ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΑΚΟ ΙΕΡΟ ΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΕΥΣΙΝΑ

φωτ:www.zero-project.gr

1-Χώροι θέασης και ακρόασης της αρχαίας Ελευσίνας

Πανίερο έγινε το Θριάσιο πεδίο από τη στιγμή που η θεά Δήμητρα θέλησε να εκφράσει την ευγνωμοσύνη της στους κατοίκους της για τη φιλοξενία που της πρόσφεραν όταν, ταλαιπωρημένη και απελπισμένη από την αναζήτηση της κόρης της, της Περσεφόνης, έφτασε στον τόπο της μεγαλύτερης πεδιάδας της Αττικής. Από τον ναό που της έχτισε ο βασιλιάς Κελεός, η θεά που αγαπήθηκε ιδιαίτερα από τους χωρικούς δίδαξε στους Ελευσίνιους όχι μόνον την τέχνη της γεωργίας αλλά και τα «σεπτά όργια» που επέτρεπαν στους μυημένους τις ημέρες της μεγάλης γιορτής της να ανακαλύψουν το μυστήριο της ζωής και του θανάτου.

Το Καλλίχορον φρέαρ. Γύρω του οι γυναίκες της Ελευσίνας έστηναν χορό προς τιμήν της Δήμητρας.

ΕΞΕΔΡΑ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ

Αμέσως μπροστά από την είσοδο του αρχαιολογικού χώρου σώζονται τα θεμέλια ημικυκλικού κτίσματος, μιας εξέδρας, απ όπου, κατά την άποψη πολλών, διάφοροι αξιωματούχοι του ιερού παρακολουθούσαν τη άφιξη της πομπής των Ελευσινίων ή διάφορες άλλες θυσίες και τελετουργίες προς τιμήν των θεών.

Β. ΕΞΕΔΡΑ ΕΛΕΥΣΙΝΑΣ
Αμέσως νότια του Πλουτωνείου, λαξευμένη στην ανατολική πλαγιά του βράχου, σώζεται μια εξέδρα που γίνεται προσιτή από την Πομπική οδό με βαθμίδες επίσης λαξευμένες στο βράχο. Από την εξέδρα αυτή ομάδες πιστών ενδεχομένως παρακολουθούσαν κάποια δρώμενα που αποτελούσαν μέρος του εορτασμού. Ακριβώς μπροστά στην εξέδρα, πάνω στο κατάστρωμα της πομπικής οδού, διακρίνεται μια χαμηλή προεξοχή του εδάφους, η οποία κατά παράδοξο τρόπο δεν εξομαλύνθηκε για τη διέλευση της οδού, αλλά προβάλλει πάνω στην πορεία του επισκέπτη. Είναι πιθανό το χαμηλό έξαρμα να παρέμεινε αλάξευτο επειδή αποτελούσε κάποιο από τα ιερά σημάδια του χώρου, πιθανότατα την «αγέλαστο πέτρα» του μύθου. Επάνω της κάθισε η θεά πενθώντας το χαμό της κόρης της.

Οι θεατές από την εξέδρα ίσως παρακολουθούσαν την ιέρεια της Δήμητρας να υποδύεται τη θλιμμένη θεά. Η εξέδρα αυτή εντάσσεται στην οικογένεια των χώρων θέασης και ακρόασης.οι θεατές από την εξέδρα ίσως παρακολουθούσαν την ιέρεια της Δήμητρας να υποδύεται τη θλιμμένη θεά. εξέδρα αυτή εντάσσεται στην οικογένεια των χώρων θέασης και ακρόασης.

Η εξέδρα νότια του Πλουτωνίου

ΤΕΛΕΣΤΗΡΙΟ

Στο νότιο άκρο της Πομπικής Οδού συναντούμε τη βορειοανατολική θύρα του Τελεστηρίου, το οποίο εντάσσεται στην οικογένεια των χώρων θέασης και ακρόασης. Το Τελεστήριο ήταν το σημαντικότερο και ιερότερο κτήριο του ιερού.

Σύμφωνα με την παράδοση το πρώτο Τελεστήριο κτίστηκε στη Μυκηναϊκή εποχή για να χρησιμεύσει ως κατοικία της Δήμητρας. Αργότερα αποτέλεσε την αίθουσα, όπου αναπαριστάνονταν γεγονότα σχετικά με τη ζωή της Δήμητρας και της Κόρης και εμυούντο οι πιστοί στα μυστήρια.

Τα σημερινά ερείπια του Τελεστηρίου ανήκουν στις τέσσερις τελευταίες οικοδομικές φάσεις. Το τετράγωνο σχήμα του οφείλεται στο σχέδιο που εκπόνησε ο Ικτίνος, το οποίο όμως λόγω κατασκευαστικών δυσκολιών και το θάνατο του Περικλή δεν ολοκληρώθηκε. Στη μεταπερίκλεια περίοδο τρεις αρχιτέκτονες συνέχισαν την ανοικοδόμησή του. Ο Κόροιβος, ο οποίος τοποθέτησε 42 κίονες για τη στήριξη της οροφής του. Επόμενος ο Μεταγένης, ο οποίος τοποθέτησε πάνω από τα επιστύλια ένα διάζωμα και μια δεύτερη σε ύψος σειρά κιόνων. Τέλος ο Ξενοκλής στέγασε την αίθουσα και τοποθέτησε στο κέντροτηςέναοπαίογιαφωτισμόκαιαερισμότηςαίθουσας. Στα χρόνια του Δημητρίου του Φαληρέα προστέθηκε στην ανατολική πλευρά η φιλώνειος στοά, η οποία πήρε το όνομά της από τον Ελευσίνιο αρχιτέκτονα Φίλωνα.

Η στοά είναι δωρικού ρυθμού με δεκατέσσερις κίονες. Στους αυτοκρατορικούς χρόνους το Τελεστήριο κάηκε από τους επιδρομείς Κοστοβώκους. Η ανακατασκευή του Τελεστηρίου αποδίδεται στον Αντωνίνο Πίο, ή στο Μάρκο Αυρήλιο.

Σε κάθε μια από τις πλευρές του Τελεστηρίου υπήρχαν εσωτερικά οχτώ σειρές βαθμίδων, από τις οποίες οι μυούμενοι παρακολουθούσαν τα μυστήρια. Οι βαθμίδες αυτές, είτε ήταν λαξευμένες στο βράχο, όπου αυτός υπήρχε, ή ήταν τεχνητά κατασκευασμένες με λιθόπλινθους, επικαλυμμένες στηρωμαϊκήεποχήμε μάρμαρο. Στοκέντροτης αίθουσας του Τελεστηρίου υπήρχε το Ανάκτορο, ένα ορθογώνιο οίκημα, όπου ήταν τοποθετημένα τα ιερά σύμβολα της Δήμητρας.

ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΑΠΟ ΕΚΔΗΛΩΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΖΩΜΑΤΟΣ ΣΤΟ ΤΕΛΕΣΤΗΡΙΟ

Μέλη και φίλου του Διαζώματος στο Τελεστήριο

Η Λυδία Κονιόρδου αποδίδει τον ύμνο στη Δήμητρα

ΒΟΥΛΕΥΤΗΡΙΟ

Η νότια αυλή και το βουλευτήριο

Στη νοτιανατολική γωνία του λυκούργειου περιβόλου φαίνονται τα θεμέλια ενός στενόμακρου ορθογωνίου κτηρίου που ταυτίστηκε με το Βουλευτήριο του 4ου αι. π.χ. Αποτελείται από τρία δωμάτια, από τα οποία το μεσαίο είναι ημικυκλικό. Σ αυτό συνεδρίαζε η γερουσία και η βουλή των Πεντακοσίων.

ΒΑΘΜΙΔΩΤΟ ΑΝΔΗΡΟ

Στη δυτική πλευρά της νότιας αυλής, μεταξύ του νοτίου τοίχου του Τελεστηρίου και της στοάς του λυκούργειου περιβόλου, είναι λαξευμένο στο φυσικό βράχο ένα άνδηρο, ρωμαϊκής εποχής. Από εδώ το πλήθος παρακολουθούσε κάποιο θέαμα που διαδραματιζόταν στη νότια αυλή.

1-Φοίβος Αργυρόπουλος

ΠΗΓΕΣ
Κ. Πρέκα, Ελευσίς, ΥΠΠΟ, ΤΑΠΑ, 1997 Σ. Μπένος, Περιηγήσεις Ν. Μηναΐδη, Μ. Φακίδη, Μ. Μπελογιάννη, Αρχαία σημάδια μέσα στο τοπίο τους, εκδ. Πατάκη, 2003

2

ΠΕΡΣΕΦΟΝΗ: Η ΒΑΣΙΛΙΣΣΑ ΤΟΥ ΚΑΤΩ ΚΟΣΜΟΥ

ΜΥΘΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ

Πλουτώνειον: Η είσοδος στον κάτω κόσµο,

Εδώ εικονίζεται το αβαθές σπήλαιο «Πλουτώνειον», του οποίου οι σχισµές στα εσωτερικά τοιχώµατά του, αποτελούσαν συµβολικά περάσµατα στον κάτω κόσµο. Τα γλυπτά που βρέθηκαν στον περίβολο του σπηλαίου και είναι αφιερωµένα στον Πλούτωνα, τη Δήµητρα και την Περσεφόνη, συνδέουν το σπήλαιο µε τα Ελευσίνια Μυστήρια, που ήταν οι πιο σεβαστές µυστηριακές τελετές της αρχαίας Ελλάδας

Πολύ πριν τη δική µας εποχή, όταν τον κόσµο κυβερνούσαν ακόµα οι Ολύµπιοι Θεοί, γεννήθηκε η Περσεφόνη, κόρη του θεού ία και της θεάς Δήµητρας. Η Δήµητρα (από το «Δηµήτηρ» που σηµαίνει
«Μητέρα της Γης») ήταν η θεά της γεωργίας και της γονιµότητας, αλλά και προστάτιδα του γάµου και της µητρότητας. δίδαξε στον Τριπτόλεµο, γιο του βασιλιά της Ελευσίνας Κελεό, την καλλιέργεια του σιταριού κι εκείνος µε τη σειρά του τη δίδαξε στον υπόλοιπο κόσµο.

Ο Τριπτόλεµος ανάµεσα στη Δήµητρα (αριστερά) και την Περσεφόνη (δεξιά). Ανάγλυφο από Πεντελικό µάρµαρο, 430 π.X.

Ο Πλούτωνας (ή «Άδης», δηλαδή αυτός που δεν φαίνεται), ήταν αδερφός του Δία και του Ποσειδώνα. Οι τρεις θεοί πολέµησαν εναντίον των Τιτάνων και µετά τη νίκη τους µοιράστηκαν µε κλήρο την εξουσία του κόσµου. Ο Δίας πήρε τον ουρανό, ο Ποσειδώνας τη θάλασσα και ο Πλούτωνας το βασίλειο των νεκρών.

Άδης: Ο βασιλιάς του κάτω κόσµου. Γλυπτό της ρωμαϊκής περιόδου αντίγραφο από ελληνικό του 5 ου αιώνα π.Χ.-National Museum of Rome-

Δίας: Ο βασιλιάς των θεών. Ορειχάλκινο γλυπτό, Αρτεµίσιο, 460 π.Χ

Ποσειδώνας: Ο βασιλιάς της θάλασσας. Γλυπτό του Christian Carl Peters, Κοπεγχάγη, 1822

Όταν πέθαινε κάποιος, ο θεός Ερµής ήταν ο ψυχοποµπός που οδηγούσε την ψυχή του στις όχθες του ποταµού Αχέροντα.

Ερµής: Ο αγγελιοφόρος των θεών. Γλυπτό του Πραξιτέλη. Ναός της Ήρας, Ολυµπία, 340 π.Χ.

Αχέροντας: Ο ποταµός των ψυχών.

Χάροντας: Ο βαρκάρης του Άδη. Πίνακας του Josep Benlliure, 1896.

Εκεί, τον περίµενε ο βαρκάρης των ψυχών, ο Χάροντας, ο οποίος έναντι ενός οβολού (που ήταν ήδη τοποθετηµένος στο στόµα του νεκρού) µετέφερε την ψυχή στην είσοδο του κάτω κόσµου. Οι ψυχές που δεν µπορούσαν να πληρώσουν ήταν καταδικασµένες να περιπλανώνται και να βασανίζονται αιώνια στις όχθες του ποταµού.

Ηρακλής, Ο φύλακας του Άδη Κέρβερος και ο Ευρυσθέας. Μελανόµορφο αγγείο, 525 π.Χ.

Το ταξίδι του Χάροντα τελείωνε στην Αχερουσία Λίµνη. Στα έγκατά της βρίσκονταν οι Πύλες του Άδη, τις οποίες φρουρούσε ο Κέρβερος, ο τερατόµορφος σκύλος µε τα τρία κεφάλια. Εκεί κοντά, δίπλα στην αρχαία Μυκηναϊκή αποικία της Εφύρας, βρίσκεται το Νεκροµαντείο του Αχέροντα, όπου οι επισκέπτες, µετά από πολυήµερη προετοιµασία, µπορούσαν να επικοινωνήσουν µε τα πνεύµατα των νεκρών τους.

Το Νεκροµαντείο του Αχέροντα.

Ο βασιλιάς του κάτω κόσµου, ο Πλούτωνας, δεν επέτρεπε σε κανέναν από τους υπηκόους του να ξαναγυρίσει στους ζωντανούς. Το επέτρεπε όµως στους υπηρέτες του, τις χθόνιες θεότητες Κήρες που µε την παρουσία τους στον κόσµο των ζωντανών προκαλούσαν αιφνίδιους θανάτους, αλλά και στις Ερινύες που κυνηγούσαν όσους είχαν διαπράξει κάποιο έγκληµα.

Οι Ερινύες κυνηγούν τον Ορέστη. Πίνακας του Adolphe-William Bouguereau

Ο Πλούτωνας είχε γοητευτεί από την οµορφιά της Περσεφόνης και την ήθελε για γυναίκα του. Η Δήµητρα όµως, δεν έδινε τη συγκατάθεσή της για το γάµο, αφού γνώριζε πως η κόρη της θα ήταν αναγκασµένη να ζει για πάντα στο κόσµο των σκιών.

Ωκεανίδες νύµφες. Πίνακας του Gustave Dore,

Μία µέρα που η Περσεφόνη µάζευε λουλούδια µαζί µε τις Ωκεανίδες νύµφες, της τράβηξε την προσοχή ένας νάρκισσος. Πλησίασε προς το άνθος και στην προσπάθεια της να το κόψει, άνοιξε η γη και εµφανίστηκε µπροστά της ο Πλούτωνας µε το άρµα του. Την απήγαγε και την οδήγησε στον κάτω κόσµο όπου την έκανε γυναίκα του.

Άδης και Περσεφόνη. Ερυθρόµορφη κύλιξ (κούπα), 440 π.Χ.

Η Δήµητρα, συντετριµµένη από την εξαφάνιση της κόρης της, δεν άφηνε τίποτα πλέον επάνω στη γη να ανθίσει και να καρποφορήσει. Χαρακτηριστική αναφορά στον θρήνο της θεάς ήµητρας για την αρπαγή της Περσεφόνης, είναι οι στιγµές του µοιρολογιού της, όντας καθισµένη πάνω σε έναν βράχο του ιερού χώρου της Ελευσίνας. Ο βράχος αυτός ονοµάστηκε «Αγέλαστος Πέτρα».

Ο Δίας, βλέποντας πως οι άνθρωποι άρχισαν να µαστίζονται από την πείνα λόγω της παύσης της καρποφορίας, στέλνει τον Ερµή στον Πλούτωνα, για να του ζητήσει να ελευθερώσει την Περσεφόνη.

Η επιστροφή της Περσεφόνης. Πίνακας του Frederic Leighton, 1891.

Τελικά, η Περσεφόνη θα ζει στο βασίλειο των νεκρών για τέσσερις µήνες και θα επικρατεί χειµώνας. Τον υπόλοιπο καιρό θα ζει επάνω στη γη και θα είναι η περίοδος της καρποφορίας και της ανθοφορίας.