Συντήρηση κεραμικής υδρίας από το Μόδι
Η υδρία σώζεται σχεδόν ακέραιη, λείπει τμήμα του σώματος και θραύσμα από τον ώμο της. Έχει σφαιρικό σώμα με ψηλό λαιμό με δύο οριζόντιες κυλινδρικές λαβές στο σώμα και μία κατακόρυφη λαβή από το χείλος στον ώμο. Φέρει γραπτό διάκοσμο από τρεις παράλληλες ταινίες στο ύψος των ώμων και δύο παράλληλες ταινίες στο σώμα του αγγείου. Στη γένεση των λαβών υπάρχει οπή.
Αποτελείται από 33 θραύσματα, από διαφορετικές ομάδες.
Οι εργασίες συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν περιλαμβάνουν λεπτομερειακή κατάσταση διατήρησης, αφαλάτωση, μηχανικό καθαρισμό, ταυτοποίηση οστράκων, στέγνωμα, συγκόλληση και τεκμηρίωση των εργασιών. Η διαδικασία της αφαλάτωσης αποτελεί το πιο χρονοβόρο στάδιο της συντήρησης. Τα θραύσματα εμβαπτίζονται σε διαδοχικά μπάνια θαλασσινού νερού – νερού δικτύου ύδρευσης –απιονισμένου νερού. Η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο γίνεται σύμφωνα με τη μέτρηση της αγωγιμότητας. Για την αφαλάτωση χρησιμοποιείται η μέθοδος της στατικής εμβάπτισης και θεωρείται πλήρης όταν οι τιμές αγωγιμότητας είναι κοντά στην τιμή της αγωγιμότητας του νερού του δικτύου ύδρευσης.
Ο καθαρισμός των θραυσμάτων (επίσης χρονοβόρος) γίνεται σε δυο στάδια. Το πρώτο στάδιο γίνεται παράλληλα με την αφαλάτωση και απομακρύνεται ο μεγαλύτερος όγκος επικαθήσεων ενώ το δεύτερο μετά τη διαδικασία ξήρανσης των θραυσμάτων. Ο καθαρισμός πραγματοποιείται εξ’ ολοκλήρου με μηχανικά μέσα . Χρησιμοποιούνται νυστέρια, καλέμι, σφυρί, κρουστικό με προσαρτημένη λάμα νυστεριού, τροχός με διάφορες φρέζες και δίσκους κοπής καθώς και κρουστικό με ακίδα. Συχνά κρίνεται απαραίτητο να δημιουργηθούν οπές με κρουστικό στις ογκώδεις επικαθίσεις, ώστε είτε με δράση του νερού, είτε με τις διαδικασίες ύγρανσης – ξήρανσης να χαλαρώσει η πρόσφυσής τους με το κεραμεικό υπόστρωμα. .
Κατά τόπους, και όπου αυτό κρίθηκε αναγκαίο, πραγματοποιήθηκε στερέωση της γραπτής διακόσμησης με αραιό διάλυμα γαλακτώματος (Primal Ac 33), δίνοντας άριστα αποτελέσματα παρά την παρατεταμένη έκθεσή τους σε υγρό περιβάλλον. Η ξήρανση των θραυσμάτων υποβοηθάται με διάλυμα αιθυλικης αλκοόλης και απιονισμένου 1:1 και τέλος με αιθυλική αλκοόλη.Η συγκόλληση των θραυσμάτων έγινε με κόλλα Paraloid B72.
Aρχικά στην επιφάνεια των θραυσμάτων αναγνωρίστηκαν ασβεστικές επικαθίσεις, που αποτελούνταν από ενασβεστιωμένα ροδοφύκη, σωλήνες πολυχαίτων, βρυόζωα, ιζήματα από εναπόθεση ανθρακικού ασβεστίου καθώς και επιστρώσεις χλωριδικής φύσεως. Σε ορισμένες περιπτώσεις οι επικαθίσεις ήταν εξαιρετικά ογκώδεις και σχημάτιζαν συσσωματώματα, αλλοιώνοντας και καλύπτοντας πλήρως την επιφάνεια των θραυσμάτων. Μετά τον καθαρισμό αποκαλύφθηκε γραπτός διάκοσμος στο ύψος του ώμου του αγγείου και στο σώμα του. Δεν πραγματοποιήθηκε αισθητικη αποκατάσταση καθώς η υποβρύχια έρευνα είναι σε εξέλιξη.
Η σημασία της συντήρησης, πέρα από τη διάσωση και αποκατάσταση του αντικειμένου, έγκειται και στη δυνατότητα της επιστημονικής αξιοποίησης του αντικειμένου (μελέτη - ανάδειξη - έκθεση).
Συντήρηση τμήματος ανοιχτού αγγείου από τη νήσο Μόδι
Οι εργασίες συντήρησης που πραγματοποιήθηκαν περιλαμβάνουν αφαλάτωση, μηχανικό καθαρισμό, ταυτοποίηση οστράκων, στέγνωμα, συγκόλληση και τεκμηρίωση των εργασιών.Για τη διαδικασία της αφαλάτωσης επιλέχθηκε η μέθοδος της στατικής εμβάπτισης. Αποτελεί χρονοβόρο στάδιο της συντήρησης. Τα θραύσματα εμβαπτίζονται σε διαδοχικά μπάνια θαλασσινού νερού – νερού δικτύου ύδρευσης –απιονισμένου νερού. Η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο γίνεται σύμφωνα με τη μέτρηση της αγωγιμότητας. Η αφαλάτωση θεωρείται πλήρης όταν οι τιμές αγωγιμότητας είναι κοντά στην τιμή της αγωγιμότητας του νερού του δικτύου ύδρευσης.
Ο καθαρισμός πραγματοποιήθηκε εξ’ ολοκλήρου με μηχανικά μέσα. Χρησιμοποιήθηκαν νυστέρια, καλέμια, σφυριά, κρουστικό με προσαρτημένη λάμα νυστεριού, τροχός με διάφορες φρέζες και δίσκους κοπής καθώς και κρουστικό με ακίδα. Συχνά κρίθηκε απαραίτητο να δημιουργηθούν οπές με κρουστικό στις ογκώδεις επικαθίσεις, ώστε είτε με δράση του νερού, είτε με τις διαδικασίες ύγρανσης – ξήρανσης να χαλαρώσει η πρόσφυσής τους με το κεραμεικό υπόστρωμα. Ο καθαρισμος έγινε σε δύο στάδια. Το πρώτο στάδιο κατά τη διαδικασία της αφαλάτωσης και το δεύτερο μετά τη διαδικασία ξήρανσης των ευρημάτων.
Η ξήρανση των θραυσμάτων υποβοηθήθηκε με διάλυμα αιθυλικής αλκοόλης και απιονισμένου 1:1 και τέλος με διάλυμα αιθυλικής αλκοόλης. Η συγκόλληση των θραυσμάτων έγινε με κόλλα Paraloid B72. Αισθητική αποκατάσταση δεν γίνεται στα συγκεκριμένα ευρήματα αφού η υποβρύχια έρευνα είναι σε εξέλιξη.
Η κατάσταση διατήρησης του σώματος των ευρημάτων σε αντίθεση με τον ογκώδη και συμπαγή επίπαγο καθιστά τις διαδικασίες συντήρησής τους χρονοβόρες και επίπονες.
Σε μικρό ποσοστό παρατηρούνται ασβεστολιθικά συσσωματώματα, στο σχηματισμό των οποίων συμμετέχουν σωλήνες πολυχαίτων, σπόγγοι, δακτυλιοσκώληκες, κοράλλια, όστρακα, πέτρες, άμμος και κελύφη άλλων οργανισμών. Οι σωλήνες πολυχαίτων που παρατηρούνται σχηματίζονται από δακτυλιοσκώληκες, της κλάσης Annelida Polychaeta, της οικογένειας Serpulidae και του γένους Pomatoceros. Αρχικά στην επιφάνεια των θραυσμάτων αναγνωρίστηκαν ασβεστικές επικαθίσεις, που αποτελούνταν από ενασβεστιωμένα ροδοφύκη, σωλήνες πολυχαίτων, βρυόζωα, ιζήματα από εναπόθεση ανθρακικού ασβεστίου καθώς και επιστρώσεις χλωριδικής φύσεως.
Η σημασία της συντήρησης, πέρα από τη διάσωση και αποκατάσταση του αντικειμένου, έγκειται και στη δυνατότητα επιστημονικής αξιοποίησης του αντικειμένου (μελέτη - ανάδειξη - έκθεση)
Συντήρηση και διαχείριση υλικού που έχει ανελκυστεί από το ναυάγιο του "Μέντωρ". Γυαλί – κεραμικό.
Στο ναυάγιο του Μέντωρα 2009 μέχρι και το 2012 έχουν πραγματοποιηθεί τρεις ερευνητικές αποστολές από την Ε.Ε.Α. Το παρακάτω κείμενο και πινάκες αφορούν το υλικό που έχει ανελκυστεί και αφορά αποκλειστικά γυάλινα και κεραμικά ευρήματα του ναυαγίου. Σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνεται το υλικό, που ανελκύστηκε από τις έρευνες της Ε.Ε.Α. και φιλοξενείται σε περιοδική έκθεση στο κτίριο του Πάσα στην Πύλο.
Η κατάσταση των αντικειμένων του "Μέντωρ" στο χώρο του ναυαγίου είναι ιδιαίτερη. Εκτός από το γεγονός του ναυάγιου και τις συνηθισμένες διεργασίες ταφής που το ακλουθούν και φθείρουν τα αντικείμενα, στην σημερινή κατάσταση του έχει συντελέσει και το παρακάτω γεγονός. Δυο χρόνια μετά την βύθιση του "Μέντωρ" ο λόρδος Έλγιν οργάνωσε την ανέλκυση των μάρμαρων από το ναυάγιο. Αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας ήταν η θραύση, αναμόχλευση και ο κατακερματισμός των αντικειμένων που δεν ήταν προς ανέλκυση. Ο κυρίως όγκος των αντικειμένων είναι ένα μεγάλο σύμπαγες συσσωμάτωμα στην πρύμη του σκάφους. Το συσσωμάτωμα αποτελούν αντικείμενα από γυαλί, μέταλλα, κεραμικά, ξύλα, λίθοι της περιοχής του ναυάγιου, απολιθώματα και αντικείμενα που συναποτελούνται από δυο ή παραπάνω υλικά (π.χ. πιστόλες). Στα παραπάνω πρέπει να προστεθούν τα προϊόντα διάβρωσης των αντικειμένων, οργανικές ύλες σε αποσύνθεση, πιθανώς μπαρούτι, τραγάνα και ασβεστιτικά απολιθώματα θαλασσίων οργανισμών.
Κατά τις ανασκαφικές περιόδους του 2009, 2011 και 2012, εκτός από την ανέλκυση των ελευθέρων αντικειμένων, ξεκίνησε και η προσπάθεια απόσπασης αντικειμένων από το συσσωμάτωμα.
Η μορφή του υλικού μετά την αφαλάτωση του, ήταν:
α)αντικείμενα ακέραια ή σχεδόν ακέραια, β)τμήματα αντικείμενων με το συσσωμάτωμα τους, γ) μεγάλες ομάδες γυάλινων θραυσμάτων διαφόρων τύπων γυαλιού μαζί με κεραμικά όστρακα.
Εργασίες συντήρησης:
Αρχικά πραγματοποιήθηκε μηχανικός καθαρισμός στα θραύσματα και τα όστρακα.
Στη συνέχεια έγινε ο πρώτος διαχωρισμός του υλικού στις παρακάτω κατηγορίες:
1)Γυαλί. Το γυαλί διαχωρίστηκε ανά κατηγορίες ανάλογα με το χρώμα του σε :α) Πράσινο διάφανες γυαλί,
β) Ανοιχτό πράσινο διάφανες γυαλί, γ) Άχρωμο διάφανες γυαλί, δ) Μπλε διάφανες γυαλί, ε) Μαύρο γυαλί,
στ) Λευκό αδιαφανές γυαλί (οπαλίνα), ζ) Γαλάζιο αδιαφανές γυαλί (οπαλίνα), και η) Γαλαζοπράσινο αδιαφανές γυαλί (οπαλίνα).
2)Κεραμικό. Το κεραμικό διαχωρίστηκε σε δυο κατηγορίες: α)λευκή και γαλάζια πορσελάνη. β) λοιπή κεραμική. Στον πρώτο διαχωρισμό διατηρήθηκε η ομαδοποίηση της παράδοσης και στη συνεχεία διερευνήθηκαν οι ομάδες παράδοσης για συνανήκοντα, συγκολούμενα θραύσματα/ όστρακα. Κατόπιν ενοποιηθήκαν οι ομάδες παράδοσης στις παραπάνω κατηγορίες και συνέχισε η διερεύνηση.
Τα συσσωματώματα καθαριστήκαν. Κατά την διάρκεια καθαρισμού των συσσωματωμάτων πρόεκυψαν τα παρακάτω αντικείμενα: 1)αργυρό νόμισμα των ελληνιστικών χρόνων, 2) πτυσσόμενο εγχειρίδιο, 3) σιδερένια μπάλα κανονιού, 4) δυο ακέραια φιαλίδια το ένα με γυάλινο πώμα το άλλο με ξύλινο, 5)τρία μεταλλικά καρφιά, 6) ένα ποτήριον σε ποσοστό διατήρησης πάνω από το 70% και δυο τμήματα άλλων ποτηριών όλα από άχρωμο διάφανες γυαλί, 7)τρεις βάσεις φιαλών , 8)λαιμός φιάλης και βάση αγγείου από γαλάζιο αδιαφανές γυαλί (οπαλίνα), 9) θραύσματα γυαλιών και όστρακα κεραμικών.
Μετά τον καθαρισμό τους και την συγκόλληση τους τα γυάλινα και κεραμικά ευρήματα εντάχτηκαν στις ομάδες που αναφέρονται παραπάνω. Παρατηρήθηκε ότι στα αντικείμενα, που καθαριστήκαν από τα συσσωματώματα σε ελεγχόμενο χώρο και όχι στο τόπο της ανασκαφής υπήρχε η δυνατότητα να συλλεχτούν και κατόπιν να συγκολληθούν και τα μικρότερα θραύσματα υάλου, που η περισυλλογή τους σε συνθήκες υποβρύχιας ανασκαφής είναι πολύ δύσκολη, αν όχι αδύνατη.
Οι συγκολλήσεις πραγματοποιηθήκαν με την χρήση PARALOID B72 και λωρίδων “ magic tape”. Το αποτέλεσμα της διερεύνησης και των συγκολλήσεων ήταν από τον αριθμό των 2816 θραυσμάτων να συγκολληθεί το 19.4%. Η ανασκαφή στο ναυάγιο του "Μέντωρ" είναι συνεχιζόμενη και αναμένεται πληθώρα θραυσμάτων και όστρακων που θα συμπληρώσουν τα ήδη υπάρχοντα αντικείμενα. Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο δεν έγιναν δελτία συντήρησης ανά αντικείμενο. Δελτία συντήρησης ανά αντικείμενο θα κατατεθούν μετά το πέρας της ανασκαφής και την εξέταση του υλικού που θα προκύψει.
Θησαυρός νομισμάτων από το Ναυάγιο της Σύρνας
Η επιλογή της μεθόδου συντήρησης έγινε με άξονα την προσπάθεια διατήρησης της αρχικής επιφάνειας όπου αυτή σώζεται καθώς και του στρώματος αργύρου στις περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατό. Έτσι ο σκοπός είναι η διατήρηση και ανάδειξη του στρώματος προϊόντων διάβρωσης ή της επιφάνειας μετάλλου όπου σώζονται οι περισσότερες λεπτομέρειες και η σταθεροποίηση του στρώματος αυτού έτσι ώστε να αποφευχθεί η περαιτέρω διάβρωσή του. Η μέθοδος συντήρησης που επιλέχθηκε είναι συνδυασμός χημικού και μηχανικού καθαρισμού. Με αυτό τον τρόπο είναι δυνατή η απομάκρυνση των προϊόντων διάβρωσης, τα οποία έχουν μεγαλύτερη σκληρότητα από το μέταλλο και η ανάδειξη των λεπτομερειών της παράστασης που διατηρούνται, αποφεύγοντας την χάραξη του μετάλλου και την απώλεια υλικού από την επιφάνεια.
Η επιλογή των διαλυμάτων που χρησιμοποιήθηκαν έγινε κατά περίπτωση ανάλογα με τα προϊόντα διάβρωσης. Για την διάλυση των σκληρών πράσινων κρουστών και των λευκών εξανθίσεων αλάτων έγινε χρήση μυρμικικού οξέος 20% κ.ο. σε νερό. Για την περίπτωση του χλωριούχου αργύρου χρησιμοποιήθηκε διάλυμα θειοθειικού αμμωνίου 15% κ.β. σε νερό, ενώ για το μωβ κρυσταλλικό βρωμιούχο και ιωδιούχο προϊόν του αργύρου έγινε χρήση silver dip (διάλυμα θειουρίας και μυρμικικού οξέως). Σε κάθε περίπτωση η εφαρμογή έγινε ελεγχόμενα με τη χρήση κομπρέσας και τα χημικά διαλύματα εφαρμόστηκαν είτε μεμονωμένα είτε σε συνδυασμό.
Στη συνέχεια η απομάκρυνση των προϊόντων έγινε μηχανικά με τη χρήση βελόνας, νυστεριού και υαλόβουρτσας κάτω από στερεομικροσκόπιο σε μεγάλη μεγέθυνση. Ακολούθησαν πλύσεις με απιονισμένο νερό και ξήρανση σε μπάνιο ακετόνης. Στις περιπτώσεις που παρατηρήθηκε ενεργός διάβρωση έγινε σταθεροποίηση του νομίσματος με εμβάπτιση σε διάλυμα βενζοτριαζόλης 3% κ.β. σε αιθανόλη. Για την περαιτέρω προστασία των νομισμάτων εφαρμόστηκε βερνίκι paraloid B72 8% σε ακετόνη.
Η συντήρηση των νομισμάτων του θησαυρού της Σύρνας κατέστησε δυνατή την εμφάνιση των λεπτομερειών στην επιφάνειά τους, έτσι ώστε να είναι εφικτή η ανάγνωση τους και η μελέτη των παραστάσεων, γεγονός που ήταν αδύνατο στην πρότερη κατάστασή τους. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα σημαντικό θησαυρό και έναν από τους μεγαλύτερους σε αριθμό νομισμάτων στη Μεσόγειο. Τα νομίσματα που έχουν συντηρηθεί εμφανίζουν 13 διαφορετικούς αυτοκράτορες, συχνά με πολλές διαφορετικές κοπές.
Η αρχική επιφάνεια των νομισμάτων δεν διατηρείται σε όλες τις περιπτώσεις και η επιφάνεια εμφανίζεται πορώδης με πολλές μικρές κοιλότητες και απώλεια υλικού ιδιαίτερα στις περιφέρειες. Στις περιοχές που σώζεται το στρώμα αργύρου η επιφάνεια είναι λεία. Σε κάποιες περιπτώσεις παρατηρούνται ρηγματώσεις και σπασίματα, ενώ συχνά η επιφάνεια είναι κρακελαρισμένη. Η μηχανική αντοχή των νομισμάτων και η κατάσταση διατηρησης τους χαρακτηρίζεται μέτρια κατά μέσο όρο. Σε αρκετές περιπτώσεις παρατηρείται ορυκτοποίηση του υλικού στην επιφάνεια και την περιφέρεια, γεγονός που μειώνει την μηχανική αντοχή τους.
Μετά τη συντήρηση η επιφάνεια των νομισμάτων εμφανίζεται σταθερή και είναι εμφανείς οι λεπτομέρειες του αναγλύφου. Ο αριθμός των συντηρημένων νομισμάτων είναι ικανός για να δώσει μια συνολική εικόνα του θησαυρού στους μελετητές του.
Συντήρηση ανασκαφικών ευρημάτων Μονής Ζυγού. Μαρμαροθετήματα - τοιχογραφίες - επιτοίχια κονιάματα - ανασκαφικά ευρήματα.
Συνεργείο της 10ης Εφορείας βυζαντινών αρχαιοτήτων ανέλαβε τη συντήρηση των μαρμαροθετημάτων του καθολικού της μονής του Ζυγού, και πιο συγκεκριμένα αυτών που βρίσκονται στη λιτή, το νάρθηκα και στο βόρειο παρεκκλήσιο.
Ταυτόχρονα γίνονται συντηρήσεις-στερεώσεις των τοιχογραφιών και των επιτοιχίων κονιαμάτων του καθολικού, καθώς και συγκολλήσεις των μαρμάρινων αρχιτεκτονικών μελών.
Κατά το 2001 πραγματοποιήθηκαν εργασίες στερέωσης κονιαμάτων στο καθολικό και συντήρηση κεραμικών ευρημάτων.
01/01/2010 -
Πόρος, Αττικής
Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Συμεωνίδου Σμαράγδα
ΤΕ Συντηρητών
Παϊζη Δέσποινα, Παπανίκου Σπυριδούλα
Συντηρήτριες έργων τέχνης και αρχαιοτήτων
Βιβλιογραφία:
Florian, E.M-L, The Underwater Enviroment, in Concervation of Marine Archaelogical Objects. Pearwon, C., 1987
Pearson, C.1987:Conservasion of Ceramics Glass and Stone in The conservation of marine Archaeological Obiects., C. Pearson (ed) Butterworths, 1987, London, 253-267
Λαμπρόπουλος, Β. 1993 Κεραμεικά: Τεχνολογία, Διάβρωση και Συντήρηση Αθήνα, Αθήνα, 1993
Σαραμαντή Θ. Μωρϊτου, Α. 1994: Η Συντήρηση των κεραμεικών ευρημάτων του ναυαγίου του Δοκού. Ενάλια, τόμος ΙΙΙ, ΤΕΎΧΗ 3/4,, 1991, σελ. 32-40
, Cronyn, J.M., The Elements of Archaeological Conservation, Routledge, London, 1990
2
01/01/2009
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Συμεωνίδου Σμαράγδα
ΤΕ Συντηρητών
Παΐζη Δέσποινα, Παπανίκου Σπυριδούλα
Συντηρήτριες έργων τέχνης και αρχαιοτήτων
Βιβλιογραφία:
Pearson, C.1987:Conservasion of Ceramics Glass and Stone in The conservation of marine Archaeological Obiects., C. Pearson (ed) Butterworths, 1987, London, 253-267
Λαμπρόπουλος, Β. 1993 Κεραμεικά: Τεχνολογία, Διάβρωση και Συντήρηση Αθήνα, Αθήνα, 1993
Σαραμαντή Θ. Μωρϊτου, Α. 1994: Η Συντήρηση των κεραμεικών ευρημάτων του ναυαγίου του Δοκού. Ενάλια, τόμος ΙΙΙ, ΤΕΎΧΗ 3/4,, 1991, σελ. 32-40
, Cronyn, J.M., The Elements of Archaeological Conservation, Routledge, London, 1990
01/01/2013 -
Αθήνα, Αττικής
Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Σμαράγδα Συμεωνίδου
ΤΕ Συντηρητών
'Αγγελος Τσομπανίδης
ΔΕ Συντηρητών - Καταδυόμενων
4
01/01/2012 -
Νoτιοανατολικό Αιγαίο, Δωδεκανήσου
Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Σμαράγδα Συμεωνίδου
ΤΕ Συντηρητών
Αντιγόνη Λεάκου
Συντηρήτρια ΤΕ
Βιβλιογραφία:
Stabolov, T, The Corrosion and Conservation of Metalic Antiquities and Works of Art, Central Research Laboratory for Objects and Science, Amsterdam,, 1985
, Cronyn, J.M., The Elements of Archaeological Conservation, Routledge, London, 1990
, Selwin, L., Metals and Corrosion, Canadian Conservation Institute, Canada, 2004
, Bertholon, R., Relier, C., “Les Metaux Archaeologic”, στο Berducou, M., C. ( επιμ. ), La conservation en Archaeologie, Paris,, Masson, 1990, pp. 163-221
, Horie, C.,V., Materials for Conservation , Oxford,, Butterworth-Heinemann, 1987
5
01/01/1990 -
Ουρανούπολη, Χαλκιδικής
Επιστημονικοί Υπεύθυνοι:
Ιωακείμ Αθ. Παπαγγελος
Αρχαιολόγος
