Εικ. 1. Άποψη της ακρόπολης της αρχαίας Κύθνου από τα βόρεια
Η συλλογική ανασκαφή στο Βρυόκαστρο Κύθνου οδήγησε σε σημαντικά αποτελέσματα αυτό το καλοκαίρι (οι ανασκαφές είχαν ξεκινήσει από το πανεπιστήμιο το 2002). Διεξήχθη από την Αρχαιολογική Σχολή του Τμήματος Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Κοινωνικής Ανθρωπολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού. Η πρώτη σεζόν του νέου πενταετούς προγράμματος ανασκαφών (2021-25) διήρκεσε έξι εβδομάδες (2 Ιουνίου-7 Αυγούστου). Η τοποθεσία έχει αναγνωριστεί ως η αρχαία πόλη της Κύθνου, που κατοικήθηκε αρχικά κατά την Πρωτοκυκλαδική περίοδο (3η χιλιετία) και στη συνέχεια συνεχώς από τον 12ο αιώνα π.Χ. έως τον 7ο αι. μ.Χ. (εικ. 1). Η φετινή εργασία επικεντρώθηκε στην ανασκαφή κτιρίων στην ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Προηγήθηκε εκτεταμένος καθαρισμός της βλάστησης και απομάκρυνση διάσπαρτων λίθων,
Τόσο η φύση των λειψάνων όσο και τα αραιά ευρήματα μας επιτρέπουν να υποθέσουμε ότι το νότιο τμήμα της ακρόπολης προοριζόταν για στέγαση ίσως στρατιωτικού χαρακτήρα. Δύο κτιριακά συγκροτήματα ανασκάφηκαν μερικώς (Κτίρια 1 και 2) (εικ. 2) που φαίνεται ότι κατασκευάστηκαν στα Πρώιμα Αρχαϊκά χρόνια και παρέμειναν σε χρήση μέχρι τουλάχιστον την ελληνιστική περίοδο.
Εδώ θα ήταν δυνατή η αναζήτηση της έδρας της Μακεδονικής φρουράς που ιδρύθηκε στην Κύθνο το 201 π.Χ. από τον Φίλιππο Β. Το Βόρειο τμήμα του οροπεδίου από την άλλη πλευρά καταλαμβάνεται από ένα ιερό το οποίο από την περίοδο της επιφανειακής έρευνας τη δεκαετία του 1990 είχε αναγνωρίστηκε ως της Δήμητρας (εικ. 3-4), με βάση τη φύση των επιφανειακών ευρημάτων.
Εικ. 2. Αεροφωτογραφία του νότιου τμήματος της ακρόπολης της αρχαίας Κύθνου
και των κτιρίων 1 (κάτω) και 2 (πάνω)
Φέτος, τέσσερα κτίρια ανακαλύφθηκαν στο ιερό (αρ. 3-6) και ένας τοίχος αντιστήριξης στα ανατολικά που συνδέει τα κτήρια 3 και 4. Το κτίριο 3, το οποίο έχει μήκος 21 μέτρα και πλάτος 8,50 μέτρα, με τραπεζοειδή τοιχοποιία και μνημειώδες είσοδος στη μέση του επιμήκους βόρειου τοίχου, χρονολογείται στην κλασική περίοδο. Το εσωτερικό του κτιρίου 3 δεν έχει ακόμη διερευνηθεί πλήρως και επομένως δεν είναι ακόμη γνωστή ούτε η εσωτερική του διάταξη ούτε η χρήση του. Είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, ότι τα περισσότερα αναθήματα του ιερού προέρχονται από την εκ νέου πλήρωση του εγκαταλελειμμένου κτιρίου (εικ. 5, παραπάνω).
Εικ. 3. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και της Κόρης
Στα βορειοανατολικά, το κτίριο 4 ανασκάφηκε. Αποτελείται από δύο θαλάμους, διαστάσεων 7,50 × 5,70 μ. Και έχει αναγνωριστεί αναμφίβολα ως ναός, επίσης από τους κλασικούς χρόνους (εικ. 3-4). Στο δυτικό θάλαμο, δεξιά από το μονολιθικό κατώφλι της διπλής πόρτας, βρέθηκαν τρεις τελετουργικές θήκες, κατασκευασμένες από όρθιες πέτρινες πλάκες τοποθετημένες εν μέρει σε ένα στρώμα τέφρας που περιείχε πολλά καμένα οστά ζώων.
Εικ. 4. Αεροφωτογραφία του ιερού της Δήμητρας και της Κόρης από τα βόρεια.
Ο ναός (Κτήριο 4) σε πρώτο πλάνο
Βρέθηκαν στον πίσω (ανατολικό) θάλαμο («το εσωτερικό ιερό»), επίσης, πολλά μικρά οστά ζώων, κυρίως οστά γνάθου γουρουνιού, ο μακρύς λαιμός/στέλεχος είτε από θυμιατήρι, είτε από τελετουργικό σκεύος με πολλούς μίσχους (εικ. 5 , παρακάτω), καθώς και ένα επίπεδο πιάτο (μαγειρικό σκεύος). Πολλά άθικτα ή σχεδόν άθικτα αναθήματα προέρχονται από τα υπολείμματα των ορόφων και των δύο θαλάμων.
Εικ. 5. Πάνω: Κτήριο 3. Ευρήματα in situ. Κάτω: Λεπτομέρεια της ΝΔ
γωνίας του ναού
Μεταξύ αυτών των δύο κτιρίων, που πιθανόν κτίστηκαν κατά τους ύστερους ελληνιστικούς ή ρωμαϊκούς χρόνους, βρίσκονται τα δύο σχεδόν τετράγωνα κτήρια 5 και 6 με εισόδους το ένα απέναντι στο άλλο (βλ. Εικ. 3-4). Το West Building 6 (διαστάσεων 4,85 × 4,25μ) έχει τουλάχιστον τρία επίπεδα στο εσωτερικό του πιθανώς για σκοπούς λατρείας (ορισμένα στοιχεία έχουν οδηγήσει στην υπόθεση ότι το Κτίριο 3 δεν ήταν πλέον σε χρήση).
Ανατολικό Κτίριο 5 (διαστάσεων 3,80 × 3,30 μ.) Περιείχε ως γέμιση κάτω από το πάτωμά του πολλές άθικτες αρχαϊκές, κλασικές και ελληνιστικές λάμπες λαδιού, καθώς και διάφορα αναθήματα (κυρίως χάλκινα κοσμήματα και πήλινα ειδώλια) (εικ. 6: 1-3) Ε
Εικ. 6. 1-2: Στρώμα αναθηματικών προσφορών (λάμπες λαδιού, ειδώλια, κοσμήματα) κοντά στην είσοδο του Κτιρίου 5.
3: Λάμπα λαδιού τριών στελεχών με βάση από το Κτίριο 5 (επί τόπου, μετά από συντήρηση).
4: Καταθέτης. Πήλινα ειδώλια παιδιών επί τόπου
Τέλος, μεταξύ του κυρίως ναού (αρ. 4) και των κτιρίων 5 και 3, σχηματίζεται μια βεράντα με είσοδο από την Ανατολή, η οποία κάποια στιγμή κατά τη μακρά πορεία χρήσης του ιερού (7ος αιώνας π.Χ. έως 3ος-4ος αι. Μ.Χ.) σημάδεψε τα όρια ενός εκτεταμένου καταθέτη που περιείχε αναρίθμητα αναθήματα (εικ. 6: 4).
Εικ. 7. 1: Αριστερά, ειδώλια όρθιων κοριτσιών. Δεξιά, καθισμένα ειδώλια καθισμένων γυμνών αγοριών (πάνω) και αγόρια με μπούκλες στο μέτωπο (κάτω). 2: Αριστερά, ειδώλια υδροφόρων και δεξιά, ειδώλιο ένθρονης γυναίκας. 3: Αριστερά προς τα δεξιά, ειδώλιο καθισμένης Αφροδίτης ή Λήδας, πήλινες ακέφαλες ερμητικές στήλες και ειδώλιο ηθοποιού. 4: Ειδώλια χοιριδίων και χελωνών
Η ακριβής χρήση και χρονολόγηση όλων των ανασκαφών κατασκευών θα καθοριστεί όταν ολοκληρωθεί η μελέτη των ευρημάτων και των δεδομένων ανασκαφών. Σε γενικές γραμμές, η έρευνα στο εσωτερικό των κτιρίων οδήγησε στην εύρεση πολυάριθμων αναφορών. Ο κύριος όγκος του τελευταίου, ωστόσο, προέρχεται από το επίμηκες κτίριο 3 και από τον καταθέτη (εικ. 6: 4, εικ. 7-9).
Εικ. 8. 1: Ελληνιστικοί λαμπτήρες αργιλώδους λαδιού. 2: Θραύσμα τελετουργικού σκεύους πολλαπλών στελεχών.3: Πιάτο σε σχήμα πηλού για προσφορές/πυρήνες.4: Μικροσκοπικές υδρίες τοποθετημένες σε τελετουργικά σκεύη. 5: Θραύσματα αρχαϊκών και κλασικών αγγείων
Παραθέτουμε αρκετές εκατοντάδες αρχαϊκά-ελληνιστικά πήλινα ειδώλια (εικ. 7), πολλά από αυτά άθικτα και απεικονίζουν γυναίκες και παιδιά, λίγους άνδρες, ηθοποιούς και καλεσμένους του συμπόσιού ειδικότερα, ερμητικές στήλες, χοιρίδια, χελώνες κ.ά.), πολλές λάμπες λαδιού (εικ. 8: 1) και τελετουργικά σκεύη πολλαπλών στελεχών (εικ. 8: 2), μια σειρά από μικροσκοπικά βάζα αποσπασμένα από τελετουργικά σκεύη (εικ. 8: 4), κεραμικά εξαιρετικής ποιότητας, κυρίως αττικά μαύρα και κόκκινα βάζα ( εικ. 8: 5), αλλά και από άλλα εργαστήρια (Κόρινθος, Κυκλάδες και Ανατολικό Αιγαίο). Τα αναθήματα περιλαμβάνουν επίσης μερικά χάλκινα, ασημένια, κοσμήματα και γυάλινα κοσμήματα (εικ. 9), μαρμάρινα αγγεία κ.ά.
Εικ. 9. 1: Ασημένια κοσμήματα και μικρά μεταλλικά αντικείμενα.2:
Χρυσά κοσμήματα από οστά από το Κτίριο 5 και ο καταθέτης
Αρκετά αγγεία της ρωμαϊκής εποχής, που προέρχονται από το εσωτερικό του ναού (Κτίριο 4), έχουν αναγνωριστεί ως τελετουργικά, καθώς φέρουν επιγραφές χαραγμένες πριν από το κάψιμό τους και προσφέρονται από γυναίκες, επιβεβαιώνοντας ότι το ιερό ήταν αφιερωμένο στη λατρεία και των δύο Δήμητρας και η Κόρη (εικ. 10: 1).
Όπως ήταν αναμενόμενο, πολλά από τα αναθήματα που αναφέρονται παραπάνω αναφέρονται άμεσα ή έμμεσα στη λατρεία των δύο γυναικείων θεοτήτων, καθώς και διάφορα μεμονωμένα ευρήματα, όπως ένα ειδώλιο που φέρει ένα τελετουργικό στήθος/κιστόφορο (εικ. 10: 2) και το θραύσμα ένα μαρμάρινο χέρι ειδωλίου Kore (;) που κρατά έναν πυρσό (εικ. 10: 3).
Εικ. 10. 1: Γκράφιτι σε τελετουργικά σκεύη από το εσωτερικό του ναού με εγγεγραμμένα ονόματα γυναικείων θεοτήτων (ΔΗΜΙΤΡΙ ΚΑΙ ΚΟΡΗ). 2: Πήλινο χέρι τελετουργικού φορέα στήθους.3: Λαβή που κρατάει χέρι, πιθανώς από μαρμάρινο άγαλμα της Κόρης
Το νέο πενταετές πρόγραμμα ανασκαφών στο Βρυόκαστρο Κύθνου διεξάγεται υπό τη διεύθυνση του Καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας Αλέξανδρου Μαζαράκη Αινιάν και του Προϊσταμένου της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δρ. Δημήτρη Αθανασούλη. Στη φετινή εργασία συμμετείχαν 34 προπτυχιακοί και μεταπτυχιακοί φοιτητές αρχαιολογίας από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και άλλα Ανώτατα Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, καθώς και νέοι αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, συντηρητές και φωτογράφοι. Η έρευνα υποστηρίχθηκε από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων, τη Γενική Γραμματεία Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής, τον Δήμο Κύθνου και πρωτίστως τον Θανάση Μαρτίνο.
Πρέπει να αναφερθεί ότι το 2021 το «Κοινωφελές Foundationδρυμα ΑΙΓΕΑΣ ΑΜΚΕ - Αθανάσιος και Μαρίνα Μαρτίνου» αγόρασε μεγάλα οικόπεδα στο Βρυόκαστρο από το Ελληνικό Δημόσιο, επιτρέποντας αφενός την αδιάκοπη συνέχιση των ανασκαφών και αφετέρου την δημιουργία σε διάστημα 30 ετών ενός οργανωμένου αρχαιολογικού χώρου που θα λειτουργεί παράλληλα με το Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού. το τελευταίο έργο είναι εξαιρετικά σημαντικό για την προστασία και την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύθνου και υλοποιείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων με χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ / Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου. Το μουσείο θα ανοίξει το 2022, συμπτωματικά 20 χρόνια μετά την έναρξη των χερσαίων και θαλάσσιων ανασκαφών από το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και το Υπουργείο Πολιτισμού στη θέση της αρχαίας πόλης του νησιού.
Πηγή: Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας - Αρχαιολογική Εφημερίδα- Οκτωβρίου 2021] Φωτογραφική επικουρία αρχαιολόγων -Κ. Ξενικάκης-Α. Μαζαράκης Αινιάν-Εύα Κολοφωτία
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
