ΦΛΕΓΡΗ, ΦΛΕΓΡΑ,
ΦΛΕΓΡΕΣ, ΠΑΛΛΗΝΗ
ΦΛΕΓΡΗ Μία
κοσμογονία
Γιάννης Πύρρος -
Φιλόλογος
Η δυτικότερη από τις τρεις χερσονήσους
της νότιας Χαλκιδικής ονομαζόταν, στα πολύ παλιά, τα προϊστορικά χρόνια, Φλέγρη.
Στα κλασσικά ονομαζόταν Παλλήνη και μετά τα ελληνιστικά, πήρε πια το σημερινό
και οριστικό της όνομα, Κασσάνδρα. Δε θα μας απασχολήσει, βέβαια, επί του
προκειμένου, το τι, το πώς και το γιατί της μεταπτωτικής αυτής διαδρομής.
Θα
σταθούμε όμως διεξοδικότερα στα ίδια τα γεγονότα της Φλέγρης, τη
Γιγαντομαχία.
Και πράγματι η παλιά αυτή ονομασία, Φλέγρη, δείχνει ολοφάνερα, ετυμολογικά,
νοηματικά, θα λέγαμε, κατανοητότερα, ότι έχει άμεση σχέση με τις έννοιες, όπως
φλόγα, φλέγομαι, κτλ. Φαίνεται ακόμη, ότι προσεγγίζει λόγω συγγενείας των
γλωσσών και με την αδελφή της Ελληνικής, τη Λατινική, αφού και σε κείνη το
αρκετή ομόηχο της ρήμα, «flagro», σημαίνει φλέγομαι.
Στη νοτιοανατολική πλευρά της χερσονήσου υπάρχει κάποια
ηφαιστειογενής περιοχή, όπου και τα σημερινά λουτρά της Αγίας Παρασκευής, όμως
καμιά αντίστοιχη σεισμική δραστηριότητα δεν συμβαίνει εδώ και χιλιάδες χρόνια
τώρα, παραμένοντας άγνωστη εντελώς και τελείως ανενεργή.
Στον χώρο αυτό, αυτής της χερσονήσου,
λοιπόν, γεννήθηκε, αντρώθηκε και έδρασε, κατά την τρίτη θεογονική περίοδο και
κάτω, μάλιστα, από την αποκλειστική πρόνοια, προστασία και φροντίδα της μεγάλης
θεάς μάνας Γης, μια νέα τρομακτική γενιά ημιθέων, οι Γίγαντες, που συνετέλεσε
δραστήρια σε ένα νέο κοσμογονικό γίγνεσθαι. Διακαής πόθος της μεγάλης Θεάς ήταν
να τους χαρίσει επιπλέον και την αθανασία και, γι’ αυτό τον σκοπό, φύτεψε κρυφά
και το μοναδικό μυστικό βοτάνι της γι’ αυτούς. Όμως ο «ίδρις» των πάντων Ζευς,
τα ήξερε όλα από την αρχή, επενέβη, λοιπόν, και ματαίωσε τις φιλοδοξίες της.
Και ο πόλεμος άρχισε, με διαφοροποιημένες όμως τώρα πια τις προοπτικές του.
Χολωμένη, δηλαδή, κατάφορα, από την έκβαση των γεγονότων της προηγηθείσης
«Τιτανομαχίας», που άφησε απόλυτο κυρίαρχο του κόσμου τον Δία, ενώ καταδίκασε
τα υπόλοιπα παιδιά της, τους Τιτάνες, στα Τάρταρα, η Θεά επιθύμησε μια
ανατρεπτική αντίδραση, μια ρεβάνς, όπως θα λέγαμε σήμερα. Δημιούργησε, όντως,
όπως αφηγείται ο Απολλόδωρος, μια νέα γενιά υπερφυσικών όντων, τρομερών στην
όψη, ακατάβλητων στη δύναμη, ακαταπόνητων στη μαχητικότητα τους Γίγαντες. Τόπος
γέννησης και διαμονής η Φλέγρη, όπου είχαν, μάλιστα, κατ’ αρχήν, το προνόμιο να
μένουν και άτρωτοι.
Να τώρα και μερικά από τα πάμπολλα
ονόματα των Γιγάντων, που μας διασώθηκαν, μέσω της σχετικής παράδοσης :
Αιγαίων, Άγριος, Αλκυονεύς, Άργος, Αρισταίος,
Αστήρ, Βαλίος, Βριάρεως, Δαμάστωρ, Εγκέλαδος, Εφιάλτης, Ερυσίχθων, Ευρυμέδων,
Εύρυτοσθόας, Ίσχενος, Κοίος, Μίμας, Οφίων, Ορόντης, Ουδαίος, Πέλωρ, Πολυβότης,
Πορφυρίων, Ροίτος, Τυφών, Χθόνιος, Ώτος ...
Στην αρχή ο πόλεμος είχε μάλλον στατικό
χαρακτήρα ... Ο Αλκυονέας, Γίγαντας με αξεπέραστη δύναμη, ξερίζωνε τεράστια
βράχια και εξακοντίζοντάς τα κατά των αντιπάλων θεών τους κατέστρεψε, από την
αρχή δώδεκα τέθριππα άρματα. Άλλοι συνάδελφοί του στοιβάζοντας τεράστιους
όγκους βουνών προσπαθούν να γεφυρώσουν τον Όλυμπο. Όμως ο Ζευς, από το
στρατόπεδο των θεών, έχει τώρα ένα ακαταμάχητο όπλο, τον κεραυνό. Του το
δώρισαν οι φίλοι του οι κύκλωπες, Άργης, Στερόπης και Βρόντης, και παραμένει
ασυναγώνιστος.
Οι θεοί, σύμφωνα με κάποιο παλιό, απόρρητο,
θέσφατο, δέχονται, για την οριστική, όπως προφήτευε, επικράτησή τους, να
προσλάβουν ακόμη ένα ξένο σύμμαχο, τον Ηρακλή. Συμπολεμιστής, λοιπόν, των
Ολυμπίων ο Ηρακλής σημαδεύει και τοξεύει τον Αλκυονέα. Εκείνος, σύμφωνα με
προνόμιο της μάνας Γης, παραμένει ακλόνητος, επειδή πατάει ακόμα τα χώματα της
γενέτειράς του, της Φλέγρης. Η Αθηνά τρομάζει. Δίνει νόημα στον ήρωα να
παρασύρει τον Γίγαντα στον ευρύτερο χώρο και αμέσως εκείνος καταβάλλεται από τα
τοξεύματα του αντιπάλου του.
Ο αδελφός του Αλκυονέα, ο Πορφυρίωνας,
βλέποντας ο ίδιος τον τρόπο θανάτου του αδελφού του, ορμά ακάθεκτος κατά του
Ηρακλή. Ο ήρωας θα βρισκόταν ακριβώς στο απόλυτο αδιέξοδο, αν η Ήρα, που
παραστεκόταν, δεν απασχολούσε, σαν γυναίκα, με τα θέλγητρά της, κατά κάποιο
τρόπο, τον Γίγαντα, ώστε ο Ηρακλής να μπορέσει να επαναλάβει τους ίδιους
φονικούς χειρισμούς και εναντίον του. Έπρεπε να πούμε ότι παράλληλα με τη
ξέχειλη ρώμη και ασυγκράτητη μαχητικότητα, τους Γίγαντες χαρακτήριζε
εμφανέστατα και έκδηλη αρρενωπότητα, πράγμα, που και κατά την επέκεινα
παράδοση, φαίνεται ότι συνόδευσε και πολλά άλλα γεννήματα-θρέμματα της
χερσονήσου Φλέγρης - Κασσάνδρας.
Προσέχοντας όλες αυτές τις λεπτομέρειες η
θεά της σοφίας και του πολέμου, η Αθηνά, κατέστρωσε ένα σχέδιο. Ξέρουμε πια ότι
Φλέγρη είναι η συζητούμενη χερσόνησος και πατρίδα των Γιγάντων. Φλεγραίον
πεδίον, κατά τας αφηγήσεις των γεγονότων, πρέπει να είναι η εκτεταμένη πεδιάδα,
που ορίζεται από την παραλία του Θερμαϊκού, μέχρι τις υπώρειες του Χολομώντα
ανατολικά και τα υψώματα του όρους Κάλαυρου προς βορρά. Σύμφωνα, λοιπόν, μ’
αυτό το σχέδιο ο Ηρακλής κρύφτηκε προς τα βόρεια αυτά υψώματα, στο χείλος μιας
σπηλιάς. Δίπλα του κάθισε, προκαλώντας με τα πληθωρικά σωματικά της κάλλη, η
θεά της ομορφιάς η Αφροδίτη.
Πέφτοντας, λοιπόν, στο στημένο αυτό δόλωμα οι
Γίγαντες τοξεύονταν από τον καμουφλαρισμένο Ηρακλή και εξουδετερώνονταν.
Λεπτομέρειες της Γιγαντομαχίας είναι ότι, κατά τη διάρκειά της, η ίδια η θεά
Αθηνά πετώντας ένα τεράστιο βράχο καταπλάκωσε με αυτόν τον Γίγαντα Εγκέλαδο και
έτσι σχηματίστηκε η νήσος Σικελία, εξ ου, κατά την παράδοση, όταν γίνεται
σεισμός και ακούγεται κάποιος υπόκωφος θόρυβος είναι αναταράσσεται κάτω από τον
βράχο ο Εγκέλαδος. Η ίδια η Αθηνά συνέλαβε τον Γίγαντα Πάλλαντα, τον έγδαρε και
δημιούργησε με το δέρμα του το άτρωτο προσωπικό της όπλο, την Αιγίδα. Ο
Ποσειδώνας κυνηγώντας τον Γίγαντα Πολυβότη απέσπασε από τη νήσο Κω μια τεράστια
κορυφή και καταπλάκωσε με αυτή το Γίγαντα και έτσι σχηματίστηκε η Νίσυρος.
Στη Γιγαντομαχία, υπέρ των θεών, έλαβε
μέρος και ο Διόνυσος. Αυτός επιστράτευσε ένα κοπάδι από γαϊδάρους της περιοχής,
οι οποίοι, όπως είπαμε, είναι και αυτοί χαρακτηριστικά μαχητικότατοι στο είδος
τους, και με τη φασαρία, που έκαναν και τα γκαρίσματά τους, κατατρόμαξαν
τους Γίγαντες, οι οποίοι δεν είχαν οπτικό πεδίο, για να αντιληφθούν τι ακριβώς
συνέβαινε.
Μέσα από όλη αυτή την καταγεγραμμένη
αφήγηση της Γιγαντομαχίας προκύπτουν, διαβάζοντας τη προσεκτικά, διάφορα
συμπεράσματα :
Πρώτα - πρώτα δεν μπορεί να υπάρξει μυθολογία, αν δεν
έχουν συμβεί στο απέραντο βάθος του παρωχημένου χρόνου κάποια σημαντικά,
δημιουργικά γεγονότα. Αυτά, με την πάροδο του χρόνου, επενδύονται με τη
φαντασία και τον θρύλο και μεταβάλλονται, σταδιακά σε παραμύθι-τραγούδι,
διατηρώντας όμως κάποια κλειδιά, που, αν ξέρει όμως κανείς να τα διακρίνει,
βλέπει τότε να φωτίζεται κάποια ιστορική πραγματικότητα.
Δεύτερο : Τα πανάρχαια αυτά ονόματα, που αποδίδονται σε
όντα, πρόσωπα και πράγματα, σε μια τόσο προαπελθούσα περιοχή του χρόνου,
παρατηρούμε ότι προέρχονται από ελληνικότατες ρίζες, πράγμα αξιοπαρατήρητο.
Τρίτο : Αυτοί που ήρθαν στη Φλέγρη από τα βόρεια
βεβαιώνεται ότι εκπροσωπούσαν, στις πεποιθήσεις τους το δωδεκάθεο και κατά
συνέπεια, την πατριαρχική αντίληψη και εξουσία.
Τέταρτο : Όλοι αυτοί που υπέστησαν και αντιμετώπισαν
αυτήν την επέλαση φαίνεται ότι παρέμεναν ακόμη σε αρχαιότερες
χθόνιες-παγανιστικές αντιλήψεις και εκπροσωπούνταν από τη μητριαρχία.
Πέμπτο : Πρέπει να ήταν και πριν από πολλές χιλιάδες
χρόνια, σε κάποια περίοδο, γνωστό το σπήλαιο των Πετραλώνων, για να αναφέρεται,
σύμφωνα με την τοπογραφία της περιοχής ως κρησφύγετο του Ηρακλή.
Η ΓΙΓΑΝΤΟΜΑΧΙΑ ΤΗΣ
ΠΑΛΛΗΝΗΣ (ΚΑΣΣΑΝΔΡΑΣ)
Δεχόμαστε ότι η μυθολογία δύσκολα
αποκόβεται από την τελετουργία και τη θρησκεία, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι οι
μύθοι είναι πολλές φορές η απόδοση ή ο μετασχηματισμός ενός τελετουργικού ή των
ιδεών για τη μεταθανάτια τύχη του ανθρώπου σε αφηγηματική ιστορία, στην οποία
μπορεί συγκλίνουν η τοπική ιστορία, η ιδεολογία, πολιτική και ηθική, οι
αντιλήψεις για τη φύση, η τελετουργία, η θρησκεία. Με αυτή τη θέση απαντούμε
και στο πιθανό ερώτημα για την αναγκαιότητα της μελέτης της μυθολογίας ενός
τόπου. Θεωρούμε δηλαδή ότι η μυθολογία είναι πηγή πληροφοριών για την ιστορία
ενός τόπου, με ότι περιλαμβάνει η έννοια της ιστορίας (οικονομία, κοινωνική
διαστρωμάτωση, γεγονότα, ιδέες, πολιτικές επιλογές, σχέσεις συγγένειας και
γειτονίας κτλ.). Με άλλα λόγια, η μυθολογία ενός τόπου αποτελεί ένα από τα
κλειδιά ανάγνωσης της ιστορίας του.
Η Γιγαντομαχία δεν είναι γνωστή από τον
Όμηρο ή τον Ησίοδο. Ο Ησίοδος μόνο διασώζει τον μύθο της γέννησης των Γιγάντων
(Θεογονία 184-187), ενώ όλες οι υπόλοιπες πληροφορίες αντλούνται κυρίως από τον
Πίνδαρο και τον Απολλόδωρο.
Όταν ο Κρόνος έκοψε τα γεννητικά όργανα
του πατέρα του, Ουρανού, το αίμα από την πληγή του θεού γονιμοποίησε ξανά τη
Γαία. Από την ιδιότυπη αυτή ένωση γεννήθηκαν οι Ερινύες, οι Νύμφες των μελιών
(και γενικά οι θεότητες που συνυπάρχουν με τα δέντρα) και οι Γίγαντες. Ως τόπος
γέννησης των τελευταίων αναφέρονται οι Φλέγρες. Ο Πίνδαρος ονομάζει Φλέγρας
πεδίον το μέρος, όπου διεξήχθη ο αγώνας ανάμεσα στους Ολύμπιους θεούς και τους
Γίγαντες (Ν. 1. 100). Από την ίδια πράξη αποκοπής γεννήθηκε η Αφροδίτη -από τα
γεννητικά όργανα του θεού που έπεσαν στη θάλασσα. Αφροδίτη είναι η γεννημένη
από τα κύματα ή από το σπέρμα του θεού.
Η Γη, αγανακτισμένη για την τύχη των
Τιτάνων (ο Δίας τους είχε ρίξει στον Τάρταρο), γέννησε από τον Ουρανό τους
Γίγαντες, τεράστιους και ανίκητους, φοβερούς στην όψη, με πυκνά, πλούσια και
μακριά μαλλιά και γένια και με λέπια φιδιού στα πόδια. Μερικοί λένε ότι
γεννήθηκαν στις Φλέγρες, άλλοι πάλι στην Παλλήνη. Αυτοί εξακόντιζαν στον ουρανό
πέτρες και φλεγόμενες δρυς. Απ’ όλους τους διέφερε ο Πορφυρίωνας και ο
Αλκυονέας, που παρέμενε αθάνατος, όσο πολεμούσε στη γη που γεννήθηκε. Αυτός
έδιωξε και τις αγελάδες του Ήλιου από την Ερύθεια. Στους θεούς δόθηκε σαφής
χρησμός ότι κανένας τους δεν θα μπορούσε να σκοτώσει τους Γίγαντες, και ότι θα
μπορούσαν να τους εξοντώσουν αν κάποιος θνητός συμμαχούσε μαζί τους. Όταν το
πληροφορήθηκε η Γη, αναζήτησε ένα βοτάνι, για να μη σταθεί δυνατό να
εξολοθρευτούν από κανένα θνητό. Αλλά ο Δίας απαγόρευσε στην Ηώ, στη Σελήνη και
στον Ήλιο να φέγγουν και πρόλαβε αυτός και έκοψε το βοτάνι, με τη μεσολάβηση
μάλιστα της Αθηνάς εξασφάλισε για σύμμαχο τον Ηρακλή. Εκείνος σημάδεψε με το
τόξο του πρώτα τον Αλκυονέα, αλλά πέφτοντας αυτός στη γη, ξανάβρισκε τις
δυνάμεις του. Με τη συμβουλή όμως της Αθηνάς ο Ηρακλής τον τράβηξε έξω από την
Παλλήνη και με αυτόν τον τρόπο πέθανε. Ο Πορφυρίωνας πάλι, την ώρα της μάχης με
τον Ηρακλή, όρμησε και στην Ήρα, ο Δίας όμως τον κατακεραύνωσε και ο Ηρακλής
τον σκότωσε με το τόξο του. Όσο για τους υπόλοιπους, ο Απόλλωνας χτύπησε με τα
βέλη του το αριστερό μάτι του Εφιάλτη και ο Ηρακλής το δεξιό, τον Εύρυτο τον
σκότωσε ο Διόνυσος με τον θύρσο, τον Κλυτίο η Εκάτη με δαυλούς, τον Μίμαντα ο
Ήφαιστος που τον χτύπησε με πυρακτωμένο σίδερο.
Η Αθηνά με τη σειρά της, καθώς ο
Εγκέλαδος το έσκαγε, έριξε επάνω του το νησί της Σικελίας, ύστερα έγδαρε τον
Πάλλαντα και με το δέρμα του προστάτευε το σώμα της την ώρα της μάχης. Το
αποτέλεσμα είναι πλέον ο Εγκέλαδος να αναστενάζει μέσα στο τάφο του,
προκαλώντας εκρήξεις ηφαιστείων και σεισμούς. Η λέξη Εγκέλαδος προέρχεται από
τη σύντμηση των λέξεων (έγκειμαι + λας) και υποδηλώνει τον εγκατεστημένο στα
πετρώματα, στο στερεό φλοιό της Γης. Σύμφωνα με άλλο μύθο, ο Εγκέλαδος
καταπλακώθηκε από βράχο που πέταξαν εναντίον του οι Θεοί του Ολύμπου. Έτσι, ο
«Εγκέλαδος-Σεισμός» γίγαντας, είναι θαμμένος στην Κασσάνδρα, αλλά μη έχοντας
πεθάνει, από καιρό σε καιρό προσπαθεί να ελευθερωθεί από το βράχο που τον έχει
καταπλακώσει και οι προσπάθειές του αποτελούν το φαινόμενο του σεισμού. Οι
μύθοι αυτοί υπονοούν την προσπάθεια που καταβλήθηκε για να ερμηνευτούν, από τα
πολύ παλιά χρόνια, οι ιδιορρυθμίες αυτού του χώρου, καθώς η Κασσάνδρα βυθισμένη
στο κέντρο της χερσονήσου είναι πνιγμένη από τον ατμό του καυτού θειαφιού που
πηγάζει από την Αγία Παρασκευή. Ο Παυσανίας αναφέρει και άλλη εκδοχή κατά την
οποία η Αθηνά φόνευσε τον Εγκέλαδο ρίχνοντας επάνω του το τέθριππο άρμα της. Η
εκδοχή αυτή υπήρξε από τα πιο προσφιλή θέματα πολλών καλλιτεχνών της
αρχαιότητας, αποθανατίζοντας αυτή σε πλείστες μετόπες αρχαίων ναών όπως στον
Παρθενώνα και στο ναό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Τέτοιες παραστάσεις του αγώνα
μεταξύ της Αθηνάς και του Εγκέλαδου βρίσκονται σε πολλά αγγεία καθώς επίσης
κοσμούσαν και τον πέπλο της Αθηνάς στα Παναθήναια.
Ο Πολυβώτης, κυνηγημένος μεσοπέλαγα από
τον Ποσειδώνα, φθάνει στην Κω. Τότε ο Ποσειδώνας έκοψε ένα κομμάτι του νησιού,
που ονομαζόταν Νίσυρος, και το έριξε επάνω του. Ο Ερμής, φορώντας στην μάχη τη
δερμάτινη περικεφαλαία του Άδη, σκότωσε τον Ιππόλυτο, η Άρτεμη τον Γρατίωνα, οι
Μοίρες πολεμώντας με χάλκινα ρόπαλα, σκότωσαν τον Άγριο και τον Θόωνα, τους
υπόλοιπους τους χτυπούσε ο Δίας με κεραυνούς και ο Ηρακλής εξαπέλυε τα βέλη του
και τους αποτελείωνε. (Απολλόδωρος 1.7.1.)
Οι Φλέγρες, που αναφέρονται ως τόπος
γέννησης των Γιγάντων και σύγκρουσης ανάμεσα σε αυτούς και τους Ολύμπιους,
είναι το αρχαίο όνομα της Παλλήνης όπου κατοικούσαν οι Κρουσαίοι, Θράκες και
σύμμαχοι των Τρώων, τους οποίους συνάντησε ο Αινείας φεύγοντας από την Τροία.
Επομένως, ότι γνωρίζουμε από τις πηγές για την προϊστορική φάση της χερσονήσου,
την περίοδο που έφερε το όνομα Φλέγρα (περίοδο της Φλέγρας), είναι η
Γιγαντομαχία, οι Κρουσαίοι, οι σχέσεις με την Τροία.
Αν λάβουμε υπόψη μας τις απόψεις που
έχουν διατυπωθεί για την ετυμολογία των λέξεων Φλέγρες και Παλλήνη και που τις
συνδέουν με την ηφαιστειώδη φύση του τόπου (Φλέγρες), με γεωλογικές
αναστατώσεις και με την παλλόμενη από τους σεισμούς γη (Παλλήνη), τότε θα
προτείναμε μια φυσιοκρατική - κοσμογονική ερμηνεία του μύθου των Γιγάντων, τους
οποίους θα εκλαμβάναμε ως χθόνια στοιχεία που προκαλούν μετεωρολογικά
φαινόμενα, σεισμούς, ηφαιστειακή δράση, θύελλες, τυφώνες, ξηρασίες, πυρκαγιές,
ρήγματα στον φλοιό της γης και γενικά αναστατώσεις της γης (εξ ου και τα
ονόματα των Γιγάντων : Εγκέλαδος, Ερυσίχθων, Χθονόφυλος, Πάλλαντας κτλ).
Από την άλλη, ο Όμηρος υποδεικνύει μια
περισσότερο ιστορική ερμηνεία. Στην Οδύσσεια (η 56-60) οι Γίγαντες είναι
μυθικός λαός, αγχίθεοι (γένος μεταξύ θεών και ανθρώπων - γεννιούνται από τη γη
αλλά από το αίμα του Ουρανού) και υπέρθυμοι (θρασείς και αυθάδεις). Στην
ομηρική παράδοση στηρίζονται συγγραφείς, όπως ο Θεαγένης (ύστερα ελληνιστικά
χρόνια), την άποψη του οποίου διασώζει ο Στέφανος Βυζάντιος (λ. Παλλήνη), ο
οποίος προτείνει μια «ευημεριστική» (εκλογικευμένη, «ιστορικοποιημένη»)
ερμηνεία. Σύμφωνα με αυτήν οι κάτοικοι της Φλέγρας, οι Γίγαντες, ήταν
μισάνθρωποι. Αυτούς κυνήγησε και τιμώρησε ο Ηρακλής. Στη διάρκεια της μάχης
έπεσαν κεραυνοί και ξέσπασαν τυφώνες. Την άποψη αυτή παραδίδει και ο Στράβων σε
απόσπασμα του 7ου βιβλίου του (αρ. 25).
Γιγαντομαχία και Τιτανομαχία υπηρετούν
την ιδέα της διαμόρφωσης του κόσμου μέσα από συγκρουόμενες φυσικές δυνάμεις,
χωρίς όμως να αποκλείεται -κάθε άλλο μάλιστα- μια περισσότερο ιστορική ερμηνεία
: η σύγκρουση γηγενών κατοίκων με λαούς που μετακινούνται και διεκδικούν με τη
βία την εγκατάσταση σε τόπους ήδη κατοικημένους, και ο σταδιακός «εξελληνισμός»
των περιοχών.
