικανικό Ιδρυμα Υποβρύχιας Αρχαιολογίας έχουν έντονο ενδιαφέρον.

Τεράστια προσπάθεια γίνεται και για τα σύγχρονα ναυάγια. Στη νήσο Κέα έχουμε δύο επόπτες που κάνουν καταδύσεις στον «Βρετανικό», που σηματοδοτεί τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στο «Μπουρντιγκάλα» και το «Πατρίς» που είναι ναυαγισμένο τροχήλατο ατμόπλοιο.

Ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων και ο Θωρακοφόρος της Καλύμνου

• Συμφωνείτε ότι ο Μηχανισμός των Αντικυθήρων είναι το σημαντικότερο εύρημα που μας έχει δώσει μέχρι τώρα ο βυθός της θάλασσας;

Εγώ είμαι μια απλή αρχαιολόγος. Δεν μπορώ να κατανοήσω πλήρως τον Μηχανισμό. Αυτό μπορεί να το κάνει ο κ. Ξενοφώντας Μουσάς, καθηγητής Φυσικής Διαστήματος.

Εγώ μπορώ να κατανοήσω το χάλκινο άγαλμα του Εφιππου Θωρακοφόρου από την Κάλυμνο. Αν αυτό το μοναδικό εύρημα συμπληρωθεί και με το κεφάλι και τα πόδια θα είμαστε μπροστά σε ένα τρομερό ντοκουμέντο για την εποχή. Ο Μηχανισμός θέλει αστροφυσική όχι αρχαιολογία, γιατί πάει πολύ μακριά και πολύ ψηλά.

• Πιστεύετε ότι υπάρχουν ακόμα κομμάτια του Μηχανισμού στον βυθό;

Ναι, και ότι μπορεί να βρεθούν. Οταν ξεκινήσαμε την ανασκαφή, πολλοί συνάδελφοι μου είπαν «σκάβεις σε βαρέλι δίχως πάτο».

Οταν άρχισαν να βγαίνουν τα ευρήματα ήρθε ο καθηγητής μου, ο Δημήτρης Παντερμαλής, και μου είπε «μη σταματήσεις ποτέ αυτή την ανασκαφή. Να τη συνεχίσεις όσο βρίσκεσαι στην Εφορεία». Συγκινούμαι που το θυμάμαι.

• Εσείς ποια ενάλια ευρήματα θα ξεχωρίζατε;

Μου μιλάει η Κυρά της Καλύμνου, ο μικρός και ο μεγάλος Θωρακοφόρος, τα αγάλματα στο Μουσείο Τήλου.
Η σειρά αμφορέων που έχουμε πιστεύω ακράδαντα ότι είναι η μεγαλύτερη διεθνώς. Είναι φτωχά αλλά πολύ σημαντικά αντικείμενα. Στις τελευταίες έρευνες βρήκαμε σπάνιους τύπους.


Συντάκτης:  www.efsyn.gr/Βασιλική Τζεβελέκου