Πρόκλος ὁ Διάδοχος, φιλόσοφος νεοπλατωνικός,ἐγένετο ἐν Κωνσταντινουπόλει
τῶι ἔτει 412 μετὰ τὴν Χριστοῦ γενετήν,ἐτελεύτησε τῶι ἔτει 485 ἐν Ἀθήναις.
Ο Νεοπλατωνικός φιλόσοφος έζησε από τις 8 Φεβρουαρίου 412 ως 17 Απριλίου 485 μ Χ.
Ο Έλληνας φιλόσοφος καταγόταν από την Λυκία (Πρόκλος ο Λύκιος) και ήταν ένας από τους τελευταίους αντιπροσώπους της αρχαίας ελληνικής σοφίας. Γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη.
Άσκησε καθοριστική επιρροή στους αργότερα φιλοσόφους χριστιανούς Έλληνες και Λατίνους καθώς και στην Ισλαμική σκέψη.
Τα έργα του Πρόκλου που είναι γνωστά και έχουν διασωθεί είναι τα εξής :
Τα έργα του Πρόκλου που είναι γνωστά και έχουν διασωθεί είναι τα εξής :
- Σχόλια στον Πλατωνικό Τίμαιο
- Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Κρατύλο του Πλάτωνα
- Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας
- Στοιχείωσις Θεολογική
- Περί των δέκα προς την πρόνοιαν απορρημάτων
- Περί προνοίας και ειμαρμένης
- Περί της των κακών υποστάσεως
- Σχόλια στο Πρώτο Βιβλίο του Ευκλείδη
- Σχόλια στα Εργα και Ημέρες του Ησιόδου
- Υποτύπωσις Αστρονομικών Υποθέσεων
- Υποτύπωσις Φυσική
- Σφαίρα
- Περί της Ιερατικής Τέχνης
- Παράφρασις εις την Πτολεμαίου Συγγραφή
- Εις την Τετράβιβλον Πτολεμαίου εξήγησις
- Περί αιδιότητος Κόσμου ( το διασώζει ο Φιλόπονος στο «Κατά Πρόκλου» )
- Εις το Πρώτον και το Δεύτερον της Νικομάχου Αριθμητικής εισαγωγής ( αρχικά είχε αποδοθεί στον Φιλόπονο)
Διασώζονται επίσης αποσπάσματα σε σχόλια στα Χαλδαικά Λόγια, στις Εννεάδες του Πλωτίνου και στα Χρυσά Επη του Πυθαγόρα καθώς και επτά Λειτουργικοί Υμνοι που συνέθεσε στον Ηλιο, την Αφροδίτη, τις Μούσες, σε όλους τους θεούς, στην Λύκια Αφροδίτη, στην Εκάτη, στον Ιανό και την Αθηνά.-
ΥΜΝΟΣ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ
Επάκουσέ μου εσύ του Διός τ' αστραποφόρου κόρη,
π' απο την άκρη κορυφή πήδησες του Πατρός σου,
ανδρόψυχη, ολοδύναμη, με τη βαριά σου ασπίδα,
ω Τριτογένεια Παλλάς, με το χρυσό σου κράνος,
επάκουσε και πρόθυμη τον ύμνο, σεμνή, δέξου
να μην αφήσεις να χαθεί η ευχή μου στους ανέμους!
Σύ, π' άνοιξες τα θεϊκά προπύλαια της σοφίας
και των Γιγάντων πάτησες το θεομάχον έθνος,
που την ορμήν εξέφυγες του πυρωμένου Ηφαίστου
και το χρυσόν εφύλαξες δεσμό της παρθενιά σου
που την καρδιάν εγλίτωσες ανέγγιχτη του Βάκχου
την ώρα που τον έσφαζαν τα χέρια των Τιτάνων,
στους ουρανούς την έφερες και του Πατρός την πήγες
για ν' αναζήσει ο Διόνυσος απ' την Σενμέλη βρέφος
κατά την άρρηκτη βουλή του Διός ξανά στον κόσμο
που το πελέκι σου έκοψε Τιτανικά κεφάλια
και την γενεάν αφάνισες της σκοτεινής Εκάτης
κι ύψωσες κράτος αρετών, που τους θνητούς υψώνουν,
που την ζωήν εστόλισες με χίλιων λογιών τέχνες
κι έβαλες μέσα στην ψυχήν νοερή δημιουργία
σύ, που όρισες τον υψηλό της Ακροπόλεως λόφο
της υπερτάτης σύμβολο, Παρθένα, κορυφής σου,
κι αγάπησες γη γόνιμη, τη μάνα των βιβλίων,
κι απέκρουσες τον όσιο του πατραδέλφου πόθο
και τ' όνομά σου χάρισες στη χώρα και τον νού σου
και βλάστησες της θεϊκής φιλονικίας σημάδι
στους επιγόνους την ελιά κατάγυρα του λόφου,
άμα σφοδρό με την βουλή του Ποσειδώνος ήρθε
το κύμ' απο την θάλασσα τους Αθηναίους να πνίξει
καιμε πολύφλοισβα νερά παράσυρνε τα πάντα
άκου, θεά μου, που όλο φως το πρόσωπό σου αστράφτει,
δώσ' μου μακάριον άραγμα ση γη, που παραδέρνω!
δώσ' της ψυχής μου φως αγνό απο τα θεία σου λόγια,
σοφία δώσ' μου κι έρωτα! και φύσησέ μου τόσο
και τέτοιο μένος, που απ' εδώ, της γης απο τους κόλπους,
να πάω ψηλά στον Όλυμπο, το κράτος του Πατρός σου!
Κι αν με βαρύνει της ζωής καμιά φρικτή αμαρτία,
-γιατί το ξέρω πως πολλοί μισούν με, άλλος γι άλλο
λάθος βαρύ π' απ' το μωρό μυαλό μου έχω αμαρτήσει,-
συγχώρησέ με, σώτειρα μειλίχια, μη μ' αφήσεις
να γίνω φοβερών ποινών βορά και περιγέλιο,
στους κάμπους άφετος γιατί δικός σου λέω πως είμαι!
Ώ δώσ' μου υγειά στα μέλη μου, σταθερά να' ν' κι ακμαία
και τα κοπάδια απόδιωξε των σαρκοβόρων νόσων!
Βασίλισσα ικετεύω σε, τ' αθάνατό σου χέρι
την ζοφερή κακομοιριά των πόνων μου ας δαμάσει
και στο ταξίδι της ζωής γαλήνιο δώσ' μου αγέρι,
γάμο, παιδιά, πλούτη τιμή, μακάριαν ευφροσύνη,
πειθώ, νούν επιδέξιο, γλυκόλογη φιλίαν,
για τους εχθρούς μου δύναμη, μες στους πολλούς πρωτεία.
Άκου, βασίλισσ' άκου με, μ΄ευχές έρχομαι τόσες,
τι σ' έχω ανάγκη μόν εσύ καλόβουλο αυτί τείνε!
(Μετάφραση:
Σιμ. Μενάρδος)\
Ο Φιλόσοφος Πρόκλος και η Ασκληπιγένεια
Ο Νεοπλατωνικός φιλόσοφος Πρόκλος υπήρξε ένας από τους τελευταίους της Αθηναϊκής Σχολής , και ο κυριότερος εκπρόσωπός της . Γεννήθηκε το 412 μ.Χ. στην Κωνσταντινούπολη , και καταγωγή είχε από τη Λυκία της Μ . Ασίας . Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια και την Αθήνα , στην αρχή Ρητορική , αργότερα Φιλοσοφία και Μαθηματικά . Δάσκαλοί του υπήρξαν ο Ολυμπιόδωρος και ο μαθηματικός Ήρωνας . Μέχρι το θάνατό του , το 485 μ.Χ., ήταν διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας στην Αθήνα που , ως γνωστό , έκλεισε ο Αυτοκράτορας Ιουστινιανός (529 μ.Χ.) με διάταγμα που απαγόρευε τη διδασκαλία της φιλοσοφίας .
Ο Πρόκλος ήταν βαθύτατα θρησκευτικός, εσωτεριστής , οραματιστής αλλά και φιλάνθρωπος με κοινωνική δράση . Υπήρξε πολυγραφότατος . Το έργο του αποτελείται από μελέτες της Πλατωνικής μεταφυσικής , φιλοσοφικές έρευνες , καθώς και από μία συνοπτική μελέτη της ελληνικής λογοτεχνίας . Ακόμη , έγραψε ύμνους στους αρχαίους θεούς . Αναγνώριζε πως , μέσα από τους θρησκευτικούς ύμνους (ελλην . ρίζα υμν = δεσμ ός , σύνδεσμος ), ο φιλόσοφος εγείρει τη θεϊκή φύση και ανοίγει το δρόμο προς την τελείωση , και στη συνέχεια τη θέωση .
Ένα από τα κυριότερα έργα του είναι η "Στοιχείωση Θεολογική ". Σε αυτό πραγματεύεται τη μεταφυσική διάρθρωση του Όντος . Συγκεκριμένα , λέει ότι :
- Καθετί που μετέχει στο ΕΝ, είναι και ένα , και όχι μείον ένα .
- Καθετί που γίνεται ένα , γίνεται ένα από τη συμμετοχή τους στο ΕΝ.
- Καθετί που είναι ενωμένο , είναι διαφορετικό από το ΕΝ καθεαυτό .
- Κάθε πλήθος έπεται του Ενός .
Η καινοτομία του Πρόκλου βρίσκεται στην εισαγωγή της μεταφυσικής των ΕΝΑΔΩΝ.
Όπως ο Νους αποτελείται από Νόες και η Ψυχή από ψυχές , έτσι και το ΕΝ αποτελείται από ΕΝΑΔΕΣ . Οι ΕΝΑΔΕΣ είναι κατώτερες του Ενός , αλλά ανώτερες του Νου .
Πέρα , όμως, από το θεωρητικό υπόβαθρο , ο Πρόκλος πιστεύει στη θρησκευτική πρακτική . Έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις θεουργικές ιεροτελεστίες , την αστρολογία και την ανάκληση θεών. Στο έργο του "Θεολογούμενα Πλάτωνος " ορίζει τη θεουργία ως δύναμη υψηλότερη από κάθε ανθρώπινη σοφία , που περιέχει όλα τα αγαθά της μαντικής , τις καθαρτήριες δυνάμεις της μύησης , και γενικά τις λειτουργίες κάθε κατοχής .
Σύμφωνα με τον Πρόκλο , η θεουργία βοηθά τους πιστούς να ξεφύγουν από την ειμαρμένη, να ανέλθουν μέχρι το νοητό πυρ και να εξασφαλίσουν την αθανασία της ψυχής . Στη θεουργία γινόταν , ακόμα , χρήση μαγικών αγαλματιδίων . Είχαν προέλευση στην πρωτόγονη πίστη ότι υπάρχει μια αλληλεπίδραση , μια φυσική συμπάθεια που ενώνει μυστικά το πρωτότυπο με την εικόνα , δηλαδή το Θεό με την υλική αναπαράστασή του . Αυτή την αντίληψη φαίνεται ότι υιοθέτησε ο χριστιανισμός με τις χειροποίητες και θαυματουργές εικόνες του .
Στη θεουργία ο Πρόκλος μυήθηκε από την Ασκληπιγένεια , την κόρη του Πλούταρχου του Αθηναίου , που ήταν επικεφαλής της Ακαδημίας Αθηνών, και είχε μυήσει σε βάθος την κόρη του στα μυστικά της θεουργίας . Η Ασκληπιγένεια τού αποκάλυψε τις παλαιές μυστηριακές τελετές (τα ιερά "όργια") και τη χαλδαϊκή μαγεία .
Μόνο αυτή είχε αυτές τις γνώσεις από τότε που πέθανε ο πατέρας της . Μετά τη μαθητεία κοντά της , ο Πρόκλος απέκτησε την ικανότητα να βλέπει θεία οράματα , να προκαλεί βροχή, ακόμη και να θεραπεύει ανίατες ασθένειες . Η Ασκληπιγένεια συνέχισε να διδάσκει ακόμη και όταν ο φιλόσοφος Μαρίνος διαδέχθηκε τον Πρόκλο . Παράλληλα συνεργαζόταν με αρκετές άλλες γυναίκες για τη συνέχιση της Σχολής .
Δάσκαλος του Πρόκλου υπήρξε και ο διάδοχος του Πλούταρχου στην Ακαδημία , ο Συριανός , με τον οποίο συνδέθηκε με μεγάλη φιλία . Σώζεται επιτύμβιο επίγραμμα όπου μαρτυριέται η ευγνωμοσύνη του Πρόκλου για τη διδασκαλία που δέχθηκε από τον Συριανό . Θα ήθελα να τελειώσω με τα λόγια αυτού του επιγράμματος που έγραψε ο ίδιος ο Πρόκλος :
"Πρόκλος εγώ υπήρξα Λύκιος στην καταγωγή , αυτόν που ο Συριανός έθρεψε εδώ με τη διδασκαλία του ως διάδοχό του . Αυτό ς ο κοινός τάφος δέχθηκε τα σώματα και των δύο , κι είθε να λάχει και στις ψυχές τους τόπος κοινός".
 |
| Σημ.- Η τριδιάστατη αναπαράσταση αφορά τον 5 ο αιώνα π.Χ. και όχι την εποχή του Πρόκλου |
Περί το Πρόκλου “Αλήθεια, αν δεν ερχόσουν θα έκλεινα».
ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟ
Με τα λόγια αυτά απευθύνθηκε ο φύλακας της Ακρόπολης των Αθηνών στον Πρόκλο, όταν εκείνος ανέβηκε στην Ακρόπολη για να προσκυνήσει, (... «...ο δε εξαναστάς και προσκυνήσας επί την πόλιν επορεύετο...»δεν έχει την σημερινή έννοια η λέξη όπου το προσκυνώ έχει ταυτιστεί ενδεχομένως με την χριστιανική γονυκλισία ) την στιγμή που εκείνος επρόκειτο να κλειδώσει τις πόρτες λίγο πριν φύγει.
Και τα λόγια αυτά αποδείχθηκαν προφητικά μιας και ο Πρόκλος, ο οποίος έγινε και ο Διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποτελεί μια μεγάλη μορφή της Ελληνικής Φιλοσοφίας, ο οποίος σε εποχές δύσκολες κατόρθωσε να καταγράψει και να διασώσει ένα σημαντικότατο έργο και να εκπληρώσει την αποστολή που, κατά τον βιογράφο του Μαρίνο, (Σ.Α.-Μαρίνος ο Νεαπολίτης )του είχε αναθέσει η ίδια η θεά Αθηνά.
Είτε αυτό είναι αλήθεια, είτε αυτό αποτελεί υπερβολή του βιογράφου του Μαρίνου, εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται ότι σίγουρα δεν απέχει και πολύ από την πραγματικότητα, μιας και ο Πρόκλος μας παρέδωσε ένα σημαντικότατο έργο, το οποίο αποτελεί θησαυρό για τους μελετητές της Ελληνικής Φιλοσοφίας, και το οποίο μας δίνει την απόδειξη ότι η Ελληνική Φιλοσοφία αποτελεί επιστήμη και μάλιστα σε εκπληκτική ταύτιση με τις ανακαλύψεις και προσεγγίσεις της σύγχρονης Φυσικής μιας και εκεί αναγνωρίζουμε και ταυτοποιούμε, έκπληκτοι μάλιστα, έννοιες όπως τη θεωρία της σχετικότητας, την έννοια του χωροχρονικού συνεχούς, την φύση της σκοτεινής ύλης και της σκοτεινής ενέργειας , ότι το σύμπαν είναι ένα ολογραφικό φράκταλ, την λογική για την ύπαρξη των πολλαπλών συμπάντων και άλλα.
Ο Πρόκλος τελικά, κατέγραψε και διέσωσε πολλά από αυτά που εδιδάσκοντο μέσα στην Ακαδημία και που δεν είχαν μέχρι τότε καταγραφεί και που ο Αριστοτέλης τα είχε ονομάσει « Άγραφα Δόγματα».
Τιμώντες λοιπόν την επέτειο της γέννησης του Πρόκλου που είναι την 8η Φεβρουαρίου, (Σ.Α.-όταν γράφτηκε αυτό το πόνημα) όπως προκύπτει από το ωροσκόπιο της γέννησης του που μας παραδίδει ο Μαρίνος, ας καταγράψουμε πολύ συνοπτικά κάποια γεγονότα από την ζωή του Πρόκλου.
Οι όποιες παραπομπές στο έργο του βιογράφου του Μαρίνου, προέρχονται από τις εκδόσεις Κάκτος, για τις οποίες οφείλουμε να αποδώσουμε χάριτες και ευγνωμοσύνη μιας και μας παρέδωσαν το σύνολο του έργου του Πρόκλου ( πάνω από 40 τόμους ) αφ’ενός μεν ως συμβολή στην προσπάθεια των Ελλήνων μελετητών να προσεγγίσουν σε βάθος την Ελληνική Φιλοσοφία, αφ’ετέρου δε ως ασπίδα απέναντι στους διάφορους περιφερόμενους επιτηδείους που αυτοπαρουσιαζόμενοι ως δάσκαλοι και προσπαθώντας να ικανοποιήσουν προσωπικά συμπλέγματα και φιλοδοξίες, παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη και παραποιημένη προσωπική εκδοχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας και ιδιαιτέρως της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής γραμμής.
Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου την 8η Φεβρουαρίου του 412 Κ.Ε.(μ.Χ.) Καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια της Λυκίας. Όταν έγινε έφηβος, πήγε για σπουδές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου κατ’αρχήν ασχολήθηκε με την ρητορική και στην συνέχεια με την φιλοσοφία με δασκάλους τον Ολυμπιόδωρο και τον μαθηματικό ¨Ηρωνα.
Σε ηλικία 20 περίπου ετών μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Φοιτά στην Πλατωνική Ακαδημία με διευθυντή τον Πλούταρχο τον Αθηναίο και ακολούθως με τον Συριανό , τον οποίο και διαδέχεται στην διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποκτώντας για τον λόγο αυτό, το προσωνύμιο Διάδοχος.
Κατά τον Μαρίνο, ο Πρόκλος είχε εξαιρετικά καλή κατάσταση των αισθήσεων και μάλιστα «της όρασης και της ακοής που έχουν δωριθεί από τους θεούς στους ανθρώπους για την φιλοσοφία και την καλή ζωή» ( υπονοώντας έτσι την δυνατότητα διόρασης και διακοής), σωματική δύναμη. είχε καλή μνήμη, ήταν φιλομαθής, γενναιόδωρος ευχάριστος, φίλαλήθης, δίκαιος, ανδρείος και σώφρων.
Η σχέση του με την θεά Αθηνά αρχίζει από την παιδική του ηλικία μιας και γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου του οποίου πολιούχος ήταν η Αθηνά.
« Τον υποδέχεται και σχεδόν τον γεννά η πολιούχος θεά του Βυζαντίου, η οποία υπήρξε τότε η αιτία της ύπαρξης του, καθώς γεννήθηκε στην πόλη της, και αργότερα φρόντισε για την καλή του κατάσταση, όταν πλέον έφτασε στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Γιατί αυτή εμφανιζόμενη στο όνειρο του, τον καλούσε στην φιλοσοφία. Για αυτό πιστεύω σε αυτόν υπήρξε και μεγάλη οικειότητα με την θεά, ώστε και με εξαίρετο τρόπο να πραγματοποιεί τα μυστήρια της και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό να ακολουθεί τις επιταγές της » μας λέει ο Μαρίνος.
Μεταβαίνοντας στην Αλεξάνδρεια και θέλοντας να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του σαν δικηγόρος, σπούδασε δίπλα στον σοφιστή Λεωνά και στον γραμματικό Ωρίωνα.
Μετά από ένα πολύ σύντομο ταξίδι στο Βυζάντιο, όπου και είδε σε όνειρο την θεά Αθηνά να τον προτρέπει να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια σπούδασε κοντά στον φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο και στον μαθηματικό Ηρωνα.
Όταν πια αισθάνθηκε ότι ήλθε η ώρα, ταξίδεψε στην Αθήνα, υπακούοντας στο όραμα και την προτροπή της θεάς Αθηνάς που είχε όταν ταξίδεψε στο Βυζάντιο.
« Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά » μας τονίζει ο Μαρίνος, σημειώνοντας έτσι την σπουδαιότητα της αποστολής που είχε ανατεθεί στον Πρόκλο και που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται.
Η πρώτη επαφή του ήταν με τον Συριανό, ο οποίος και τον σύστησε στον Πλούταρχο τον γιο του Νεστορίου.
Εκείνος, διακρίνοντας την αγάπη και την έφεση του Πρόκλου για την φιλοσοφία , παρόλη την μεγάλη του ηλικία, αφιέρωσε πολύ χρόνο στην εκπαίδευση του, μετά δε από δύο χρόνια που πέθανε, την διδασκαλία του την ανέλαβε ο καινούργιος πλέον διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο Συριανός. Η εξέλιξη του Πρόκλου ήταν ραγδαία.
« Και αυτός εφαρμόζοντας άγρυπνη εξάσκηση και φροντίδα νύχτα-μέρα και καταγράφοντας συνοπτικά και με κριτικό πνεύμα όσα συζητούσαν, τόσο πολύ προόδευσε σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε όταν ήταν είκοσι οκτώ χρονών, έγραψε και πολλά άλλα και τα γλαφυρά και γεμάτα με επιστημονική γνώση υπομνήματα στον Τίμαιο »
Το έργο του Πρόκλου ήταν πολύ δύσκολο, διότι εκτός από τα εξεζητημένα θέματα της Φιλοσοφίας που διαπραγματευόταν, είχε να αντιμετωπίσει και την πνευματική παρακμή και τον σκοταδισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αθήνα.
Ο Πρόκλος τελικά, κατέγραψε και διέσωσε πολλά από αυτά που εδιδάσκοντο μέσα στην Ακαδημία και που δεν είχαν μέχρι τότε καταγραφεί και που ο Αριστοτέλης τα είχε ονομάσει « Άγραφα Δόγματα».
Τιμώντες λοιπόν την επέτειο της γέννησης του Πρόκλου που είναι την 8η Φεβρουαρίου, (Σ.Α.-όταν γράφτηκε αυτό το πόνημα) όπως προκύπτει από το ωροσκόπιο της γέννησης του που μας παραδίδει ο Μαρίνος, ας καταγράψουμε πολύ συνοπτικά κάποια γεγονότα από την ζωή του Πρόκλου.
Οι όποιες παραπομπές στο έργο του βιογράφου του Μαρίνου, προέρχονται από τις εκδόσεις Κάκτος, για τις οποίες οφείλουμε να αποδώσουμε χάριτες και ευγνωμοσύνη μιας και μας παρέδωσαν το σύνολο του έργου του Πρόκλου ( πάνω από 40 τόμους ) αφ’ενός μεν ως συμβολή στην προσπάθεια των Ελλήνων μελετητών να προσεγγίσουν σε βάθος την Ελληνική Φιλοσοφία, αφ’ετέρου δε ως ασπίδα απέναντι στους διάφορους περιφερόμενους επιτηδείους που αυτοπαρουσιαζόμενοι ως δάσκαλοι και προσπαθώντας να ικανοποιήσουν προσωπικά συμπλέγματα και φιλοδοξίες, παρουσιάζουν μια διαστρεβλωμένη και παραποιημένη προσωπική εκδοχή της Ελληνικής Φιλοσοφίας και ιδιαιτέρως της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής γραμμής.
Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου την 8η Φεβρουαρίου του 412 Κ.Ε.(μ.Χ.) Καταγόταν από μια πλούσια οικογένεια της Λυκίας. Όταν έγινε έφηβος, πήγε για σπουδές στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου, όπου κατ’αρχήν ασχολήθηκε με την ρητορική και στην συνέχεια με την φιλοσοφία με δασκάλους τον Ολυμπιόδωρο και τον μαθηματικό ¨Ηρωνα.
Σε ηλικία 20 περίπου ετών μεταβαίνει στην Αθήνα, όπου εγκαθίσταται μόνιμα. Φοιτά στην Πλατωνική Ακαδημία με διευθυντή τον Πλούταρχο τον Αθηναίο και ακολούθως με τον Συριανό , τον οποίο και διαδέχεται στην διεύθυνση της Πλατωνικής Ακαδημίας, αποκτώντας για τον λόγο αυτό, το προσωνύμιο Διάδοχος.
Κατά τον Μαρίνο, ο Πρόκλος είχε εξαιρετικά καλή κατάσταση των αισθήσεων και μάλιστα «της όρασης και της ακοής που έχουν δωριθεί από τους θεούς στους ανθρώπους για την φιλοσοφία και την καλή ζωή» ( υπονοώντας έτσι την δυνατότητα διόρασης και διακοής), σωματική δύναμη. είχε καλή μνήμη, ήταν φιλομαθής, γενναιόδωρος ευχάριστος, φίλαλήθης, δίκαιος, ανδρείος και σώφρων.
Η σχέση του με την θεά Αθηνά αρχίζει από την παιδική του ηλικία μιας και γεννήθηκε στην πόλη του Βυζαντίου του οποίου πολιούχος ήταν η Αθηνά.
« Τον υποδέχεται και σχεδόν τον γεννά η πολιούχος θεά του Βυζαντίου, η οποία υπήρξε τότε η αιτία της ύπαρξης του, καθώς γεννήθηκε στην πόλη της, και αργότερα φρόντισε για την καλή του κατάσταση, όταν πλέον έφτασε στην παιδική και την εφηβική ηλικία. Γιατί αυτή εμφανιζόμενη στο όνειρο του, τον καλούσε στην φιλοσοφία. Για αυτό πιστεύω σε αυτόν υπήρξε και μεγάλη οικειότητα με την θεά, ώστε και με εξαίρετο τρόπο να πραγματοποιεί τα μυστήρια της και με μεγαλύτερο ενθουσιασμό να ακολουθεί τις επιταγές της » μας λέει ο Μαρίνος.
Μεταβαίνοντας στην Αλεξάνδρεια και θέλοντας να ακολουθήσει το επάγγελμα του πατέρα του σαν δικηγόρος, σπούδασε δίπλα στον σοφιστή Λεωνά και στον γραμματικό Ωρίωνα.
Μετά από ένα πολύ σύντομο ταξίδι στο Βυζάντιο, όπου και είδε σε όνειρο την θεά Αθηνά να τον προτρέπει να σπουδάσει φιλοσοφία στην Αθήνα, επιστρέφοντας στην Αλεξάνδρεια σπούδασε κοντά στον φιλόσοφο Ολυμπιόδωρο και στον μαθηματικό Ηρωνα.
Όταν πια αισθάνθηκε ότι ήλθε η ώρα, ταξίδεψε στην Αθήνα, υπακούοντας στο όραμα και την προτροπή της θεάς Αθηνάς που είχε όταν ταξίδεψε στο Βυζάντιο.
« Για να διατηρηθεί πλέον ανόθευτη και γνήσια η διαδοχή στον Πλάτωνα, τον οδηγούν οι θεοί στην προστάτιδα της φιλοσοφίας, όπως ξεκάθαρα φανέρωσαν όσα προηγήθηκαν από το ταξίδι του, και τα θεϊκά σημάδια που πραγματικά συνέβησαν, προφητεύοντας σε αυτόν ξεκάθαρα την κληρονομιά από τον πατέρα του και την απόφαση για την διαδοχή που θα ερχόταν από ψηλά » μας τονίζει ο Μαρίνος, σημειώνοντας έτσι την σπουδαιότητα της αποστολής που είχε ανατεθεί στον Πρόκλο και που εκ του αποτελέσματος αποδεικνύεται.
Η πρώτη επαφή του ήταν με τον Συριανό, ο οποίος και τον σύστησε στον Πλούταρχο τον γιο του Νεστορίου.
Εκείνος, διακρίνοντας την αγάπη και την έφεση του Πρόκλου για την φιλοσοφία , παρόλη την μεγάλη του ηλικία, αφιέρωσε πολύ χρόνο στην εκπαίδευση του, μετά δε από δύο χρόνια που πέθανε, την διδασκαλία του την ανέλαβε ο καινούργιος πλέον διευθυντής της Πλατωνικής Ακαδημίας, ο Συριανός. Η εξέλιξη του Πρόκλου ήταν ραγδαία.
« Και αυτός εφαρμόζοντας άγρυπνη εξάσκηση και φροντίδα νύχτα-μέρα και καταγράφοντας συνοπτικά και με κριτικό πνεύμα όσα συζητούσαν, τόσο πολύ προόδευσε σε μικρό χρονικό διάστημα ώστε όταν ήταν είκοσι οκτώ χρονών, έγραψε και πολλά άλλα και τα γλαφυρά και γεμάτα με επιστημονική γνώση υπομνήματα στον Τίμαιο »
Το έργο του Πρόκλου ήταν πολύ δύσκολο, διότι εκτός από τα εξεζητημένα θέματα της Φιλοσοφίας που διαπραγματευόταν, είχε να αντιμετωπίσει και την πνευματική παρακμή και τον σκοταδισμό που επικρατούσε εκείνη την εποχή στην Αθήνα.
Η Νεοπλατωνκή σχολή του Πρόκλου στην Αθήνα επί της Διονυσίου Αρεοπαγίτου που βρέθηκε σε ανασκαφή του1955...σήμερα έχει εναταφιστεί
Έτσι θα βρούμε διάσπαρτα στα κείμενα του, δείγματα της αγωνίας και της αντίστασης που ακόμα αντέτασσαν οι πνευματικοί Έλληνες στην υποδούλωση της ελευθερίας της σκέψης.
Ο ίδιος ο Πρόκλος αναφέρει ότι : « Ωστόσο, θα έλεγε κανείς, ότι και με άλλο τρόπο μπορεί να εκλείψει το ανθρώπινο γένος. Γιατί σήμερα δεν υπάρχουν κάτοικοι τούτων εδώ των τόπων της Αττικής, μολονότι δεν συνέβη ούτε κατακλυσμός ούτε εκπύρωση αλλά μια τρομερή ασέβεια η οποία αφανίζει ολοκληρωτικά τα ανθρώπινα ».
Σήμερα η ενταφιασμένη σχολή του Πρόκλου στο σημείο. Πρόκειται για το σημείο εκείνο της Αθήνας, όπου συνεχίσθηκε η διδαχή της Φιλοσοφίας, στα χρόνια του Βυζαντίου και που δικαίως μπορεί να χαρακτηρισθεί ως η τελευταία μεγάλη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών…
Λέει δε σε ένα άλλο του έργο : « Οι άνθρωποι της εποχής μας κατεξοχήν συνηθίζουν να επικρίνουν τους παλαιούς μύθους ότι ευθύνονται για την μεγάλη αφ’ενός θρασύτητα στις περί θεών δοξασίες και αφ’ετέρου, για τις πολλές αταίριαστες και ταπεινές φανταστικές εικόνες, και δεν κάνουν τίποτε άλλο από το να οδηγούν τους πολλούς ανθρώπους στην τωρινή φοβερή και ανώμαλη καταπάτηση των ιερών θεσμών »...
Η ύστερο-ρωμαϊκή οικία του 5ου αιώνα μ.Χ., γνωστή ως «Οικία Πρόκλου» (ήταν η σχολή ) ανασκάφηκε το 1955 κατά τη διάνοιξη της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Το μεγαλύτερο τμήμα της αναπτύσσεται κάτω από τα σύγχρονα κτήρια και δεν έχει ερευνηθεί. Το βόρειο τμήμα της οικίας αποτελείτο από μια ευρύχωρη ορθογώνια αίθουσα, πλαισιωμένη από μικρότερους χώρους.
Είχε περίτεχνο ψηφιδωτό δάπεδο με πολύχρωμο γεωμετρικό διάκοσμο και απέληγε στα βόρεια σε μεγαλοπρεπή αψίδα με επτά κόγχες, προορισμένες για διακοσμητικά γλυπτά.Σε έναν από τους μικρότερους χώρους βρέθηκε ένα μικρό οικιακό ιερό στο οποίο υπήρχαν εντοιχισμένα δύο αναθηματικά ανάγλυφα. Ένα μαρμάρινο βάθρο με γλυπτές παραστάσεις χρησίμευε ως τράπεζα προσφορών η βωμός.
Στο δυτικό δωμάτιο της οικίας εντοπίστηκαν κάτω από το δάπεδο τα κατάλοιπα θυσίας μικρού χοίρου προς τους θεούς του κάτω κόσμου. Ο Πρόκλος ήταν σχολάρχης της Νεοπλατωνικής Σχολής το διάστημα 437 – 485 μ.Χ. και εξέχουσα προσωπικότητα της πόλης. Ο «βίος του Πρόκλου» μας παραδίδεται από τον φιλόσοφο και διάδοχο του στην έδρα της σχολής Μαρίνο, όπου περιγράφεται η οικία του. Την ύστερη Ρωμαϊκή περίοδο ανθούσαν στην Αθήνα οι περίφημες φιλοσοφικές σχολές όπου διδάσκονταν η φιλοσοφία, η ρητορική, η γραμματική, τα μαθηματικά και η αστρονομία και φοιτούσαν νέοι από όλη τη Μεσόγειο.
Η «οικία»(οίκος) εγκαταλείφθηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. όταν με διάταγμα του αυτοκράτορα Ιουστινιανού το 529 μ.Χ. απαγορεύτηκε η διδασκαλία της φιλοσοφίας και του δικαίου στην Αθήνα, διακόπηκε η λειτουργία των σχολών και οι φιλόσοφοι εκδιώχθηκαν από την πόλη. Στο πλαίσιο των εργασιών πεζοδρόμησης της οδού από την ΕΑΧΑ ΑΕ η οικία καταχώθηκε και δηλώθηκε η κάτοψη της με σύγχρονο υλικό
... Σχετικά δε ο Μαρίνος αναφέρει : « Και το είδος της πολιτικής του ανδρείας το απέδειξε πραγματικά ηράκλειο. Γιατί αν και βρέθηκε μέσα σε μια παραζάλη και τρικυμία περιστάσεων και σε τυφωνικούς ανέμους που φυσούσαν ενάντια στην έννομη ζωή, αυτός ο άνδρας σταθερά και ακλόνητα, αν και ριψοκίνδυνα, διέσωσε την ζωή του και, όταν κάποτε αποκαλύφθηκε σε ένα κλοιό αρπακτικών, έφυγε όπως μπορούσε από την Αθήνα, υπακούοντας στην περιφορά του σύμπαντος, και πραγματοποίησε το ταξίδι στην Ασία, και αυτό με πάρα πολύ μεγάλη ωφέλεια…..Αφού έζησε ένα μόνο χρόνο στην Λυκία, επέστρεψε και πάλι στην Αθήνα με την πρόνοια της θεάς της σοφίας »
Σε αντίθεση με το μισαλόδοξο πνεύμα που επικρατούσε εκείνη την εποχή, ο Πρόκλος ετόνιζε ότι : « Στον Φιλόσοφο αρμόζει να μην είναι λάτρης μόνο μιας συγκεκριμένης πόλεως ούτε μόνο των πατροπαραδότων σε μερικούς εθίμων, αλλά ιεροφάντης όλου του κόσμου »
Πέραν όμως της επιστημονικής και φιλοσοφικής του γνώσης, την οποία έχει καταγράψει στα βιβλία του, ο Πρόκλος είχε και βιώματα τα οποία επιβεβαίωναν την γνώση του :
« Γιατί καθώς ήταν ήδη εξαγνισμένος και υπερτερούσε από τον κόσμο του γίγνεσθαι και περιφρονώντας όσα έχουν τις κατώτατες βαθμίδες μέσα σε αυτόν, εμυείτο μέσα στα πρώτα και έβλεπε με τα μάτια του τα εκεί αληθινά μακάρια θεάματα, χωρίς πλέον να συμπεραίνει με σταδιακούς και αποδεικτικούς συλλογισμούς την γνώση τους, αλλά σαν με την όραση βλέποντας με τις απλές συλλήψεις της νοερής ενέργειας τα υποδείγματα που βρίσκονται μέσα στον θεικό νού και λαμβάνοντας την αρετή, την οποία δεν θα την αποκαλούσε κανείς πλέον κυριολεκτικά φρόνηση, αλλά περισσότερο σοφία θα την ονομάσει ή και με κάποια άλλη πιο σεβαστή προσωνυμία »
Η θεολογική και φιλοσοφική του κατάρτιση ήταν τέλεια και κάλυπτε πολλές παραδόσεις τις οποίες και μελετούσε σε μια προσπάθεια συγκρητισμού, τα δε έργα του είναι πηγές όχι μόνο της Ορφικοπυθαγορείου και Πλατωνικής Φιλοσοφίας αλλά και των υπολοίπων Ελληνικών φιλοσοφικών σχολών.
« Ενεργώντας λοιπόν με βάση αυτήν ο Φιλόσοφος, εύκολα αναγνώρισε ολόκληρη την ελληνική και βαρβαρική θεολογία, που επισκιαζόταν από τις μυθικές εικονοπλασίες και την έφερε στο φως για όσους θέλουν και μπορούν να την παρακολουθήσουν, εξηγώντας τα πάντα με πολύ θεόπνευστο τρόπο και συνταιριάζοντας τα και μελετώντας όλα τα συγγράμματα των παλαιοτέρων με κριτικό βλέμμα υιοθετούσε μόνο ό,τι γόνιμο υπήρχε σε αυτά, ενώ αν έβρισκε κάτι άγονο, το απέρριπτε εντελώς ως ψεγάδι, και όσα ήταν εντελώς αντίθετα με όσα σωστά είχαν διατυπωθεί , τα διέψευδε σε κάθε σημείο τους μετά από πολύ λεπτομερή εξέταση, επεξεργαζόμενος το καθένα στις διδασκαλίες του με δεινότητα και σαφήνεια και ανατρέποντας τα όλα στα συγγράμματα του »
Ο Μαρίνος, παρόλο που θα μπορούσε να περιγράψει με πιο γνωστά και σταθερά στοιχεία που ακριβώς εβρίσκετο το σπίτι του Πρόκλου, προτίμησε να το προσδιορίσει αναφέροντας ιερά.
Έτσι, αναφερόμενος σε μια τελετή που είχε κάνει κρυφά ο Πρόκλος στο Ασκληπιείο για την ίαση της Ασκληπιαγένειας και υπονοώντας πόσο σκοτεινή ήταν η εποχή εκείνη για τους Ελληνες, θρησκευτές αναφέρει :
« Και τέτοιο έργο έκανε με τον ίδιο τρόπο με αυτή την περίπτωση διαφεύγοντας την προσοχή των πολλών και χωρίς να δίνει καμία αφορμή σε όσους ήθελαν να τον υπονομεύσουν, καθώς σε αυτό βοηθούσε και το σπίτι , στο οποίο αυτός κατοικούσε. Γιατί εκτός από τα άλλα τυχερά, η κατοικία του υπήρξε απολύτως κατάλληλη, την οποία και ο πατέρας του ο Συριανός και ο παππούς του, όπως ο ίδιος τον αποκαλούσε, Πλούταρχος κατοίκησαν, και η οποία ήταν γειτονική με το ξακουστό από τον Σοφοκλή Ασκληπιείο, αλλά και με το θέατρο του Διονύσου, ενώ φαινόταν ότι ήταν και με άλλους τρόπους αντιληπτή από την ακρόπολη της Αθηνάς »
Την μεγάλη του σχέση με την θεά Αθηνά, πέραν των ήδη αναφερθέντων, την περιγράφει πολύ συγκινητικά ο Μαρίνος, αναφερόμενος στην αρπαγή του αγάλματος της Αθηνάς από τον Παρθενώνα : « Πόσο αυτός ήταν αγαπητός και στην ίδια την θεά της σοφίας, το παρουσίασε αρκετά και η επιλογή της φιλοσοφικής ζωής, η οποία έγινε έτσι, όπως ο λόγος πιο πάνω υπέδειξε. Αλλά και η ίδια η θεά με σαφήνεια το υπέδειξε, όταν το άγαλμα της που από το παρελθόν είχε τοποθετηθεί στον Παρθενώνα, μεταφερόταν από αυτούς που κινούν τα ακίνητα. Γιατί είδε ο φιλόσοφος στο όνειρο του ότι βρισκόταν δίπλα του μια όμορφη γυναίκα και ότι του ανήγγειλε ότι πρέπει πολύ γρήγορα να προετοιμάσει το σπίτι του. Γιατί η κυρίαρχη Αθηναίδα, του είπε, θέλει να μείνει κοντά σου »
Ο Πρόκλος δεν παρέλειπε να τιμά και όσους έπρεπε να τιμηθούν κατά τα πάτρια :
« Γιατί δεν είχε παραλείψει καμιά κατάλληλη στιγμή της συνηθισμένης λατρείας για αυτούς , σε κάποιες συγκεκριμένες ημέρες κάθε χρόνου, και περιερχόμενος τους τάφους των αττικών ηρώων και τα μνήματα των φιλοσόφων και των άλλων που υπήρξαν φίλοι και γνωστοί του, έκανε τα καθιερωμένα όχι μέσω κάποιου άλλου, αλλά ενεργώντας ο ίδιος. Και μετά από την λατρεία καθενός, έφευγε για την Ακαδημία και εξευμένιζε τις ψυχές των προγόνων του και γενικά όλες τις ψυχές της γενιάς του ξεχωριστά σε κάποιον τόπο. Από κοινού πάλι με τις ψυχές όλων των φιλοσόφων σε άλλο μέρος πρόσφερε χοές. Και εκτός από όλους αυτούς, ο ευσεβής οριοθέτησε και έναν τρίτο τόπο και μέσα σε αυτόν πρόσφερε εξιλαστήριες θυσίες σε όλες τις ψυχές των νεκρών »
Πέθανε το 124ο έτος από την βασιλεία του Ιουλιανού ή αλλοιώς την 17η Απριλίου του 485 Κ.Ε.(μ.Χ.)
Ετάφη σε κοινό τάφο με τον δάσκαλο του τον Συριανό, στην περιοχή του Λυκαβηττού, στο δε μνήμα του εγράφη και το παρακάτω επίγραμμα που το συνέθεσε ο ίδιος :
«Εγώ υπήρξα ο Πρόκλος, Λύκιος στην γενιά, το οποίο ο Συριανός
εδώ με ανέθρεψε διάδοχο της διδασκαλίας του.
Αυτός εδώ ο κοινός τάφος δέχτηκε τα σώματα και των δύο,
μακάρι και τις ψυχές μας κοινός τόπος να τις λάβει»
Ο δε Bernard de Moosburg, αναφερόμενος στον Πρόκλο λέει : « Η ανωτερότητα και η υπεροχή του έναντι των άλλων Πλατωνικών αποδεικνύεται από το ότι μπόρεσε να βάλει σε τάξη τα θεωρήματα του Πλάτωνα και να τα εξηγήσει αναλυτικά »
Τα έργα του Πρόκλου που είναι γνωστά και έχουν διασωθεί είναι τα εξής :
- Σχόλια στον Πλατωνικό Τίμαιο
- Σχόλια στην Πολιτεία του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Αλκιβιάδη του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Παρμενίδη του Πλάτωνα
- Σχόλια στον Κρατύλο του Πλάτωνα
- Περί της κατά Πλάτωνα Θεολογίας
- Στοιχείωσις Θεολογική
- Περί των δέκα προς την πρόνοιαν απορρημάτων
- Περί προνοίας και ειμαρμένης
- Περί της των κακών υποστάσεως
- Σχόλια στο Πρώτο Βιβλίο του Ευκλείδη
- Σχόλια στα Εργα και Ημέρες του Ησιόδου
- Υποτύπωσις Αστρονομικών Υποθέσεων
- Υποτύπωσις Φυσική
- Σφαίρα
- Περί της Ιερατικής Τέχνης
- Παράφρασις εις την Πτολεμαίου Συγγραφή
- Εις την Τετράβιβλον Πτολεμαίου εξήγησις
- Περί αιδιότητος Κόσμου ( το διασώζει ο Φιλόπονος στο «Κατά Πρόκλου» )
- Εις το Πρώτον και το Δεύτερον της Νικομάχου Αριθμητικής εισαγωγής ( αρχικά είχε αποδοθεί στον Φιλόπονο)
(Όλα τα παραπάνω έχουν εκδοθεί από τις εκδόσεις Κάκτος)
Συνέγραψε και πλήθος άλλων έργων και μονογραφιών που δεν έχουν διασωθεί, όπως Σχόλια σε άλλους διαλόγους του Πλάτωνα, Συμφωνία Ορφέως, Πυθαγόρου και Πλάτωνος, Περί φωτός, Περί των Τριών Μονάδων, Περί των μυθικών Συμβόλων, Περί αγωγής, και άλλα.Ο Πρόκλος θεωρείτο σοφός άνθρωπος στην εποχή του καθώς και από τους μεταγενέστερους του και ήταν ευρύτατα γνωστός ακόμη και σε μη Ελληνόφωνους, γι’αυτό και κάποια έργα του ( ολόκληρα ή τμήματα τους ) έχουν διασωθεί και σε Λατινική ή Αραβική μετάφραση.
Η αναζωπύρωση του ενδιαφέροντος για τον Πρόκλο στον Ελληνικό χώρο γίνεται με τον Μιχαήλ Ψελλό και κορυφώνεται με τον Πλήθωνα Γεμιστό. Πολλοί δε οικειοποιήθηκαν και παραποίησαν μέρη του έργου του για να παρουσιάσουν δική τους φιλοσοφική θεώρηση, όπως για παράδειγμα ο ψευδο-Διονύσιος ο Αεροπαγίτης.
Σήμερα υπάρχει στην ξένη βιβλιογραφία απειρία βιβλίων, μελετών και άρθρων Πανεπιστημιακών και μη μελετητών του Πρόκλου.
Στην Ελληνική πραγματικότητα, πέραν της μεγάλης προσφοράς των εκδόσεων Κάκτος, αρχίζουν και εμφανίζονται δειλά-δειλά, μελέτες και αναλύσεις των έργων του Πρόκλου, τα οποία ευκτέον είναι να πολλαπλασιασθούν. ΤΙΜΗ ΚΑΙ ΜΝΗΜΗ!
Σ.Α. Επίσης οι εκδόσεις Ζήτρος έχουν ένα πάρα πολύ ωραίο βιβλίο για τον Πρόκλο..
ΠΗΓΕΣ
1
ΜΑΙΡΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΘΕΟΣΟΦΙΚΗ Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΝΑ
ΦΩΤ ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Πρώτη ανάρτηση 2011 ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ
2
ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2009 http://empedotimos.blogspot.com
3
ΑΠΌ ΤΗΝ : el.wikipedia.org
Σημ.
Πρόκλος
Ο Πρόκλος ο Λύκιος, αποκαλούμενος και Πρόκλος ο Διάδοχος (Κωνσταντινούπολη, 8 Φεβρουαρίου 412 – Αθήνα, 17 Απριλίου 485) ήταν νεοπλατωνικός φιλόσοφος, ένας από τους τελευταίους, σημαντικότερους κλασικούς φιλοσόφους. Πρότεινε ένα από τα πιο ανεπτυγμένα συστήματα του νεοπλατωνισμού και επηρέασε σημαντικά την μετέπειτα δυτική φιλοσοφία καθώς και την ισλαμική σχολή σκέψης.[1] Από το 450 μέχρι τον θάνατό του διηύθυνε την Ακαδημία Πλάτωνος.
Στην Παλατινή Ανθολογία[2] σώζεται το επίγραμμα του τάφου του:
Πρόκλος ἐγὼ γενόμην Λύκιος γένος, ὃν Συριανὸς ἐνθάδ' ἀμοιβὸν ἐῆς θρέψε διδασκαλίης. Ξυνὸς δ' ἀμφοτέρων ὅδε σώματα δέξατο τύμβος· αἴθε δὲ καὶ ψυχὰς χῶρος ἕεις λελάχοι.
Ο Πρόκλος, εγώ που γεννήθηκα με καταγωγή από τη Λυκία, τον οποίο ο Συριανός εδώ ανέθρεψε με τη διδασκαλία του ως διάδοχό του, και των δυο τα σώματα δέχτηκε αυτός ο τάφος, είθε δε και οι ψυχές να βρεθούν στον ίδιο χώρο
Ο Συριανός ήταν ο δάσκαλός του και διευθυντής της Ακαδημίας του Πλάτωνα. Ο Πρόκλος ανέλαβε τη διεύθυνση της Ακαδημίας μετά τον Συριανό.
Ο πατέρας του Πρόκλου ήταν πατρίκιος* . Η καταγωγή του ήταν από τη Λυκία. Ο Πρόκλος γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη στις 6 Φεβρουαρίου 412, όπως προκύπτει από ωροσκόπιο που γράφτηκε από τον μαθητή του Μαρίνο το Νεαπολίτη, αλλά μεγάλωσε στην Ξάνθο. Σπούδασε στην Αλεξάνδρεια ρητορική, φιλοσοφία και μαθηματικά με την πρόθεση να ακολουθήσει δικαστική σταδιοδρομία όπως ο πατέρας του. Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη πριν ολοκληρώσει τις σπουδές του. Εκεί άρχισε να εργάζεται ως δικηγόρος, αλλά ανακάλυψε ότι προτιμά τη φιλοσοφία και επέστρεψε στην Αλεξάνδρεια, όπου άρχισε να μελετά τον Αριστοτέλη με δάσκαλο τον Ολυμπιόδωρο.
 |
| Ο πατέρας του Πρόκλου υπήρξε νομικός και ονομαζόταν Πατρίκιος, και η μητέρα του Μαρκέλλα (αναφορά από Σακκέτο Άγγελο ) Αφού έμαθε τα πρώτα γράμματα ο Πρόκλος στη Λυκία, πήγε στην Αλεξάνδρεια όπου φοίτησε κοντά στον Ωρίωνα το Μαθηματικό, και τον Αριστοτελικό Ολυμπιόδωρο |
Το μαθηματικό του έργο
Το κύριο μαθηματικό έργο του Πρόκλου είναι τα "Σχόλια στο 1ο Βιβλίο των Στοιχείων του Ευκλείδη". Εκεί, πέραν των εκτεταμένων σχολίων (700 σελίδες περίπου), παραθέτει στην εισαγωγή ένα ιστορικό σημείωμα των αρχαίων Ελληνικών μαθηματικών. Ξεκινώντας από την εποχή του Θαλή φτάνει μέχρι την εποχή του Ευκλείδη, διατρέχοντας μια χρονική περίοδο περίπου τριακοσίων ετών, και αναφέρει 24 γεωμέτρες καθώς και τη συμβολή κάθε ενός στη γεωμετρία. Αυτό είναι το πληρέστερο ιστορικό σημείωμα που σώζεται και τα στοιχεία του έχουν αντληθεί από την "Ιστορία της Γεωμετρίας" του Ευδήμου.[3]
"Ο Θαλής πρώτος πήγε στην Αίγυπτο και έφερε αυτή τη θεωρία [γεωμετρία] στην Ελλάδα και αυτός βρήκε πολλά. Πολλές από τις αρχές της εισηγήθηκαν από αυτόν, άλλες μεν τις επέβαλλε [δικαιολόγησε] αυστηρά, άλλες δε αισθητικά.
Μετά από αυτόν ο Μάμερκος (ή Μαμέρτιος), αδελφός του ποιητή Στησιχόρου, ο οποίος μνημονεύεται για τη σπουδή της γεωμετρίας, και αναφέρεται ο Ιππίας ο Ηλείος που δοξάστηκε από τη γεωμετρία. Μετά από αυτούς ο Πυθαγόρας ο οποίος με τη φιλοσοφία του ανύψωσε τη γεωμετρία σε ελεύθερη επιστήμη, γιατί θεώρησε τις αρχές της από πάνω προς κάτω και όχι με βάση τα υλικά αντικείμενα και τα θεωρήματα διερεύνησε όπως έπρεπε, και την πραγματεία των ασύμμετρων μεγεθών και τη σύσταση των κοσμικών σχημάτων (Πλατωνικά στερεά) βρήκε.
Μετά από αυτόν ο Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος ασχολήθηκε πολύ με τη γεωμετρία και ο Οινοπίδης ο Χίος, λίγο νεώτερος από τον Αναξαγόρα, τους οποίος και ο Πλάτων μνημόνευσε στους «Αντεραστές» για τη δόξα που έλαβαν από τα μαθηματικά. Μετά από αυτούς, ο Ιπποκράτης ο Χίος, που τετραγώνισε τον μηνίσκο, και ο Θεόδωρος ο Κυρηναίος που έγιναν επιφανείς στη γεωμετρία. Από όλους τους παραπάνω, πρώτος ο Ιπποκράτης συνέγραψε και Στοιχεία [γεωμετρίας].
Ο Πλάτων μετά, μέγιστη συμβολή είχε και σε άλλα αντικείμενα και στη γεωμετρία που τη χρησιμοποίησε για να μελετήσει πολλά άλλα θέματα, και στους διαλόγους που έγραψε έβαλε πολλά μαθηματικά θέματα και συνέβαλε τα μέγιστα στην ανάπτυξη της φιλοσοφίας τους. Εκείνη την περίοδο ο Λεωδάμας ο Θάσιος, ο Αρχύτας ο Ταραντίνος και ο Θεαίτητος ο Αθηναίος ανακάλυψαν πολλά θεωρήματα και κατέστησαν τη γεωμετρία επιστημονικότερη.
Λίγο νεώτερος του Λεωδάμαντα ήταν ο Νεοκλείδης και ο μαθητής του Λέων, οι οποίοι έδωσαν στην γεωμετρία πολλά και ο Λέοντας συνέθεσε Στοιχεία μεγάλα στο πλήθος και με μεγάλη επιμέλεια και διορισμούς [συνθήκες] βρήκε για το πότε ένα πρόβλημα είναι δυνατό να επιλυθεί και πότε είναι αδύνατο. Ο Εύδοξος ο Κνίδιος λίγο νεώτερος από τον Λέοντα, έγινε και συνεργάτης του Πλάτωνα, αύξησε πολύ το πλήθος των θεωρημάτων και στις τρεις υπάρχουσες αναλογίες προσέθεσε άλλες τρεις και αυτά [θεωρήματα] που πήρε από τον Πλάτωνα για την τομή των ευθειών αύξησε στο πλήθος και χρησιμοποίησε και την αναλυτική μέθοδο.
Ο Αμύκλας ο Ηρακλειώτης ένας από τους συνεργάτες του Πλάτωνα, και ο Μέναιχμος μαθητής του Εύδοξου και συνεργάτης του Πλάτωνα και ο αδελφός του Δεινόστρατος ακόμη τελειότερη έκαναν την γεωμετρία. Ο Θεύδης ο Μάγνης διακρίθηκε και στα μαθηματικά και στην άλλη φιλοσοφία, γιατί και τα Στοιχεία τα συνέταξε εξαιρετικά, και πολλά θεωρήματα τα έκανε καθολικότερα. Εκείνη επίσης την εποχή ο Αθήναιος ο Κυζικηνός διακρίθηκε και στα άλλα μαθήματα και στη γεωμετρία έγινε επιφανής. Διότι όλοι αυτοί έκαναν από κοινού μελέτες μέσα στην Ακαδημία.
Ο Ερμότιμος ο Κολοφώνιος τα θεωρήματα του Εύδοξου και του Θεαίτητου προήγαγε περισσότερο και πολλά άλλα στοιχεία βρήκε και για τους γεωμετρικούς τόπους πολλά έγραψε. Ο Φίλιππος ο Μενδαίος μαθητής όντας του Πλάτωνα, προετράπηκε από αυτόν να ασχοληθεί με τα μαθηματικά, έκανε τις έρευνές του σύμφωνα με τις οδηγίες του Πλάτωνα και κατά την πλατωνική φιλοσοφία. Όσοι λοιπόν έγραψαν την ιστορία μέχρι αυτόν, αναγράφουν την τελειοποίηση αυτής της επιστήμης.
Λίγο νεότερος από αυτούς είναι ο Ευκλείδης που συγκέντρωσε τα Στοιχεία και διέταξε πολλά θεωρήματα που βρέθηκαν από τον Εύδοξο, τελειοποίησε άλλα που βρέθηκαν από τον Θεαίτητο και συμπλήρωσε με αλάνθαστες αποδείξεις εκείνα που δεν είχαν αποδειχθεί αυστηρά πριν από αυτόν. Έζησε αυτός επί βασιλείας του Πτολεμαίου του Α΄ γιατί ο Αρχιμήδης μνημονεύει τον Ευκλείδη και λέγεται ότι ο Πτολεμαίος τον ρώτησε αν υπάρχει βασιλική οδός για τη γεωμετρία εκτός των Στοιχείων και ο Ευκλείδης του απάντησε ότι δεν υπάρχει βασιλική οδός για τη γεωμετρία. Είναι λοιπόν αυτός νεώτερος από τους συνομήλικους του Πλάτωνα μεγαλύτερος δε του Αρχιμήδη και του Ερατοσθένη, γιατί αυτοί οι δύο ήταν συνομήλικοι, όπως μαρτυρεί ο Ερατοσθένης. Το σύστημα που επέλεξε για τα Στοιχεία ήταν Πλατωνικό [σύμφωνο με τις επιταγές του Πλάτωνα] και αφού είχε αποδεχθεί την Πλατωνική φιλοσοφία έθεσε σαν σκοπό της συγγραφής των Στοιχείων την κατασκευή των Πλατωνικών σχημάτων [στερεών].
Υπάρχουν όμως και άλλα συγγράμματα του Ευκλείδη θαυμαστής ακρίβειας και επιστημονικής θεωρίας. Αυτά είναι τα Οπτικά, τα Κατοπτρικά, τα Στοιχεία μουσικής, και το βιβλίο των Διαιρέσεων. Πολλοί τον θαυμάζουν για τη συγγραφή των Στοιχείων, για τη διάταξη και την επιλογή των θεωρημάτων και των προβλημάτων. Γιατί δεν καταχώρισε κάθε τι που ήταν γνωστό, αλλά κάθε απαραίτητο για την οικοδόμηση της γεωμετρίας, επίσης χρησιμοποίησε όλους τους τρόπους των συλλογισμών που είναι αλάνθαστοι και οικείοι στην επιστήμη, ακόμη χρησιμοποίησε όλες τις αποδεικτικές μεθόδους".[4]
1
ΜΑΙΡΗ ΖΩΓΡΑΦΟΥ ΘΕΟΣΟΦΙΚΗ Η ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΝ ΕΛΛΑΔΙ
ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ ΑΥΓΟΥΣΤΙΑΝΑ
ΦΩΤ ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Πρώτη ανάρτηση 2011 ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ
2
ΕΜΠΕΔΟΤΙΜΟΣ 7 ΦΕΒΡΟΥΑΡΊΟΥ 2009 http://empedotimos.blogspot.com
3
ΑΠΌ ΤΗΝ : el.wikipedia.org
Επιπλέον βιβλιογραφία
L.J. Rosan, The Philosophy of Proclus, (Νέα Υόρκη 1949)
Glenn Morrow, Σχόλιο Euclid του Proclus
R. Beutler, άρθρο RE. «Proklos», Band XXIII, 1 (1957), cols 186-247
Το Σχολιασμό του Παρμενίδη του Πλάτωνα, μεταφρασμένο από τους Glenn R, Murrow και John M. Dillon, 1987, Princeton Univ., Σελ. Πατήστε, σελίδα Θ
Σωτήρης Χ. Γκουντουβάς, «Γεωμετρικές Διαδρομές», Αθήνα 2015
Παραπομπές
Δημόπουλος, Άγγελος. Διπλωματική Εργασία. ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ, σελ. 33.
Παλατινή Ανθολογία VII 341
Σ. Γκουντουβάς (2015), σελ.15
Σ. Γκουντουβάς (2015), σελ.15-17
Σημ.
*
Ένας από τους σπουδαίους τίτλους στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία ήταν και αυτός του Πατρικίου.
Ο τίτλος του Πατρικίου εισήχθηκε στο Βυζάντιο από τον Μέγα Κωνσταντίνο που όμως σε αντιδιαστολή μ΄ εκείνο του Πατρικίου της Ρώμης που αφορούσε αρχικά γένος, και στη συνέχεια εξελίχθηκε σε κληρονομικό τίτλο, αυτός του Βυζαντίου δεν ήταν κληρονομικός.
Ο Βυζαντινός αυτός τίτλος αποδιδόταν με επίσημη ειδική τελετή στη Κωνσταντινούπολη και κυρίως σε πρόσωπα που είχαν συμβάλει επιτυχώς σε υπηρεσίες των Ανακτόρων, της Συγκλήτου και γενικά στη Βυζαντινή Διοίκηση.
ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΠΡΟΣΩΠΑ
