Η ΑΦΡΟΔΙΤΗ ΣΤΗΝ ΘΕΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΠΡΟΚΛΟΥ

Ἡ συγκεκριμένη ἀνάρτηση ἀσχολεῖται μὲ τὴν θέση τῆς Ἀφροδίτης στὴν θεολογία τοῦ Πρόκλου. Ἡ Ἀφροδίτη ἔχει ἐξέχουσα θέση στὴν σκέψη τοῦ Πρόκλου ἐπειδὴ ἡ ἀφοσίωση σἐ αὐτὴν ἦταν ἐπὶ μακρὸν ὑπὸ ἠθικολογικὴ ἐπίθεση καὶ ὁ Πρόκλος πραγματοποίησε τὴν ὑπεράσπισή της ἔναντι τοῦ πλαισίου τῆς χριστιανικῆς μισαλλοδοξίας.

Μὲ τίς Νεοπλατωνικὲς θέσεις τῶν θείων τάξεων τῶν ἑνάδων,{ Οι Ενάδες είναι οι θεοί, οι οποίοι συνιστούν ουσιαστικά το ΕΝ μιας και είναι ριζωμένες μέσα του.} ὁ Πρόκλος μπορεῖ νὰ καθορίσει ὁλόκληρη τὴν πορεία καὶ τοὺς διαφορετικοὺς τρόπους τῆς παρουσίας τῆς Ἀφροδίτης σὲ ὅλα τὰ ἐπίπεδα τῆς πραγματικότητος. Οἱ μῦθοι ποῦ ὁμιλοῦν γιὰ τὴν θεὰ καὶ τὸ νόημα τῶν τελετῶν ποῦ ἀφιερώνονται σὲ αὐτὴν θὰ πρέπει νὰ ἐρμηνεύονται σωστὰ σύμφωνα μὲ τὸν Πρόκλο ὡς σύμβολα ποῦ ἀποκαλύπτουν καὶ λατρεύουν τὴν ἄψογη ἱερότητα τῆς ζωῆς.

ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ

«Ὁ Θεός εἶναι ἕνας, οἱ θεοί εἶναι πολλοί».1

«Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα θεολογίας» τοῦ Πρόκλου

Ἡ Πρόκλειος σκέψη εἶναι μία ἰσχυρή σύνθεση συνεκτικοῦ φιλοσοφικοῦ μονισμοῦ μέ πολυθεϊστική θεολογία. Ὅποιος τόν ἀγνοεῖ χάνει σημαντικά ἀποδεικτικά στοιχεῖα σχετικά μέ τό πῶς ἡ ἀρχαία θρησκεία ἀντικατοπτρίζονταν ἀπό ἕναν συστηματικά σκεπτόμενο μύστη. Τό ἐπίτευγμα τοῦ Πρόκλου μπορεῖ νά θεωρηθεῖ ὡς μία πολύ περίπλοκη διατύπωση τῆς πραγματικῆς αὐτοκατανόησης μίας ἀπειλούμενης, ἀλλά ζωντανῆς θρησκείας.

«Ἰδού πῶς ἀποκαλύπτεται ἡ Ἀφροδίτη ὡς ἡ πιό ὀμοιόμορφη καί ἀγνότερη ζωή», καί εἶναι τελικά αὐτό πού μᾶς λέγει ὁ Πρόκλος γιά τήν Ἀφροδίτη. Ἔχει μετατρέψει τήν γλυκειά θεά τοῦ Ὁμήρου σέ μία ἀφηρημένη ἔννοια τῆς συγκαλυμμένης μεταφυσικῆς; Σίγουρα ὄχι. Ἐάν ἔχουμε τήν ὑπομονή νά μελετήσουμε τί ἔχει νά πεῖ ὁ Πρόκλος, θά ἐκπλαγοῦμε βρίσκοντας πολλές ἔννοιες παρόμοιες μέ αὐτές πού ἔχει ἀνακαλύψει ἡ σύγχρονη ἔρευνα.

Ἡ Ἀφροδίτη δέν εἶναι κατ’ οὐσίαν θεά τρυφερότητας καί ἔρωτα εἶναι κάτι πολύ περισσότερο. Πρῶτον, εἶναι θεά τῆς ἀναπαραγωγῆς καί τῶν σεξουαλικῶν ἐπιθυμιῶν. Γιά τούς ἀρχαίους λατρευτές δέν ἦταν ἕνα ἄτομο πού θά λατρεύονταν, ἀλλά ἡ ἐκδήλωση μίας δύναμης πού ἐνυπάρχει στόν κόσμο. Ὅλα αὐτά τά θέματα ὑπάρχουν στήν Πρόκλειο θεολογία γιά τήν Ἀφροδίτη. Αὐτό πού εἶναι χαρακτηριστικό γιά τόν Πρόκλο εἶναι ὅτι αὐτά τά ζητήματα συνδέονται μεταξύ τους σέ ἕνα πλαίσιο Νεοπλατωνικῆς ἑρμηνείας πού ἀποτελεῖται ἀπό τήν διδασκαλία τῆς θείας ταξινόμησης, τῆς ἑναδολογίας καί τήν θεωρία τοῦ ξετυλίγματος τοῦ Ἑνός.

Τό ἐν λόγῳ δοκίμιο στοχεύει στήν ἀνασυγκρότηση τῶν περιγραφῶν τῆς Προκλείου θεολογίας γιά τήν Ἀφροδίτη. Πρῶτα θά ἀσχοληθοῦμε μέ ἕναν ἀριθμό ἀποσπασμάτων πού ἀφοροῦν στήν Ἀφροδίτη μέσα στά ἔργα τοῦ Πρόκλου, τόν ρόλο τους καί τόν τρόπο μέ τόν ὁποῖον πρέπει νά προσεγγιστοῦν αὐτά τά στοιχεῖα. Δεύτερον, θά ἀσχοληθοῦμε μέ τό ἱστορικό πλαίσιο τοῦ νοεροῦ (πνευματικοῦ) ἀγῶνα τοῦ Πρόκλου, ὡς πρός τήν ἔννοια τῆς θεότητος καί τήν θεωρία του γιά τίς τάξεις τῶν θεῶν στόν βαθμό πού εἶναι ἀπαραίτητο γιά τό συγκεκριμένο θέμα αὐτῆς τῆς μελέτης.

Τέλος, τό ὑλικό θά παρουσιαστεῖ μέ τήν σειρά πού προτείνει ἡ θεωρία τῆς θεϊκῆς ἱεραρχίας τοῦ Πρόκλου, ξεκινώντας ἀπό κάτω, μέ τήν Ἀφροδίτη ὡς ἐπίγειον δαίμονα καί στήν συνέχεια στίς ὑψηλότερες ἐκδηλώσεις τῆς θεᾶς καί στήν ἑρμηνεία της ὡς ὑπερκόσμια θεότητα.

Οἱ πηγές τής θεολογίας τῆς Ἀφροδίτης στόν Πρόκλο

Δέν ὑπάρχει συστηματική πραγματεία ἀπό τόν Πρόκλο γιά τήν θεά Ἀφροδίτη, ἄν καί προφανῶς εἶχε τήν πρόθεση νά τήν συγγράψει. Στόν πρόλογο τοῦ κυρίου ἔργου του, «Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωναν Θεολογίας», ὑπόσχεται νά δώσει μία ἔκθεση τῆς γενικῆς θεωρίας τῶν θεῶν τοῦ Πλάτωνος, μία ἀπαρίθμηση ὅλων τῶν τάξεων τῶν θεῶν καί στήν συνέχεια νά ἀναλύσει συγκεκριμένες θεότητες πού τιμᾶ στά κείμενά του ὁ Πλάτων. Τό τελευταῖο μέρος τοῦ ἔργου δέν ὑπάρχει σέ ὑπάρχουσα μορφή στήν «Περί τῆς κατά Πλάτωνα Θεολογία».

Οὔτε ἡ προτελευταία ἑνότητα γράφεται σύμφωνα μέ τόν καθορισμένο σχεδιασμό, καθώς τό ἔργο τελειώνει αἰφνίδια μέ τήν ἀνάλυση τῆς ὑπερκόσμιας-ἐγκόσμιας τάξης τῶν θεῶν. Ὅλες οἱ προσπάθειες ἀνοικοδόμησης τῆς Πρόκλειας θεωρίας τῶν ἐγκόσμιων καί ὑποσελήνιων θεῶν βασίζονται ἐπομένως σέ αὐτά τά ἀποσπασματικά στοιχεῖα καί ἄλλα ἔργα τοῦ Πρόκλου.

Τό πλησιέστερο, σέ ἕνα Πρόκλειο ἔργο ὅσον ἀφορᾶ στήν Ἀφροδίτη εἶναι ἡ δέκατη πέμπτη πραγματεία τοῦ σχολιασμοῦ στήν «Πολιτεία», ὅπου ὁ Πρόκλος ἑρμηνεύει τήν διάσημη ἐρωτική σχέση μεταξύ τῆς Ἀφροδίτης καί τοῦ Ἄρεως. Στόν σχολιασμό του στόν «Κρατῦλο», ἀσχολεῖται ἐπίσης μέ τήν ἐτυμολογία τοῦ ὀνόματος τῆς θεᾶς. Στήν πρώτη περίπτωση τό εὐρύτερο πλαίσιο εἶναι τό πρόβλημα τῆς ποίησης ὡς τρόπου ἔκφρασης τῆς θεϊκῆς ἀλήθειας καί παραλλήλως μέ τήν Πλατωνική φιλοσοφία καί στήν δεύτερη περίπτωση στήν θεωρία τῆς γλώσσας καί τήν ὀρθότητα τῶν ὀνομάτων. Στήν περίπτωση τῆς Ἀφροδίτης, ὁ Πρόκλος ἀναπτύσσει τίς ἀπόψεις του εἰδικά μέσω τῆς ἑρμηνείας τοῦ Ὀρφισμοῦ καί τοῦ Ὁμήρου.

Κατά τήν ἄποψη τοῦ Πρόκλου, αὐτές οἱ πηγές εἶναι συμπληρωματικές:

Ὁ Ὀρφέας ἀναφέρεται κυρίως στίς ὑψηλότερες ἰδιότητες, «εἴδη», τῆς θεᾶς, ἐνῶ ὁ Ὅμηρος τήν ἀντιμετωπίζει κυρίως ὡς κοσμική ἤ ἐγκόσμια θεότητα. Οἱ ὕμνοι τοῦ Πρόκλου προσφέρουν παραδείγματα γιά τά δῶρα πού πρέπει νά ζητηθοῦν ἀπό τίς ἐπιμέρους θεότητες. Αὐτοί οἱ ὕμνοι συντίθενται σύμφωνα μέ ἕνα σταθερό πλαίσιο‧ ξεκινοῦν μέ μία ἐπίκληση, στήν συνέχεια ἀπαριθμοῦν τίς ἰδιότητες καί τίς δυνάμεις τοῦ θεοῦ πού ἀπευθύνονται καί στό τέλος ζητοῦν κάτι πού εἶναι κατάλληλο γιά αὐτήν τήν θεότητα. Δύο ἀπό τούς σωζόμενους ὕμνους τοῦ Πρόκλου εἶναι ἀφιερωμένοι στήν Ἀφροδίτη. Ὁ πρῶτος ὕμνος τιμᾶ ὅλη τήν «ἀφρογεννημένη» τάξη, ξεκινῶντας ἀπό τήν θεά τοῦ ἐγκόσμιου ἐπιπέδου καί τήν ἐπαινεῖ ὡς μητέρα τῶν διαφορετικῶν Ἐρώτων «ἐρωτοτόκος». Ὁ δεύτερος ὕμνος τήν τιμᾶ ὡς θεά τῆς Λυκίας, ἀναφερόμενη στήν πατρίδα τοῦ Πρόκλου. Καί στούς δύο αὐτούς ὕμνους ὁ Πρόκλος ζητᾶ ἀπό τήν Ἀφροδίτη τήν ἐλευθερία ἀπό τίς ἀνίερες, γήινες ἐπιθυμίες.

Τό ἱστορικό καί θεωρητικό πλαίσιο τῆς Πρόκλειου θεολογίας γιά τήν Ἁφροδίτη

Ὁ Πρόκλος δεσμεύτηκε νά ὑπερασπιστεῖ τήν παραδοσιακή θρησκεία, τῆς ὁποῖας ὁ χῶρος ἐπιβίωσης σταδιακά περιορίστηκε, καθώς ὁ Χριστιανισμός ἐνίσχυσε τήν θέση του ὡς ἐπίσημη θρησκεία - ἰδεολογία τῆς Πρώϊμης Βυζαντινῆς αὐτοκρατορίας. Στήν ἐποχή του ἡ Νεοπλατωνική φιλοσοφία ἔπρεπε νά ἐνεργήσει ὄχι μόνο στόν ρόλο τοῦ θεωρητικοῦ ὑπερασπιστῆ τῶν πολυθεϊστικῶν λατρειῶν ἀλλά καί ὡς ὑποκατάστατο αὐτῶν. Ὁ Πρόκλος θεώρησε τήν «μεγάλη σύγχυση» στήν θρησκεία (ὁ εὐφημισμός του γιά τήν κατάσταση πού ὀδήγησε στήν κυριαρχία τοῦ χριστιανισμοῦ) ὡς κάτι προοριζόμενο νά ἐξαφανιστεῖ, ἄν καί ὄχι στό προβλέψιμο μέλλον.*

* «Πολιτεία» 1, 74,8-9: ... τὴν παροῦσαν ... δεινὴν καὶ ἄτακτον σύγχυσιν τῶν ἱερῶν θεσμῶν

(φρικτή ἀταξία στήν θρησκεία ὑπό τίς παροῦσες συνθήκες).

Αὐτό τό πλαίσιο ἐξηγεῖ γιατί ἡ «σωστή» Πλατωνική ἑρμηνεία τῶν μύθων ἦταν τόσο σημαντική γι’ αὐτόν. Ὁ Πρόκλος πίστευε ὅτι ὁποιαδήποτε ἑρμηνεία τῶν θεῶν πού παρέμενε στό ἐπιφανειακό ἐπίπεδο, ὅπου οἱ θεοί ἀπεικονίζονταν ὡς ἐνεργά ἀνθρωπόμορφα ὄντα καί οἱ πράξεις τους ἐμφανίστηκαν ἠθικά ἀμφισβητήσιμες, θά ὑπονόμευε τά θεμέλια τῆς ἀληθινῆς θρησκείας καί θά ἔδινε στούς Χριστιανούς ὅπλα γιά νά τήν ἐπιτεθοῦν.

Ἡ ῥιζοσπαστική του θέση εἶναι ὅτι ὁ μῦθος, ὁ ὁποῖος εἶναι λιγότερο συμβατός μέ τίς συμβατικές ἔννοιες τῆς δικαιοσύνης καί τῆς ἀξιοπρέπειας θά μποροῦσε νά ἀναφέρεται μέσω συμβόλων στίς ὑψηλότερες θεϊκές ἀρχές. Μέ τήν βοήθεια τῆς σωστῆς ἐρμηνείας μπορεῖ κανείς νά ἀνέβει ἀπό τό σκανδαλῶδες στρῶμα τῆς μυθολογίας, νά βρεῖ κρυμμένες ἀλήθειες καί νά διαμορφώση μία πραγματικά ἀμιγῆ λατρεία τῶν θεῶν.*

*«Πάντα γὰρ τὰ τοιαῦτα τοὺς μὲν πολλοὺς καὶ ἀνοήτους οἴεται δι’ ἄγνοιαν τῶν ἐν αὐτοῖς ἀπορρήτων διαβάλλεσθαι, τοῖς δὲ σοφοῖς ἐνδείκνυσθαί τινας ὑπονοίας θαυμαστάς».

(Ὁ Πλάτων πιστεύει ὅτι ὅλοι οἱ μύθοι αὐτοῦ τοῦ εἴδους ἐξαπατοῦν τό ἀδαές πλῆθος, πού εἶναι ἀνίκανο νά συλλάβει τά μυστικά τους, ἐνῶ προτείνουν στούς σοφούς ἀνθρώπους ἀξιοθαύμαστα κρυμμένα νοήματα).

Ὁ Πρόκλος, γιά τόν ὁποῖο ὁ ἰδανικός φιλόσοφος πρέπει νά εἶναι «ἱεροφάντης ὅλου τοῦ κόσμου», προσπαθεῖ νά βρεῖ μία διαφορετική ὀπτική γιά τούς θεούς, σέ ἕνα πλαίσιο βασισμένο σέ μία Νεοπλατωνική ἄποψη γιά τήν πραγματικότητα πού ἀρθρώνεται σέ ἐπίπεδα, τάξεις καί βαθμούς.

Ἑπιστήμη τῆς θεϊκῆς ἑνότητος ὡς βάση τῆς εὐσέβειας

Ὁ Νεοπλατωνισμός ταυτίζει τήν θεολογία μέ τήν ἑναδολογία, τήν διδασκαλία τοῦ Ἑνός. Το Ἕν εἶναι ἀγαθόν καί τό Ἀγαθόν εἶναι ὁ Θεός. Ἡ θεότητα εἶναι τό ἴδιο πράγμα μέ τήν ἑνότητα, ἡ ἑνοποίηση σημαίνει θεοποίηση καί ἡ θεότητα εἶναι ὁ ἐγγυητής, ἡ προέλευση καί ἡ πηγή τής οὐσίας γιά ὅλα τά ὄντα.*

* «Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα Θεολογίας», 1.114, 5-116,3 , 1.119,9-14, «Παρμενίδη», 641,11: τὸ ἡνῶσθαι τῷ τεθεῶσθαι ταὐτόν, «Παρμενίδη», 1068,6-8: καὶ οὐδὲν ἄλλο ἐστὶν ἕκαστος τῶν θεῶν ἢ τὸ μετεχόμενον ἕν, «Παρμενίδης», 1096,28-29: ταὐτὸν τὸ αὐτοὲν καὶ θεὸς καὶ οὔ τις ἐκεῖνο θεὸς, ἀλλ’ αὐτοθεός (κάθε θεός δέν εἶναι τίποτα περισσότερο ἀπό ἕνα μεθεκτό ἕν), (τό καθ’ αὐτό Ἕν εἶναι ἴδιο μέ τόν Θεό, δέν εἶναι κάποιος ἐκ τῶν θεῶν, ἀλλά ὁ ἴδιος ὁ Θεός).

Μέ τήν αὐστηρή ἔννοια, οἱ θεοί γιά τόν Πρόκλο εἶναι μόνο τό Ἕν καί οἱ μεθεκτές τάξεις στήν πρωταρχική ὕπαρξη‧ αὐτές εἶναι οἱ λεγόμενες «αὐτοτελεῖς ἑνάδες (ἑνότητες)».* Ἡ ἑνότητα εἶναι παροῦσα σέ ὅλα τά ἐπίπεδα τῆς πραγματικότητος, ὡστόσο, μέχρι τήν ἄκρη τῆς ἀμιγοῦς ὕλης καί μέ αὐτήν τήν ἔννοια οἱ Νεοπλατωνισταί ἀποδέχονται τό Προσωκρατικό καθεστώς ὅτι «πᾶν εἰς πλῆρες θεῶν». Οἱ θεοί τοῦ Ὀλύμπου βρίσκουν τήν θέση τους στήν ἱεραρχία τοῦ Πρόκλου πολύ κάτω ἀπό τίς αὐτοτελεῖς ἑνάδες, ὡς τόσο ἀποτελοῦν αὐτοί, ἀνάμεσά τους καί ἡ Ἀφροδίτη, ἐκδηλώσεις ἑνότητος.

* Ἐπιδιώκοντας τήν ἀπόλυτη ἀγνότητα τῆς ὑπερβατικότητος στήν πρώτη ἀρχή, ὁ Πρόκλος θέτει τό ἀπολύτως ἀμέθεκτο Ἕν καί μία παράγωγη τάξη τῶν ἀρχέγονων ἑνοτήτων (ἑνάδων) πού κατέχουν τήν ἰδιότητα τῆς μεθέξεως ἀπό τά ὄντα. Ἡ ἀνεξάρτητες ἑνάδες εἶναι ὑπερούσιες ἑνότητες στίς ὁποῖες συμμετέχουν τά ῥιζικά μέλη (ἀμέθεκτες μονάδες) τῆς ὀντολογικῆς σειρᾶς (ὅπως οἱ τάξεις τῶν ὄντων, ζωῶν, νοῶν καί ψυχῶν).

Οἱ προερχόμενες ἑνάδες παρουσιάζουν ἑνότητα στά δευτερεύοντα μέλη αὐτῶν τῶν τάξεων τῶν ὄντων (ἀπό μία συμμετέχουσα μονάδα ἕως τό τελευταῖο μέλος τῆς ἀντίστοιχης τάξης) καί ἐπίσης στά πράγματα τοῦ κόσμου τοῦ γίγνεσθαι, μεσολαβῶντας ὑπέρ αὐτῶν στόν φωτισμό τῆς ἑνότητας. Οἱ ὑπερούσιες ἑνάδες εἶναι οἱ θεοί, ἐνῶ ἡ ἀκτινοβολία τῆς ἑνότητος εἶναι ἕνας θεός σέ κάθε πρᾶγμα καί ἡ ὑψηλότερη κορυφή τῆς ὕπαρξής του.

Αὐτή ἡ θεωρία ἐκτίθεται στήν «Στοιχείωσιν Θεολογική» τοῦ Πρόκλου.

Ἔτσι, θά μποροῦσε νά ὑπάρχει ἡ ἴδια θεότητα πού εἶναι γνωστή μέ κάποιο μυθολογικό ὄνομα καί εἶναι ἀναγκαστικά παροῦσα σέ διαφορετικά ἐπίπεδα πραγματικότητος. Ἡ σύγχρονη ἔρευνα σχετικά μέ τήν Νεοπλατωνική ἱεραρχία τῶν θεῶν ἔχει τοποθετήσει τήν κατώτερη Ἀφροδίτη τοῦ Πλάτωνος στό ἐπίπεδο τῶν ὑπερκόσμιων-ἐγκόσμιων θεῶν. Γιά παράδειγμα, τήν βρίσκουμε ἀκριβῶς στήν δεύτερη θέση τῆς τέταρτης τριάδος τῆς δωδεκάδος πού σχηματίζεται ἀπό τίς ὑπερκόσμιες-ἐγκόσμιες θεότητες. Ὡστόσο, εἶναι πιό δύσκολο νά τοποθετηθεῖ ἡ πρώτη Ἀφροδίτη.

Σέ κάθε ἐπίπεδο, τό καθῆκον τῶν καθ’ αὐτοῦ θεῶν εἶναι νά παράγει, νά δημιουργεῖ καί νά ἀσκεῖ πρόνοια πρός τό σύμπαν.

— Στοιχειωσις Θεολογική 120 —

Πᾶς θεὸς ἐν τῇ ἑαυτοῦ ὑπάρξει τὸ προνοεῖν τῶν ὅλων κέκτηται· καὶ τὸ πρώτως προνοεῖν ἐν τοῖς θεοῖς.

Τά ἀνθρώπινα ὄντα ἀλληλεπιδροῦν μέ αὐτήν τήν θεόσταλτη ἐνέργεια μέσω θρησκευτικῆς λατρείας καί προσευχῆς. Γιά τόν Πρόκλο, ἡ ἰδανική προσευχή προϋποθέτει τήν ἀκριβῆ γνώση ὅλων τῶν τάξεων τῶν θεῶν.19 Μποροῦμε νά δοῦμε ἕνα πλαίσιο τέτοιου εἴδους προσευχῆς στούς προλόγους τῶν κυρίων ἔργων τοῦ Πρόκλου, τούς ὁποίους ἀνοίγει ὁ Πρόκλος μέ μία πρὸς-εὐχή. Στήν ἀρχή τοῦ «Παρμενίδου» ζητᾶ τήν κατάλληλη βοήθεια ἀπό κάθε θεϊκή τάξη γιά τήν ὑποδοχή τοῦ μυστικιστικοῦ ὁράματος τοῦ Πλάτωνα.

Ὡστόσο, γιά νά τό καταλάβουμε σωστά: Τό Ἕν καί οἱ ὑψηλότερες ἑνάδες δέν εἶναι δέκτες πρὸς-εὐχῶν πού συνδέονται μέ τήν ἀνθρώπινη γλῶσσα. Αὑτές οἱ ὕψιστες θεότητες θά πρέπει νά λατρεύονται μόνο ὑπερβαίνοντας τό νοερό (τήν διάνοια) εἰς σιωπήν καί μέ τήν ἑνοποίηση πρίν τήν σιωπή.

Δαιμονική Ἀφροδίτη

Στά Σχόλιά του στήν «Πολιτεία», ὁ Πρόκλος δίδει μία ἐρμηνεία γιά τήν «Κρίση τοῦ Πάρι».22 Χρησιμοποιεῖ τό ἐναλλακτικό μυθολογικό ὄνομα Ἀλέξανδρος γιά τόν Πάρι καί μερικές φορές ὀμιλεῖ μόνο γιά τούς «βαρβάρους». Ἡ ἑρμηνεία του ἔχει τόσο δαιμονολογικό, ὅσο καί ψυχολογικό ἐνδειαφέρον. Κατά τήν ἄποψή του, ἡ καθαρή ἰδέα μίας πραγματικῆς διαμάχης ἀνάμεσα στίς θεές εἶναι τερατώδης καί πρέπει νά ἀπορριφθεῖ. Δέν ὑπῆρξε ποτέ ἑτυμηγορία θνητοῦ βαρβάρου γιά τίς θεές.

Ἡ ἐξήγησή του γιά τίς ἀνθρώπινες ἀντιλήψεις τῶν θεϊκών ὁραμάτων εἶναι ὅτι ἀφοροῦν σέ χαμηλότερους δεσμούς στίς θεϊκές τάξεις καί ὅτι οἱ θεοί ἀποκαλύπτονται στήν ἐσωτερική πτυχή τῆς φαντασίας τῆς ψυχῆς, ἡ ὁποία ἔχει τό ὑλικό μέρος της στό λεγόμενο πνευματικό (ἀέριο) ὄχημα τῆς ψυχῆς. Μέ τήν ἄρνηση τῆς ἱστορικότητος τῆς Κρίσης τοῦ Πάριδος ὁ Πρόκλος στή συγκεκριμένη περίπτωση ἀποφεύγει τήν στάση σχετικά μέ τήν πραγματικότητα τῶν θεϊκῶν Ἐπιφανείων. Ὅσον ἀφορᾶ στούς μυθολόγους, ἔχουν ἐδῶ παρουσιάσει σχέσεις ἐκτός χώρου καί χρόνου ὡς γεγονότα στήν μυθολογική ἱστορία.

Ὁ πυρῆνας τῆς ἱστορίας τοῦ Πάριδος στόν Πρόκλο εἶναι ψυχολογικός. Ἡ ἐξήγηση τοῦ Πρόκλου βασίζεται στό δοκίμιο τῶν τρόπων ζωῆς τῆς ψυχῆς, ὅπως βρίσκεται στόν «Φαῖδρο» τοῦ Πλάτωνος. Ὅταν ἔρχονται στόν κόσμο οἱ ψυχές ἐπιλέγουν, ὑπό θεϊκή ἐπίβλεψη, μία μορφή ζωῆς πού ἀντιστοιχεῖ στίς προθέσεις τους. Ἡ Βασιλική ζωή ἐξαρτᾶται ἀπό τήν Ἥρα, μία φιλοσοφική ζωή ἀπό τόν Δία (πού ἐκπροσωπεῖται ἀπό τήν Ἀθηνᾶ στήν ἱστορία γιά τόν Πάρι) καί μία ἐρωτική ἀπό τήν Ἀφροδίτη.

Ἡ περιγραφή τοῦ Πρόκλου γιά τήν ἐπιλογή τοῦ Πάρι εἶναι Πλατωνική: Μία τυφλή ψυχή δέν μπορεῖ νά ἀναγνωρίσει τό δικό της καλό. Ἐπομένως, ἡ ἐπιλογή τοῦ Πάρι εἶναι «ἀπρόσεκτη, ἡ ὁρμή τοῦ ἑαυτοῦ μας σέ αἰσθητό κάλλος ἐπιδιώκωντας τό εἴδωλο τοῦ νοητοῦ κάλλους». Ἐάν βρισκόταν στήν θέση τοῦ Πάριδος, ὁ Πρόκλος θά ἔδιδε φυσικά τό βραβεῖο, (χρυσό μῆλο τῆς Ἔριδος πού ἔγραφε «τῆ καλλίστη») στήν Ἀθηνᾶ. Αὐτή θά ἦταν ἡ λύση τοῦ φιλόσοφου καί ἰδιαίτερα κατάλληλη γιά τόν Πρόκλο πού ἔχει μία εἰδική σχέση μέ τήν θεά.

«Πολιτεία» 1. 108, 23-109, 1: ὁ μὲν γὰρ ὄντως ἐρωτικὸς νοῦν καὶ φρόνησιν προστησάμενος καὶ μετὰ τούτων τό τε ἀληθινὸν κάλλος καὶ τὸ φαινόμενον θεωρῶν οὐχ ἧσσόν ἐστιν Ἀθηναϊκὸς ἢ Ἀφροδισιακός· ὁ δὲ αὐτὸ καθ’ αὐτὸ μόνον τὸ ἐρωτικὸν εἶδος ἐπιδιώκων μετὰ πάθους ἀφίσταται μὲν τῶν ἀληθινῶν καλῶν καὶ ἀγαθῶν, ὑπὸ δὲ ἀνοίας καὶ λαιμαργίας ἐπιπηδᾷ τῷ εἰδώλῳ τοῦ καλοῦ καὶ περὶ τοῦτο κεῖται πεσών, οὐδὲ τῆς τῷ ἐρωτικῷ συμμέτρου τελειότητος τυχών.

Ὁ Πρόκλος δέν καταδικάζει τήν ἐπιδίωξη τοῦ γήινου ἔρωτα ὡς ἔχει. Οὔτε οἱ σκέψεις του σχετικά μέ τήν ἀντίθεση ἀνάμεσα στίς θεές ἑρμηνεύονται μέ τρόπο πού θά ἐξομοιώνει τήν Ἀφροδίτη μέ μία ἐρωτική ζωή πού ὁδηγεῖται ἀπό πάθος. Ἡ θεά δέν εἶναι μόνο αὐτές οἱ ἰδιότητες (πτυχές), εἰδικά θεωρεῖται ὡς ἡγετική θεότητα στή δική της θεϊκή σειρά. Ἡ πραγματική ἐρωτική κορυφή ἀνήκει στήν Ἀφροδίτη:

«Πολιτεία» 1. 109, 1-3: ὁ γὰρ δὴ τελέως ἐρωτικὸς καὶ Ἀφροδίτῃ μέλων ἐπ’ αὐτὸ τὸ θεῖον κάλλος ἀνάγεται τῶν ἐν αἰσθήσει καλῶν ὑπερορῶν.

Ὁ Πρόκλος συνδέει ἔτσι τήν Ἀφροδίτη μέ τήν αὐθεντική ἐρωτική μανία πού λειτουργεῖ ὡς ἐφαλτήριο γιά τήν κάθαρση τῆς ψυχῆς. Ὡστόσο, ἡ σειρά τῆς Ἀφροδίτης παρέχει ἐπίσης ἐκείνες τίς ὀμορφιές πού γίνονται ἀντιληπτές σέ σωματικά καί ὑλικά ἐπίπεδα.

«Πολιτεία» 1.109,3-7.: ἐπεὶ δὲ καὶ τοῦ ἐμφανοῦς κάλλους καὶ τοῦ ἐν ὕλῃ τὴν ὑπόστασιν ἔχοντος εἰσί τινες Ἀφροδισιακοὶ προστάται δαίμονες, διὰ δὴ τοῦτο καὶ ὁ τὸ εἴδωλον περιέπων συνεργοῦ λέγεται τῆς Ἀφροδίτης τυγχάνειν

Στά Σχόλια στήν «Πολιτεία», ὁ Πρόκλος ἀναφέρει τήν θεϊκή κατοχή σέ σχέση μέ τήν Ἀφροδίτη.27 Ἀναφέρει μέ προφανή ἀποδοχή τό ἐπιχείρημα τοῦ προκατόχου του, τοῦ Νεοπλατωνιστή Θεόδωρου τῆς Ἀσίνης, ὅτι ἡ θεϊκή κατοχή θά μποροῦσε ἐπίσης νά συμβεῖ καί στίς γυναίκες. Τό παράδειγμα τοῦ Θεόδωρου εἶναι ἡ Ἑλένη τῆς Σπάρτης. Ἡ Ἀφροδίτη προίκισε τήν Ἑλένη μέ χάρες σχετικά μέ τήν ψυχή καί τό σῶμα της σέ τέτοιο βαθμό πού ἡ Ἑλένη γεννήθηκε ὡς μία νέα Ἀφροδίτη, πού προέρχεται ἀπό τόν οὐρανό, ἐξαπάτησε τόν βάρβαρο (δῆλα δή, τόν Πάρι) νά νομίζει ὅτι εἶχε κάτι πού δέν εἶχε στήν πραγματικότητα. Ἡ Ἑλένη μέ τήν ὁποῖα ζοῦσε ὁ Πάρις δέν ἦταν πραγματική ἀλλά ἕνα εἶδος εἰδώλου.

Οἱ Αἰγύπτιοι, μεταξύ τῶν ὁποίων ἔζησε ἡ Ἑλένη, πού ἔλαβε μέρος στά ἱερά τελετουργικά, ἔχουν στήν μνήμη τους μία αὐθεντική εἰκόνα τῆς Ἑλένης, ἀλλά μεταξύ τῶν Ἑλλήνων «ἄνδρες τοῦ θεάτρου» τήν συκοφαντοῦν μέ ἱστορίες πού δέν ἔχουν ἀληθινή βάση. Ὁ Πρόκλος δέν ἐκφράζεται εὐθέως ὑπέρ τῆς ἀγνότητας τῆς Ἑλένης. Τό πλαίσιο στό ὁποῖο σχολιάζει τό ζήτημα εἶναι ἡ παραδοσιακή ὑπεράσπιση τῶν Πλατωνιστῶν γιά τήν ταυτότητα τῶν ἀρετῶν ἀνδρῶν καί γυναικῶν. Τό διήγημα πού ἀφηγήθηκε ὁ φιλόσοφος τῆς Ἀσίνης προσφέρει ἕνα ἀκόμη ἐπιχείρημα στόν Πρόκλο σέ αὐτό τό ἔργο. Ὡστόσο, εἶναι σαφές ὅτι ἡ προσφυγή τοῦ Πρόκλου σέ αὐτό τό ἐπιχείρημα δείχνει ὅτι πίστευε στήν πιθανότητα πραγματικῆς θεϊκῆς κατοχῆς.

Στά σχόλιά του στόν «Κρατῦλο», ὁ Πρόκλος ἐκφράζει ἀκριβεῖς ἀπόψεις γιά τήν θεωρία τῶν θεϊκῶν σειρῶν, πώς οἱ δαΐμονες πού ἐνεργοῦν στόν ὑλικό κόσμο πρέπει νά θεωροῦνται ὡς τά ἄκρα αὐτῶν τῶν θεϊκῶν σειρῶν. Κατά τήν ἄποψή του, τά ἐπίγεια πνεύματα καί συγκεκριμένοι δαΐμονες συμμετέχουν στήν θεϊκή δημιουργία ὡς συν-παραγωγοί ὄντων τοῦ αἰσθητοῦ κόσμου. Οἱ μυθολόγοι χρησιμοποιοῦν τά ἴδια ὀνόματα γιά νά ἀναφερθοῦν τόσο στούς ἡγεμόνες τῆς σειρᾶς, ὅσο καί στά κατώτερα πνεύματα. Ὁ Πρόκλος πιστεύει ὅτι τά τελευταῖα μέλη τῆς θείας σειρᾶς μποροῦν στήν πραγματικότητα νά ἔχουν ἐπαφή μέ ἀνθρώπους καί ἔτσι νά δημιουργοῦν ἥρωες. Αὐτό δέν προκαλεῖ ἔκπληξη, καθώς οἱ χαμηλότεροι δαΐμονες εἶναι συμπαθητικοί ὄχι μόνο γιά τόν ἄνθρωπο, ἀλλά καί γιά ἄλλα ἔμβια ὄντα καί γι’ αὐτό ἔχουμε περιπτώσεις νυμφῶν πού συνδέονται μέ δέντρα, πηγάδια, ἐλάφια καί ὄφεις.

Ὁ Πρόκλος συνδέει τό ἐρώτημα σχετικά μέ τήν σχέση μεταξύ τῆς Ἀφροδίτης καί τοῦ Ἔρωτος μέ τίς σχέσεις τῶν (οὐράνιων) θεῶν καί δαιμόνων. Μᾶς θυμίζει ὅτι ὁ Πλάτων ἀποκαλεῖ τόν Ἔρωτα δαίμονα στό «Συμπόσιο», λέγοντας ὅτι εἶναι σύντροφος τῆς Ἀφροδίτης καί κατάγεται ἀπό τόν Πόρο, πού εἶναι πραγματικός θεός, ἐνῶ στόν «Φαίδρο» ὁ Πλάτων ἀποκαλεῖ τόν Ἔρωτα θεό, ἐπειδή εἶναι μία ἀναζωογονητική δύναμη. Ἔτσι, ἡ περίπτωση τού Ἔρωτος δείχνει ἐπίσης ὅτι οἱ δαΐμονες εἶναι σύντροφοι καί ἀκόλουθοι τῶν θεῶν. Ὅμως αὐτή δέν εἶναι ὅλη ἡ ἀλήθεια τῆς σχέσης μεταξύ τοῦ Ἔρωτος καί τῆς Ἀφροδίτης, ὅπως θά δοῦμε στήν μεταχείριση τῶν θεῶν στά ὑψηλότερα ἐπίπεδα τῆς ἱεραρχίας.

Ἐγκόσμια (Κοσμική) Ἀφροδίτη

Ἡ ἐκτίμηση τοῦ Πρόκλου γιά τήν Ἀφροδίτη ὡς ἐγκόσμια θεότητα περιλαμβάνει καθαρά ἀστρονομικά ζητήματα, ἀλλά καί τέτοια πού σχετίζονται μέ τήν θεολογία. Ἡ Ἀφροδίτη καί ὁ Ἑρμῆς εἶναι ἡλιόλουστα ἀστέρια, διότι βοηθοῦν τόν Ἥλιο στήν δημιουργική του δράση καί συνεργάζονται μαζί του, ὥστε ὅλα τά πράγματα νά ἐκπληρώσουν τό πεπρωμένο τους. Ὡς κοσμική μονάδα ὁ Ἥλιος, εἶναι «θαυματουργός, ἀξεπέραστος, μία δυσανάλογη δύναμη ἀπό μόνη της καί μετά τῶν ἑτέρων». Βλέπουμε ἐδῶ τήν σχέση τοῦ Ἥλιου μέ τόν ὁρατό κόσμο πού εἶναι συγκρίσιμη μέ τήν σχέση τοῦ δημιουργοῦ μέ τόν κόσμο καί αὐτό ἀντικατοπτρίζει καί πάλι τήν σχέση τοῦ Ἑνός μέ τήν πραγματικότητα. Ἡ Ἀφροδίτη καί ὁ Ἑρμῆς παρουσιάζονται ὡς ἀχώριστοι σύντροφοι τοῦ Ἥλιου στήν κοσμική δημιουργία. Ῥυθμίζουν τήν δική τους κίνηση σέ ἁρμονία μέ τήν δημιουργική πράξη αὐτοῦ τοῦ ἀστεριοῦ. Φέρνουν ἀναλογία καί συμμετρία καί μία εὐτυχισμένη μέθεξη σέ ὅλα τά πράγματα.

Ἡ Ἀφροδίτη καί ὁ Ἑρμῆς ἀναχωροῦν καί πλησιάζουν τόν Ἥλιο ὡς φρουροί του. Τόσο ὁ Ἑρμῆς, ὅσο καί ἡ Ἀφροδίτη ἀποτελοῦν ἑνοποιητικές ἀρχές στόν κόσμο σύμφωνα μέ τόν Πρόκλο, ὁ Ἑρμῆς «συμμετέχει στήν δημιουργία τῶν καθημερινῶν καί νυκτερινῶν φαινομένων ἀνδροπρεπῶς ὅσο καί θηλυπρεπῶς», ἐνῶ ἡ Ἀφροδίτη συμμετέχει στίς δημιουργικές πράξεις τῆς ἡλιακῆς μονάδας «διότι ἔχει τήν ἱκανότητα δέσμευσης καί προσαρμογῆς σέ αὐτό πού ἔχει διαχωριστεῖ».

Ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι, ἡ Ἀφροδίτη ἑνοποιεῖ καί ὁδηγεῖ τίς ἐνέργειες τοῦ Ἑρμοῦ καί τοῦ Ἥλιου σέ μία κοινωνία, δίδει ἁρμονία, ὁ πρῶτος διά τῆς χαλάρωσης (ἀνειμένην) καί ὁ δεύτερος διά τῆς ἔντασης (ἐπιτεταμένην), ὅ, τι καί ἄν αὐτές οἱ ἰδιότητες σημαίνουν γιά τήν Ἑρμειακήν καί τήν Ἡλιακήν δημιουργίαν. Ὁ Πρόκλος περιγράφει τούς οὐράνιους συντρόφους τοῦ Ἡλίου ὡς μία κοσμική εἰκόνα τῆς νοερῆς τριάδος:

«Τίμαιο» 3.66,13-24: καὶ μήποτε ... ταῖς πρώταις τρισὶ μονάσι ταῖς ἐν προθύροις τἀγαθοῦ προῆλθον ἀνὰ λόγον ὁ μὲν γὰρ ἥλιος, ὡς ἐμάθομεν ἐν Πολιτείᾳ , τῆς ἀληθείας εἰκόνα τὸ φῶς ὑπέστησεν, ἡ δὲ Ἀφροδίτη κάλλους ἐστὶν αἰτία τοῖς γενητοῖς, ὅ ἐστιν ἐκείνου μίμημα τοῦ κάλλους, ὁ δὲ Ἑρμῆς συμμετρίας πᾶσιν αἴτιος λόγος ὢν τοῖς περὶ τὴν γένεσιν· πᾶσα γὰρ συμμετρία καθ’ ἕνα πρόεισι λόγον καὶ κατ’ ἀριθμόν, ὧν ἐστιν ὁ θεὸς οὗτος δοτήρ. ἐκείνων οὖν τῶν μονάδων ὄντες ἀνὰ λόγον μετ’ ἀλλήλων οὐσῶν εἰκότως καὶ αὐτοὶ συνεῖναι ἀλλήλοις ἐφίενται καὶ συμπεριπολεῖν.

Δεδομένου ὅτι ὁ Πρόκλος ἐπιστρέφει στήν ἀναλογία τοῦ ἐγκόσμιου κόσμου καί στίς νοητές τριάδες σέ ἄλλα ἐδάφια, εἶναι σαφές ὅτι ἡ ἀντιστοιχία δέν εἶναι γι’ αὐτόν ἕνα ἁπλό ἀποτέλεσμα ἐξωθητικοῦ ζήλου.

Σέ αὐτό τό ἴδιο σημεῖο, στά σχόλιά του στόν «Τίμαιο», ὅπου τό κύριο ζήτημα πού πρέπει νά ἀντιμετωπιστεῖ εἶναι τό σῶμα τοῦ κόσμου, ὁ Πρόκλος ἐξηγεῖ ὅτι οἱ πλανητικές θεότητες εἶναι οἱ αἰτίες τῶν εὐερέθιστων (παθητικῶν) καί γνωστικῶν δυνάμεων τῶν ἀνθρώπων ὡς πρός τό θέμα τοῦ λόγου εἶναι ἡ σύνθεσις τοῦ σώματος καί τῶν δύο χαμηλότερων πτυχῶν τῆς ψυχῆς πού εἶναι τά ἄλογα, μέρη (οἱ δυνάμεις τῆς λογικῆς ψυχῆς ἐξαρτῶνται φυσικά ἀπό μία ὑψηλότερη θέση στήν θεϊκή ἱεραρχία).

Ἡ σελήνη, «ἡ ὁρατή εἰκόνα τῆς πηγῆς τῆς φύσεως», εἶναι ἡ αἰτία τῆς φυσικῆς ἀνάπτυξης, ὁ ἥλιος παράγει τό σύνολο τῶν αἰσθήσεων καί ὁ Ἑρμῆς εἶναι ἡ αἰτία τῶν κινήσεων τῆς φαντασίας (μόνο τῶν κινήσεων, διευκρινίζει ὁ Πρόκλος, δεδομένου ὅτι «ἡ αἰτία τῆς φανταστικῆς πτυχῆς ὡς ἔχει εἶναι ὁ Ἥλιος, ἀφοῦ ἡ αἴσθηση καί ἡ φαντασία εἶναι μέρη τῆς ἴδιας πτυχῆς»). Ἡ Ἀφροδίτη παράγει τίς ἐπιθυμίες τῆς λαγνείας τῆς κατώτερης ἄλογης ψυχῆς καί ὁ Ἄρης τίς κινήσεις τοῦ θυμοῦ, ἐξαρτᾶται ἀπό τήν φύση τους. Ὁ Ζεύς παράγει παγκόσμιες ζωτικές δυνάμεις καί ὁ Κρόνος, μέ τὀν ἴδιο τρόπο, γνωστικές δυνάμεις.

Τό καθῆκον τῶν πλανητικῶν θεῶν εἶναι νά ἑνώνουν τήν ἡλικιακή περίοδο τοῦ ἀνθρώπου μέ τίς ἐπτά θεϊκές σειρές. Ὁ Πρόκλος δίδει τήν πιό λεπτομερή περιγραφή αὐτοῦ τοῦ ζητήματος στά σχόλιά του στόν «Ἀλκιβιάδη» τοῦ Πλάτωνος, μέ τρόπο πού ἀντιστοιχεῖ, ἄν καί μέ κάποια διάσταση, στήν θεωρία πού μόλις περιεγράφη. «Ἡ τρίτη (περίοδος) εἶναι ἐκείνη πού ἀνήκει στήν σειρά τῆς Ἀφροδίτης καθώς τά ἀγόρια ἀρχίζουν νά παράγουν σπέρμα καί θέτουν σέ κίνηση τίς φυσικές δυνάμεις τῆς τεκνοποιίας». Ὁ ρόλος τοῦ Ἥλιου σέ αὐτήν τήν εἰκόνα ἀναγκάζει τόν Πρόκλο νά ταυτίσει τήν μεσημβρία τῆς ζωῆς μέ τήν ἐποχή τῆς ζωῆς ἑνός νεαροῦ ἄνδρα καί ἡ ταύτιση μέ τήν προαναφερθεῖσα θεωρία στά σχόλια στόν «Τίμαιο» δέν εἶναι ἐντελῶς ἐπιτυχημένη, ὅμως δέν προκαλεῖ ἔκπληξη καθώς ἡ ἐρμηνεία ἀφορᾶ στήν Ἀφροδίτη.

Γιά ἄλλη μία φορά στά σχόλιο στόν «Τίμαιο», ὁ Πρόκλος ἐπιστρέφει στό ζήτημα τῆς Ἀφροδίτης καί στήν ἐπιθυμία τῆς ψυχῆς ὅταν ἀρχίζει νά ἀσχολεῖται μέ τήν δομή τοῦ ἀνθρώπινου σώματος. Αὐτή ἡ ἀνατομική ἐξήγηση δέν προχωρεῖ πιό πέρα, ἐπειδή τά χειρόγραφα σταματοῦν ἐδῶ. Ὁ Πρόκλος θέτει τούς πλανητικούς θεούς σέ σχέση μέ τίς ἀνθρώπινες ἱκανότητες πού ἀναφέρονται σέ αὐτό πού «εἶπε κάποιος». Αὐτή ἡ ἔκφραση ὑπονοεῖ ἴσως μία ἐλαφρῶς ἐπιφυλακτική στάση ἀπέναντι στήν θεωρία πού ἐκτίθεται.

Τό πιό ἐνδιαφέρον χαρακτηριστικό σέ αὐτό τό ἀπόσπασμα εἶναι ὅτι ὁ Πρόκλος τοποθετεῖ τόν Ἑρμῆ ὡς διακριτική ἱκανότητα μεταξύ τοῦ θυμοειδοῦς τοῦ Ἄρη καί τοῦ ἐπιθυμητικοῦ τῆς Ἀφροδίτης. Καί πράγματι πῶς θά μποροῦσε νά κάνει διαφορετικά, βλέποντας ὅτι πρέπει νά ἀντιμετωπίσει τίς θεότητες μέ τήν φυσική, πλανητική τους τάξη, πηγαίνοντας αὐτή τή φορά ἀπό πάνω πρός τά κάτω, ἀπό τή σφαῖρα τῶν σταθερῶν ἄστρων στό ἐπίπεδο τῆς σελήνης. Στήν συνέχεια συνεχίζει νά δημιουργεῖ μία ἀντιστοιχία μεταξύ τοῦ πνευματικοῦ μας σώματος μέ τόν οὐρανό καί τοῦ θνητοῦ μας σώματος μέ τόν ὑποσελήνιο κόσμο. Ὅμως οὔτε αὐτό τό ἀπόσπασμα ἔχει κάτι παράδοξο νά πεῖ γιά τήν Ἀφροδίτη.

Ὅσον ἀφορᾶ στήν θεωρία γιά τό σῶμα τοῦ κόσμου, ὁ Πρόκλος ἀπορρίπτει τήν θεωρία τῶν ἀντιστοιχιῶν μεταξύ θεϊκῶν καί στοιχείων. Σέ αὐτή τήν θεώρηση, ἡ ὁποῖα εἶναι Πυθαγόρεια σύμφωνα μέ τόν Πρόκλο, τό στοιχεῖο τῆς Ἀφροδίτης εἶναι ὁ ἀέρας. Ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι οἱ Πυθαγόρειοι ἔχουν τίς σωστές ἀπόψεις στό βαθμό πού θεωροῦν ὅτι ἡ Ἀφροδίτη καί ὁ Ἑρμῆς συγκεντρώνουν καί ἑνοποιοῦν θεότητες. Ἡ θεωρία τους γιά τά στοιχεῖα διαφέρει ἀπό τήν Πλατωνική θέση, ἡ ὁποῖα βλέπει ὅλα τά στοιχεῖα ὡς παρόντα σέ κάθε πλανητική σφαῖρα μέ τόν ἴδιο τρόπο πού τά ὑποσελήνια στοιχεῖα συμμετέχουν τό ἕνα στό ἄλλο.

Ὅσον ἀφορᾶ στόν συσχετισμό τῶν ἐποχῶν στίς θεότητες, ὁ Πρόκλος ἀποδέχεται αὐτήν τή θεωρία. Ὁ Κρόνος καί ὁ Ἄρης, τόν Χειμῶνα καί τό Καλοκαίρι ἀντίστοιχα, σχηματίζουν ἕνα δίπολο, ἐνῶ ὁ Ζεύς καί ἡ Ἀφροδίτη, τήν Ἄνοιξη καί τόν Φθινόπωρο, σχηματίζουν ἕνα ἄλλο. Ἡ σύνδεση μεταξύ τῆς Ἀφροδίτης καί τοῦ Φθινοπώρου εἶναι εὔκολο νά γίνει κατανοητή: «...τό Φθινόπωρο ἀνήκει στήν Ἀφροδίτη», λέγει ὁ Πρόκλος, «διότι κατά τήν διάρκεια αὐτῆς τῆς ἐποχῆς οἱ σπόροι ῥίπτονται στήν γῆ καί καθῆκον τῆς Ἀφροδίτης εἶναι νά ἀναμιγνύει γόνιμους μικροοργανισμούς καί νά τούς ὀδηγεῖ σέ μίξη μέ τή αἰτία τοῦ γίγνεσθαι».

Ὁ Πρόκλος βλέπει τήν Ἀφροδίτη ὡς μία δημιουργική δύναμη πού φέρνει σέ ἁρμονία καί ἑνοποιεῖ τά ἀρσενικά καί τά θηλυκά, τά ἰδανικά εἴδη καί τήν ὕλη στόν κόσμο.42 Γι’ αὐτό ἑρμηνεύει ἐπίσης τήν θέση γιά τήν ἐποπτεία τῶν δημόσιων γάμων, τῆς ἰδανικῆς πολιτείας τοῦ Πλάτωνα, σέ ἀναλογία μέ τήν Ἀφροδίτη.

Ἕνα τελικό ἀντικείμενο Ἀφροδισιακό τοῦ Κόσμου ἀνήκει στόν τομέα τῆς ἀστρολογίας. Κάθε ἄστρο ἔχει εἰδικές ἀμοιβαῖες θέσεις πού εἶναι ἐπικίνδυνες γιά τήν ἀνάπτυξη τοῦ ἐμβρύου. Ἐάν ἡ Ἀφροδίτη βρισκόταν σέ αὐτήν τήν ἀρνητική θέση κατά τή διάρκεια τῆς σύλληψης, αὐτό θά κατέστρεφε τόν σπόρο κατά τήν 120η ἡμέρα τῆς ἐγκυμοσύνης. Ὁ Πρόκλος δέν ξεκαθαρίζει ἐάν υἱοθετεῖ αὐτή τήν ἄποψη, τήν παρουσιάζει ὡς κατά κανόνα θέση τῶν Αἰγυπτίων.

Ἡ Ἀφροδίτη ὡς ὑπερκόσμια-ἐγκόσμια θεότητα

Στό ἐπόμενο, ὑψηλότερο ἐπίπεδο, στήν ὑπερκόσμια-ἐγκόσμια τάξη, ὁ Πρόκλος θέτει μία θεία δωδεκάδα πού ἀντιστοιχεῖ στούς δώδεκα θεούς τοῦ «Φαίδρου».

«Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωναν θεολογία» 6.85,6-12: Τοὺς τοίνυν ἀπολύτους πάντας θεοὺς ἀπερίληπτον ἔχοντας πλῆθος καὶ ταῖς ἀνθρωπίναις ἐπιβολαῖς ἀναρίθμητον, ἐνταῦθα κατὰ τὸ τῆς δωδεκάδος μέτρον ἀφορίζει. Καίτοι γε οὔτε τῶν θεολόγων ὅσοι τι περὶ αὐτῶν γεγράφασιν ὁρίσαι δεδύνηνται τὸν ὅλον αὐτῶν ἀριθμόν, ὥσπερ τὸ ἀρχικὸν πλῆθος ἢ τὸ τῶν νοερῶν θεῶν ἢ τὸ τῶν νοητῶν·

Ἀνεξάρτητοι ἤ Ἀπόλυτοι θεοί

Μέ αὐτούς, τούς προηγούμενους θεούς, ὁ Πρόκλος ἐννοεῖ πιθανῶς τίς πρώτες ἑνάδες ἐκ τοῦ Ἑνός – τό πέρας καί τό ἄπειρον - καί τίς νοητές καί νοητές-νοερές τριάδες πού ἀναφέρθηκαν παραπάνω. Ὁ Πρόκλος πιστεύει ὅτι γιά τόν Πλάτωνα ὁ ἀριθμός δώδεκα εἶναι κατάλληλος γιά αὐτές τίς θεότητες, οἱ ὁποῖες ὀνομάζονται «Ἀνεξάρτητοι, Ἀδέσμευτοι ἤ Ἀπόλυτοι θεοί», διότι ἡ δωδεκάδα εἶναι ἐξ ὁλοκλήρου τελεία, ἀποτελούμενη ἀπό ἀρχέγονες ἀρχές καί τά πιό τέλεια συστατικά καί καλύπτει ὁλόκληρη τήν πρόοδο τοῦ ὄντος μέ τό μέτρο του. Αὐτός ὁ ὀμιχλώδης τρόπος ἔκφρασης ἀναφέρεται στό γεγονός ὅτι τό δώδεκα εἶναι ἀποτέλεσμα τοῦ πολλαπλασιασμοῦ τοῦ τρία μέ τό τέσσερα, ἡ τριάδα εἶναι ἡ δομή τῆς τροποποίησης καί τῆς τελειότητος καί ἡ τετράδα ἡ δομή τῆς σταθερότητος καί τῆς ἁρμονίας.

Οἱ δώδεκα θεότητες διαιροῦνται σέ τέσσερις τριάδες, ἐκ τῶν ὁποῖων μᾶς ἐνδιαφέρουν μόνο οἱ ἰδιότητες τῆς τελευταίας «Ἀναγωγοῦ ἤ Ἀνυψούσης» τριάδος (Ἑρμῆς, Ἀφροδίτη καί Ἀπόλλων) καί τά τελευταία μέλη τῶν ἀμέσως προηγούμενων τριάδων, δῆλα δή οἱ θεοί Ἥφαιστος καί Ἄρης, λόγω τῆς προφανοῦς μυθολογικῆς σημασίας αὐτῶν τῶν θεῶν γιά τήν Ἀφροδίτη. Ἡ ἰδιότητα τοῦ Ἡφαίστου εἶναι νά ἐγκαταστήσει «τήν φύση στά σώματα καί νά δομήσει τίς ἑστίες τῶν ἐγκοσμίων θεῶν».

Τό πιό καθολικό καί πρῶτο εἶδος ζωῆς προέρχεται ἀπό τόν δεύτερο καί τόν τρίτο ὅρους τῆς ἀνυψωτικῆς τριάδος (Ἀφροδίτη καί Ἀπόλλων) μαζί μέ τόν τελευταίο ὅρο τῆς προηγούμενης τριάδος (Ἄρης). Οἱ ψυχές ἐγκαθίστανται στούς τρόπους ζωῆς τους σύμφωνα μέ αὐτές τίς θεότητες κατά τήν κάθοδό τους στόν Κόσμο.

Οἱ ψυχές ἀνεβαίνουν ἀπό τήν ἴδια τριάδα. Ἡ φιλοσοφία (Ἑρμῆς), ὁ ἕρως (Ἀφροδίτη) καί ἡ λατρεία τῶν θεῶν (Ἀπόλλων) ἀνακτοῦν ὅλα ὅσα χάθηκαν στήν διαδικασία τοῦ γίγνεσθαι. Ἡ Ἀφροδίτη δρᾶ ὡς πρωταρχική αἰτία ἐρωτικῆς ἔμπνευσης, ἡ ὁποῖα διαπερνᾶ καθολικά ὅλα τά πράγματα καί προσανατολίζει τίς ἀνυψωμένες ζωές πρός τό πρωταρχικόν Κάλλος (τρίτη τριάδα τῆς πρώτης νοητῆς τριάδος).

Αὐτή ἡ ἄποψη τοῦ δρόμου πρός τήν σωτηρία τῶν ψυχῶν εἶναι «κατά πρώτην ὄψειν», σύμφωνα μέ τό περίφημο ἀπόσπασμα τῆς «Περὶ τῆς Κατὰ Πλάτωναν Θεολογίας» πού ἀναφέρεται συχνά ὡς Πρόκλεια, ὁ «ὁρισμός» τῆς θεουργίας. Τό ὑψηλότερο μονοπάτι ἀνάβασης συνδέει τήν θεουργική δύναμη, τήν πίστη καί τό ἀγαθό, τό δεύτερο σωτηριακό κανάλι πηγαίνει ἀπό τήν φιλοσοφία μέσω τῆς ἀλήθειας στήν σοφία καί τό τρίτο ἀπό τήν ἐρωτική μανία μέσω τοῦ ἔρωτος πρός τό κάλλος. Ὁ Ἑρμῆς καί ὁ Ἀπόλλων δέν φαίνεται νά κατέχουν πάντα τήν ἴδια θέση στά ἔργα τοῦ Πρόκλου, ἀλλά ἡ Ἀφροδίτη εἶναι παρόμοια τόσο στό πρῶτο ὅσο καί στό ἕκτο μέρος τῆς «Περὶ τῆς Κατὰ Πλάτωναν Θεολογίας».

Ἡ δέκατη πέμπτη πραγματεία στά σχόλια τοῦ Πρόκλου στήν «Πολιτεία» εἶναι ἀφιερωμένη στήν σχέση τῆς Ἀφροδίτης, τοῦ Ἄρη καί τοῦ Ἡφαίστου, διερευνώντας τόν ρόλο αὐτῶν τῶν θεοτήτων στήν κοσμογονία ἀπό τή ὑπερκόσμιο ἕως τήν αἰσθητή τάξη.

Ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι ὁ Ἥφαιστος καί ὁ Ἄρης ἐνεργοῦν «πρός» ὁλόκληρη τήν πραγματικότητα. Ὁ Ἄρης διαχωρίζει τίς ἀντίθετες ἀρχές τῆς ὁλότητος καί τίς σώζει ὡς ἀμετάβλητες καί ἄθικτες, ὥστε ὁ κόσμος κατ’ ἀνάγκην πάντα νά ἐκπληρώνεται ἀπό ὅλα τά εἴδη. Σύμφωνα μέ τήν τέχνη του, ὁ Ἥφαιστος δημιουργεῖ τήν αἰσθητή κοσμική τάξη καί γεμίζει τήν φύση μέ γενετικές ἀρχές καί δυνάμεις. Τά σύμβολα αὐτῶν εἶναι τά οὐράνια τρίποδα πού ἀναφέρονται στήν Ἰλιάδα (18, 373). Οἱ πόρπες, οἱ σπειροειδεῖς βραχίονες, τά κύπελλα καί οἱ ἅλυσοι πού ἀναφέρονται λίγο ἀργότερα στό ἴδιο ἕπος εἶναι, γιά τόν Πρόκλο, σύμβολα τῶν εἰδῶν τοῦ ὑποσελήνιου κόσμου, πού χιτεύει καί μορφώνει ὁ Ἥφαιστος.

Καί οἱ δύο θεοί χρειάζονται τήν Ἀφροδίτη γιά τίς πράξεις τους, ὁ ἕνας γιά νά φέρει ἁρμονία καί τάξη στά ἀντίθετα, ὁ ἄλλος νά φέρει αἰσθητό κάλλος καί λαμπρή διαύγεια στήν δημιουργία του, ἔτσι ὥστε αὐτός ὁ κόσμος νά μπορεῖ νά γίνει τό πιό ὄμορφο ἀπό τά αἰσθητά πράγματα.

Ἡ Ἀφροδίτη εἶναι παροῦσα παντοῦ, ἀλλά ὁ Ἥφαιστος «συμμετέχει» σέ αὐτήν μέ τόν τρόπο τῶν ὑψηλότερων πραγματικοτήτων. Βρίσκουμε σέ αὐτήν τήν ἐρμηνεία τέσσερα διαφορετικά ἐπίπεδα δημιουργίας. Ὑπάρχουν δύο ζεύγη: ὅπου ὁ Ἥφαιστος ἐκδηλώνει τήν ὑψηλότερη καί ὁ Ἄρης τήν χαμηλότερη δημιουργία. Ὁ τρόπος συμμετοχῆς τοῦ Ἡφαίστου στήν Ἀφροδίτη εἶναι ὑπερκόσμιος καί οὐράνιος, ἐνῶ τοῦ Ἄρεως ἐγκόσμιος καί ὑποσελήνιος.

Ἡ μυθολογία κρύβει καί ἀποκαλύπτει τόν τρόπο δράσης τοῦ Ἡφαίστου, λέγοντας ὅτι παίρνει τήν Ἀφροδίτη ὡς σύζυγό του γιά νά παρατηρεῖ τήν βούληση τοῦ Διός. Ἡ σχέση τοῦ Ἄρη μέ τήν θεά ὀνομάζεται μοιχεία ἀπό τούς μύθους.

«Πολιτεία» 1.141,26-142,5: τῷ μὲν γὰρ δημιουργῷ τῶν αἰσθητῶν κατὰ φύσιν ἐστὶν ἡ πρὸς τὴν καλλοποιὸν αἰτίαν καὶ συνδετικὴν κοινωνία, τῷ δὲ τῆς διαιρέσεως προστάτῃ καὶ τῆς ἐναντιώσεως τῶν ἐγκοσμίων ἀλλοτρία πώς ἐστιν ἡ τῆς ἑνώσεως χορηγὸς δύναμις· τοῖς γὰρ συναγωγοῖς τὰ διακριτικὰ γένη τῶν θεῶν ἀντιδιῄρηται. ταύτην τοίνυν τὴν τῶν ἀνομοίων αἰτίων σύμπνοιαν οἱ μῦθοι μοιχείαν προσειρήκασιν.

Ἀλλά αὐτό τό εἶδος ἕνωσης εἶναι ἐπίσης ἀπαραίτητο γιά τήν κοσμογονία, «προκειμένου νά φέρουν τά ἀντίθετα σέ ἁρμονία καί ἔτσι ὁ ἐσωτερικός πόλεμος τοῦ κόσμου νά καταλήξει σέ εἰρήνη».

Σέ κάθε ἐπίπεδο τό ἀντίθετο - ἀντίπολο εἶναι δῶρο τοῦ Ἄρη. Στό οὐράνιο ἐπίπεδο ἀναφέρεται στήν ἀμοιβαῖα διαμάχη μεταξύ τῶν εἰδῶν ὅταν προσπαθοῦν νά ἐκδιώξουν τό ἕνα τό ἄλλο, ἐνῶ στό ἐπίγειο ἐπίπεδο ἀναφέρεται στόν ἀγῶνα τῶν στοιχείων καί τῶν δυνάμεων. Καθώς ὁ Ἥλιος εἶναι ὁ σύντροφος τοῦ Ἡφαίστου στήν παραγωγή καθολικῶν εἰδῶν, καταγγέλλει τήν συνένωση τοῦ Ἄρη καί τῆς Ἀφροδίτης μέ τόν Ἥφαιστο. Οἱ ἁλυσίδες τοῦ Ἡφαίστου, μέσω τῶν ὁποίων συλλαμβάνει τόν Ἄρη καί τήν Ἀφροδίτη, εἶναι δυνάμεις ἀόρατες γιά τούς ἄλλους καί κατά τήν χρήση τους, ὁ Ἥφαιστος «χτίζει ἀπό τά ἀντίθετα τοῦ Ἄρη καί οἱ ἑνωτικές ἀρετές τῆς Ἀφροδίτης εἶναι μία ἑνοποιημένη τάξη, ἀφοῦ τό γίγνεσθαι χρειάζεται καί τούς δύο».

Οἱ ἁλυσίδες τοῦ Ἡφαίστου εἶναι διαφορετικές στόν οὐράνιο καί στόν ὑποσελήνιο κόσμο. Οἱ οὐράνιες εἶναι ἀδιάλυτες, ἐνῶ εἶναι δυνατόν νά λυθοῦν οἱ ὑποσελήνιες. Ὁ Πρόκλος θεωρεῖ ἐπίσης ὅτι ἡ λέξη «ἁλυσίδα» εἶναι μία ἑνωτική φυσική δύναμη στόν «Τίμαιο» τοῦ Πλάτωνος καί αὐτό εἶναι ἀρκετό γιά νά ἐξομοιώσει τήν δημιουργία πού παρουσιάστηκε στόν «Τίμαιο» μέ ἐκείνη τοῦ Ὁμήρου. Στό οὐράνιο ἐπίπεδο ὁ δημιουργός στόν ὁποῖον ὑπακούει ὁ Ἥφαιστος εἶναι ὁ Δίας, ἀλλά στό κοσμικό ἐπίπεδο ἁλυσοποιεῖ (δεσμεύει) τόν Ἄρη καί τήν Ἀφροδίτη, ὑπακούοντας στόν Ποσειδώνα. Ὁ Ποσειδῶνας εἶναι ὁ θεός τοῦ ὁποίου ἡ βούλησή διατάσσει ὅτι οἱ ἐπίγειοι δεσμοί πρέπει ἐπίσης νά ἀπελευθερωθοῦν, ἐπειδή εἶναι ὁ διαχειριστής τοῦ κύκλου τῆς ἀλλαγῆς καί βλέπει ὅτι ὅλα ὅσα γεννιοῦνται θά καταστραφοῦν καί θά ἐπιστρέψουν σέ μία νέα ἀρχή.

Ὁ δημιουργός, εἶτε οὐράνιος, ὅπως ὁ Δίας, εἶτε κοσμικός, ὅπως ὁ Ποσειδῶνας, χτίζει τήν ὁλότητα μέ τήν βοήθεια ἀντιτιθέμενων πραγμάτων καί δημιουργεῖ φιλότητα σέ αὐτά μέσω τῆς ἀναλογίας, ὀδηγῶντας τίς πράξεις τοῦ Ἡφαίστου, τοῦ Ἄρη καί τῆς Ἀφροδίτης σέ κοινωνία. Ὁ Πρόκλος συνήθως προτιμᾶ μία μέθοδο γιά τήν δημιουργία θεϊκῶν ἀρχῶν σέ ἀνεξάρτητες ὀντότητες, ὅμως πλησιάζει περισσότερο στό νά ὀμιλεῖ γιά συγκεκριμένους θεούς ὡς διαφορετικές πτυχές τῆς θεότητος:

«Πολιτεία» 1.143,8-10: καὶ γεννῶν μὲν τὰς ἐναντιώσεις τῶν στοιχείων κατὰ τὸν ἐν ἑαυτῷ γεννᾶν Ἄρεα, φιλίαν δὲ μηχανώμενος κατὰ τὴν τῆς Ἀφροδίτης δύναμιν ἐνεργεῖν, συνδέων δὲ τοῖς Ἀρεϊκοῖς τὰ Ἀφροδίσια καὶ τὴν Ἡφαίστου τέχνην ἐν παραδείγματι προειληφέναι

Ὁ δημιουργός εἶναι ὅλα τά πράγματα καί ἐνεργεῖ μέ ὅλους τούς θεούς. Οἱ θεοί τῆς νεώτερης δημιουργίας μιμοῦνται τόν Δία, ἀλλά οἱ δημιουργίες τους δέν ἔχουν τήν ἀξία τῆς ἐνέργειας τοῦ πατέρα τους, ἐπειδή οἱ δημιουργίες τους εἶναι θνητά πράγματα. Στά σχόλια στόν «Τίμαιο», ὁ Πρόκλος ἀσχολεῖται μέ τό ἴδιο ἀπόσπασμα τῆς Ὀδύσσειας, χρησιμοποιῶντας μία ἀλληγορική ἑρμηνεία: «... χάρη σέ αὐτήν τήν ἁρμονία καί ἀναλογία, πρῶτα ἀπ’ ὅλα ἀναδύεται ἡ ταυτότης καί, μετά ἀπό αὐτήν, ἡ ἕνωσις (ἑνοποίηση)».

Αὐτή ἡ ἑρμηνεία, μᾶς λέγει ὅτι ὁ Ἥφαιστος, ἑνώνει τήν ταυτότητα καί τήν ἑτερότητα στό ὑψηλότερο ἐπίπεδο, ἐνῶ στό χαμηλότερο ἐπίπεδο ἑνώνει τήν ἁρμονία καί τήν διαίρεση. Καί τά δύο αὐτά ζεύγη ἐκφράζουν τήν κοινωνία καί τήν ἀντίθεση, γιά τήν ὁποίαν οἱ θεολόγοι συνηθίζουν νά μιλοῦν περί Ἀφροδίτης καί Ἄρεως. Ὅταν ὁ Ἀπόλλων, ὁ Ἑρμῆς καί οἱ ἄλλοι θεοί τούς βλέπουν μέ «ἁλύσους», γελοῦν καί αὐτό τό γέλιο εἶναι ἐπίσης μία δημιουργική πράξη, ἡ ὁποῖα, σύμφωνα μέ τόν Πρόκλο, παρέχει μία βάση γιά κοσμικά πράγματα καί δίδει δύναμη στούς ἀμοιβαίους τους δεσμούς. Στά σχόλιά του στήν «Πολιτεία», ὁ Πρόκλος παρέχει μία ὁλόκληρη πραγματεία ἀφιερωμένη σέ αὐτό τό θεϊκό γέλιο. Ἐξηγεῖ τίς μυθικές περιγραφές τοῦ κλάματος τῶν θεῶν, γιά νά δηλώσει τήν πρόνοιά τους γιά τήν θνησιμότητα τῶν πραγμάτων, ἐνῶ τό γέλιο τῶν θεῶν περιγράφεται ὡς ἕνα μυστικιστικό σημάδι πού ἀναφέρεται στήν ἐνέργειά τους στό σύμπαν καθώς πάντα μέ τόν ἴδιο τρόπο διακινοῦν τίς ἀφθονίες τοῦ κόσμου.

Ὁ Πρόκλος παρέχει περαιτέρω πληροφορίες σχετικά μέ τόν ρόλο τῆς Ἀφροδίτης στήν διάσημη μάχη τῶν θεῶν πού περιγράφεται στήν Ἰλιάδα. Ὁ πόλεμος γενικά λειτουργεῖ στούς μύθους ὡς εἰκόνα τῆς κοσμικῆς ἀποσύνθεσης καί τῶν συγκρούσεων καί αὐτό θά πρέπει ἐπίσης νά εἶναι ἡ βάση γιά τήν ἀλληγορική ἑρμηνεία αὐτῆς τῆς θεομαχίας. Οἱ θεοί εἶναι διατεταγμένοι σέ πέντε ἀντιτιθέμενα ζεύγη. Ἡ φυσική τάση, ἀπορρέει φυσικά ἀπό τό Ὁμηρικό κείμενο καί ὡς ἐκ τούτου οἱ θέσεις πού κατέχουν ὁ Ἄρης, ὁ Ἥφαιστος καί ἡ Ἀφροδίτη ἀποκλίνουν ἀπό αὐτές πού παρουσιάζονται στήν ἑρμηνεία τῶν ἁλύσων-δεσμῶν τοῦ Ἡφαίστου. Μόνο ἡ Ἀφροδίτη καί αὐτό εἶναι πολύ ἐνδιαφέρον, εἶναι ἔξω ἀπό τήν δεκάδα.

Ξάνθος, θεός τῆς θάλασσας:

Ἀθάνατο ἄλογο τοῦ Ἀχιλλέα. Ἡ Ἥρα ἔδωσε στὸν Ξάνθο τὴ δύναμη τοῦ λόγου γιὰ νὰ προειδοποιήσει τὸν Ἀχιλλέα ὅτι ἐπρόκειτο νὰ πεθάνει στὸν Τρωικὸ πόλεμο. Ὁ Ἀχιλλέας εἶχε ἤδη προειδοποιηθεῖ ἀπὸ τὴ μητέρα του Θέτιδα, μιὰ θεὰ τῆς θάλασσας.

Ἐδῶ τά ζεύγη τῶν ἀντιθέτων (δίπολα) εἶναι ἀνάλογα μέ τίς Νεοπλατωνικές ὑποστάσεις τοῦ ὄντος, ζωῆς, νοῦ καί ψυχῆς, ἡ τελευταία θεωρεῖται ὡς παρεκβατικός ἀνατρεπτικός (Ἑρμῆς) καί μία ἄλογη δομή (Λητῶ), ἕνας αἰσθητός καί ὑλικός κόσμος ὅπου ὁ Ἥφαιστος εἶναι ἡ φύση καί ὁ Ξάνθος ἡ αἰσθητή τάξη πού λαμβάνει τά εἴδη. Ἡ Ἀφροδίτη βρίσκεται κάτω ἀπό τήν δεκάδα, ἀντιπροσωπεύοντας τήν σύνδεση ὁλόκληρης τῆς δημιουργίας ὡς ἀρχή ἁρμονίας. Ἔτσι, τό ἀντίθετό της εἶναι ὁ πραγματικός δημιουργός, ὁ Δίας, ὁ ὁποῖος ἐμφανίζεται μόνο σιωπηρά σέ αὐτήν τήν εἰκόνα.

Ἕνα ἄλλο ἐνδιαφέρον χαρακτηριστικό τῆς Ἀφροδίτης σέ αὐτό τό ἀπόσπασμα, εἶναι ὅτι ὁ Ὅμηρος, σύμφωνα μέ τήν ἐξήγηση τοῦ Πρόκλου, διαχωρίζει τήν Ἀφροδίτη γιά νά φωτίσει ὅλα τά πράγματα μέ ἑνοποίηση καί ἁρμονία, ἀλλά εἰδικά γιά νά ἔρθει σέ βοήθεια τοῦ πιό ἀδύναμου μέρους, διότι μέσα τους ἡ πλειονότητα κυριαρχεῖ στήν ἑνότητα. Ὁ Πρόκλος ἐπισημαίνει ὅτι κάθε ἀντίθεση κατανοεῖται σωστά μόνο σέ σχέση μέ τήν ἑνότητα. Εἶναι ὅμως ἐνδιαφέρον ὅτι ἡ διαφορά μεταξύ ἑνότητος, προϋπάρχουσας ὑπό τήν αἰτία της καί ἡ ἑνότης ὡς ἁρμονία τῶν τμημάτων, ἐκφράζεται ἐδῶ ὡς θεολογική σχέση μεταξύ τοῦ (μόνο ὑπονοούμενου παρόντος) τοῦ Διός καί τῆς Ἀφροδίτης.

Σέ αὐτήν τήν πτυχή ἀναφέρεται ἐπίσης ἡ μόνη ἀναφορά περί Ἀφροδίτης στό σχόλιο στόν «Παρμενίδη» ὅπου ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι ἄν ἀνέλθουμε στούς θεούς ἀπό τήν σφαίρα τῶν ἀριθμῶν, ἡ ἑξάδα εἶναι ἱερή γιά τήν Ἀφροδίτη καί ἡ ἑπτάδα γιά τήν Ἀθηνᾶ. «Ἡ ἑπτάδα τῆς Ἀθηνᾶς ἑνοποιεῖ καί ἡ ἑξάδα τῆς Ἀφροδίτης προστατεύει τό πλῆθος σέ συνδυασμό μέ τήν κοινωνία».

Ἡ Ἀφροδίτη ὡς βοηθός τῶν ἀδύναμων, ἔρχεται ἐπίσης στήν ἐπιφάνεια σέ αὐτά τά ἐδάφια στά σχόλια στήν «Πολιτεία», πού συμπληρώνουν τήν Πρόκλειο ἐξήγηση τῆς θεομαχίας. Ὁ Πρόκλος ἐνδιαφέρεται ἰδιαίτερα γιά τήν ἀντιπαράθεση μεταξύ τοῦ Ἡφαίστου καί τοῦ Ξάνθου. Στή φυσική ἀντίθεση μεταξύ τῶν σωμάτων, ὁ Ἥφαιστος ἀντιπροσωπεύει τήν θερμότητα καί ξηρότητα, ἐνῶ ὁ Ξάνθος τό κρύο καί τήν ὑγρασία:

Πολιτεία 1.95,22-26:. ἐπεὶ δὲ πάσας ἀνάγκη τὰς ἐναντιώσεις εἰς τὴν πρὸς ἀλλήλας ὁμολογίαν τελευτᾶν, πάρεστι καὶ ἡ Ἀφροδίτη, καθάπερ εἴπομεν, φιλίαν ἐμποιοῦσα τοῖς ἀντικειμένοις, συμμαχοῦσα δὲ ὅμως τοῖς χείροσιν, διότι καὶ ταῦτα μάλιστα κοσμεῖται σύμμετρα καὶ προσήγορα γινόμενα τοῖς ἀμείνοσι τῶν ἐναντίων.

Ὡς ἐκ τούτου, ὑπάρχει κάτι πού ὀνομάζεται εὔνοια, μέ τήν ἔννοια τῆς συμπόνιας καί τῆς γενναιοδωρίας, μέσω τῆς θείας χάριτος τῆς Ἀφροδίτης.

Ὁ Πρόκλος ἑνώνει τήν Ἀφροδίτη μέ τόν Διόνυσο, ἐκτός τοῦ Ἡφαίστου καί τοῦ Ἄρεως, ἐπειδή εἶναι αὐτή μία ἐγκόσμια θεότης. Στά σχόλια στόν «Κρατῦλο», ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι ὁ Πλάτων τιμᾶ τόν Διόνυσο καί τήν Ἀφροδίτη ὡς θεότητες πού εἶναι οἱ δημιουργοί τῆς γλυκύτητας, σέ ἀντίθεση μέ τίς θεότητες πού τελειοποιοῦν τίς ψυχές μέ ἐκδίκηση, φόβο καί τιμωρία. Αὐτές οἱ τερπνές θεότητες ἀγαποῦν τήν ἀστειότητα καί τήν εὐνοοῦν ὡς μέσο ἐνίσχυσης τῶν ἀδύναμων φύσεων καί ἀναζωογόνησης τῆς ἐγκοσμίου σωματικῆς ζωῆς. Γιά αὐτό τόν λόγο, τά ἱερά ἀγάλματά τους, τούς ἀπεικονίζουν εὔθυμους, ὥστε νά εἶναι καταπραϋντικοί καί νά χορεύουν, σέ ἀντίθεση μέ ἄλλων τῶν ὁποίων οἱ εἰκόνες προκαλοῦν φόβο. Ἡ λατρευτική ἀναπαράσταση ἀντιστοιχεῖ στό κοσμικό πεδίο κάθε θεοῦ. Ἡ Ἀφροδίτη ἀγαπᾶ τόν Διόνυσο καί προβάλει τόν Ἄδωνη ὡς εἰκόνα τοῦ Διονύσου. Ὁ ἔρως τῆς Ἀφροδίτης γιά τόν Διόνυσο εἶναι προνοητικός, εἶναι ὁ ἔρως μίας ἀνώτερης θεότητας πρός μία κατώτερη.

Μέχρι τώρα ἐξετάσαμε τήν Ἀφροδίτη μεταξύ τῶν ὑπερκοσμίων καί ἐγκοσμίων θεῶν στίς ἐνέργειές της, κατευθυνόμενες «πρός τά κάτω», δῆλα δή ὡς δημιουργική δύναμη. Ἡ ἐρμηνεία τοῦ Πρόκλου γιά τόν μαγικό ζωστῆρα τῆς θεᾶς, ἀφορᾶ ἐπίσης στό ἐγκόσμιο ἐπίπεδο, ἀλλά αὐτός ὁ συμβολισμός ἀναφέρεται στό «ἄνωθεν», στίς μονάδες τῆς σειρᾶς τῆς θεᾶς ἀνάμεσα στούς νοητούς καί νοερούς θεούς. Ὁ Πρόκλος βασίζει τίς εἰκασίες του πάνω στήν ὐπόθεση ἀπό τήν Ἰλιάδα, γιά τήν συνουσία τοῦ Διός καί τῆς Ἥρης στό Ὄρος Ἴδη.

Ὁ Πρόκλος ἐξηγεῖ τήν σημασία ὅλων τῶν στολιδιῶν τῆς Ἥρας μέ τά ὁποῖα προετοιμάζεται γιά τό γεγονός. Ἕνα ἀπό τά πιό σημαντικά ἀντικείμενα μεταξύ αὐτῶν εἶναι ὁ ζωστήρ πού δανείστηκε ἀπό τήν Ἀφροδίτη. Ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι αὐτά τά σύμβολα καθιστοῦν τήν Ἥρα ὅμοια μέ τήν Ῥέα. Ταυτόχρονα ὁ Ζεύς, πίπτει σέ ὕπνο, καθιστῶντας τόν ἑαυτό του ὅμοιο μέ τόν ὑπερβατικό Κρόνο. Οἱ θεότητες δέν λειτουργοῦν πλέον στό δικό τους ἐπίπεδο ὡς κοσμικές θεότητες, ἀλλά ἐπιστρέφουν στίς δικές τους ὑπερβατικές αἰτίες:

Πολιτεία 1.138,28-139.2: εἰκότως δὴ οὖν καὶ ἡ τῆς Ἥρας παρασκευὴ πρὸς τὴν ὅλην Ῥέαν ἀποβλέπει, τοῦ ∆ιὸς κατὰ τὸν Κρόνον ἱσταμένου καὶ διὰ τὴν πρὸς ἐκεῖνον ὁμοιότητα τὴν ἐν τῇ Ἴδῃ συνουσίαν προτιμῶντος τῆς εἰς τὸν κόσμον προϊούσης. ἐπεὶ καὶ ὁ κεστὸς καὶ ἡ τῆς Ἀφροδίτης σύλληψις ἐπὶ πλέον αὐτὴν ἐξομοιοῖ πρὸς τὴν Ῥέαν.

Ἐδῶ ὁ Πρόκλος ὑποδηλώνει τήν ὑψηλότερη θέση στήν ὁποία μποροῦμε ἤδη νά δοῦμε τήν Ἀφροδίτη ὡς ἀρθρωτή θεότητα, μέ ἀρχέγονη ταυτότητα, ἄν καί χωρίς τό δικό της ὄνομα, προϋπάρχουσα στήν πρώτη της αἰτία. Μᾶλλον, ὁ Πρόκλος ἀναφέρεται στούς θεούς στήν δεύτερη πτυχή τῆς τάξης τῶν νοητῶν καί νοερῶν. Ἐκεῖ, σύμφωνα μέ τά λόγια τοῦ Πρόκλου,

«Πολιτεία» 1.139,3-5.: ἦν γὰρ καὶ ἐκεῖ τῆς θεοῦ ταύτης προϋφεστῶσα μονάς, ἄνωθεν ἀπὸ τῆς συνεκτικῆς τοῦ Οὐρανοῦ θεότητος διὰ μέσου Κρόνου προελθοῦσα καὶ καταλάμψασα πᾶσαν τὴν νοερὰν ζωὴν τῷ φωτὶ τοῦ κάλλους

προϋπάρχει ἡ μονάδα αὐτῆς τῆς θεᾶς πού διατηρεῖ τόν Οὐρανό, ἡ ὁποία προοδεύει μέσω τοῦ τομέως τοῦ Κρόνου καί φωτίζει ὁλόκληρη τήν νοερή ζωή μέ τό φῶς τοῦ κάλλους. (ἐλεύθερη μετάφραση)

Ὁ ἐντοπισμός τῆς πρώτης μονάδος τῆς Ἀφροδίτης σέ αὐτό τό ἐπίπεδο πού ἀρθρώνεται ξανά σέ ὑπο τριάδες, εἶναι συνεπής, καθώς θυμόμαστε, ὅτι ὁ θεϊκός ἔρως, ὁ πρῶτος Ἔρως, εἶναι ὁ τρίτος ὅρος τῆς νοητῆς-νοερῆς τριάδος. Ἐάν ἡ Ἀφροδίτη εἶναι ἡ Ἐρωτοτόκος, σίγουρα ἡ μονάδα της πρέπει νά βρίσκεται στό ὑψηλότερο ἐπίπεδο ὡς πρώτη μονάς τοῦ Ἔρωτος.

Ὁ Πρόκλος ἀναλύει ἐπιπλέον τούς διαφορετικούς τρόπους μέ τούς ὁποίους ἡ Ἀφροδίτη καί ἡ Ἥρα φέρουν τόν ζωστῆρα:

«Πολιτεία» 1.139,6-13.: ἡ μὲν Ἀφροδίτη τὸν κεστὸν ἐν τῷ στήθει λέγεται φέρειν, ὡς ἂν προβεβλημένας αὐτοῦ τὰς δυνάμεις ἔχουσα· ἡ δὲ Ἥρα κρύπτει πως αὐτὸν ὑπὸ τοῖς κόλποις, ὡς ἂν ἄλλην μὲν ἰδιότητα λαχοῦσα τῆς ὑπάρξεως, ἔχουσα δὲ καὶ τὸν κεστόν, καθ’ ὅσον καὶ αὐτὴ πεπλήρωται τῆς ὅλης Ἀφροδίτης. οὐ γὰρ ἔξωθέν ποθεν ἐπάγεται τὴν συνάπτουσαν αὐτὴν πρὸς τὸν δημιουργὸν δύναμιν, ἀλλ’ ἐν ἑαυτῇ καὶ ταύτην συνείληφεν.

Οἱ ἀμόρφωτες ἀλλά εὐσεβεῖς κοινές ἀπόψεις, τονίζουν ἐπίσης τήν σχέση μεταξύ τῶν δύο θεοτήτων καθώς σέβονται τήν Ἥρα ὡς ἑρωμένη τῆς ἕνωσης τῶν ζευγῶν καί τῆς προστασίας τοῦ γάμου. Ἑνώνεται μέ τόν δημιουργό μέ τήν βοήθεια τῆς μαγικῆς ζώνης, πού στέκεται μόνη της καί δημιουργεῖ συνδέσεις στούς νόμιμους δεσμούς τοῦ γάμου. Προφανῶς ὁ Πρόκλος ἤθελε νά πεῖ ὅτι ὁ ζωστήρ τῆς Ἥρας εἶναι πιό μυστικός, συνδέεται περισσότερο μέ τήν ὑπερβατικότητα καί ἑνώνεται μέ μία ἀδιάλυτη δημιουργική ἕνωση, ἐνῶ μέ τήν Ἀφροδίτη ὁ ζωστήρ δείχνει τόν τρόπο τῆς δημιουργίας τῶν νεότερων θεῶν καί εἶναι ἐκτεθειμένος στόν Κόσμο.

Αὐτή εἶναι ἡ διατύπωση στήν γλῶσσα τῆς θεολογίας τοῦ ἔρωτος γιά τήν μεταφυσική ἀρχή πού εἶναι πολύ συνηθισμένη στόν Πρόκλο, δηλώνοντας ὅτι κάθε ἀρχή ἔχει δύο διαφορετικούς τρόπους ὕπαρξης, (καθ’ ὕπαρξιν) τήν δική του, πού ἀντιστοιχεῖ στό κατάλληλο ἐπίπεδο καί (κατ’ αἰτίαν) ἕναν ὑψηλότερο τρόπο, ὅπου προϋπάρχει ἐντός τῶν αἰτιῶν του. Ἡ γλῶσσα τοῦ Πρόκλου, προκαλεῖ ἐπίσης τήν εἰκόνα τοῦ πιό μυστικοῦ, συζυγικοῦ ἔρωτος, κατάλληλου γιά τήν Ἥρα, σέ ἀντίθεση μέ τά ἄλλα εἴδη καί νόμιμα καί παράνομα, πού ἀνήκουν στόν τομέα τῆς Ἀφροδίτης.

Ὑπερκόσμιος Ἀφροδίτη

Τό ὑψηλότερο ἐπίπεδο θεολογίας τῆς Ἀφροδίτης, εἶναι ἡ σειρά ὅπου ἡ θεά ἀποκαλύπτεται ὡς ὑπερκόσμιος θεότητα. Σέ αὐτό τό ἐπίπεδο ὁ Πρόκλος ἐπιλύει τό Πλατωνικό ζήτημα τῶν «δύο Ἀφροδιτῶν». Στήν «Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωνα Θεολογίαν», ὁ Πρόκλος ἑστιάζει στό θέμα τῆς μυθολογικῆς ἑρμηνείας γιά τίς «γεννήσεις» τῶν θεῶν, φιλοσοφικῶς. Καί ὁ Πλάτων, ὀμιλεῖ μέ τήν μορφή μύθου γιά τίς γεννήσεις τῶν θεῶν:

«Περὶ τῆς κατὰ Πλάτωναν Θεολογίας», 1.121, 1-5.: ἐν τῷ μύθῳ τῆς ∆ιοτίμας ἡ τῆς Ἀφροδίτης γένεσις ὕμνηται καὶ τοῦ Ἔρωτος ἐν γενεθλίοις Ἀφροδίτης ἀπογεννωμένου, δεῖ μὴ λανθάνειν ὅπως τὰ τοιαῦτα λέγεται καὶ ὡς ἐνδείξεως ἕνεκα συμβολικῆς ταῦτα σύγκειται καὶ διότι τὴν ἀπὸ τῶν αἰτίων ἄρρητον ἔκφανσιν ἐπικρυπτόμενοι γένεσιν οἱ μῦθοι καλοῦσιν.

... ὅπως, γιά παράδειγμα, στό μῦθο τῆς Διοτίμας, ὅπου τιμῶνται οἱ γεννήσεις τῆς Ἀφροδίτης καί τοῦ Ἔρωτος ... ἀλλά δέν πρέπει νά λησμονοῦμε τό πῶς παρουσιάζονται τέτοιου εἶδους μύθοι, ὅτι συντίθενται μέ σκοπό τήν συμβολική ἔνδειξη καί αὐτός εἶναι ὁ λόγος πού, κρύβοντας τήν ἄφατη ἐκδήλωση πού προέρχεται ἀπό τίς πρωταρχικές αἰτίες, οἱ μύθοι τήν ἀποκαλοῦν μέ τή λέξη γέννηση. (ἐλεύθερη μετάφραση)

Ἡ ἄποψη τοῦ Πρόκλου εἶναι ὅτι ὁ ἴδιος ὁ Πλάτων ἀναπτύσσει τέτοιους μύθους ὅταν ἀφηγεῖται μύθους, ἀλλά ὁ συνήθης τρόπος του εἶναι νά χρησιμοποιεῖ διαλεκτικές καί νοερές μεθόδους πού περιγράφουν τίς θεῖες ἰδιότητες μέ τίς ἔννοιες τῆς ἐπιστήμης.

Στά σχόλια στόν «Κρατῦλο» ὁ Πρόκλος λέγει ὅτι εἶναι ἐπίσης δυνατόν νά ἐμπνευστεῖ κάποιος ἀστειευόμενος σχετικά μέ τούς θεούς καί κατόπιν νά προχωρήσει στήν κατανόηση τῆς πραγματικότητος μέ πιό νοερό τρόπο. Γιά τόν Πλάτωνα ἡ διαφορά μεταξύ τῶν δύο θεῶν ἦταν χωρίς ἀμφιβολία ἡ διάκριση μεταξύ τοῦ νοητοῦ κόσμου τῶν εἰδῶν καί τοῦ αἰσθητοῦ ἐπιπέδου. Γιά τόν Πρόκλο εἶναι οἱ, ὑπερκόσμιος καί ὑπερκόσμιος-ἐγκόσμιος θεότητες.

Ὁ χειρισμός τοῦ Πρόκλου εἶναι ἕνα ἀριστούργημα ἀλληγορικῆς ἐρμηνείας τῶν μύθων. Πρῶτα δηλώνει τήν «ὑλιστική ἄποψη» γιά τό ὄνομα τῆς Ἀφροδίτης:

«Κρατῦλος» 183, 4-6.:. Ἀφροδίτην τὴν ἐκ τοῦ ἀφροῦ τὴν γένεσιν ἔχουσαν καὶ τὸν μὲν ἀφρὸν εἶναι τὴν τοῦ σπέρματος ἀπόκρισιν, τὴν δ’ ἐκ ταύτης ὑφισταμένην ἐν ταῖς μίξεσιν ἡδονὴν Ἀφροδίτην εἶναι.

... Ἡ Ἀφροδίτη γεννήθηκε ἀπό τόν ἀφρό καί αὐτός ὁ ἀφρός, ἡ ἔγχυση τοῦ σπέρματος καί ἡ εὐχαρίστηση ἀπό τήν ἐκσπερμάτωση κατά τήν ἐρωτική πράξη εἶναι ἡ Ἀφροδίτη. (ἐλεύθερη μετάφραση)

Ὁ Πρόκλος ὄχι μόνο δέν ἀπορρίπτει αὐτή τήν ἄποψη, ἀλλά ἰσχύει καί στό δικό του φυσικό ἐπίπεδο. Καθώς ὁ αἰσθητός κόσμος εἶναι ἡ ἀπόλυτη φάση τῆς αὐτο-ἔκφρασης τῶν θείων δυνάμεων, πίσω ἀπό τά φυσικά ἐπίπεδα ὑπάρχουν ἄλλοι καί ἔτσι ὑπάρχει ἐπίσης ἀνάγκη γιά μία βαθύτερη ἑρμηνεία πού πρέπει νά δοῦμε, «πρίν ἀπό αὐτά τά ἀκραῖα καί διεφθαρμένα πράγματα, τίς πρώτες καί αἰώνιες αἰτίες». Ὁ Ἡσίοδος καί ὁ θείος Ὀρφέας ἀφηγοῦνται τήν ἱστορία τοῦ εὐνουχισμοῦ τοῦ Οὐρανοῦ. Αὐτή ἡ βίαιη εἰκόνα ἐκφράζει «ἐμπνευσμένες ἀντιλήψεις» γιά τό πῶς ἡ θεά παρήχθη αἰτιακῶς:

«Κρατῦλος» 183,12-23.: γεννᾶσθαι μὲν οὖν τὴν πρωτίστην Ἀφροδίτην ... ἀπὸ διττῶν αἰτίων. τοῦ μὲν ὡς δι’ οὗ, τοῦ δὲ ὡς γεννητικοῦ· τὸν μὲν γὰρ Κρόνον αὐτῆς ὡς τὸ δι’ οὗ τῇ προόδῳ συνεργεῖν, ὡς τὴν γόνιμον δύναμιν τοῦ πατρὸς <προ> καλούμενον καὶ εἰς τοὺς νοεροὺς διακόσμους ἐκδιδόντα, τὸν δ’ Οὐρανὸν ὡς ποιητὴν καὶ αἴτιον, ἐκ τῆς ἑαυτοῦ γεννητικῆς περιουσίας ἐκφαίνοντα τήνδε τὴν θεόν‧ καὶ πόθεν γὰρ ἄλλοθεν ἔδει τὴν συναγωγὸν τῶν διαφερόντων γενῶν κατὰ μίαν ἔφεσιν τοῦ κάλλους λαβεῖν τὴν ὑπόστασιν ἢ ἐκ τῆς συνοχικῆς τοῦ Οὐρανοῦ δυνάμεως; παράγει οὖν αὐτὴν ὁ Οὐρανὸς ἐκ τοῦ ἀφροῦ τῶν γονίμων ἑαυτοῦ μορίων ῥιφέντος εἰς τὴν θάλασσαν.

ἡ πρώτη Ἀφροδίτη γεννήθηκε ἀπό δύο αἰτίες: ὀργανική καί γεννητική ... ὁ Κρόνος ἐνεργεῖ ὡς συντονισμένη αἰτία στήν πρόοδό της· καλεῖ τήν εὔφορη δύναμη τοῦ πατέρα του, τήν θέτει μεταξύ τῶν νοερῶν ἐπιπέδων καί ὁ Οὐρανός εἶναι ὁ παραγωγός καί ἡ αἰτία πού ἀποκαλύπτει αὐτή τήν θεά ξεκινῶντας ἀπό τήν δική του παραγωγική ἀφθονία. Ποιές ἄλλες αἰτίες χρειάζεται μία τέτοια ὑπόσταση, ἡ ὁποία ἑνοποιεῖ διαφορετικά εἴδη, ἐνεργῶντας βάσει τῆς ἴδιας ἐπιδίωξης τοῦ κάλλους, τί ἄλλο ἄν ὄχι τήν συγκέντρωση τῆς δύναμης τοῦ Οὐρανοῦ; Ὁ Οὐρανός τήν δημιούργησε ἀπό τόν ἀφρό τῶν γόνιμων ὀργάνων του ὅταν πετάχτηκαν στήν θάλασσα. (ἐλεύθερη μετάφραση)

Ἡ πρόοδος τῆς πρώτης Ἀφροδίτης ἀντικατοπτρίζεται στό κατώτερο ἐπίπεδο τῆς αἰσθητῆς δημιουργίας ὅπου «ἡ δεύτερη Ἀφροδίτη ῥέει στό εἶναι ἀπό τόν ἀφρό μέ τόν ἴδιο τρόπο ὅπως καί ἡ πρώτη ...», ὅπως, σύμφωνα μέ τούς Ὀρφικούς στίχους, «κατακτήθηκε ἀπό μεγάλη ἐπιθυμία ὁ ὑψηλότατος πατήρ (Ζεύς) καί ἔριξε ἀφρό σπέρματος στήν θάλασσα».

Οἱ δύο θεές εἶναι διαφορετικές στίς αἰτίες, στήν τάξη καί στίς δυνάμεις τους, ἀλλά ἡ ὑπόστασή τους - πού σημαίνει σέ αὐτό τό ἀπόσπασμα ἡ ἐσωτερική φύση τους - εἶναι ἡ ἴδια. Παρομοίως, ἴδιος εἶναι καί ὁ σκοπός τῆς δράσης τους, πού εἶναι τό κάλλος πού σημαίνει ἄθικτη ἀναλογία καί συναίνεση μεταξύ ὁποιουδήποτε ὄντος καί τοῦ παραδείγματός του. Ἡ εὐθύνη τῆς ὑπερκόσμιας θεᾶς, λόγω τῆς ἰδιότητός της, εἶναι νά διασφαλίσει τήν συμβατότητα μεταξύ τῶν νοητῶν καί αἰσθητῶν ἰδεῶν (λογικές ἀρχές στήν φύση), εὐθύνη τῆς ἐγκοσμίου θεᾶς εἶναι νά συμμετάσχει στήν καθ’ αὐτή δημιουργία τοῦ ὁρατοῦ κόσμου τοῦ γίγνεσθαι (τοῦ ὁποίου τά ὄντα εἶναι ἐνσαρκώσεις αὐτῶν τῶν ἀρχῶν). Ἡ πραγματοποίηση τῶν ἰδεῶν στήν φύση εἶναι ἴδια μέ τήν ζωή. Ἔτσι, ἡ ἀνώτερη θεά εἶναι θεματοφύλακας καί διανομέας τῆς καθολικῆς, ἀγνῆς ζωῆς, ἐνῶ ἡ κατώτερη ἱεραρχικά θεά εἶναι θεματοφύλακας τῶν εἰδῶν τῆς ζωῆς πού εἶναι κατάλληλα γιά κάθε ἔμβιο ὄν:

«Κρατῦλος», 183,41-54: ἡ μὲν γὰρ ἐκ τοῦ Οὐρανοῦ ὑπερκόσμιός ἐστιν καὶ ἀναγωγὸς ἐπὶ τὸ νοητὸν κάλλος καὶ ἀχράντου ζωῆς χορηγός καὶ γενέσεως χωρίζει· ἡ δὲ ... ἐπιτροπεύει πάσας τὰς ἐν τῷ Οὐρανίῳ κόσμῳ καὶ γῇ συστοιχίας καὶ συνδεῖ πρὸς ἀλλήλας καὶ τελειοῖ τὰς γεννητικὰς αὐτῶν προόδους διὰ τῆς ὁμονοητικῆς συζεύξεως. συνήνωνται δ’ ἀλλήλαις κατὰ τὴν ὁμοιότητα τῆς ὑποστάσεως· ἐκ γὰρ τῶν γεννητικῶν δυνάμεων προῆλθεν ἡ μὲν τοῦ συνοχέως ἡ δὲ τοῦ δημιουργοῦ. δηλοῖ δ’ ἡ θάλασσα τὴν ἡπλωμένην καὶ ἀπεριόριστον ζωὴν καὶ τὸ βάθος αὐτῆς τὸ ἐπὶ πᾶν προϊόν, ὁ δ’ ἀφρὸς τὸ καθαρώτατον καὶ φωτὸς γονίμου πλῆρες καὶ δυνάμεως καὶ ἐπινηχόμενον πάσῃ τῇ ζωῇ καὶ οἷον ἄνθος αὐτῆς τὸ ἀκρότατον‧ πέφηνεν οὖν ἡ Ἀφροδίτη πάσης οὖσα τῆς ζωῆς τὸ ἑνοειδέστατον καὶ καθαρώτατον.

Ἐκείνη πού γεννήθηκε ἀπό τόν Οὐρανό εἶναι ὑπερκόσμια, στοχεύει πρός τά ἄνω στό νοητό κάλλος καί εἶναι ὁ διανομέας τῆς ἀμιγοῦς ζωῆς. Ἡ ἄλλη (Ἀφροδίτη β΄), ... κυβερνᾶ ὅλες τίς συνδεδεμένες τάξεις πού βρίσκονται στόν κόσμο τοῦ Οὐρανοῦ καί στήν γῆ, ἑνώνει τά πράγματα μαζί καί τελειοποιεῖ τίς παραγωγικές προόδους μέ τήν ἑνοποίηση σέ ἁρμονία. Καί ἑνοποιοῦνται μεταξύ τους λόγω ὁμοιότητος τῶν ὑποστάσεών τους, καθώς ἀπό τίς παραγωγικές δυνάμεις προοδεύει, ἀφενός, ἡ συγκροτική δύναμη καί, ἀφετέρου, ἡ δημιουργική δύναμη. Καί θάλασσα, σημαίνει ἐκτεταμένη, ἄπειρη ζωή καί τό βάθος της, πού ἐπικαλύπτει τά πάντα, ὁ ἀφρός σημαίνει τήν πιό ἀγνή, γεμάτη φῶς καί γόνιμη δύναμη καί, πολύ περισσότερο ἀπό ὅτι δήποτε ἄλλο, ἐκφράζει ὀλόκληρη τήν ζωή καί εἶναι, ὅπως τό ἄνθος, ἡ ὑψηλότερη κορυφή του. (ἐλεύθερη μετάφραση)

Ἡ Ἀφροδίτη παίρνει τό ὄνομά της πρῶτα στό ὑπερκόσμιο ἐπίπεδο καί ὁ Πρόκλος καταλήγει μέ τήν περιγραφή αὐτῆς τῆς θεᾶς. Τό «Ἄνθος» καί ἡ «κορυφή» εἶναι τεχνικοί ὅροι τοῦ μετέπειτα Νεοπλατωνισμοῦ, πού σημαίνουν τήν ὑψηλότερη ἑνοποίηση καί θεότητα πού ὑπάρχει σέ κάθε ὄν. Τό «Ἄνθος» εἶναι στήν πραγματικότητα ἕνα ποιητικό συνώνυμο γιά τήν «ὑπερούσια ἑνάδα» καί τό μυστικιστικό σύμβολο τοῦ Ἑνός, τό ὁποῖο εἶναι ἡ ὑψηλότερη ἔκλαμψη τῆς ἑνότητος στίς ὀντότητες πού ἀπολαμβάνουν τήν συμμετοχή τους στό Ἕν, μέσω τῶν ἑνάδων.

Σύνοψη

Συνοψίζοντας τά κύρια βήματα στήν πρόοδο τῆς Ἀφροδίτης σύμφωνα μέ τήν Πρόκλειο θεωρία διδασκαλία: Στό πρῶτο ἐπίπεδο τῆς νοητῆς-νοερῆς τριάδος, στό ὑπερκόσμιο ἐπίπεδο, ἡ θηλυκή ἰδιότητα τῆς θεᾶς ἐκδηλώνεται γιά πρώτη φορά. Στόν δεύτερο ὅρο τῆς νοητῆς-νοερῆς τριάδος ὑπάρχει ὁ βυθός τοῦ οὐρανοῦ, ὁ Οὐρανός καί οἱ δυνάμεις του, μεταξύ τῶν ὁποίων ἡ πρώτη μονάδα γιά τήν Ῥέα καί τήν Ἀφροδίτη. Ἡ τρίτη πτυχή τῆς νοητῆς-νοερῆς τριάδος εἶναι, μέ τήν γλῶσσα τοῦ «Φαίδρου», ἡ ὑπουράνια ἁψίς.

Ἡ τρίτη τριάδα στό σύνολό της εἶναι ὁ ἔρωτας (ὁ πρῶτος θείος Ἔρωτας) πού ἀντικατοπτρίζει στό ἐπίπεδό της τό νοητόν κάλλος (ἀντίστοιχη τριάδα στό νοητό ἐπίπεδο) καί ἀνεβάζει τίς ἀναδυόμενες ψυχές πρός αὐτήν. Οἱ νοεροί θεοί εἶναι διατεταγμένοι σέ μία ἑβδομάδα πού ἀποτελεῖται ἀπό τίς δύο τριάδες καί τήν δημιουργική μονάδα. Στό πρῶτο ἐπίπεδο ἡ Ῥέα ἐκδηλώνεται ὡς μία ἀναγνωρισμένη θεότητα πού μεσολαβεῖ μεταξύ τοῦ Κρόνου καί τοῦ Διός. Μία ἀπό τίς πράξεις τοῦ δημιουργοῦ εἶναι ὁ εὐνουχισμός τῶν προηγουμένων πατέρων, πού εἶναι τό σύμβολο γιά τήν γέννηση τοῦ ἐσωτερικά διαφοροποιημένου κόσμου τῶν εἰδῶν. Μέσω αὐτῆς τῆς δραστηριότητος ἡ Ἀφροδίτη γεννιέται ὡς ὑπερκόσμια καί ὑπερκόσμια-ἐγκόσμια ἀρχή τῆς δημιουργίας καί τῆς πρόνοιας.

Στήν πρόοδό της, ἡ θεά πού προϋπάρχει στίς μονάδες της στά ὑψηλότερα ἐπίπεδα, ἀποκτᾶ μία ἀρθρωτή ταυτότητα καί ἀποκαλύπτεται ὡς θεότητα πού στόχος της εἶναι νά ἐναρμονίσει καί νά ἀνακτήσει τήν ἑνότητα. Γιά τόν Πρόκλο, ἡ Ἀφροδίτη εἶναι ἀνώτερη τοῦ Ἔρωτος. Ὁ Ἔρωτας εἶναι ἡ δύναμη ἐντός τῆς ζωῆς καί ἡ Ἀφροδίτη εἶναι ἡ πιό ὁμοιόμορφη καί ἀμιγής ζωή στό ὑπερκόσμιο ἐπίπεδο, ἡ Οὐράνια κορυφή στήν Ἀφροδίτη εἶναι «τό ἄνθος τῆς ζωῆς».

Ἡ θεωρία τῆς θεϊκῆς σειρᾶς δίδει τήν δυνατότητα στόν Πρόκλο νά ὑπερασπιστεῖ τήν Ἀφροδίτη σέ ὅλες τίς μορφές της, στήν παραδοσιακή λατρεία της ἐνάντια στήν «μεγάλη σύγχυση». Εἶναι δυνατόν νά προσευχηθοῦμε καί νά τιμήσουμε τήν Ἀφροδίτη, ἔστω καί ἀπό τήν λαϊκή - δημοφιλή ἄποψη ὡς προστάτιδα τοῦ γήινου ἔρωτα.

Ἀλλά ἕνας σοφός Νεοπλατωνιστής, ἔχει ἐπιτύχει τό μυστικό ὅραμα τοῦ Πλάτωνος (ἐποπτεία), συνδέει τήν λατρεία τῆς θεᾶς μέ τόν στόχο τοῦ φιλοσόφου, νά ταυτιστεῖ μέ τό Ἕν πού ὑπάρχει στήν ἀνθρώπινη ψυχή καί ἐξαιτίας αὐτοῦ ζητάει καί δικαιοῦται ἀπό τήν ἄψογο Ἐρωτότοκο ἀκόμη καλλίτερα δῶρα ἀπό αὐτά πού ἐπιθυμοῦσε ὁ Τρῶος πρίγκιπας.