ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ & ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ ΣΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

ΑΡΧΑΙΑ ΠΟΛΗ & ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ (ΝΕΑΠΟΛΙΣ ή ΑΙΓΗ ή ΑΙΓΕΣ) ΣΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο στα νότια της Άφυτις τοποθετούνται οι αρχαίες πόλεις Νεάπολις και Αιγή. Οι αναφορές των γραπτών πηγών σε αυτές είναι ελάχιστες, ενώ η θέση τους δεν έχει εντοπιστεί ακόμα με βεβαιότητα.

Η Νεάπολις, αποικία της Μένδης, αναφέρεται μόνο από τον Ηρόδοτο. Συγκεκριμένα, την μνημονεύει αμέσως μετά την Άφυτι ως μια από τις πόλεις της Παλλήνης, που αναγκάστηκε να παραχωρήσει στον Ξέρξη πλοία και στρατό. Η επόμενη πληροφορία που διαθέτουμε, είναι ότι η πόλη μετείχε στην Αθηναϊκή Συμμαχία με το ποσό του μισού τάλαντος, ενώ δεν γνωρίζουμε με ασφάλεια αν έκοβε δικά της νομίσματα ( Έχει βρεθεί νόμισμα που εικονίζει τον Βάκχο με θύρσο και που φέρει την επιγραφή ΝΕΑΠΟ. Τα στοιχεία, όμως,

δεν επαρκούν για να το αναγνωρίσουμε με βεβαιότητα ως κοπή της Νεάπολης).

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ -ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 1977

Για την Αιγή, η οποία σύμφωνα με τον Ηρόδοτο τοποθετείται νότια της Νεάπολης, τα στοιχεία που διαθέτουμε δεν είναι περισσότερα. Στηριζόμενοι στη γενική μαρτυρία του Στράβωνα εικάζουμε ότι υπήρξε αποικία των Ερετριέων, αγνοώντας, όμως, τη χρονολογία ίδρυσής της. Από τον Ηρόδοτο πληροφορούμαστε ότι ενίσχυσε με δυνάμεις το στρατό του Ξέρξη, όπως και η γειτονική της Νεάπολις. Μάλιστα με τη Νεάπολη είχαν τις ίδιες οικονομικές δυνατότητες, αφού ως μέλη της Αθηναϊκής Συμμαχίας κατέβαλλαν τον ίδιο φόρο. Η πόλη αναφέρεται και από τον Στέφανο Βυζάντιο ως Αιγαί, ενώ φαίνεται ότι φημιζόταν για την κτηνοτροφία της.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ -ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 1988

Οι περιορισμένες ανασκαφικές έρευνες δεν έχουν επιτρέψει την ασφαλή ταύτιση των αρχαίων πόλεων Νεάπολη και Αιγή με τις εντοπισμένες αρχαιολογικές θέσεις στα σύγχρονα χωριά της Κρυοπηγής και του Πολύχρονου.

Συγκεκριμένα, βόρεια της Κρυοπηγής υψώνεται πάνω από τη θάλασσα ένας μακρόστενος λόφος με την ονομασία «Ελληνικά». Ο λόφος κατέχει στρατηγική θέση ελέγχοντας τις πεδινές εκτάσεις, που απλώνονται γύρω και τη θάλασσα. Πάνω στο λόφο των «Ελληνικών», αλλά και στις παρειές του έχουν εντοπιστεί με αυτοψία όστρακα κλασικών και ελληνιστικών χρόνων και καλοδουλεμένοι δόμοι. Πρόκειται σαφώς για ενδείξεις ότι σε αυτήν τη θέση θα πρέπει να αναζητηθεί μια αρχαία πόλη.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ -ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 1989

Ένας άλλος οικισμός εντοπίστηκε στην περιοχή του χωριού Πολύχρονο το 1987 στα πλαίσια διάνοιξης δασικού δρόμου, που ενώνει το Πολύχρονο με το Κασσανδρινό, ήρθαν στο φως οικοδομικά λείψανα στο νότιο πρανές του λόφου (τομή A, Β) και ανασκάφθηκε τμήμα του νεκροταφείου στη θέση «Παναγούδα». Το 1988 ανοίχτηκε η τομή Γ στο νότιο πρανές και ερευνήθηκαν ταφές στη θέση «Νύφη».

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ -ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ 1998

Αν και η περιοχή είχε κατοικηθεί ήδη από την εποχή του Χαλκού, στα αρχαϊκά χρόνια φαίνεται ότι ιδρύθηκε μια από τις πόλεις που αναφέρει ο Ηρόδοτος. Σε ένα φυσικό ύψωμα στα βόρεια του σύγχρονου χωριού εντοπίστηκε εγκατάσταση της πρώιμης εποχής του Χαλκού. Ήρθαν στο φως λείψανα οικιών χτισμένες σε λίθινα άνδηρα, κεραμικός κλίβανος για το ψήσιμο μεγάλων αγγείων, άφθονη κεραμική και πολλά λίθινα εργαλεία.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ - ΑΝΑΣΚΑΦΗ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟΥ

Οι ανασκαφές των τελευταίων δεκαετιών έφεραν στο φως ένα τμήμα αρχαίας πόλης στο νότιο πρανές του λόφου Γηρομοίρι. Η πόλη φαίνεται ότι είχε μεγάλη διάρκεια ζωής. Με βάση τα έως τώρα ανασκαφικά δεδομένα η πρώτη οικοδομική της φάση θα πρέπει να αναζητηθεί στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. με αρχές του 6ου αιώνα π.Χ.. Στα χρόνια που ακολουθούν η πόλη ακμάζει. Νέα κτίρια ανοικοδομούνται στα τέλη του 6ου αι. π.Χ. με αρχές του 5ου αι. π.Χ. , ενώ ταυτόχρονα τα ευρήματα από το νεκροταφείο είναι δηλωτικά της οικονομικής άνθισης που γνωρίζει στη διάρκεια της αρχαϊκής και κλασικής εποχής.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ - ΤΑΦΙΚΟΙ ΑΜΦΟΡΕΙΣ

Την οικονομική της ευμάρεια καταδεικνύουν και οι εμπορικές σχέσεις που διατηρεί αυτήν την εποχή με πόλεις της νοτίου Ελλάδας (Αττική, Κόρινθος), της Ιωνίας και της Αιολίδας. Για την περίοδο, όμως. μετά τον 4ο αι. π.Χ. δεν διαθέτουμε στοιχεία. Δεν γνωρίζουμε αν αυτό οφείλεται σε κάποια καταστροφή που υπέστη η πόλη ή αν είναι αποτέλεσμα των περιορισμένων ανασκαφικών ερευνών. Θα πρέπει, όμως, να σημειώσουμε ότι η πόλη διαθέτει ρωμαϊκή φάση. Ίχνη ρωμαϊκής εγκατάστασης εντοπίστηκαν στη θέση «Παναγούδα» και στους πρόποδες της προϊστορικής τούμπας.

ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΘΕΣΗ ΝΥΜΦΗ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΥ

Όσον αφορά στην οργάνωση της αρχαϊκής και κλασικής πόλης τα στοιχεία που διαθέτουμε είναι περιορισμένα με αποτέλεσμα να αγνοούμε και τα όριά της. Φαίνεται, όμως, ότι η πόλη ήταν κτισμένη σε άνδηρα στις πλαγιές του λόφου. Τα άνδηρα δημιουργούνται από το συνδυασμό τοίχων παράλληλων στα πρανή του λόφου με αναλημματικό χαρακτήρα και τοίχων κάθετων, που λειτουργούν ως αντηρίδες. Οι αναλημματικοί τοίχοι θεμελιώνονται συνήθως στο φυσικό έδαφος και κατασκευάζονται ισχυροί, ενώ οι κάθετοι τοίχοι ορίζουν ταυτόχρονα και τους χώρους ενός κτιρίου. Για την κατασκευή τους έχουν χρησιμοποιηθεί διάφορα συστήματα δόμησης : πολυγωνικό, ισόδομο, ψευδοϊσόδομο και απλή αργολιθοδομή. Τα οικοδομήματα χτίζονται σε μικρή απόσταση μεταξύ τους και έχουν μεγάλες διαστάσεις. Παράλληλα, σε κάποιο ψηλότερο σημείο του λόφου θα πρέπει να αναζητηθεί ο χώρος με τα δημόσια κτίρια, καθώς αρχιτεκτονικά μέλη καλής κατασκευής (αρχαϊκό τριταινιωτό επιστύλιο) βρέθηκαν στο εσωτερικό του κτιρίου VII μαζί με άφθονα πεσίματα, που προέρχονταν από οικοδομήματα σε ψηλότερο σημείο.

Τέλος, το νεκροταφείο τον αρχαϊκών και κλασικών χρόνων εντοπίστηκε στους νότιους πρόποδες του λόφου Γηρομοίρι, καθορίζοντας έτσι το νότιο όριο έκτασης της αρχαίας πόλης. Συγκεκριμένα, ένα τμήμα του ανασκάφθηκε νότια του λόφου στη θέση «Νύφη» και ένα άλλο νοτιοανατολικά στη θέση «Παναγούδα». Φαίνεται, λοιπόν, ότι το νεκροταφείο εκτείνεται κατά μήκος του νοτίου ορίου της πόλης και προς τη θάλασσα.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ - ΤΑΦΙΚΑ ΑΓΓΕΙΑ

Με τα έως τώρα δεδομένα διαπιστώνουμε ότι το νεκροταφείο ήταν σε συνεχή χρήση από τις αρχές του 6ου αι. π.Χ. μέχρι τα τέλη του 4ου αι. π.Χ. Ήταν οργανωμένο σε συστάδες τάφων με κοινό προσανατολισμό χωρίς, όμως, να γίνεται σαφές αν υπήρχαν και περίβολοι από λίθους. Περιλαμβάνει τάφους κεραμοσκεπείς, λακκοειδείς, κιβωτιόσχημους από πωρόλιθο και εγχυτρισμούς, οι οποίοι υπερισχύουν αριθμητικά. Κατασκευάζονται με επιμέλεια και το άνοιγμά τους σφραγίζεται πάντα από λιθοσωρό . Τα κτερίσματά τους είναι άφθονα και τοποθετούνται μέσα στην ταφή, αλλά και έξω, δίπλα στον λιθοσωρό. Μια ιδιαιτερότητα, που παρατηρήθηκε στο νότιο τμήμα του νεκροταφείου στη θέση «Νύφη», είναι η παρουσία μεγάλων πυρών και σωρών από άφθονα αγγεία είτε ανάμεσα είτε κοντά στις πυρές. Οι πυρές, που σχηματίστηκαν από επάλληλες εναποθέσεις, σχετίζοντας με την προσφορά εναγισμών στους νεκρούς.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ - ΚΥΛΙΚΕΣ ΜΕ ΤΙΣ ΛΕΞΕΙΣ ΦΕΡΕΚΡΑΤΗΣ & ΔΕΜΟΣΙΕ(ΔΗΜΟΣΙΟΝ)

Οι αρχαίες πόλεις που εντοπίστηκαν στη θέση «Ελληνικά» και στο Πολύχρονο παραμένουν ακόμα στην ανωνυμία. Οι περισσότεροι ερευνητές αναγνωρίζουν στο Πολύχρονο τη Νεάπολη και τοποθετούν την Αιγή στον κόλπο του Πευκοχωρίου νότια του Πολύχρονου. Όμως, στην περιοχή του Πευκοχωρίου δεν έχει εντοπιστεί ακόμα κάποια αρχαιολογική θέση, που θα διευκόλυνε αυτήν την ταύτιση.

Από την άλλη στην εντοπισμένη θέση των «Ελληνικών» θα μπορούσε να τοποθετηθεί η Νεάπολις, οπότε στο Πολύχρονο θα πρέπει να αναγνωρίσουμε την Αιγή. Την υπόθεση αυτή ενισχύει το γεγονός ότι η Αιγή χαρακτηρίζεται «μηλοβότειρα» και η περιοχή του Πολύχρονου με τα άφθονα λιβάδια συμφωνεί με ένα τέτοιο προσδιορισμό. Ελπίζουμε οι μελλοντικές ανασκαφικές έρευνες να δώσουν τις ζητούμενες απαντήσεις.

ΑΝΑΣΚΑΦΕΣ (ΝΕΑΠΟΛΙΣ ή ΑΙΓΗ) ΑΡΧΑΙΑ ΚΑΤΑΛΟΙΠΑ ΣΤΟ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ ΧΑΛΚΙΔΙΚΗΣ

Η περιοχή στην οποία εκτείνονται τα «δίκαια» της σημερινής κοινότητας Πολύχρονοι), διεκδικεί το ιστορικό παρελθόν της Νεάπολης, μιας εκ των αρχαίων πόλεων της Χερσονήσου της Παλλήνης, πιθανότατα αποικία της αρχαίας εν Παλλήνη Μένδης. Υπόμνηση του πολίσματος αυτού κάνει ο Ηρόδοτος στην Ιστορία του. Στις μέρες μας, ένας ιστορικός τοποθετεί τη Νέαν Πόλιν, όπως την αποκαλεί, «προς μεσημβρία της Αφύτιος επί της θέσεως του νυν χωρίου Πολυχρόνιου».

Με μια σχετικά πρόσφατη και περιορισμένης κλίμακας διερεύνηση επιτεύχθηκε μια πρώτη επαφή με τη γένεση και το βίο οικιστικής εγκατάστασης στην περιοχή υπό τη μορφή ενός ή περισσότερων πολισμάτων. Έγινε η πρώτη προσπάθεια να ανασυντεθεί η ανέλιξη και η παρακμή της.

Πιο συγκεκριμένα, πολύ κοντά στο σύγχρονο οικισμό σ' ένα φυσικό επίμηκες αμμώδες ύψωμα με δυο κορυφές και τεχνητό αυχένα ανάμεσα, όπου βρίσκεται ο επαρχιακός δρόμος, εντοπίστηκαν προϊστορικές οικιστικές επιχώσεις. Σωστικού χαρακτήρα ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε οικοδομικά λείψανα Πρώιμης Εποχής Χαλκού που διευθετούνται σε βαθμιδωτά αναχώματα, που συγκροτούνται με τη σειρά τους από αργολιθοδομικούς αναλημματικούς τοίχους, αποσπασματικά σωζόμενους. Η έλλειψη οικιστικών καταλοίπων ανατολικά του λόφου, όπου διενεργήθηκαν έρευνες, οδήγησε στο συμπέρασμα ότι ο οικισμός της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, τμήμα του οποίου αποκαλύφθηκε, εκτείνεται προς τα Δ. Η εγκατάσταση αυτή φαίνεται ότι δεν περιορίζεται στα όρια των αναχωμάτων, αλλά εκτείνεται και πέρα από αυτά.

Ηρόδοτος (480-420 π.Χ.)

Στον ίδιο χώρο ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσίασε κυλινδρικός λάκκος, σκαμμένος σε προγενέστερες επιχώσεις. Είναι επενδεδυμένος με πηλό στο ανώτερο τμήμα, έχει ως πυθμένα προγενέστερο αναλημματικό ισχυρό τοίχο από αργολίθους και έχει εντονότατες καύσεις περιφερειακά του περιχειλώματος του. Χαρακτηρίστηκε ως πρώιμο δείγμα κεραμικού κλιβάνου, της Εποχής του Χαλκού. Πρόκειται για απέρριτη κατασκευή, όπου ο θάλαμος όπτησης δεν διακρίνεται απ’ το χώρο καύσης με σχάρα. Μικρό άνοιγμα, πιθανότατα αντιστοιχεί σε οπή εξαερισμού ή και στόμιο πυροδότησης, ενώ οπές για τον έλεγχο της καύσης θα πρέπει να διαμορφώνονταν στην πρόχειρη κάλυψη του κλιβάνου, που δεν διατηρείται.

ΠΟΛΥΧΡΟΝΟ - ΚΛΙΒΑΝΟΣ & ΚΕΡΑΜΙΚΟ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΤΟΙΧΟΥ

Τα συμπεράσματα που αφορούν στη δόμηση και τον τρόπο διευθέτησης και οργάνωσης των κτισμάτων στα αναχώματα είναι ιδιαίτερα συντηρητικά, επειδή τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα είναι πολύ αποσπασματικά. Από την άλλη, η άφθονη κεραμική έχει εντυπωσιακή ποικιλία θεμάτων και διακόσμησης: σχήματα καμπύλα και γραμμικά, πλαστική, εμπίεστη και εγχάρακτη διακόσμηση. Αρκετά μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα εργαλεία κατεργασίας της τροφής (τριπτήρες, τριβεία), καθώς και ο μεγάλος αριθμός λειασμένων εργαλείων.

Όπως φαίνεται η εγκατοίκηση στην περιοχή των ανατολικών παραλίων της Παλλήνης δεν διεκόπη οριστικά στα τελευταία χρόνια της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού. Δυτικότερα της Τούμπας με τα προϊστορικά κατάλοιπα, ΒΔ του σημερινού χωριού, στο λόφο Γηρομοίρι, χάραξη του οδοστρώματος δασικού δρόμου Πολυχρόνου-Κασσανδρινού προκάλεσε βραχύχρονη ανασκαφική έρευνα. Εκεί, σε επάλληλες επιχώσεις αρκετών μέτρων αποκαλύφθηκαν αποσπασματικά τμήματα οικισμού αρχαϊκών και κλασικών χρόνων.

Η εντατική χρήση του χώρου, η συστηματική αρχαιοκαπηλική δράση και η χρόνια καλλιεργητική δραστηριότητα προκάλεσαν διατάραξη των αρχαίων στρωμάτων σε μικρή ή μεγαλύτερη κλίμακα, καθώς και τον ακρωτηριασμό των οικοδομικών λειψάνων. Έως τώρα έχουν έρθει στο φως τμήματα οικοδομημάτων σε επαλληλία, μεγάλων ή πιο περιορισμένων διαστάσεων, μεμονωμένα ή σε συστάδες. Τα οικοδομήματα αυτά, που είναι διευθετημένα σε τεχνητές ταράτσες, καλύπτουν χρονικά μια εκτεταμένη περίοδο από τα τέλη του 7ου αιώνα, ολόκληρο τον 6ο αιώνα έως και τμήμα του 5ου αιώνα π.Χ. Παράλληλα, συμπλέγματα και ενισχυτικών αντιρρήδων, σύγχρονων και μη, αντιστήριζαν το αμμώδες φυσικό έδαφος. Επάλληλα στρώματα καταστροφής λιθόπλινθων και ημίεργων λίθων και κεραμίδων στέγης συμπληρώνουν την εικόνα τμήματος ενός γριφώδους οικισμού, που προκαλεί πλέον τον επιστημονικό κόσμο να τον αναπλάσει μέσα από συστηματική έρευνα στα υπόλοιπα κατάλοιπά του.

Άξια λόγου είναι και η εύρεση κλιβάνου, η χρήση του οποίου τοποθετείται στον 5ο αιώνα π.Χ. Πρόκειται για ορθογώνια κατασκευή με πλίνθινα τοιχώματα, όμοια οριζόντια κάλυψη που πλαισιώνεται από στεφάνι από άψητο πηλό και φρεάτιο αερισμού στη ΝΑ γωνία του. Υπολείμματα μεταλλευμάτων στον πυθμένα, διάσπαρτα εκταριχεύματα σιδηρομεταλλεύματος εξωτερικά και μάζες σιδήρου σε αρκετά μεγάλη ακτίνα περιμετρικά, αποτελούν αδιάψευστους μάρτυρες για τη χρήση του κλιβάνου ως καμίνι επεξεργασίας σιδηρομεταλλεύματος. Η ύπαρξη μιας τέτοιας κατασκευής προϋποθέτει την ανάπτυξη διακοινοτικών σχέσεων με σύγχρονες πόλεις της ΒΑ Χαλκιδικής, καθώς η παρουσία πρώτης ύλης εκεί μόνο και όχι στην ευρύτερη περιοχή της Παλλήνης είναι βεβαιωμένη.

Από την έως τώρα σύντομη ανασκαφική έρευνα έχουν προκύψει δυο οικοδομικές φάσεις των οικιστικών καταλοίπων: Η πρώτη ανάγεται στις αρχές του 6ου αιώνα π.Χ., που η θεμελίωση γίνεται στο αμμώδες φυσικό χώμα. Στο τέλος όμως του ίδιου αιώνα διαπιστώνεται νέα οικοδομική αναγέννηση με την ανέγερση καινούριων οικοδομημάτων και αναλημματικών τοίχων, που συχνά χρησιμοποιούν τα προγενέστερα ως έδραση.

Στους πρόποδες του ίδιου λόφου, ΝΔ και ΝΑ, όπου διαπιστώθηκε η ύπαρξη οικισμού, στις θέσεις Νύφη και Παναγούδα αντίστοιχα, αποκαλύφθηκαν τμήματα του νεκροταφείου του οικισμού που καλύπτει μια περίοδο από τα τέλη του 6ου αιώνα έως και τον 4ο αιώνα π.Χ. Η ανασκαφική έρευνα έφερε στο φως περιορισμένα τμήματα του νεκροταφείου, που σύμφωνα με ενδείξεις απλώνεται κατά μήκος του νότιου ορίου της πόλης και προς τη θάλασσα. Οι ταφικές κατασκευές που διερευνήθηκαν έδειξαν ποικιλία ως προς την τυπολογία τους. Εντοπίστηκαν τάφοι κεραμοσκεπείς καλυβίτες, απλοί λακκοειδείς, κιβωτιόσχημοι. Αριθμητικά όμως κυριαρχούν οι εγχυτρισμοί, παιδικές ή βρεφικές ταφές, σε καλά σφραγισμένα ταφικά αγγεία μεγάλων διαστάσεων (πίθους, στάμνες, αμφορείς), κατά το πλείστον πλούσια διακοσμημένα.

Φανερή είναι η φροντίδα για τη σφράγιση των τάφων και γενικά για την καλή κατασκευή τους. Τα στενά πέρατα στους καλυβίτες τάφους ενισχύονταν από μικρά σύνολα ημίεργων λίθων, ενώ σειρά όμοιων λίθων με ενισχυτικό πιθανότατα ρόλο παρατηρήθηκαν εκατέρωθεν των μακρών πλευρών. Στις περιπτώσεις των απλών ορυγμάτων διαπιστώθηκε η προσπάθεια να καθορίζονται τα όριά τους με σειρά αργών λίθων. Ιδιαίτερη επιμέλεια παρουσιάζουν οι κιβωτιόσχημες υπόγειες κατασκευές, το κύριο χαρακτηριστικό των οποίων είναι το στέρεο σφράγισμά τους. Από την άλλη, το στόμιο των ταφικών αγγείων έφραζε με μεγάλα όστρακα ή πλακαρές πέτρες και καλυπτόταν από μικρό λιθοσωρό.

Το σύνολο των τάφων περιείχε άκαυστα σκελετικά κατάλοιπα. Η παρουσία των απλών ενταφιασμών (ταφή inhumatio) στο σύνολο των τάφων που διερευνήθηκαν έως τώρα, και η παντελής απουσία δείγματος νεκρικής καύσης (ταφή crematio) οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η καύση δεν συμπεριλαμβάνονταν στις νεκρικές συνήθειες στην περιοχή αυτή απ’ τον 6ο έως τον 4ο αιώνα π.Χ.

Από την άλλη μεριά, φαίνεται ότι άλλου είδους πυρές αποτελούσαν έθιμο ή ακόμα και αναπόσπαστο κομμάτι του τελετουργικού κάθε ενταφιασμού, καθώς ήρθαν στο φως ακανόνιστου σχήματος λάκκοι. Σ’ αυτούς διαπιστώθηκαν άφθονη καμένη κεραμική και καμένα οστά ζώων σε μικρή ποσότητα. Ο ρόλος των λάκκων αυτών, η χρήση των οποίων ήταν σίγουρα επαναλαμβανόμενη, ήταν αρχικά δυσερμήνευτος. Τελικά, θεωρήθηκε ότι τα καμένα οστά των ζώων αποτελούν κατάλοιπα προσφορών και εναγισμών στους νεκρούς που λάμβαναν χώρα κατά το τελετουργικό της ταφής τους. Αξιομνημόνευτη βέβαια είναι η παρουσία πολλών στοιβαγμένων αγγείων ανάμεσα στις πυρές, που πιθανότατα σχετίζονται μ’ αυτές.

ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΣ ΧΩΡΟΣ ΖΩΟΔΟΧΟΥ ΠΗΓΗΣ - ΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΕΠΟΧΗ

Μεγάλο ενδιαφέρον, όσον αφορά τις ταφές, παρουσιάζουν τα κτερίσματά τους τόσο για την ποιότητα όσο και για την ποσότητα τους. Το σύνολο των νεκρών ήταν πλούσια κτερισμένο, τόσο εσωτερικά, περιμετρικά του νεκρού, όσο και εξωτερικά, με μικρά κυρίως αγγεία πλούσια διακοσμημένα (κύπελλα, αρύβαλλοι, σκυφίδια, λυκήθια, κύλικες, εξάλειπτρα, κοτύλες) και λιγότερα ειδώλια, απεικονίσεις ζώων στην πλειοψηφία τους. Τα κοσμήματα και τα μεταλλικά αντικείμενα σχεδόν εκλείπουν. Τις παιδικές και βρεφικές ταφές, που πάντα είναι κτερισμένες πλουσιότερα απ’ αυτές των ενηλίκων, τις χαρακτηρίζει κατά κανόνα η ύπαρξη πληθώρας “αστραγάλων”, παιδικό παιχνίδι ιδιαίτερα διαδεδομένο στον αρχαίο κόσμο.

Εκτός από τις ταφικές κατασκευές δυσερμήνευτη παραμένει και η ύπαρξη εκτεταμένων λιθοσωρών στο χώρο του νεκροταφείου. Πιθανολογείται ότι αυτοί σχετίζονται με τη χωροοργάνωσή του, χωρίς ωστόσο να έχει διαλευκανθεί απόλυτα ο ρόλος τους.

Τελειώνοντας, απαραίτητο θα ήταν να σημειωθούν τα πολλά ντόπια αγγεία που βρέθηκαν τόσο στο χώρο των οικιστικών καταλοίπων (στα πρανή του λόφου Γηρομοίρι), όσο και στις δυο περιοχές του νεκροταφείου Νύφη και Παναγούδα. Η περισυλλογή και η προσέγγισή τους καθιστά τη Χαλκιδικιώτη κεραμική θέμα αρκετά δύσκολο. Τα ντόπια εργαστήρια φαίνεται να είχαν σαφή σχέση με την κεραμική της Ιωνίας και της Αιολίδας, διατηρούν όμως παράλληλα το δικό τους συντηρητικό προφίλ. Η κεραμική της περιοχής, όπως παρουσιάστηκε στη διάρκεια των σύντομων ανασκαφικών ερευνών, επιδεικνύει πλούσια παραγωγή από τον 6ο π.Χ. αιώνα, που συνεχίστηκε ακμαία και κατά τη διάρκεια του 5ου αιώνα π.Χ.

Αυτά λοιπόν έχει να επιδείξει η περιοχή του Πολύχρονου : λιγοστά σχετικά αρχαιολογικά λείψανα, που ωστόσο προδίδουν ανθρώπινη εγκατοίκηση της Εποχής του Χαλκού σε χαμηλή τούμπα, ακμαία ανθρώπινη κοινωνία στο λόφο Γηρομοίρι των αρχαϊκών και κλασικών χρόνων, καθώς και ρωμαϊκή παρουσία, ελάχιστα ίχνη της οποίας έχουν εντοπιστεί (Στη θέση Φραγκοκκλησιά). Παρόλα αυτά εγκατάλειψη και ανασκαφική αδράνεια είναι ότι χαρακτηρίζει σήμερα και αυτή την περιοχή. Η οργάνωση και η δημιουργία υποδομής τέτοιας που να καθιστά εφικτή την ανάπλαση του χώρου μέσα από μακρόχρονη συστηματική έρευνα καθίσταται πραγματικά ανάγκη επιτακτική. Ευχή όλων η προσεχής διερεύνηση του χώρου που θα δώσει λύσεις στα αναρίθμητα αινίγματα που κρύβει, θα συμπληρώσει τον «αρχαιολογικό καμβά» της ανατολικής ακτής της Παλλήνης, θα γνωστοποιήσει το πώς σμίλεψαν το χώρο και πώς τον εναρμόνισαν με τις ανάγκες και τον πολιτισμό τους οι αρχαίοι κάτοικοί της.