Τα ελληνικά αγάλματα που αποκαλύφθηκαν στην αρχαία Γέρασα

Μετά από χρόνια σχολαστικής δουλειάς, μια γαλλική αρχαιολογική ομάδα που ανασκάπτει τα ανατολικά λουτρά της ρωμαϊκής εποχής της ελληνικής πόλεως Γέρασα στην σημερινή Ιορδανία , αποκάλυψε αρκετά άθικτα γλυπτά από την ελληνορωμαϊκή περίοδο .
 Η παρουσίαση των ευρημάτων που  Ανακαλύφθηκαν αγάλματα στην ελληνική πόλη Γέρασα της Κοίλης Συρίας (Ιορδανία)

Τα Μεγάλα Ανατολικά Λουτρά στην Γέρασα 

  Η Αφροδίτη του Μηνόφαντου,

Μια εκδήλωση για την προβολή των γλυπτών πραγματοποιήθηκε πρόσφατα  στο Κέντρο Επισκεπτών αρχαίας πόλεως Γέρασα και προσέλκυσε μεγάλο αριθμό τοπικών και ξένων ενδιαφερομένων, μεταξύ των οποίων ο Πρέσβης της Γαλλίας στην Ιορδανία David Bartolloti και ο επικεφαλής του Τμήματος Αρχαιοτήτων της Γέρασα ( Jerash ) Ziyad Ghuneimat.

Στην ομιλία του, εξ ονόματος της υπουργού Τουρισμού Lina Annab, ο γενικός γραμματέας του υπουργείου, Issa Gammoh, δήλωσε ότι πολλά έργα θα εφαρμοστούν τον επόμενο χρόνο για την προώθηση του τουρισμού στην Γέρασα ( Jerash), όπως η ανανέωση του Swam Souk στο πλαίσιο ενός σχεδίου σύνδεσης της σύγχρονης και το αρχαίας Γέρασα (Jerash), προσθέτοντας ότι σήμερα η πόλη  έχει περίπου 250 τουριστικές εγκαταστάσεις.

Τα αγάλματα που βρέθηκαν μαζί (27 από αυτά), σε μια πολύ μικρή περιοχή των Μεγάλων Ανατολικών Λουτρών, θα "εμπλουτίσουν τις επισκέψεις στην πόλη  Jerash και θα ενισχύσουν τη γνώση για τον πολιτισμό και την κληρονομιά της Ιορδανίας για τους επισκέπτες, ιδιαίτερα για τους μαθητές", δήλωσε ο Gammoh στους Jordan Times στο περιθώριο της εκδήλωσης.

"Εργαζόμασταν από το 2016 μέχρι το 2018 με γερμανική, γαλλική και ιορδανική ομάδα και ήταν αδύνατη χωρίς βοήθεια από το Υπουργείο Εξωτερικών της Γαλλίας και το Ίδρυμα Gerda Henkel", δήλωσε ο καθηγητής Thomas Weber-Karyotakis, επικεφαλής της γαλλικής ομάδας στην αρχαία Γέρασα ( Jerash ).

Τα αγάλματα αντιπροσωπεύουν τη ελληνίδα θεά  Αφροδίτη, θεά του έρωτα και της αγάπης, και τον Δία, τον υπέρτατο θεό στο  Πάνθεον του Ολύμπιου , καθώς και τις ένθρονες Μούσες . Η κολοσσιαία μορφή της Αφροδίτης δημιουργήθηκε  από πεντελικό μάρμαρο από την περιοχή της Αθήνας, ενώ το γλυπτό του Δία ήταν φτιαγμένο από μάρμαρο από τη Βόρεια Ελλάδα, δήλωσε ο Weber-Karyotakis.

Τα Μεγάλα Ανατολικά Λουτρά στην Γέρασα 

Ο Βέμπερ-Καρυωτάκης πρόσθεσε ότι το έργο της ομάδας, με επικεφαλής τον Γάλλο μελετητή Thomas Lepaon και τον εαυτό του, ήταν η συνέχεια της έρευνας που διεξήγαγε ο βετεράνος αρχαιολόγος Jacques Seigna, ο οποίος πέρασε δεκαετίες μελετώντας την πλούσια πολιτιστική κληρονομιά της Γέρασα .

Τοπογραφικό σχέδιο των Μεγάλων Ανατολικών Λουτρών  της Γεράσας

Το άγαλμα της Αφροδίτης έχει μια ελληνική επιγραφή πέντε γραμμών στην πλίνθο, η οποία ανέφερε ότι το άγαλμα δωρίστηκε από έναν τοπικό ιερέα, τον Δημήτριο, σύμφωνα με τον Γερμανό εμπειρογνώμονα, ο οποίος σημείωσε ότι η επιγραφή υποδεικνύει επίσης την ασυνήθιστα ακριβή ημερομηνία αφιέρωσης  στις 20 του  Μαρτίου  του έτους 154 μ.Χ.

Πρόταση πλάγιας όψης των Μεγάλων Ανατολικών Λουτρών στην Γέρασα 

Τα ονόματα των Μουσών στη ελληνική και αργότερα και στην ρωμαϊκή  μυθολογία είναι: 

Κλειώ: Μούσα της ιστορίας. Σύμβολά της ήταν η σάλπιγγα, η κλεψύδρα και απεικονιζόταν με περγαμηνές και ένα δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι.

Καλλιόπη: Πρώτη απ’ όλες και πιο σεβαστή, προστάτιδα της επικής ποίησης, μούσα της ευγλωτίας. Απεικονίζεται συνήθως με χρυσό στεφάνι στο κεφάλι, κρατώντας πινάκιο και γραφίδα και συχνά με τα Ομηρικά έπη στα γόνατά της.

Πολύμνια: Αρχικά η μούσα που ενέπνεε τους ύμνους και τα τραγούδια προς τιμήν των θεών. Στις παραστάσεις τη βλέπουμε στοχαστική, με μακρύ μανδύα και πέπλο.

Τερψιχόρη: Μούσα της λυρικής ποίησης και του χορού. Συναντάται καθισμένη κρατώντας μια λύρα.

Ερατώ:   Μούσα του υμεναίου και της ερωτικής ποίησης με σύμβολό της τη λύρα

Ευτέρπη: Κόρη της μουσικής. Αργότερα ονομάστηκε μούσα της λυρικής ποίησης. Αρχικά ανήκε στην ακολουθία του Διονύσου. Σύμβολό της ήταν ο διπλός αυλός

Θάλεια: Μούσα της βουκολικής ποίησης και της κωμωδίας. Απεικονίζεται με στεφάνι κισσού και κρατώντας στο δεξί χέρι μάσκα θεάτρου και στο αριστερό μια ράβδο.

Μελπομένη: Μούσα της τραγωδίας. Απεικονίζεται πλάι στο Διόνυσο, φορώντας τραγική μάσκα ή κρατώντας την τραγική μάσκα στο ένα χέρι και ένα μαχαίρι στο άλλο.

Ουρανία: Μούσα της αστρονομίας και της αστρολογίας. Συνήθως συναντάται στις παραστάσεις κρατώντας στο δεξί χέρι διαβήτη και στο αριστερό μια ουράνια σφαίρα.

  Η περιοχή των Μεγάλων Ανατολικών Λουτρών 

Αυτό το μνημειακό συγκρότημα κολύμβησης - ένα από τα μεγαλύτερα και καλύτερα διατηρημένα σε ολόκληρη την Ανατολή - χτίστηκε το δεύτερο μισό του 2ου αι. μ.Χ. στην κοιλάδα του Χρυσόρροου ποταμού και στη συνέχεια διευρύνθηκε προς τα τέλη του αιώνα ή στην αρχή του επόμενου ακόλουθα κάτω από τους αυτοκράτορες Severin, ο μελετητής επεξεργάστηκε.
Πρόσθεσε ότι τα κατασκευαστικά έργα που έγιναν κατά την περίοδο των αυτοκρατόρων Σεβίρων  αφορούσαν κυρίως μια  αίθουσα με κίονες με εξέδρα , η οποία χτίστηκε "προσκολλημένη στο βόρειο τμήμα του αρχικού πυρήνα του συγκροτήματος κολύμβησης".

Η εξέδρα κατά την ανασκαφή 

|Η εξέδρα μετά την ανασκαφή 

Ο μελετητής είπε ότι αυτή η αίθουσα θυμίζει τις "αυτοκρατορικές αίθουσες" της Μικράς Ασίας, ήταν διακοσμημένη με γλυπτά σύμφωνα με πολλές βάσεις αγαλμάτων, τα περισσότερα από τα οποία έφεραν ελληνικές επιγραφές.
Οι στόχοι των τριών ανασκαφών ήταν να δημιουργήσουν αρχιτεκτονικές συνδέσεις μεταξύ του συγκροτήματος κολύμβησης και της σκαλωσιάς και να μάθουν περισσότερα για το σχέδιο γλυπτικής διακόσμησης, δήλωσε ο Weber -Karyotakis.
"Ένα σημαντικό μέλος της ομάδας ήταν ο Ιταλός εμπειρογνώμονας για την αποκατάσταση, ο Franco Sciorilli, ο οποίος πέρασε 24 χρόνια δουλεύοντας σε διάφορα έργα στην Ιορδανία και την περιοχή", δήλωσε ο Βέμπερ-Καρυωτάκης προσθέτοντας ότι αν και είναι ένας από τους λίγους ξένους εμπειρογνώμονες δεκαετίες εργασίας στην Ιορδανία, αισθάνεται σαν  πραγματικός  Ιορδανός ».

Η ΕΠΙΓΡΑΦΗ ΣΤΟ ΑΓΑΛΜΑ ΤΗΣ ΑΦΡΟΔΙΤΗΣ ΤΗΣ ΓΕΡΑΣΑ   

Ἀγάθηι Τύχηι . Ὑπὲρ σωτηρίας τοῦ κυρίου

Ἀυτοκράτωρος Δημήτριος Ἀσκληπιωδώρου

κατὰ δὲ υἱοθεσίαν τὴν Ἀφροδίτην σὺν τῇ βάσει κ(αὶ) κόνχῃ καὶ

βωμῷ σὺν ἑστίᾳ ἱερώμενος ἐφιλοτιμήσατο.

Στο κάτω μέρος μιας κολοσσιαίας ιστάμενης Αφροδίτης με επιγραφική αφιέρωση στα ελληνικά στην πρόσθια και δεξιά πλαϊνή πλίνθο, στη δεξιά πλευρά της ένας γυμνός Έρωτας που οδηγούσε ένα δελφίνι ,που κρατά ένα χταπόδι στο ράμφος του . Ένας Έλληνας κάτοικος της πόλεως ( καθήκοντος ιερατείας χωρίς ακρίβεια στη λατρεία κάποιου θεού ) Δημήτριος, γιος του Ασκληπιόδωρου, δωρίζει αυτό το άγαλμα για την ευημερία του αυτοκράτορα Αντωνίνου Πίου στις 20 Μαρτίου 154 μ.Χ., που βρέθηκε στις 7 Μαΐου 2016 στα Ανατολικά Λουτρά. Γέρασα (Jerash) , Αρχαιολογικό Μουσείο, (αρ. καταλόγου 4).

Πολλά αγάλματα της θεάς δημιουργήθηκαν και κατά την ρωμαϊκή εποχή κύρια από Έλληνες γλύπτες .Σε  όλα αυτά τα αγάλματα μπορεί να εντοπιστεί το πρότυπό τους λίγο πολύ, απευθείας στην Αφροδίτη του Κνίδου που δημιούργησε ο Πραξιτέλης τον 4ο αιώνα π.Χ., ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση ήταν η πρώτη αρχαία απεικόνιση γυμνής  θηλυκής μορφής .

Ἔτους ιϚσ’  =216  Ξανδικοῦ κ’ = 20 - Το σύστημα καταμέτρησης του έτους είναι σπάνιο, ξεκινά με δεκάδες, μεμονωμένες μονάδες και εκατοντάδες: Το πρώτο γράμμα σημαίνει 10, το δεύτερο 6 και το τρίτο 200. Το άγαλμα έτσι χρονολογείται από αυτή την επιγραφή στη 20η μέρα στη μακεδονική ημερολογιακή συνήθεια ο μήνας Ξανθικός (Ξανδικός) του έτους 216 στην εποχή της Γέρασα, ήτοι στις 20 Μαρτίου 154 μ.Χ. ,  βασιλεύει ο Αντωνίνος ο Ευσεβής

ΣΗΜΕΙΩΣΗ α : Ο Τίτος Φούλβος Αίλιος Αδριανός Αντωνίνος ( 19 Σεπτεμβρίου 86 - 7 Μαρτίου 161), γνωστός ως Αντωνίνος ο Ευσεβής (Antoninus Pius), ήταν Ρωμαίος αυτοκράτορας από το 138 έως το 161. Ήταν θετός γιος και διάδοχος του ΑδριανούΚατάγονταν από αριστοκρατική και πλούσια οικογένεια. Ξεχώριζε για την ωραιότητα του, την ευγένεια, τη φιλοπονία, τη μόρφωση και την τιμιότητα. Διαδέχτηκε τον Αδριανό το 138, αφού διήλθε από όλη την κλίμακα της ρωμαϊκής ιεραρχίας και υιοθετήθηκε από αυτόν. 
Στις αρχές της βασιλείας του κατέθεσε την τεράστια ατομική του περιουσία στο δημόσιο ταμείο. Διέγραψε φόρους, έκανε δωρεές σε πολίτες, μοίραζε άρτο και διοργάνωνε θεάματα, αλλά παρ' όλα αυτά τα οικονομικά του κράτους ήταν ανθηρότατα κατά τον θάνατό του. Στην Σύγκλητο συμπεριφερόταν σαν απλό μέλος της και ποτέ δεν έπαιρνε αποφάσεις χωρίς να συμβουλευτεί τους ηγέτες της. Περιέστειλε την αυστηρότητα του νόμου, θέσπισε ευεργετικές διατάξεις για τους δούλους, φρόντισε για την εκπαίδευση άπορων νέων και έδωσε σε διδασκάλους και φιλοσόφους προνόμια συγκλητικών. Φαίνεται ότι δεν ήταν αυστηρός με τους Χριστιανούς -τουλάχιστον όχι περισσότερο από άλλους αυτοκράτορες. Απέφευγε τους πολέμους κι επαναλάμβανε συνεχώς την ρήση του Σκιπίωνα "προτιμώ να σώσω ένα πολίτη παρά να σκοτώσω χίλιους εχθρούς". Αναγκάστηκε όμως σε μικροπολέμους για την καταστολή εξεγέρσεων στη Βρετανία, στην Μαυριτανία και στην Ιουδαία.
Ήταν ιδιαίτερα δίκαιος ως ηγεμόνας και η φήμη του είχε φθάσει μέχρι τις Ινδίες, όπου ηγεμόνες της περιοχής ζητούσαν την διαιτησία του σε διαφορές με τους Βακτριανούς και τους Υρκανούς. Η βασιλεία του θεωρείται μια από τις καλύτερες περιόδους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας και όχι μόνο. Φαινόταν ότι είχε επιτευχθεί η ιδεώδης διακυβέρνηση. Θετός γιος και διάδοχος ήταν ο επίσης περίφημος Μάρκος Αυρήλιος. Απεβίωσε το 161 μ.Χ.


ΣΗΜΕΙΩΣΗ β  : Το Μακεδονικό ημερολόγιο εφαρμόστηκε στην Εγγύς Ανατολή την εποχή των Σελευκιδών και ουσιαστικά ξεκίνησε από την 1η Οκτωβρίου του 312 π.Χ., που ο Σέλευκος Α΄ Νικάτορας ανήλθε στο θρόνο της Βαβυλώνας. Σύμφωνα τότε με το νέο ημερολόγιο η αρχή του έτους ξεκινούσε από την 1η Οκτωβρίου και υιοθετήθηκε επίσημα από τη διοίκηση και τους Έλληνες εποίκους.

Οι 12 μήνες του Μακεδονικού ημερολογίου ήταν οι εξής:

1oς μήνας: Δίος, μήνας αφιερωμένος στον Ολύμπιο Δία

2ος μήνας: Απελλαίος, μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα. Στη διάρκεια αυτού το μήνα τελούνταν μια γιορτή όπου τα αγόρια, τα απελλαία, αφιερώνονταν στον Απόλλωνα.

3ος μήνας: Αυδυναίος, μήνας αφιερωμένος στον Άδη καθώς τελούνταν η γιορτή Αυδωναία.

4ος μήνας: Περίτιος, ο μήνας αυτός πήρε το όνομά του από την ετήσια γιορτή των Περιτίων.

5ος μήνας: Δύστρος, δεν έχει γίνει γνωστή η ετυμολογία αυτού του μήνα.

6ος μήνας: Ξανθικός, μήνας αφιερωμένος στον Απόλλωνα Ξάνθου που οι στρατιώτες τελούσαν τη γιορτή των Ξανθικών.

7ος μήνας: Αρτεμίσιος, ο μήνας ήταν αφιερωμένος στη θεά Άρτεμη.

8ος μήνας: Δαίσιος, ο μήνας ήταν αφιερωμένος στο Διόνυσο Δαίσιο.

9ος μήνας: Πάνημος, άγνωστη παραμένει και η ετυμολογία αυτού του μήνα.

10ος μήνας: Λώος, ο μήνας πιθανότητα ήταν αφιερωμένος στον Δία Λώιο και τελούσαν τη γιορτή Λώια.

11ος μήνας: Γορπιαίος, μήνας αφιερωμένος στην Αθηνά Γοργωπία και τελούσαν τη γιορτή Γορπιαία.

12ος μήνας: Υπερβερεταίος, αυτόν το μήνα τελούσαν τη γιορτή των Υπερβερεταίων προς τιμή του Δία Υπερβερέτα

Φαίνεται πάντως πως το Μακεδονικό ημερολόγιο χρησιμοποιούνταν και από τις ελληνικές πόλεις αλλά και από τον ντόπιο πληθυσμό μέχρι τον 4ο αι. μ.Χ. που αντικαταστήθηκε από το ρωμαϊκό

Η Αφροδίτη του Μηνόφαντου

 ΤΟ ΠΡΟΤΥΠΟ ΤΟΥ ΑΓΑΜΑΤΟΣ ΤΗΣ ΓΕΡΑΣΑ 

Το άγαλμα της θεάς που είδαμε πριν και βρέθηκε στην Γέρασα έγινε σύμφωνα με πρότυπο, άγαλμα της Αφροδίτης, το άνωθεν εικονιζόμενο, όπου και  αυτό  σύμφωνα με την επιγραφή που φέρει δημιουργήθηκε  μετά από ένα πρότυπο άλλου αγάλματος . Στο άγαλμα αυτό της Αφροδίτης  μπορεί κανείς να διαβάσει την επιγραφή   "ἀπὸ τῆc / ἐν Τρῳάδι / Ἀφροδίτηc / Μηνόφαντοc / ἐποίε" . Ο Μηνόφαντος ήταν Έλληνας γλύπτης, προφανώς του 1ου αιώνα π.Χ.και  Loewy υποθέτει ότι το άγαλμα βρισκόταν στην πόλη  Αλεξάνδρεια Τρωάς (Η Αλεξάνδρεια ήταν ελληνιστική πόλη που βρισκόταν στα παράλια της Μικράς Ασίας, απέναντι (λίγο νοτιότερα) από την Τένεδο )  την εποχή του Αντιγόνου και του Λυσίμαχου (314-284 π.Χ.).Η Αφροδίτη του Μηνόφαντου, όμως, παρουσιάζει περισσότερα ανθρώπινα χαρακτηριστικά από την Αφροδίτη του Κνίδου, με μια λεπτή σφοδρή έκφραση μακριά από την απελευθέρωση του Ολύμπιου μοντέλου του Πραξιτέλη.

H Γέρασα 

Η Γέρασα ήταν σπουδαία αρχαία ελληνική πόλη στη Δεκάπολη της Κοίλης Συρίας. Βρισκόταν μεταξύ της Πέλλας και της Φιλαδέλφειας. Ήταν κτισμένη στις όχθες του ποταμού Χρυσορρόα (σημ. Barada).

Ο πλούτος της πόλης έμεινε στην ιστορία, ώστε να ονομάζεται "Πομπηία της Μέσης Ανατολής"[εκκρεμεί παραπομπή]. Ο ιστορικός των Ελληνιστικών χρόνων Πολύβιος παρομοιάζει με στρατόπεδο (δύο κύριες λεωφόροι που την χώριζαν σε σχήμα σταυρού, σε τετράγωνα, τερμάτιζαν σε πύλες. Η Αγορά βρισκόταν στην μια πλευρά του κυρίου δρόμου, αλλά ποτέ πάνω σε αυτόν. Στις πλευρές της είχε στοές και άλλα δημόσια κτήρια.

Η τέταρτη πλευρά της ήταν ανοικτή στον κύριο δρόμο. Οι δρόμοι είχαν ωραία πλακόστρωση κι αυστηρά πρόστιμα επιβάλλονταν για την ρύπανσή τους). Πράγματι η Γέρασα είχε δύο κάθετους, προς την κεντρική λεωφόρο δρόμους, οι οποίοι χώριζαν την πόλη σε 6 μεγάλα οικοδομικά τετράγωνα. Η κεντρική λεωφόρος φέρει διπλή επιβλητική κορινθιακή κιονοστοιχία και ωραίο πλακόστρωτο που ακόμη σώζεται σε καλή κατάσταση.

Ο αρχαιολογικός χώρος της ελληνικής πόλεως Γέρασα σε σχέδιο του 1818

Αρχαίες ελληνικές επιγραφές από την πόλη, αλλά και φιλολογικές μαρτυρίες τόσο του Ιαμβίχου , ο και του Μεγάλου Ετυμολογικού, συνδέουν την ίδρυση των Γεράσων με τον Μεγάλο Αλέξανδρο, ή τον στρατηγό του, Περδίκκα, που εγκατέστησε εκεί παλαίμαχους Μακεδόνες στρατιώτες. Το γεγονός αυτό θα έλαβε χώρα κατά την άνοιξη του 331 π.Χ., όταν ο Μέγας Αλέξανδρος έφυγε από την Αίγυπτο, διέτριψε στην Συρία και μετά κατευθύνθηκε για τη Μεσοποταμία. Το γεγονός αυτό συνδέεται με την επανάσταση των Σαμαρειτών οι οποίοι έκαψαν ζωντανό τον Μακεδόνα στρατηγό Ανδρόμαχο.
 Ο Μακεδόνας βασιλιάς τους τιμώρησε ξανακτίζοντας τη Σαμάρεια ως ελληνική πόλη. Μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, η περιοχή περιήλθε στον Πτολεμαϊκό έλεγχο και με τη μάχη του Πανείου (198 π.Χ.) στους Σελευκίδες. Κατά την συνήθεια των Ελλήνων ηγεμόνων της Συρίας, η Γέρασα μετονομάστηκε στο εξής σε Αντιόχεια η επί Χρυσορρόη ποταμώ. Πιθανόν να την ξαναέκτισε ή ο Αντίοχος Γ' ο Μέγας μετά την μάχη του Πανείου, ή ο Αντίοχος Δ' Επιφανής που προήλασε ως την Αίγυπτο.



ΔΕΙΤΕ ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΕΔΩ 

Με πληροφοριεσ από τους συντάκτες: Saeb Rawashdeh & Ahmed Bani Mustafa |  Jordan Times -Νοέμβριος 2018]
The Eastern Baths at Gerasa/Jerash
Preliminary Report on the 2016 Campaign
von Thomas Lepaon, Nizar Turshan, Thomas Weber-Karyotakis  by Jetzt Lesen
Lower part of the standing nude Aphrodite in colossal format, Type Aphrodite Troas [Cat.-no. 4]
Data: museum annotation. Photo: Ilya Shurygin.
 Description: Museo Nazionale Romano. Palazzo Massimo alle Terme. English Edition. Edited by Adriano La Regina. Electa, 2005 (First Edition 1998), p. 82.