 |
| Οδυσσεύς, Ελπήνωρ, Ερμής στον Άδη....Ζωγραφική του Ζωγρ. του Λακάωνα σε πελίκη -440 π.Χ. |
Ας εξερευνήσουμε λοιπόν την Οδύσσεια με μια δεύτερη ανάγνωση:
Διαβάζουμε λοιπόν στο τέλος της Ι Ραψωδίας τα εξής:
Είπα, κ’ εκείνος εύχονταν ‘ς τον μέγαν Ποσειδώνα, ‘ς τον αστροφόρον ουρανόν απλόνοντας τα χέρια• «ω Ποσειδώνα, εισάκου με, γεωφόρε μαυροχήτη• αν είμ’ υιός σου αληθινά, πατέρα, μην αφήσης ο Οδυσσηάς ο πορθητής ‘ς σπίτι του να φθάση 530 Λαερτιάδης, κάτοικος της πετρωτής Ιθάκης• αλλ’ αν το θέλ’ η μοίρα του να ιδή τους ποθητούς του, το σπίτι το καλόκτιστο, και την γλυκειά πατρίδα, ας κακοφθάση αργά πολύ και από συντρόφους έρμος, με ξένην πλώρη, και κακά ‘ς το σπίτι μέσα ναύρη». 535
και κάπου στην Ψ Ραψωδία, την συνομιλία με την Πηνελόπη:
Εκείνης ο πολύγνωμος απάντησε Οδυσσέας· «Ω τρομερή, πόσο σφοδρά με βιάζεις να τον είπω· κ’ ιδού τον φανερόνω εγώ, χωρίς το ουδέν να κρύψω, 265 αλλά ποσώς δεν θα χαρής, καθώς κ’ εγώ δεν χαίρω· ότ’ εις πολλαίς χώραις θνητών παράγγειλε μου εκείνος να πάρω δρόμο, φέρνοντας ίσιο κουπί μαζή μου, όσο να φθάσω ‘ς τους θνητούς ‘που θάλασσα δεν ξεύρουν, και οπού δεν τρώγουν φαγητό με άλατ’ αρτυμένο. 270 ούτε τα κοκκινόπλωρα καράβι’ αυτοί γνωρίζουν, ούτε τα ίσια κουπιά, ‘που ‘ναι πτερά των πλοίων, κ’ ένα σημάδι φανερό μου είπε, οπού δεν κρύβω· ‘ς τον δρόμον άμ’ απαντηθή μ’ εμέν’ άλλος οδίτης και ειπή, ‘ς τον λαμπρόν ώμον μου πως έχω λιχνιστήρι, 275 ‘ς την γη να στήσω το κουπί, μου είπε, και, αφού κάμω του Ποσειδώνα βασιληά καλόδεκταις θυσίαις, κριάρι, ταύρον σφάζοντας, και χοίρον αναβάτην, να γύρω ‘ς την πατρίδα μου και να δώσ’ εκατόμβαις των αθανάτων, ‘πώχουσι των ουρανών τους θόλους, 280 με την σειρά του καθενός· και θάνατος θα μ’ εύρη έξω απ’ τα πέλαγα ελαφρός, και θα με σβύση αγάλι μες τα λαμπρά γεράματα· και ωστόσ’ ολόγυρά μου θα ‘ναι μακάριος ο λαός· τούτ’ όλ’, είπε, θα γείνουν».
Διαπιστώνουμε λοιπόν από τα παραπάνω ότι, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη (όπως τον είχε συμβουλέψει η Κίρκη) βρίσκει και ρωτάει τη σκιά του τυφλού μάντη Τειρεσία (ως ο μόνος έμφρονας, ακόμη και στον κάτω κόσμο!) την εξέλιξη και το τέλος της περιπέτειας του.
Ο μάντης πράγματι του απαντά στο ερώτημα του αλλά με μια παράδοξη εντολή: ότι οφείλει να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά την Ιθάκη, μ’ ένα κουπί στο χέρι να αποδημήσει στο εσωτερικό της απέναντι στεριάς, σε κάποια χώρα, που οι κάτοικοί της ιδέα δεν έχουν από θάλασσα, κουπιά κι αλάτι.
Σ’ αυτή τη νέα περιπλάνησή του θα συναντήσει κάποιον που θα νομίσει πως το κουπί στον ώμο του είναι λιχνιστήρι. Εκεί να σταματήσει, θυσιάζοντας στον Ποσειδώνα ένα κριάρι, έναν κάπρο κι έναν ταύρο.
Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει τον οριστικό του πια νόστο στην Ιθάκη· όπου τον περιμένουν ήσυχα χρόνια και βαθιά γεράματα· εκεί θα τον βρει ανώδυνος θάνατος, κάπου μακριά ωστόσο από το νερό της θάλασσας.
Πράγματι κατά τη μυθολογία έτσι κι έγινε. Δηλαδή ο Οδυσσέας μετά τα γνωστά “επεισόδια” έφυγε πάλι γρήγορα μ’ ένα κουπί στον ώμο, για τη Θεσπρωτία της Ηπείρου.
ΕΚ ΤΟΥ :antikleidi.com/ 2011
Γιος του Οδυσσέα και της Κίρκης (ή της θεάς Αφροδίτης). Αυτός ο Τηλέγονος αναφέρεται ότι ίδρυσε την πόλη Πραίνεστο (τη σημερινή Παλεστρίνα). O Tηλέγονος δεν αναφέρεται από τον Όμηρο, αλλά από τον Hσίοδο.
Μόλις ο Τηλέγονος ενηλικιώθηκε, η Κίρκη τον έστειλε να βρει τον πατέρα του Οδυσσέα, που είχε επιστρέψει πια στην Ιθάκη. Eκείνη την εποχή ο Tειρεσίας είχε βγάλει χρησμό στον Oδυσσέα ότι θα πεθάνει «εξ αλός» (που εξηγείται με δύο τρόπους: είτε «θα πεθάνει έξω από τη θάλασσα» είτε «από τη θάλασσα»). Eντωμεταξύ, αν και ο Τηλέγονος έφθασε στην Iθάκη, άρχισε να λεηλατεί το νησί για να ταϊσει το πλήρωμά του, νομίζοντας ότι ήταν η Κέρκυρα. Ο Οδυσσέας και ο γιος του Τηλέμαχος έσπευσαν να υπερασπιστούν την πόλη τους, οπότε ο Τηλέγονος σκότωσε άθελά του τον ίδιο του τον πατέρα, του οποίου το πρόσωπο δεν είχε αντικρύσει ποτέ στη ζωή του. Eπιβεβαιώνοντας τον χρησμό, ο Tηλέγονος είχε σκοτώσει τον Oδυσσέα με δόρυ που η αιχμή του ήταν το δηλητηριώδες κεντρί («άκανθα») της ουράς ενός σαλαχιού.
Όταν ο Τηλέγονος πληροφορήθηκε από τον Tηλέμαχο που ακριβώς βρισκόταν και ποιον είχε σκοτώσει, έκλαψε πικρά μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του. H θεά Aθηνά, αφού δεν μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο για τον Oδυσσέα, παρηγόρησε τα δυο παιδιά του, λέγοντάς τους ότι αυτό ήταν το πεπρωμένο του ήρωα. Διέταξε τότε τον Tηλέγονο να πάρει σύζυγό του την Πηνελόπη (με την οποία αργότερα, απέκτησαν ένα γιο, τον Ιταλό) και την Kίρκη να πάρει το σώμα του Οδυσσέα στο νησί της που θα μεταφέρει ο Tηλέμαχος. Eκεί η Kίρκη, αφού πρώτα τους κάνει αθάνατους, παντρεύεται τον Tηλέμαχο (Kάποιοι αποδίδουν την Nαυσικά ως γυναίκα του), όπως λέει και ο Απολλόδωρος.
Όλα αυτά αναφέρονται στην «Τηλεγονία», ένα πανάρχαιο έπος –συνέχεια της Οδύσσειας– το οποίο σώζεται μόνο σε περίληψη και αποδίδεται στον Ευγάμμονα (και από άλλους, λανθασμένα, στον Eυοδιανό). Παραλλαγές απαντώνται σε μεταγενέστερους ποιητές όπως, για παράδειγμα, σε μια χαμένη τραγωδία του Σοφοκλέους («Οδυσσεύς ακανθόπληξ»): Σε αυτήν, ο Οδυσσέας κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του του στο μαντείο της Δωδώνης, ενημερώνεται από χρησμό ότι είναι καταδικασμένος να σκοτωθεί από τον γιο του. Υποθέτει ότι ο χρησμός εννοεί τον Τηλέμαχο, τον οποίο και εξορίζει σε γειτονικό νησί.
Ο Τηλέγονος, φθάνοντας στην Ιθάκη, πλησιάζει τη βασιλική κατοικία του Οδυσσέα, αλλά οι φρουροί που δεν τον γνωρίζουν, δεν του επιτρέπουν να δει τον πατέρα του. O Οδυσσέας ενημερώνεται και νομίζοντας ότι επέστρεψε ο Τηλέμαχος βγαίνει να συγκρουστεί. Eκεί συνεπλέκεται με τον Τηλέγονο όπου ο τελευταίος, χωρίς να τον γνωρίζει, τον σκοτώνει με δόρυ που η αιχμή του ήταν από «άκανθα» (γι αυτό και ο προσδιορισμός «ακανθόπληξ»). O Oδυσσέας, μην γνωρίζοντας ποιος είναι ο Tηλέγονος πεθαίνει καταγγέλοντας την ψεύτικη προφητεία.
Στην ιταλική και ρωμαϊκή μυθολογία ο Τηλέγονος (Telegonus) μνημονεύεται ως ιδρυτής της πόλεως Tusculum, στα νοτιοανατολικά της Ρώμης διαφορετική από την Παλεστρίνα, που επίσης βρίσκεται στην ίδια περιοχή. Οι Λατίνοι ποιητές χρησιμοποιούσαν συχνά φράσεις όπως «τείχη του Τηλεγόνου» (π.χ. Προπέρτιος, 2.32) ή «Κίρκεια τείχη» για την πόλη αυτή (το Tusculum).
Η «Τηλεγόνεια» αποτελεί κύκλο επιστημονικών διαλέξεων (που ξεκίνησαν το 2010), στα πλαίσια της δέσμευσης του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου για την προώθηση της Διά Βίου Μάθησης, αλλά και του Ελληνικού Πολιτισμού. Στην «Τηλεγόνεια» συμμετέχουν κορυφαία ονόματα του χώρου των Ελληνικών Γραμμάτων τόσο από την Κύπρο, όσο και από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΠΗΓΕΣ
Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969
Δημήτρης Kαλοκύρης: Παρασάγγες, τόμος A΄, εκδ. Άγρα, Aθήνα 2014
Η Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία ήταν το τελευταίο έπος του τρωικού κύκλου και αποτελούσε συνέχεια της Οδύσσειας. Ως ποιητής του φέρεται ο Ευγάμμων ο Κυρηναίος ή (σπανιότερα) ο Κιναίθων ο Λακεδαιμόνιος.[1]
Περιεχόμενο της Τηλεγονείας
Σύμφωνα με την Χρηστομάθεια του Πρόκλου η Τηλεγόνεια περιελάμβανε τις εξής ιστορίες:[2]
Μετά την μνηστηροφονία και την ταφή των νεκρών, ο Οδυσσέας θυσίαζε στις Νύμφες και αναχωρούσε για την Ήλιδα. Εκεί τον φιλοξενούσε ο βασιλιά Πολύξενος, ένας από τους στρατηγούς των Επειών στο τρωικό πόλεμο, και του χάριζε έναν κρατήρα διακοσμημένο με παραστάσεις από τον μύθο του Τροφωνίου, του Αγαμήδη και του Αυγείου.
Ο Οδυσσέας επέστρεφε στην Ιθάκη, αλλά σύντομα ξαναέφευγε για την Θεσπρωτία. Τελούσε θυσίες για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα, παντρευόταν την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη και έκανε μαζί της ένα γιό, τον Πολυποίτη. Επικεφαλής των Θεσπρωτών ξεκινούσε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους, στον οποίο ανακατεύονταν και ο Άρης με την Αθηνά, ο πρώτος υπέρ των Βρυγών και η δεύτερη υπέρ των Θεσπρωτών. Τελικά με την διαμεσολάβηση του Απόλλωνος επερχόταν η ειρήνη.
Μετά τον θάνατο της Καλλιδίκης, βασιλιάς των Θεσπρωτών γινόταν ο Πολυποίτης και ο Οδυσσέας ξαναγυρνούσε στην Ιθάκη, όπου έβλεπε για πρώτη φορά τον μικρότερο του γιο, τον Πολιπόρθη, που η Πηνελόπη είχε γεννήσει όσο αυτός έλειπε μακριά.
Στην Ιθάκη όμως κατέφθανε και ο Τηλέγονος, ο άλλος του γιος από την Κίρκη που ταξίδευε αναζητώντας τον, και μη γνωρίζοντας που είναι άρχιζε να λεηλατεί το νησί. Ο Οδυσσέας προσπαθούσε τότε να τον σταματήσει, αλλά ο Τηλέγονος τον πλήγωνε θανάσιμα.
Όταν καταλάβαινε ότι στην πραγματικότητα σκότωσε αυτόν που αναζητούσε, έπαιρνε το άψυχο σώμα του πατέρα του και μαζί με τον Τηλέμαχο και την Πηνελόπη κατέφευγαν στο μαγικό νησί της Κίρκης. Για τον νεκρό Οδυσσέα η Κίρκη βέβαια δεν μπορούσε να κάνει τίποτα πια, όμως τους υπόλοιπους τους έκανε αθάνατους. Στην συνέχεια ο Τηλέγονος παντρευόταν την Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος την Κίρκη και η Τηλεγόνεια τελείωνε με τον ευφάνταστο αυτόν τρόπο.
Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ένα μέρος της Τηλεγονείας, αυτό που μιλά για τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην Θεσπρωτία, προερχόταν μάλλον από ένα παλαιότερο έπος, την Θεσπρωτίδα.[3]
Από την Τηλεγόνεια διασώθηκαν ελάχιστα μόνον αποσπάσματα
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, εκδ. USP, 1996.
R. Westphal, "Πρόκλου, Χρηστομαθείας Γραμματικής Β΄", στο: Scriptores metrici graeci (1866), σελ. 241.
A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 138, εκδ. Κυριακίδη, 2011.
M. West, Greek Epic Fragments: From the Seventh to the Fifth Centuries BC., "Telegony", σελ. 164, Harvard University Press, 2003.
Η Χρηστομάθεια[1] (Χρηστομαθείας γραμματικής Εκλογαί) φαίνεται πως ήταν ένα εγχειρίδιο λογοτεχνίας γραμμένο από κάποιον Πρόκλο - που μερικοί ταυτίζουν με τον Πρόκλο τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο του 5ου μ.Χ. αιώνα και κάποιοι άλλοι με τον Ευτύχιο Πρόκλο, γραμματικό του 2ου μ.Χ. αιώνα. Το έργο πλέον έχει χαθεί,[2] διασώζεται όμως μια σύντομη περίληψη του (επιτομή) στην Βιβλιοθήκη του Φωτίου (9ος μ.Χ. αι.),[3] καθώς και λίγα αποσπάσματα σε βυζαντινά χειρόγραφα.[4]
Η επιτομή του Φωτίου
Σύμφωνα με τον Φώτιο η Χρηστομάθεια απαρτιζόταν από τέσσερα μέρη, ο ίδιος όμως περιέργως στην επιτομή του έργου αναφέρεται μόνον στα δύο πρώτα.
Ο Πρόκλος άνοιγε την Χρηστομάθεια αναφέροντας τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ πεζού λόγου (πρόζας) και ποίησης και συνέχιζε με μια περισσότερο διεξοδική παρουσίαση των επιμέρους ποιητικών ειδών. Για τον Επικό κύκλο έλεγε ότι περιελάμβανε όλες τις διηγήσεις από την μυθολογική ένωση του Ουρανού και της Γης (από τη οποία γεννήθηκαν οι Εκατόγχειρες και οι Κύκλωπες) μέχρι τον επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και την μετέπειτα κατά λάθος δολοφονία του από τον γιο του Τηλέγονο, που σηματοδοτεί και το τέλος της μυθικής και ηρωικής εποχής. Την απαρχή του έπους την ανήγε στην ιέρεια του Απόλλωνος και προφήτισσα Φημονόη, η οποία συνήθιζε να δίνει τους χρησμούς της σε δακτυλικό εξάμετρο, ενώ ως σημαντικότερους εποποιούς μνημόνευε τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Πανύασι, τον Πείσανδρο, και τον Αντίμαχο.[5]
Στην συνέχεια αναφερόταν στην ελεγεία και στον ίαμβο,[6] καθώς και στις διάφορες κατηγορίες της μελικής ποίησης και μνημόνευε επίσης τους κύριους εκπροσώπους του κάθε ποιητικού είδους.
Τα περιεχόμενα των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου
Εκτός από αυτές τις πληροφορίες που περιέχονται στην επιτομή του Φωτίου και που μας είναι άλλωστε γνωστές και από άλλες πηγές, η Χρηστομάθεια του Πρόκλου είναι το μοναδικό έργο της αρχαιότητας που μας δίνει, περιληπτικά έστω, το περιεχόμενο των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου. Τα σχετικά αποσπάσματα, με εξαίρεση το απόσπασμα που αναφέρεται στα Κύπρια Έπη, βρίσκονται στον περίφημο κώδικα Venetus A της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.[7]
Ο Πρόκλος παρουσίαζε το περιεχόμενο των επών του Τρωικού κύκλου με "χρονολογική" σειρά:
Τα Κύπρια Έπη διηγούνταν τα πριν την Ιλιάδα γεγονότα. Άρχιζαν με τους γάμους της Θέτιδος και του Πηλέως και την φιλονικία Ήρας, Αθηνάς και Αφροδίτης για το ποια είναι η "καλλίστη". Συνεχιζόταν με την κρίση του Πάριδος, την αρπαγή της ωραίας Ελένης, την σύναξη των Αχαιών στην Αυλίδα, την απόβαση στο Ίλιον και τα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
Μετά την Ιλιάδα, την σκυτάλη έπαιρναν η Αιθιοπίς και η Μικρά Ιλιάς.
Στην Αιθιοπίδα, η βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια και ο βασιλεύς των Αιθιόπων Μέμνων, σύμμαχοι και οι δυο των Τρώων, σκοτώνονταν από τον Αχιλλέα. Ο Αχιλλεύς σκοτωνόταν από τον Πάρι και ο Οδυσσεύς φιλονικούσε με τον Αίαντα για το ποιος είναι ο πιο άξιος για να πάρει τα όπλα του Αχιλλέως.
Στην Μικρά Ιλιάδα, τα όπλα είχαν ήδη δοθεί στον Οδυσσέα και ο Αίας ντροπιασμένος έχανε τα λογικά του και αυτοκτονούσε. Ο Φιλοκτήτης επέστρεφε στον πόλεμο και σκότωνε τον Πάρι. Ο Επειός κατασκεύαζε τον Δούρειο Ίππο και οι Αχαιοί αναχωρούσαν για την Τένεδο.
Η Ιλίου Πέρσις έπειτα περιέγραφε τα γεγονότα της άλωσης και της καταστροφής της Τροίας. Οι Τρώες, παρά τις προειδοποιήσεις της Κασσάνδρας και τις αντιρρήσεις του Λαοκόωντα, έμπαζαν τον Δούρειο Ίππο μέσα στην πόλη τους και γιόρταζαν το δήθεν τέλος του πολέμου. Οι Αχαιοί καταλάμβαναν την αφύλακτη Τροία και ακολουθούσε η λεηλασία και η σφαγή των Τρώων. Ο Πρίαμος, αν και ικέτης, φονευόταν πάνω στο βωμό του Ερκείου Διός· ο μικρός Αστυάναξ, ο γιος του Έκτορα και της Ανδρομάχης, γκρεμιζόταν από τα τείχη της Τροίας και η Πολυξένη σφαγιαζόταν πάνω στον τάφο του Αχιλλέως. Ο Μενέλαος εύρισκε την Ελένη, συμφιλιωνόταν μαζί της και την οδηγούσε στα πλοία του. Οι Αχαιοί διαμοιράζονταν τα λάφυρα και αναχωρούσαν επιτέλους για την πατρίδα. Οι θεοί όμως εξοργισμένοι με τις ιεροσυλίες και τις αγριότητες που διέπραξαν, μηχανεύονταν ήδη την δίκαιη τιμωρία τους.
Στους Νόστους περιγράφονταν, ως συνέπεια ακριβώς της θεϊκής νέμεσης, τα βάσανα και ο αφανισμός πολλών Αχαιών κατά την επιστροφή τους με αποκορύφωμα την δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.
Τέλος στην Τηλεγόνεια, ο Οδυσσέας ξαναέφευγε από την Ιθάκη, παντρευόταν την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη, διεξήγαγε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους και επιστρέφοντας στο νησί του, όπου είχε ήδη καταφθάσει αναζητώντας τον ο Τηλέγονος (ο γιος του από την Κίρκη), σκοτωνόταν κατά λάθος απ' αυτόν.
Η αξιοπιστία των περιγραφών του Πρόκλου έχει κατά καιρούς έντονα αμφισβητηθεί. Το βέβαιο πάντως είναι, όπως σημειώνει ο Άλμπιν Λέσκυ, ότι ο Πρόκλος (είτε έζησε τον 5ο είτε τον 2ο π.Χ. αιώνα) δεν είχε άμεση πρόσβαση στα έπη τα οποία περιέγραφε, αλλά μόνον σε επιτομές και σχόλια προγενεστέρων του. [8]
Παραπομπές
Χρηστομάθεια = η μάθηση χρήσιμων πραγμάτων ή (συνεκδοχικά) το εγχειρίδιο που περιέχει την σύνοψη των βασικών γνώσεων για ένα θέμα.
Η Χρηστομάθεια αναφέρεται και από τον Βυζαντινό λόγιο του 12ου μ.Χ. Ιωάννη Τζέτζη, διασωζόταν δηλαδή ακέραιη τουλάχιστον μέχρι την εποχή αυτή και ίσως και αρκετά αργότερα.
(P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, λήμμα Πρόκλος γραμματικός, εκδ.USP, 1996.)
Βιβλιοθήκη Φωτίου, κεφάλαιο 239, Πρόκλος.
A. Severyns, Recherches sur la Chrestomathie de Proclos. (Το έργο του Severyns αποτελείται από τέσσερις τόμους που εκδόθηκαν σταδιακά από το 1938 έως το 1963.)
Πρόκειται μάλλον για τον Πείσανδρο τον Καμειραίο και τον Αντίμαχο τον Τήιο.
(P. Kroh, ό.π., λήμμα Πείσανδρος από την Κάμειρο.)
Μερικοί, αναφέρει ο Πρόκλος, θεωρούσαν ότι ο ίαμβος πήρε το όνομά του από την Ιάμβη, την θεραπαινίδα από την Θράκη, η οποία όταν είδε στην Ελευσίνα την Δήμητρα να κάθεται αμίλητη και λυπημένη σ' ένα βράχο - που έκτοτε ονομάσθηκε Αγέλαστος πέτρα - κατάφερε να την κάνει να γελάσει λέγοντας της διάφορα χοντρά αστεία και χωρατά.
R. Westphal, Scriptores metrici graeci (1866), σελ. 229 - 250.
Albin Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 135, εκδ. Κυριακίδη, 2011.
![]()
Διαβάζουμε λοιπόν στο τέλος της Ι Ραψωδίας τα εξής:
Είπα, κ’ εκείνος εύχονταν ‘ς τον μέγαν Ποσειδώνα, ‘ς τον αστροφόρον ουρανόν απλόνοντας τα χέρια• «ω Ποσειδώνα, εισάκου με, γεωφόρε μαυροχήτη• αν είμ’ υιός σου αληθινά, πατέρα, μην αφήσης ο Οδυσσηάς ο πορθητής ‘ς σπίτι του να φθάση 530 Λαερτιάδης, κάτοικος της πετρωτής Ιθάκης• αλλ’ αν το θέλ’ η μοίρα του να ιδή τους ποθητούς του, το σπίτι το καλόκτιστο, και την γλυκειά πατρίδα, ας κακοφθάση αργά πολύ και από συντρόφους έρμος, με ξένην πλώρη, και κακά ‘ς το σπίτι μέσα ναύρη». 535
και κάπου στην Ψ Ραψωδία, την συνομιλία με την Πηνελόπη:
Εκείνης ο πολύγνωμος απάντησε Οδυσσέας· «Ω τρομερή, πόσο σφοδρά με βιάζεις να τον είπω· κ’ ιδού τον φανερόνω εγώ, χωρίς το ουδέν να κρύψω, 265 αλλά ποσώς δεν θα χαρής, καθώς κ’ εγώ δεν χαίρω· ότ’ εις πολλαίς χώραις θνητών παράγγειλε μου εκείνος να πάρω δρόμο, φέρνοντας ίσιο κουπί μαζή μου, όσο να φθάσω ‘ς τους θνητούς ‘που θάλασσα δεν ξεύρουν, και οπού δεν τρώγουν φαγητό με άλατ’ αρτυμένο. 270 ούτε τα κοκκινόπλωρα καράβι’ αυτοί γνωρίζουν, ούτε τα ίσια κουπιά, ‘που ‘ναι πτερά των πλοίων, κ’ ένα σημάδι φανερό μου είπε, οπού δεν κρύβω· ‘ς τον δρόμον άμ’ απαντηθή μ’ εμέν’ άλλος οδίτης και ειπή, ‘ς τον λαμπρόν ώμον μου πως έχω λιχνιστήρι, 275 ‘ς την γη να στήσω το κουπί, μου είπε, και, αφού κάμω του Ποσειδώνα βασιληά καλόδεκταις θυσίαις, κριάρι, ταύρον σφάζοντας, και χοίρον αναβάτην, να γύρω ‘ς την πατρίδα μου και να δώσ’ εκατόμβαις των αθανάτων, ‘πώχουσι των ουρανών τους θόλους, 280 με την σειρά του καθενός· και θάνατος θα μ’ εύρη έξω απ’ τα πέλαγα ελαφρός, και θα με σβύση αγάλι μες τα λαμπρά γεράματα· και ωστόσ’ ολόγυρά μου θα ‘ναι μακάριος ο λαός· τούτ’ όλ’, είπε, θα γείνουν».
Διαπιστώνουμε λοιπόν από τα παραπάνω ότι, ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη (όπως τον είχε συμβουλέψει η Κίρκη) βρίσκει και ρωτάει τη σκιά του τυφλού μάντη Τειρεσία (ως ο μόνος έμφρονας, ακόμη και στον κάτω κόσμο!) την εξέλιξη και το τέλος της περιπέτειας του.
Ο μάντης πράγματι του απαντά στο ερώτημα του αλλά με μια παράδοξη εντολή: ότι οφείλει να εγκαταλείψει για δεύτερη φορά την Ιθάκη, μ’ ένα κουπί στο χέρι να αποδημήσει στο εσωτερικό της απέναντι στεριάς, σε κάποια χώρα, που οι κάτοικοί της ιδέα δεν έχουν από θάλασσα, κουπιά κι αλάτι.
Σ’ αυτή τη νέα περιπλάνησή του θα συναντήσει κάποιον που θα νομίσει πως το κουπί στον ώμο του είναι λιχνιστήρι. Εκεί να σταματήσει, θυσιάζοντας στον Ποσειδώνα ένα κριάρι, έναν κάπρο κι έναν ταύρο.
Μόνο έτσι θα εξασφαλίσει τον οριστικό του πια νόστο στην Ιθάκη· όπου τον περιμένουν ήσυχα χρόνια και βαθιά γεράματα· εκεί θα τον βρει ανώδυνος θάνατος, κάπου μακριά ωστόσο από το νερό της θάλασσας.
Πράγματι κατά τη μυθολογία έτσι κι έγινε. Δηλαδή ο Οδυσσέας μετά τα γνωστά “επεισόδια” έφυγε πάλι γρήγορα μ’ ένα κουπί στον ώμο, για τη Θεσπρωτία της Ηπείρου.
Προχωρώντας στο εσωτερικό της χώρας, συνάντησε κάποιους ανθρώπους που τον ρώτησαν γιατί κουβαλούσε μαζί του το λιχνιστήρι. Τότε κατάλαβε πως αυτός ήταν ο τόπος που έπρεπε να μπήξει το κουπί και να θυσιάσει στον Ποσειδώνα.
Στη Θεσπρωτία ο Οδυσσέας παντρεύτηκε τη βασίλισσα Καλλιδίκη. Ύστερα από έναν πόλεμο των Θεσπρωτών με τους Βρύγους, η Καλλιδίκη πέθανε και στο θρόνο ανέβηκε ο Πολυποίτης, ο γιος της, και ο Οδυσσέας ξαναγύρισε την Ιθάκη πιστεύοντας πως θα περάσει ήρεμα γεράματα.
Στο μεταξύ ο Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα από την Κίρκη, αναζητώντας τον πατέρα του αποβιβάστηκε στην Ιθάκη και οι σύντροφοί του κατέστρεψαν το νησί. Ο βασιλιάς βγήκε να τους διώξει και σκοτώθηκε από τον Τηλέγονο, ο οποίος δεν τον γνώριζε.
Όταν ο Τηλέγονος κατάλαβε πως είχε σκοτώσει τον πατέρα του, ήταν πια αργά. Πήρε το άψυχο κορμί του, το γιο του, τον Τηλέμαχο, και την Πηνελόπη και κατευθύνθηκε στην Αία. Εκεί η Κίρκη τους έκανε όλους αθάνατους.
Η ιστορία τελειώνει με δύο παράξενους γάμους: η Κίρκη παντρεύεται τον Τηλέμαχο και η Πηνελόπη τον Τηλέγονο…..
Στο μεταξύ ο Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα από την Κίρκη, αναζητώντας τον πατέρα του αποβιβάστηκε στην Ιθάκη και οι σύντροφοί του κατέστρεψαν το νησί. Ο βασιλιάς βγήκε να τους διώξει και σκοτώθηκε από τον Τηλέγονο, ο οποίος δεν τον γνώριζε.
Όταν ο Τηλέγονος κατάλαβε πως είχε σκοτώσει τον πατέρα του, ήταν πια αργά. Πήρε το άψυχο κορμί του, το γιο του, τον Τηλέμαχο, και την Πηνελόπη και κατευθύνθηκε στην Αία. Εκεί η Κίρκη τους έκανε όλους αθάνατους.
Η ιστορία τελειώνει με δύο παράξενους γάμους: η Κίρκη παντρεύεται τον Τηλέμαχο και η Πηνελόπη τον Τηλέγονο…..
ΕΚ ΤΟΥ :antikleidi.com/ 2011
Τηλέγονος, γιος του Οδυσσέα
Μόλις ο Τηλέγονος ενηλικιώθηκε, η Κίρκη τον έστειλε να βρει τον πατέρα του Οδυσσέα, που είχε επιστρέψει πια στην Ιθάκη. Eκείνη την εποχή ο Tειρεσίας είχε βγάλει χρησμό στον Oδυσσέα ότι θα πεθάνει «εξ αλός» (που εξηγείται με δύο τρόπους: είτε «θα πεθάνει έξω από τη θάλασσα» είτε «από τη θάλασσα»). Eντωμεταξύ, αν και ο Τηλέγονος έφθασε στην Iθάκη, άρχισε να λεηλατεί το νησί για να ταϊσει το πλήρωμά του, νομίζοντας ότι ήταν η Κέρκυρα. Ο Οδυσσέας και ο γιος του Τηλέμαχος έσπευσαν να υπερασπιστούν την πόλη τους, οπότε ο Τηλέγονος σκότωσε άθελά του τον ίδιο του τον πατέρα, του οποίου το πρόσωπο δεν είχε αντικρύσει ποτέ στη ζωή του. Eπιβεβαιώνοντας τον χρησμό, ο Tηλέγονος είχε σκοτώσει τον Oδυσσέα με δόρυ που η αιχμή του ήταν το δηλητηριώδες κεντρί («άκανθα») της ουράς ενός σαλαχιού.
Όταν ο Τηλέγονος πληροφορήθηκε από τον Tηλέμαχο που ακριβώς βρισκόταν και ποιον είχε σκοτώσει, έκλαψε πικρά μαζί με τον ετεροθαλή αδελφό του. H θεά Aθηνά, αφού δεν μπορούσε να κάνει κάτι καλύτερο για τον Oδυσσέα, παρηγόρησε τα δυο παιδιά του, λέγοντάς τους ότι αυτό ήταν το πεπρωμένο του ήρωα. Διέταξε τότε τον Tηλέγονο να πάρει σύζυγό του την Πηνελόπη (με την οποία αργότερα, απέκτησαν ένα γιο, τον Ιταλό) και την Kίρκη να πάρει το σώμα του Οδυσσέα στο νησί της που θα μεταφέρει ο Tηλέμαχος. Eκεί η Kίρκη, αφού πρώτα τους κάνει αθάνατους, παντρεύεται τον Tηλέμαχο (Kάποιοι αποδίδουν την Nαυσικά ως γυναίκα του), όπως λέει και ο Απολλόδωρος.
Όλα αυτά αναφέρονται στην «Τηλεγονία», ένα πανάρχαιο έπος –συνέχεια της Οδύσσειας– το οποίο σώζεται μόνο σε περίληψη και αποδίδεται στον Ευγάμμονα (και από άλλους, λανθασμένα, στον Eυοδιανό). Παραλλαγές απαντώνται σε μεταγενέστερους ποιητές όπως, για παράδειγμα, σε μια χαμένη τραγωδία του Σοφοκλέους («Οδυσσεύς ακανθόπληξ»): Σε αυτήν, ο Οδυσσέας κατά τη διάρκεια της επίσκεψής του του στο μαντείο της Δωδώνης, ενημερώνεται από χρησμό ότι είναι καταδικασμένος να σκοτωθεί από τον γιο του. Υποθέτει ότι ο χρησμός εννοεί τον Τηλέμαχο, τον οποίο και εξορίζει σε γειτονικό νησί.
Ο Τηλέγονος, φθάνοντας στην Ιθάκη, πλησιάζει τη βασιλική κατοικία του Οδυσσέα, αλλά οι φρουροί που δεν τον γνωρίζουν, δεν του επιτρέπουν να δει τον πατέρα του. O Οδυσσέας ενημερώνεται και νομίζοντας ότι επέστρεψε ο Τηλέμαχος βγαίνει να συγκρουστεί. Eκεί συνεπλέκεται με τον Τηλέγονο όπου ο τελευταίος, χωρίς να τον γνωρίζει, τον σκοτώνει με δόρυ που η αιχμή του ήταν από «άκανθα» (γι αυτό και ο προσδιορισμός «ακανθόπληξ»). O Oδυσσέας, μην γνωρίζοντας ποιος είναι ο Tηλέγονος πεθαίνει καταγγέλοντας την ψεύτικη προφητεία.
Στην ιταλική και ρωμαϊκή μυθολογία ο Τηλέγονος (Telegonus) μνημονεύεται ως ιδρυτής της πόλεως Tusculum, στα νοτιοανατολικά της Ρώμης διαφορετική από την Παλεστρίνα, που επίσης βρίσκεται στην ίδια περιοχή. Οι Λατίνοι ποιητές χρησιμοποιούσαν συχνά φράσεις όπως «τείχη του Τηλεγόνου» (π.χ. Προπέρτιος, 2.32) ή «Κίρκεια τείχη» για την πόλη αυτή (το Tusculum).
Η «Τηλεγόνεια» αποτελεί κύκλο επιστημονικών διαλέξεων (που ξεκίνησαν το 2010), στα πλαίσια της δέσμευσης του Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου για την προώθηση της Διά Βίου Μάθησης, αλλά και του Ελληνικού Πολιτισμού. Στην «Τηλεγόνεια» συμμετέχουν κορυφαία ονόματα του χώρου των Ελληνικών Γραμμάτων τόσο από την Κύπρο, όσο και από την Ελλάδα και το εξωτερικό.
ΠΗΓΕΣ
Emmy Patsi-Garin: Επίτομο λεξικό Ελληνικής Μυθολογίας, εκδ. οίκος «Χάρη Πάτση», Αθήνα 1969
Δημήτρης Kαλοκύρης: Παρασάγγες, τόμος A΄, εκδ. Άγρα, Aθήνα 2014
Τηλεγόνεια
Η Τηλεγόνεια ή Τηλεγονία ήταν το τελευταίο έπος του τρωικού κύκλου και αποτελούσε συνέχεια της Οδύσσειας. Ως ποιητής του φέρεται ο Ευγάμμων ο Κυρηναίος ή (σπανιότερα) ο Κιναίθων ο Λακεδαιμόνιος.[1]
Περιεχόμενο της Τηλεγονείας
Σύμφωνα με την Χρηστομάθεια του Πρόκλου η Τηλεγόνεια περιελάμβανε τις εξής ιστορίες:[2]
Μετά την μνηστηροφονία και την ταφή των νεκρών, ο Οδυσσέας θυσίαζε στις Νύμφες και αναχωρούσε για την Ήλιδα. Εκεί τον φιλοξενούσε ο βασιλιά Πολύξενος, ένας από τους στρατηγούς των Επειών στο τρωικό πόλεμο, και του χάριζε έναν κρατήρα διακοσμημένο με παραστάσεις από τον μύθο του Τροφωνίου, του Αγαμήδη και του Αυγείου.
Ο Οδυσσέας επέστρεφε στην Ιθάκη, αλλά σύντομα ξαναέφευγε για την Θεσπρωτία. Τελούσε θυσίες για να εξευμενίσει τον Ποσειδώνα, παντρευόταν την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη και έκανε μαζί της ένα γιό, τον Πολυποίτη. Επικεφαλής των Θεσπρωτών ξεκινούσε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους, στον οποίο ανακατεύονταν και ο Άρης με την Αθηνά, ο πρώτος υπέρ των Βρυγών και η δεύτερη υπέρ των Θεσπρωτών. Τελικά με την διαμεσολάβηση του Απόλλωνος επερχόταν η ειρήνη.
Μετά τον θάνατο της Καλλιδίκης, βασιλιάς των Θεσπρωτών γινόταν ο Πολυποίτης και ο Οδυσσέας ξαναγυρνούσε στην Ιθάκη, όπου έβλεπε για πρώτη φορά τον μικρότερο του γιο, τον Πολιπόρθη, που η Πηνελόπη είχε γεννήσει όσο αυτός έλειπε μακριά.
Στην Ιθάκη όμως κατέφθανε και ο Τηλέγονος, ο άλλος του γιος από την Κίρκη που ταξίδευε αναζητώντας τον, και μη γνωρίζοντας που είναι άρχιζε να λεηλατεί το νησί. Ο Οδυσσέας προσπαθούσε τότε να τον σταματήσει, αλλά ο Τηλέγονος τον πλήγωνε θανάσιμα.
Όταν καταλάβαινε ότι στην πραγματικότητα σκότωσε αυτόν που αναζητούσε, έπαιρνε το άψυχο σώμα του πατέρα του και μαζί με τον Τηλέμαχο και την Πηνελόπη κατέφευγαν στο μαγικό νησί της Κίρκης. Για τον νεκρό Οδυσσέα η Κίρκη βέβαια δεν μπορούσε να κάνει τίποτα πια, όμως τους υπόλοιπους τους έκανε αθάνατους. Στην συνέχεια ο Τηλέγονος παντρευόταν την Πηνελόπη, ο Τηλέμαχος την Κίρκη και η Τηλεγόνεια τελείωνε με τον ευφάνταστο αυτόν τρόπο.
Ορισμένοι μελετητές πιστεύουν ότι ένα μέρος της Τηλεγονείας, αυτό που μιλά για τις περιπέτειες του Οδυσσέα στην Θεσπρωτία, προερχόταν μάλλον από ένα παλαιότερο έπος, την Θεσπρωτίδα.[3]
Από την Τηλεγόνεια διασώθηκαν ελάχιστα μόνον αποσπάσματα
ΑΝΑΦΟΡΕΣ
P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, εκδ. USP, 1996.
R. Westphal, "Πρόκλου, Χρηστομαθείας Γραμματικής Β΄", στο: Scriptores metrici graeci (1866), σελ. 241.
A. Lesky, Ιστορία της Αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 138, εκδ. Κυριακίδη, 2011.
M. West, Greek Epic Fragments: From the Seventh to the Fifth Centuries BC., "Telegony", σελ. 164, Harvard University Press, 2003.
Χρηστομάθεια του Πρόκλου
Η Χρηστομάθεια[1] (Χρηστομαθείας γραμματικής Εκλογαί) φαίνεται πως ήταν ένα εγχειρίδιο λογοτεχνίας γραμμένο από κάποιον Πρόκλο - που μερικοί ταυτίζουν με τον Πρόκλο τον νεοπλατωνικό φιλόσοφο του 5ου μ.Χ. αιώνα και κάποιοι άλλοι με τον Ευτύχιο Πρόκλο, γραμματικό του 2ου μ.Χ. αιώνα. Το έργο πλέον έχει χαθεί,[2] διασώζεται όμως μια σύντομη περίληψη του (επιτομή) στην Βιβλιοθήκη του Φωτίου (9ος μ.Χ. αι.),[3] καθώς και λίγα αποσπάσματα σε βυζαντινά χειρόγραφα.[4]
Η επιτομή του Φωτίου
Σύμφωνα με τον Φώτιο η Χρηστομάθεια απαρτιζόταν από τέσσερα μέρη, ο ίδιος όμως περιέργως στην επιτομή του έργου αναφέρεται μόνον στα δύο πρώτα.
Ο Πρόκλος άνοιγε την Χρηστομάθεια αναφέροντας τις διαφορές και τις ομοιότητες μεταξύ πεζού λόγου (πρόζας) και ποίησης και συνέχιζε με μια περισσότερο διεξοδική παρουσίαση των επιμέρους ποιητικών ειδών. Για τον Επικό κύκλο έλεγε ότι περιελάμβανε όλες τις διηγήσεις από την μυθολογική ένωση του Ουρανού και της Γης (από τη οποία γεννήθηκαν οι Εκατόγχειρες και οι Κύκλωπες) μέχρι τον επιστροφή του Οδυσσέα στην Ιθάκη και την μετέπειτα κατά λάθος δολοφονία του από τον γιο του Τηλέγονο, που σηματοδοτεί και το τέλος της μυθικής και ηρωικής εποχής. Την απαρχή του έπους την ανήγε στην ιέρεια του Απόλλωνος και προφήτισσα Φημονόη, η οποία συνήθιζε να δίνει τους χρησμούς της σε δακτυλικό εξάμετρο, ενώ ως σημαντικότερους εποποιούς μνημόνευε τον Όμηρο, τον Ησίοδο, τον Πανύασι, τον Πείσανδρο, και τον Αντίμαχο.[5]
Στην συνέχεια αναφερόταν στην ελεγεία και στον ίαμβο,[6] καθώς και στις διάφορες κατηγορίες της μελικής ποίησης και μνημόνευε επίσης τους κύριους εκπροσώπους του κάθε ποιητικού είδους.
Τα περιεχόμενα των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου
Εκτός από αυτές τις πληροφορίες που περιέχονται στην επιτομή του Φωτίου και που μας είναι άλλωστε γνωστές και από άλλες πηγές, η Χρηστομάθεια του Πρόκλου είναι το μοναδικό έργο της αρχαιότητας που μας δίνει, περιληπτικά έστω, το περιεχόμενο των χαμένων επών του Τρωικού κύκλου. Τα σχετικά αποσπάσματα, με εξαίρεση το απόσπασμα που αναφέρεται στα Κύπρια Έπη, βρίσκονται στον περίφημο κώδικα Venetus A της Μαρκιανής Βιβλιοθήκης.[7]
Ο Πρόκλος παρουσίαζε το περιεχόμενο των επών του Τρωικού κύκλου με "χρονολογική" σειρά:
Τα Κύπρια Έπη διηγούνταν τα πριν την Ιλιάδα γεγονότα. Άρχιζαν με τους γάμους της Θέτιδος και του Πηλέως και την φιλονικία Ήρας, Αθηνάς και Αφροδίτης για το ποια είναι η "καλλίστη". Συνεχιζόταν με την κρίση του Πάριδος, την αρπαγή της ωραίας Ελένης, την σύναξη των Αχαιών στην Αυλίδα, την απόβαση στο Ίλιον και τα πρώτα χρόνια του τρωικού πολέμου.
Μετά την Ιλιάδα, την σκυτάλη έπαιρναν η Αιθιοπίς και η Μικρά Ιλιάς.
Στην Αιθιοπίδα, η βασίλισσα των Αμαζόνων Πενθεσίλεια και ο βασιλεύς των Αιθιόπων Μέμνων, σύμμαχοι και οι δυο των Τρώων, σκοτώνονταν από τον Αχιλλέα. Ο Αχιλλεύς σκοτωνόταν από τον Πάρι και ο Οδυσσεύς φιλονικούσε με τον Αίαντα για το ποιος είναι ο πιο άξιος για να πάρει τα όπλα του Αχιλλέως.
Στην Μικρά Ιλιάδα, τα όπλα είχαν ήδη δοθεί στον Οδυσσέα και ο Αίας ντροπιασμένος έχανε τα λογικά του και αυτοκτονούσε. Ο Φιλοκτήτης επέστρεφε στον πόλεμο και σκότωνε τον Πάρι. Ο Επειός κατασκεύαζε τον Δούρειο Ίππο και οι Αχαιοί αναχωρούσαν για την Τένεδο.
Η Ιλίου Πέρσις έπειτα περιέγραφε τα γεγονότα της άλωσης και της καταστροφής της Τροίας. Οι Τρώες, παρά τις προειδοποιήσεις της Κασσάνδρας και τις αντιρρήσεις του Λαοκόωντα, έμπαζαν τον Δούρειο Ίππο μέσα στην πόλη τους και γιόρταζαν το δήθεν τέλος του πολέμου. Οι Αχαιοί καταλάμβαναν την αφύλακτη Τροία και ακολουθούσε η λεηλασία και η σφαγή των Τρώων. Ο Πρίαμος, αν και ικέτης, φονευόταν πάνω στο βωμό του Ερκείου Διός· ο μικρός Αστυάναξ, ο γιος του Έκτορα και της Ανδρομάχης, γκρεμιζόταν από τα τείχη της Τροίας και η Πολυξένη σφαγιαζόταν πάνω στον τάφο του Αχιλλέως. Ο Μενέλαος εύρισκε την Ελένη, συμφιλιωνόταν μαζί της και την οδηγούσε στα πλοία του. Οι Αχαιοί διαμοιράζονταν τα λάφυρα και αναχωρούσαν επιτέλους για την πατρίδα. Οι θεοί όμως εξοργισμένοι με τις ιεροσυλίες και τις αγριότητες που διέπραξαν, μηχανεύονταν ήδη την δίκαιη τιμωρία τους.
Στους Νόστους περιγράφονταν, ως συνέπεια ακριβώς της θεϊκής νέμεσης, τα βάσανα και ο αφανισμός πολλών Αχαιών κατά την επιστροφή τους με αποκορύφωμα την δολοφονία του Αγαμέμνονα από την Κλυταιμνήστρα και τον Αίγισθο.
Τέλος στην Τηλεγόνεια, ο Οδυσσέας ξαναέφευγε από την Ιθάκη, παντρευόταν την βασίλισσα των Θεσπρωτών Καλλιδίκη, διεξήγαγε πόλεμο ενάντια στους Βρύγους και επιστρέφοντας στο νησί του, όπου είχε ήδη καταφθάσει αναζητώντας τον ο Τηλέγονος (ο γιος του από την Κίρκη), σκοτωνόταν κατά λάθος απ' αυτόν.
Η αξιοπιστία των περιγραφών του Πρόκλου έχει κατά καιρούς έντονα αμφισβητηθεί. Το βέβαιο πάντως είναι, όπως σημειώνει ο Άλμπιν Λέσκυ, ότι ο Πρόκλος (είτε έζησε τον 5ο είτε τον 2ο π.Χ. αιώνα) δεν είχε άμεση πρόσβαση στα έπη τα οποία περιέγραφε, αλλά μόνον σε επιτομές και σχόλια προγενεστέρων του. [8]
Παραπομπές
Χρηστομάθεια = η μάθηση χρήσιμων πραγμάτων ή (συνεκδοχικά) το εγχειρίδιο που περιέχει την σύνοψη των βασικών γνώσεων για ένα θέμα.
Η Χρηστομάθεια αναφέρεται και από τον Βυζαντινό λόγιο του 12ου μ.Χ. Ιωάννη Τζέτζη, διασωζόταν δηλαδή ακέραιη τουλάχιστον μέχρι την εποχή αυτή και ίσως και αρκετά αργότερα.
(P. Kroh, Λεξικό αρχαίων συγγραφέων, λήμμα Πρόκλος γραμματικός, εκδ.USP, 1996.)
Βιβλιοθήκη Φωτίου, κεφάλαιο 239, Πρόκλος.
A. Severyns, Recherches sur la Chrestomathie de Proclos. (Το έργο του Severyns αποτελείται από τέσσερις τόμους που εκδόθηκαν σταδιακά από το 1938 έως το 1963.)
Πρόκειται μάλλον για τον Πείσανδρο τον Καμειραίο και τον Αντίμαχο τον Τήιο.
(P. Kroh, ό.π., λήμμα Πείσανδρος από την Κάμειρο.)
Μερικοί, αναφέρει ο Πρόκλος, θεωρούσαν ότι ο ίαμβος πήρε το όνομά του από την Ιάμβη, την θεραπαινίδα από την Θράκη, η οποία όταν είδε στην Ελευσίνα την Δήμητρα να κάθεται αμίλητη και λυπημένη σ' ένα βράχο - που έκτοτε ονομάσθηκε Αγέλαστος πέτρα - κατάφερε να την κάνει να γελάσει λέγοντας της διάφορα χοντρά αστεία και χωρατά.
R. Westphal, Scriptores metrici graeci (1866), σελ. 229 - 250.
Albin Lesky, Ιστορία της αρχαίας ελληνικής λογοτεχνίας, σελ. 135, εκδ. Κυριακίδη, 2011.
