Κωνσταντινούπολη, Χριστούγεννα του 537. Ο Πατριάρχης Μηνάς τελεί τα θυρανοίξια της Αγίας του Θεού Σοφίας
. Συλλειτουργεί ο μέγας κτίστης ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α΄ (527-565). Δεν είχαν κλείσει έξι χρόνια από την ημέρα που έθεσε ο Ιουστινιανός τον θεμέλιο λίθο αυτού του νέου ναού που αντικατέστησε τα δύο προηγούμενα οικοδομήματα. Και τα δύο είχαν καταστραφεί από φωτιά που είχε ανάψει ο ξεσηκωμένος όχλος της πρωτεύουσας.
Η πρώτη καταστροφή έγινε το 404, όταν πυρπολήθηκε η εκκλησία που είχε θεμελιώσει ο Κωνστάντιος Β΄ (όχι ο Μέγας Κωνσταντίνος, όπως αναφέρουν οι μύθοι και θρύλοι). Η δεύτερη πυρπόληση έγινε από το εξαγριωμένο πλήθος στη διάρκεια της Στάσης του Νίκα τον Ιανουάριο του 532. Η καταστολή της εξέγερσης και οι περίπου 40.000 νεκροί είναι μία από τις πιο αποτρόπαιες σελίδες της υπερχιλιετούς ιστορίας της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Δεν υπήρχε σπίτι στην Πόλη που να μην θρηνεί τουλάχιστον έναν σφαγιασθέντα ή καμένο ή ποδοπατημένο. Για αυτό η παράδοση (δηλαδή ο σοφός λαός) λέει ότι ο Ιουστινιανός περίμενε να γίνουν τα σαραντάμερα, να καταλαγιάσει ο ουρανομήκης θρήνος, κι ύστερα να θέσει σε εφαρμογή το μεγαλόπνοο σχέδιο.
Παραδοσιακά, λοιπόν, το βεβαιώνουν και οι πηγές, το θεμέλιο τέθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 532. Υπάρχουν όμως και κάποιοι μελετητές που θεωρούν ότι το έργο άρχισε πριν συμπληρωθούν τα σαράντα. Μέσα σε πέντε χρόνια και δέκα μήνες ολοκληρώθηκε ο μεγαλύτερος και λαμπρότερος ναός της Χριστιανοσύνης, κορυφαίο κτίσμα στην ιστορία της αρχιτεκτονικής, που ανάλογό του δεν ξανάγινε μέχρι τη χρήση του μπετόν αρμέ.
Δεν θα αναφερθούμε σε κανέναν από τους τομείς που συνθέτουν αυτό το μοναδικό όλον. Ούτε στους συμβολισμούς. Ούτε στους εκατοντάδες θρύλους που περιβάλλουν το μνημείο. Θα τονίσουμε όμως με έμφαση ότι τα θυρανοίξια έγιναν ανήμερα τα Χριστούγεννα του 537. Την ημέρα της γέννησης του Εμμανουήλ, που σημαίνει «μεθ’ ημών ο Θεός».
\Το τονίζω αυτό διότι έχει εδραιωθεί μία λαθεμένη άποψη: ότι ο Ιουστινιανός εγκαινίασε τον καθεδρικό ναό της πρωτεύουσας στις 27 Δεκεμβρίου, ημέρα της εορτής του αγίου Στεφάνου. Ό,τι βιβλίο κι αν συμβουλευτείτε, θα βρείτε αυτή τη λαθεμένη ημερομηνία (καμιά φορά μάλιστα γράφουν και 26, αντί 27).
Μα με ποια λογική προτίμησε ο Ιουστινιανός την 27η του μηνός –έστω κι αν ο διάκονος Στέφανος ήταν ο Πρωτομάρτυρας της χριστιανικής πίστης– και όχι τα Χριστούγεννα; Κάτι τέτοιο στερείται λογικής. Απλώς είναι αδύνατον.
Τι έχει συμβεί, λοιπόν; Η παρανόηση οφείλεται στα διαφορετικά ημερολόγια, δηλαδή στο νέο Ημερολόγιο που επέβαλε ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ΄ το 1582. Είναι το λεγόμενο Γρηγοριανό Ημερολόγιο, το οποίο πήδηξε 11 ημέρες και ανέκτησε τον χρόνο που είχε χαθεί από τον καιρό της επιβολής του Ιουλιανού Ημερολόγιου, δηλαδή από το 45 π.Χ. μέχρι το 1582 μ.Χ.
Με τον καιρό, αυτή η σημαντική μεταρρύθμιση υιοθετήθηκε από όλον τον δυτικό κόσμο, ο οποίος δεν άρχισε μόνο να μετράει το παρόν και το μέλλον με το Γρηγοριανό, αλλά να προσαρμόζει στο νέο Ημερολόγιο και το παρελθόν!
Η σύγχυση είναι ακόμα μεγαλύτερη, διότι κάθε διακόσια χρόνια υπολείπεται – ή προστίθεται – μία ημέρα. Τώρα, όσοι αποδεχόμαστε το Γρηγοριανό Ημερολόγιο έχουμε 13 ημέρες διαφορά από εκείνους που δεν δέχτηκαν την αλλαγή. Αυτές οι δεκατρείς ημέρες θα ισχύουν για όλους από το 1901 μέχρι και το 2099. Και λέγαμε σε μία προηγούμενη δημοσίευση, ότι αν υπάρχει ακόμα η ανθρωπότητα το 2100, θα πρέπει να προσθέσει ακόμα μία ημέρα: η διαφορά μεταξύ Γρηγοριανού και Ιουλιανού θα είναι τόοοοοτε 14 ημέρες .
Ε! Εντελώς απερίσκεπτα κάποιοι ιστορικοί «τοποθέτησαν» τα θυρανοίξια της ιουστινιάνειας Αγίας Σοφίας δύο ημέρες αργότερα, όπως θα ήταν εάν υπήρχε το Γρηγοριανό Ημερολόγιο – αλλά και πάλι τότε, εάν είχε ισχύσει κάτι τέτοιο, θα έπρεπε να γιορτάζονται τα Χριστούγεννα. Μετακίνησαν δηλαδή την ημερομηνία χωρίς να μετακινήσουν την εορτή. Με τη γνωστή ευκολία, ο ένας αντέγραψε τον άλλον κι έτσι καθιερώθηκε η 27η Δεκεμβρίου, δίχως να μπορεί να καταλάβει κανείς την «παράλογη» απόφαση του Ιουστινιανού. Χριστούγεννα, λοιπόν, του 537. Πριν από 1.483 χρόνια. Να το διορθώσετε και στα βιβλία σας. Μην βγάλουμε παράφρονα τον Ιουστινιανό.
Και από αυτό το κορυφαίο μνημείο, που υπήρξε το μεγαλύτερο εργοτάξιο της Ύστερης Αρχαιότητας και του μεσαιωνικού κόσμου, εμείς θα σταθούμε μόνο στα μάρμαρα. «Λειμώνα πολύχρωμων και πολυτελών μαρμάρων» χαρακτηρίζει τον ναό ο Παύλος ο Σιλεντιάριος, που γράφει την «Έκφραση» της Αγίας του Θεού Σοφίας το 562 και την απαγγέλει μπροστά στον αυτοκράτορα στις 6 Ιανουαρίου του 563.
Ένα μεγάλο μέρος των 1.029 στίχων της «Έκφρασης» είναι αφιερωμένο στα δεκάδες διαφορετικά είδη μαρμάρων. Ως και από τη Φραγκιά ήρθε μάρμαρο στην Πόλη.
Και από τη βυζαντινή Βόρειο Αφρική. Και από τα νησιά του Αιγαίου. Και από τα βάθη της Μικρασίας. Και από όπου αλλού μπορεί να ταξιδέψει η φαντασία σου. Ολόκληρη η Αυτοκρατορία και οι γείτονες λαοί αντιπροσωπεύονται μέσω των μαρμάρων τους.
Αλλά δύο σπάνια είδη πράσινου μαρμάρου (verde antico) έρχονται από τα ελλαδικά μέρη: από τον Ταΰγετο ο Κροκεάτης λίθος ή Λακωνική πέτρα (το Lapis Lacedaemonius στα λατινικά) και από τα μέρη κοντά στη Λάρισα το Marmor Thessalicum γνωστό και ως Verd Antique.
Αλλά το σπαρτιατικό ήταν εξαιρετικά σπάνιο και πανάκριβο, διότι βρίσκεται μόνον σε δυο κοντινά σημεία του Ταΰγετου, κοντά στο χωριό Κροκεές –εξ ου και Κροκεάτης– και πουθενά αλλού.
Τόσο στη Ρωμαϊκή όσο και στη Βυζαντινή εποχή θεωρείτο σχεδόν εφάμιλλο του αιγυπτιακού Πορφυρίτη, που έβγαινε στα βάθη της Θηβαΐδος.
Κι όταν στέρεψε πια η αιγυπτιακή έρημος, ο Κροκεάτης ανέβηκε από τη δεύτερη στην πρώτη θέση. Αυτόν τον Σπαρτιατικό βασάλτη ή και porfido verde antico, είδος ανδεσίτη λίθου που μοιάζει με μωσαϊκό κράμα, τον χρησιμοποιούσαν και οι Μινωίτες για την κατασκευή πολύτιμων αντικειμένων.
Όλα αναπνέουν στην Αγία του Θεού Σοφία. Τα πάντα κουβαλούνε μνήμες και λειτουργίες και συμβολισμούς χιλιετιών. Αλλά το κάθε μάρμαρο έχει τη δική του οντότητα, τα δικά του χαρακτηριστικά, την πάλλουσα φυσιογνωμία του.
Αλλού χρησιμοποίησαν οι πρωτομάστοροι το πράσινο της Θεσσαλίας πράσινο με λευκές και γκρίζες φλέβες, κι αλλού το πολύχρωμο και ζεστό πράσινο της Λακεδαιμονίας. Που και που, κυρίως στις ορθομαρμαρώσεις, τα έβαλαν αντικριστά.
Ανταγωνισμός και συνύπαρξη. Η μαγεία των ζωντανών οργανισμών, που δίνουν πνοή στο κτίσμα, και η απαράμιλλη τέχνη των έμπειρων μαρμαράδων που διέσωσαν την πνοή της πέτρας, τις φλέβες και τα νερά του κάθε λίθου, τη μοναδικότητα του κάθε μαρμάρου, το παιχνίδισμα στο φως. Και παραμέσα, στο σώμα των πελώριων πεσών: τα αλάβαστρα και οι όνυχες που απορροφούν κι αντανακλούν το φως. Τέλειο το καθένα χωριστά. Κι όλα μαζί συγκροτούν το όλον. Κάτω από τον τρούλο-ουράνιο θόλο.
Χριστούγεννα του 537. Ο ήλιος ανεβαίνει. Οι πρώτες αχτίδες μπαίνουν από τα ανατολικά παράθυρα, το άπλετο φως από τα δεκάδες πλαϊνά. Το κτήριο μετουσιώνεται. Τα μάρμαρα και οι χρυσές ψηφίδες αποπνέουν παραδεισένια ομορφιά. Θέαμα μεταφυσικό. Το εκκλησίασμα γονατίζει. «Και ιδού εγώ μεθ’ υμών είμι πάσας τας ημέρας έως της συντέλειας του αιώνος». Και επί γης ειρήνη…
ΠΗΓΗ :Πολιτιστική Εταιρεία Πανόραμα /Φ :ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
