Όπως στη σύγχρονη εποχή έτσι και στη διάρκεια της αρχαιότητας υπήρχαν περίοδοι που οι άνδρες ξυρίζονταν σε καθημερινή βάση. Αυτό ισχύει γενικά για τους Αιγύπτιους, τους Έλληνες στην ελληνιστική εποχή και τους Ρωμαίους από τον 3ο αιώνα π. Χ.
Επίσης, οι κουρείς τους εκτός από το κόψιμο των μαλλιών αναλάμβαναν να ξυρίζουν τους πελάτες τους. Στην αρχαιότητα προκειμένου να ολοκληρωθεί το ξύρισμα, οι κουρείς τους εφάρμοζαν μία τεχνική που τις τελευταίες δεκαετίες έχει επανέλθει κυρίως στην αποτρίχωση των γυναικών.
πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Αρχαία «ξυραφάκια»
Το ξύρισμα υπάρχει ήδη από την προϊστορική εποχή. Έχουν βρεθεί λεπτά εργαλεία από οψιδιανό που οι αρχαιολόγοι θεωρούν ότι χρησιμοποιούνταν ως λεπίδες ξυρίσματος.
Λεπίδα ξυρίσματος από οψιδιανό. Πηγή: /www.quora.com/How-do-did-hunter-gatherers-shave
Την 4η χιλιετία π. Χ. που οι άνθρωποι αποκτούν τα πρώτα χάλκινα εργαλεία κατασκευάζουν και μεταλλικά ξυράφια. Οι Αιγύπτιοι ήταν οι πρώτοι που γνωρίζουμε ότι ξυρίζονταν συστηματικά. Οι πλούσιοι είχαν χρυσά ξυράφια και οι υπόλοιποι από χαλκό ή οψιδιανό.
Χάλκινα ξυράφια ,ξυροί ,σε σχήμα φύλλου με λεπίδα περιμετρικά χρησιμοποιούνται για γενικές χρήσεις όπως βεβαιώνεται σε όλες τις περιοχές του Αιγαίου από την Πρωτοκυκλαδική περίοδο. - ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Παρόμοιου είδους μπρούντζινα ξυραφάκια πιστοποιούνται και στον άξονα-τάφο των Μυκηνών χρονολογούνται γύρω στο 1600-1550 π.Χ.. Το ακριβές αντικείμενο και η χρήση αυτών των χάλκινων αντικειμένων εξακολουθεί να είναι αμφιλεγόμενη. Μερικές φορές ονομάζονται και θεωρούνται μαχαίρια . Αυτό είναι φυσικά δυνατό, και με τον τρόπο τους η εξασφάλιση της θέσης της λαβής είναι πράγματι παρόμοια με την προηγούμενη οικογένεια των όπλων. Ωστόσο, η λεπτότητα, καθώς και το σχήμα της λεπίδας, δεν δείχνει κάτι τέτοιο. Η εξήγηση που δίδεται για πρώτη φορά από τον Evans και τον Κεραμόπουλλο ότι ήταν ξυράφια , φαίνεται πιο δικαιολογημένη και καλά τεκμηριωμένη....-ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Φυλλόσχημο χάλκινο ξυράφι από το ταφικό κτήριο 3 στις Αρχάνες της Κρήτης χρονολογείται γύρω στο 1400 π.Χ..- ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Ο Μέγας Αλέξανδρος επιβάλει μόδα
Στους αιώνες που ακολούθησαν, με εξαίρεση τους Αιγυπτίους, οι άνδρες συνήθως άφηναν γένια. Ωστόσο, απεικονίσεις σε έργα τέχνης δείχνουν και άνδρες χωρίς γένια.
Στους αιώνες που ακολούθησαν, με εξαίρεση τους Αιγυπτίους, οι άνδρες συνήθως άφηναν γένια. Ωστόσο, απεικονίσεις σε έργα τέχνης δείχνουν και άνδρες χωρίς γένια.
πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Το ίδιο ισχύει και για τους αρχαίους Έλληνες πριν από τον Μεγάλο Αλέξανδρο. Λίγοι ξυρίζονταν, με τους περισσότερους να αφήνουν γένια. Οι πιο νέοι είχαν κοντά περιποιημένα γένια ενώ οι μεγαλύτεροι μακριά γενειάδα.
Όλα αυτά άλλαξαν στα τέλη του 4ου αιώνα π. Χ. με την εκστρατεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αυτός επέβαλε στους στρατιώτες του να ακολουθήσουν το παράδειγμά του και να ξυρίζονται κάθε μέρα.
Οι Ρωμαίοι ανακαλύπτουν το ξύρισμα
Την ίδια εποχή, οι Ρωμαίοι αντέγραφαν τα πάντα από τους Έλληνες. Έτσι υιοθέτησαν και το καθημερινό ξύρισμα. Φαίνεται ότι αυτό ξεκίνησε το 296 π. Χ. όταν έφθασε στη Ρώμη από τη Σικελία ο πρώτος κουρέας που ήταν Έλληνας. Λέγεται ότι αυτός έμαθε τους Ρωμαίους να ξυρίζονται. Ήταν κάτι που οι νέοι αποδέχτηκαν με ενθουσιασμό.
Στη διάρκεια του 3ου αιώνα π. Χ. οι περισσότεροι νέοι Ρωμαίοι ξυρίζονταν καθημερινά. Αυτό προκαλούσε την αντιδράσεις των γεροντότερων που συνέχισαν να έχουν γένια και δεν ήταν θετικοί στα νέα ήθη. Ακολουθούσαν την ρωμαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία τα γένια ήταν σημάδι αρρενωπότητας.
Όμως καθώς έφευγαν από τη ζωή οι παλιές γενιές, οι γενειοφόροι Ρωμαίοι σπάνιζαν.
Στα τέλη του 1ου αιώνα π. Χ. την εποχή του Οκταβιανού, σχεδόν όλοι οι Ρωμαίοι ξυρίζονταν.
«Πολιτισμένα» και «βάρβαρα» γένια
Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αν και οι περισσότεροι Έλληνες ξυρίζονταν όπως οι Ρωμαίοι, τα γένια θεωρούνταν ελληνικό χαρακτηριστικό. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι πολλοί από τους πιο διάσημους Έλληνες εκείνης της εποχής ήταν πνευματικοί ταγοί των Ρωμαίων και είχαν γένια.
Αυτοί είχαν το σεβασμό των Ρωμαίων αλλά το μούσι τους ήταν περιποιημένο και ένδειξη σοφίας.
Όμως, τα γένια ήταν και σύμβολο των εχθρών τους. Τόσο οι Πάρθοι, και αργότερα οι Σασσανίδες, στα ανατολικά τους σύνορα, όσο και οι Γερμανοί στα βόρεια άφηναν γένια. Μάλιστα, όσον αφορά τους Γερμανούς, οι Ρωμαίοι είχαν ταυτίσει τη γενειάδα με τη βαρβαρότητα και τον πρωτογονισμό, όπως αποτυπώθηκε και στην τέχνη, όπου οι Γερμανοί απεικονίζονταν με μακριές γενειάδες.
Τα ρωμαϊκά ξυράφια
Οι πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν δούλο που τους ξύριζε. Οι φτωχοί ήταν δούλοι του εαυτού τους και ξυρίζονταν μόνοι τους.
Ωστόσο υπήρχαν και δημόσια κουρεία.
Τα ρωμαϊκά ξυράφια ήταν μεταλλικά, συνήθως από σίδηρο ή χαλκό. Στις άκρες τους είχαν τρύπες ώστε να γλιστρούν τα δάκτυλα μαζί με τη λεπίδα και έτσι να γίνεται, όσο το δυνατόν, βαθύτερο ξύρισμα.
Παρά ταύτα, οι Ρωμαίοι έκαναν στεγνό ξύρισμα, με πρωτόγονα εργαλεία, κάτι που σήμαινε ότι μετά το ξύρισμα είχαν πληγές, πολλές μικρές τρίχες στο πρόσωπό τους, καθώς και νεκρά κύτταρα δέρματος που έφραζαν τους πόρους.
Ξύρισμα με ελαφρόπετρα!
Έτσι μετά τη λεπίδα, οι Ρωμαίοι συνέχιζαν το ξύρισμα με μία άλλη τεχνική. Έτριβαν το πρόσωπό τους με μία βρεγμένη ελαφρόπετρα. Με το τρόπο αυτό έκαναν απολέπιση προσώπου, απομακρύνοντας τις μικρές τρίχες και τα νεκρά κύτταρα που έφραζαν τους πόρους στο δέρμα του προσώπου.
Σήμερα υπάρχει η γενική εντύπωση ότι σ’ όλη τη διάρκεια της αρχαιότητας οι περισσότεροι άνδρες είχαν γένια. Αυτό εν μέρει είναι σωστό, αφού ισχύει κυρίως για την κλασική εποχή. Όμως, ο Μέγας Αλέξανδρος ο οποίος δεν είχε γένια έκανε μόδα το ξύρισμα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της εκστρατείας του, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία στρατηγοί του ήταν γενειοφόροι -όπως άλλωστε και ο πατέρας του, Φίλιππος Β΄- ενώ οι πιο νέοι αντέγραφαν τον ίδιο και ξυρίζονταν. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, όλοι σχεδόν οι διάδοχοί του ήταν αγένειοι, όπως φαίνεται στις προτομές και τις απεικονίσεις τους στα νομίσματα. Αυτό βέβαια αποτελούσε το πρότυπο για τους άνδρες κυρίως των ανωτέρων τάξεων οι οποίοι αντέγραφαν τις συνήθειες των μοναρχών τους.
Με τη σειρά τους και οι Ρωμαίοι αριστοκράτες, όπως ο Σκιπίων ο Αφρικανός που νίκησε τον Αννίβα, αντέγραφαν τους σύγχρονούς τους Έλληνες της ελληνιστικής εποχής και ξυρίζονταν (αν και υπήρχαν κάποιοι οι οποίοι ακολουθώντας τη συνήθεια παλαιότερων γενιών αφήναν γένια). Αυτός που ουσιαστικά επέβαλε με την εμφάνισή του στους Ρωμαίους να ξυρίζονται καθημερινά ήταν ο πρώτος αυτοκράτοράς τους, Οκταβιανός Αύγουστος (27 π. Χ.-14 μ.Χ).
Σε όλες τις απεικονίσεις του είναι χωρίς γένια, αν και υπάρχει μία και μοναδική εξαίρεση: σε μία νομισματική κοπή λίγο μετά τη δολοφονία του θείου του Ιουλίου Καίσαρα ο Οκταβιανός έχει γένια. Όμως με αυτή την απεικόνιση ήθελε να δείξει τη θλίψη του για τη δολοφονία του Καίσαρα, καθώς στην αρχαία Ρώμη γένια άφηναν όσοι θρηνούσαν για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, και για λόγους προπαγάνδας ο Οκταβιανός ήθελε να δείξει ότι πενθούσε για τον Ιούλιο Καίσαρα και ότι θα εκδικούταν τους δολοφόνους του.
Μετά τον Οκταβιανό Αύγουστο, οι απεικονίσεις όλων των επόμενων αυτοκρατόρων μέχρι και τις αρχές του 2ου αιώνα μ. Χ, τους δείχνουν πάντα ξυρισμένους. Αυτός που επέβαλε τα γένια και πάλι ύστερα από σχεδόν 400 χρόνια ήταν ο αυτοκράτορας Αδριανός (117-138 μ. Χ.).
Ο ίδιος υποτίθεται ότι είχε υιοθετήσει τα γένια για να μοιάζει με τους Έλληνες φιλοσόφους, που τόσο θαύμαζε και οι οποίοι όλοι τους ήταν γενειοφόροι. Στην πραγματικότητα είναι πιο πιθανόν ότι τα γένια του Αδριανού κάλυπταν σημάδια στο πρόσωπό του που του είχε αφήσει κάποια ασθένεια.
Όλοι οι αυτοκράτορες μετά τον Αδριανό και μέχρι τον Μεγάλο Κωνσταντίνο είχαν γένια. Εξαίρεση αποτελούν οι αυτοκράτορες που πήραν την εξουσία σε μικρή ηλικία και βέβαια δεν μπορούσαν να απεικονιστούν ως γενειοφόροι.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337 μ. Χ.) κυβέρνησε αρχικά με άλλους αυτοκράτορες στο πλαίσιο του συστήματος της Τετραρχίας. Στα νομίσματα εκείνης της εποχής απεικονίζεται με γένια όπως οι συναυτοκράτορές του. Όμως, μετά τη νίκη εναντίον του Λικινίου το 324 μ. Χ., όταν ο Κωσταντίνος πήρε την εξουσία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία εμφανίζεται ως αγένειος σε απεικονίσεις του σε αγάλματα και νομίσματα.
Η έμπνευση του Κωνσταντίνου ήταν ο Αύγουστος και πιθανότατα και ο Μέγας Αλέξανδρος. Την ίδια εποχή φαίνεται ότι τα γένια ή η απουσία τους απέκτησαν και θρησκευτική διάσταση.
Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου που ήταν χριστιανοί ήταν αγένειοι. Εξαίρεση αποτελεί ο Ιουλιανός (361-363 μ. Χ.), ο οποίος ήταν ο πρώτος και μόνος εθνικός αυτοκράτορας μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο και είχε γένια. Πριν γίνει όμως αυτοκράτορας και αποκαλύψει τα θρησκευτικά του πιστεύω, ο Ιουλιανός ήταν και εκείνος αγένειος. Όταν έγινε αυτοκράτορας και άφησε γένια οι χριστιανοί της Αντιόχειας τον κορόιδευαν για την εμφάνισή του. Αυτός τους απάντησε με μία επιστολή, γνωστή ως «ο Μισοπώγων», όπου σατίριζε τα γένια του!
Μετά τον θάνατό του, όλοι οι επόμενοι αυτοκράτορες ήταν χριστιανοί και αγένειοι. Έτσι ο Ιουστινιανός Α΄ (527-565 μ. Χ.) στο περίφημο ψηφιδωτό της Ραβέννας είναι ξυρισμένος.
Όμως, η μεγάλη αλλαγή συνέβη περίπου το 600 μ. Χ. όταν για πρώτη φορά μετά από τρεις αιώνες ένας αυτοκράτορας εμφανίζεται και πάλι σε διάφορες παραστάσεις με γένια. Επρόκειτο για τον Φωκά (602-610 μ. Χ.). Ο εκτελεστής και διάδοχός του, Ηράκλειος (610-641), ήταν επίσης γενειοφόρος.
Από τότε όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες μέχρι και τον τελευταίο, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, είχαν γένια. Από αυτούς τη μεγαλύτερη γενειάδα καλλιέργησε ο εγγονός του Ηράκλειου, Κώνστας Β΄ (641-668), στην οποία οφείλει και το προσωνύμιό του “πωγωνάτος”, δηλαδή, “γενειοφόρος”. Πράγματι, όπως φαίνεται και από τις απεικονίσεις του σε νομίσματα, η γενειάδα του συγκεκριμένου αυτοκράτορα έφθανε σχεδόν μέχρι τα πόδια!
Ο Μέγας Αλέξανδρος όπως απεικονίζεται στο περίφημο μωσαϊκό της Πομπηίας με τη μάχη εναντίον του Δαρείου Γ΄.
Μετά το θάνατό του, οι διάδοχοί του συνέχισαν τη μόδα. Ωστόσο, δεν ξυρίζονταν όλοι οι άνδρες στην ελληνιστική εποχή. Οι πιο ηλικιωμένοι συνήθως άφηναν γενειάδα. Το ίδιο έκαναν και όσοι ήταν επιστήμονες, λόγιοι, ρήτορες και φιλόσοφοι. Ήταν ο τρόπος να δείξουν ότι δεν ήταν απλά μορφωμένοι, αλλά ότι δίδασκαν τη γνώση. Μάλλον ταύτιζαν το γένι με την σύνεση και το κύρος.
Οι Ρωμαίοι ανακαλύπτουν το ξύρισμα
Την ίδια εποχή, οι Ρωμαίοι αντέγραφαν τα πάντα από τους Έλληνες. Έτσι υιοθέτησαν και το καθημερινό ξύρισμα. Φαίνεται ότι αυτό ξεκίνησε το 296 π. Χ. όταν έφθασε στη Ρώμη από τη Σικελία ο πρώτος κουρέας που ήταν Έλληνας. Λέγεται ότι αυτός έμαθε τους Ρωμαίους να ξυρίζονται. Ήταν κάτι που οι νέοι αποδέχτηκαν με ενθουσιασμό.
Στη διάρκεια του 3ου αιώνα π. Χ. οι περισσότεροι νέοι Ρωμαίοι ξυρίζονταν καθημερινά. Αυτό προκαλούσε την αντιδράσεις των γεροντότερων που συνέχισαν να έχουν γένια και δεν ήταν θετικοί στα νέα ήθη. Ακολουθούσαν την ρωμαϊκή παράδοση, σύμφωνα με την οποία τα γένια ήταν σημάδι αρρενωπότητας.
Όμως καθώς έφευγαν από τη ζωή οι παλιές γενιές, οι γενειοφόροι Ρωμαίοι σπάνιζαν.
Προτομή του αυτοκράτορα Αυγούστου που βρέθηκε στην Πέργαμο. Αρχαιολογικό Μουσείο Κωνσταντινούπολης αρ. κατ. 2165Τ
Στα τέλη του 1ου αιώνα π. Χ. την εποχή του Οκταβιανού, σχεδόν όλοι οι Ρωμαίοι ξυρίζονταν.
«Πολιτισμένα» και «βάρβαρα» γένια
Στα χρόνια της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, αν και οι περισσότεροι Έλληνες ξυρίζονταν όπως οι Ρωμαίοι, τα γένια θεωρούνταν ελληνικό χαρακτηριστικό. Αυτό οφειλόταν στο γεγονός ότι πολλοί από τους πιο διάσημους Έλληνες εκείνης της εποχής ήταν πνευματικοί ταγοί των Ρωμαίων και είχαν γένια.
Αυτοί είχαν το σεβασμό των Ρωμαίων αλλά το μούσι τους ήταν περιποιημένο και ένδειξη σοφίας.
Χάλκινοι ξυροί με στενή και κυρτή λεπίδα είναι πολύ συχνά στην Ύστερη μυκηναϊκή εποχή στους οικισμούς. Αυτά τα αντικείμενα φέρουν κάποια ομοιότητα με ένα σύγχρονο ξυράφι και μπορεί να είναι αρκετά λογικό για αυτό να προορίζονται. Αν και δεν υπάρχει στην ΥΕ ΙΙΙ Β (1500--1350 π.Χ.)-ξύρος αυτοί πιο συχνά συναντώνται την περίοδο LH IIIC,(1200-1050π.Χ.) αλλά δεν επιβεβαιώνεται η ύπαρξη τους σε μετα-μυκηναϊκή εποχή. -ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Όμως, τα γένια ήταν και σύμβολο των εχθρών τους. Τόσο οι Πάρθοι, και αργότερα οι Σασσανίδες, στα ανατολικά τους σύνορα, όσο και οι Γερμανοί στα βόρεια άφηναν γένια. Μάλιστα, όσον αφορά τους Γερμανούς, οι Ρωμαίοι είχαν ταυτίσει τη γενειάδα με τη βαρβαρότητα και τον πρωτογονισμό, όπως αποτυπώθηκε και στην τέχνη, όπου οι Γερμανοί απεικονίζονταν με μακριές γενειάδες.
Λεπτομέρεια από παράσταση ρωμαϊκής σαρκοφάγου του 3ου αιώνα μ.Χ. που δείχνει τυπικά ένα Γερμανό με γένεια. Photographed at the Palazzo Altemps, Museo Nazionale Romano στη Ρώμη. Πηγή: Wikipedia
Τα ρωμαϊκά ξυράφια
Οι πλούσιοι Ρωμαίοι είχαν δούλο που τους ξύριζε. Οι φτωχοί ήταν δούλοι του εαυτού τους και ξυρίζονταν μόνοι τους.
Ωστόσο υπήρχαν και δημόσια κουρεία.
Τα ρωμαϊκά ξυράφια ήταν μεταλλικά, συνήθως από σίδηρο ή χαλκό. Στις άκρες τους είχαν τρύπες ώστε να γλιστρούν τα δάκτυλα μαζί με τη λεπίδα και έτσι να γίνεται, όσο το δυνατόν, βαθύτερο ξύρισμα.
Ρωμαϊκό χάλκινο ξυράφι με τρύπες όπου έμπαιναν τα δάκτυλα του χειριστή. Πηγή: Reddit
Παρά ταύτα, οι Ρωμαίοι έκαναν στεγνό ξύρισμα, με πρωτόγονα εργαλεία, κάτι που σήμαινε ότι μετά το ξύρισμα είχαν πληγές, πολλές μικρές τρίχες στο πρόσωπό τους, καθώς και νεκρά κύτταρα δέρματος που έφραζαν τους πόρους.
Ξύρισμα με ελαφρόπετρα!
Έτσι μετά τη λεπίδα, οι Ρωμαίοι συνέχιζαν το ξύρισμα με μία άλλη τεχνική. Έτριβαν το πρόσωπό τους με μία βρεγμένη ελαφρόπετρα. Με το τρόπο αυτό έκαναν απολέπιση προσώπου, απομακρύνοντας τις μικρές τρίχες και τα νεκρά κύτταρα που έφραζαν τους πόρους στο δέρμα του προσώπου.
Η τεχνική της ελαφρόπετρας ήταν αρχαία αιγυπτιακή. Οι Ρωμαίοι την πήραν από τους Έλληνες που την είχαν γνωρίσει στα ελληνιστικά χρόνια από τους Αιγύπτιους.
Η σωστή χρήση μιας ελαφρόπετρας μαλακώνει τους πόρους στο δέρμα του προσώπου και αφαιρεί νεκρά κύτταρα και μικρές τρίχες. Ωστόσο δεν είναι κατάλληλη για την αφαίρεση μακριών τριχών. Αν χρησιμοποιηθεί γι’ αυτό το σκοπό, όχι μόνο δεν θα αφαιρέσει τις τρίχες αλλά θα ερεθίσει το δέρμα. Έτσι οι αρχαίοι, σοφοί όπως ήταν, ξεκινούσαν με τη λεπίδα!
Ελαφρόπετρα που χρησιμοποιήθηκε για απολέπιση/αποτρίχωση στην αρχαία Αίγυπτο. Βρετανικό Μουσείο. αρ. κατ. EA23839. Πηγή:/www.britishmuseum.org
Η σωστή χρήση μιας ελαφρόπετρας μαλακώνει τους πόρους στο δέρμα του προσώπου και αφαιρεί νεκρά κύτταρα και μικρές τρίχες. Ωστόσο δεν είναι κατάλληλη για την αφαίρεση μακριών τριχών. Αν χρησιμοποιηθεί γι’ αυτό το σκοπό, όχι μόνο δεν θα αφαιρέσει τις τρίχες αλλά θα ερεθίσει το δέρμα. Έτσι οι αρχαίοι, σοφοί όπως ήταν, ξεκινούσαν με τη λεπίδα!
Η κοσμοϊστορική σημασία της γενειάδας. Ποιοι αυτοκράτορες και βασιλείς ξυρίζονταν και ποιοι άφηναν γένια. Ποιος είχε γενειάδα μέχρι το πάτωμα
Είναι χαρακτηριστικό ότι στη διάρκεια της εκστρατείας του, οι μεγαλύτεροι σε ηλικία στρατηγοί του ήταν γενειοφόροι -όπως άλλωστε και ο πατέρας του, Φίλιππος Β΄- ενώ οι πιο νέοι αντέγραφαν τον ίδιο και ξυρίζονταν. Μετά τον θάνατο του Αλέξανδρου, όλοι σχεδόν οι διάδοχοί του ήταν αγένειοι, όπως φαίνεται στις προτομές και τις απεικονίσεις τους στα νομίσματα. Αυτό βέβαια αποτελούσε το πρότυπο για τους άνδρες κυρίως των ανωτέρων τάξεων οι οποίοι αντέγραφαν τις συνήθειες των μοναρχών τους.
Προτομή του Μεγάλου Αλεξάνδρου (αριστερά). Άγαλμα Οκταβιανού Αυγούστου (δεξιά).
Με τη σειρά τους και οι Ρωμαίοι αριστοκράτες, όπως ο Σκιπίων ο Αφρικανός που νίκησε τον Αννίβα, αντέγραφαν τους σύγχρονούς τους Έλληνες της ελληνιστικής εποχής και ξυρίζονταν (αν και υπήρχαν κάποιοι οι οποίοι ακολουθώντας τη συνήθεια παλαιότερων γενιών αφήναν γένια). Αυτός που ουσιαστικά επέβαλε με την εμφάνισή του στους Ρωμαίους να ξυρίζονται καθημερινά ήταν ο πρώτος αυτοκράτοράς τους, Οκταβιανός Αύγουστος (27 π. Χ.-14 μ.Χ).
Σε όλες τις απεικονίσεις του είναι χωρίς γένια, αν και υπάρχει μία και μοναδική εξαίρεση: σε μία νομισματική κοπή λίγο μετά τη δολοφονία του θείου του Ιουλίου Καίσαρα ο Οκταβιανός έχει γένια. Όμως με αυτή την απεικόνιση ήθελε να δείξει τη θλίψη του για τη δολοφονία του Καίσαρα, καθώς στην αρχαία Ρώμη γένια άφηναν όσοι θρηνούσαν για την απώλεια ενός αγαπημένου προσώπου, και για λόγους προπαγάνδας ο Οκταβιανός ήθελε να δείξει ότι πενθούσε για τον Ιούλιο Καίσαρα και ότι θα εκδικούταν τους δολοφόνους του.
Προτομή Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Μετά τον Οκταβιανό Αύγουστο, οι απεικονίσεις όλων των επόμενων αυτοκρατόρων μέχρι και τις αρχές του 2ου αιώνα μ. Χ, τους δείχνουν πάντα ξυρισμένους. Αυτός που επέβαλε τα γένια και πάλι ύστερα από σχεδόν 400 χρόνια ήταν ο αυτοκράτορας Αδριανός (117-138 μ. Χ.).
Ο ίδιος υποτίθεται ότι είχε υιοθετήσει τα γένια για να μοιάζει με τους Έλληνες φιλοσόφους, που τόσο θαύμαζε και οι οποίοι όλοι τους ήταν γενειοφόροι. Στην πραγματικότητα είναι πιο πιθανόν ότι τα γένια του Αδριανού κάλυπταν σημάδια στο πρόσωπό του που του είχε αφήσει κάποια ασθένεια.
Όλοι οι αυτοκράτορες μετά τον Αδριανό και μέχρι τον Μεγάλο Κωνσταντίνο είχαν γένια. Εξαίρεση αποτελούν οι αυτοκράτορες που πήραν την εξουσία σε μικρή ηλικία και βέβαια δεν μπορούσαν να απεικονιστούν ως γενειοφόροι.
Ο Μέγας Κωνσταντίνος (306-337 μ. Χ.) κυβέρνησε αρχικά με άλλους αυτοκράτορες στο πλαίσιο του συστήματος της Τετραρχίας. Στα νομίσματα εκείνης της εποχής απεικονίζεται με γένια όπως οι συναυτοκράτορές του. Όμως, μετά τη νίκη εναντίον του Λικινίου το 324 μ. Χ., όταν ο Κωσταντίνος πήρε την εξουσία σε ολόκληρη την αυτοκρατορία εμφανίζεται ως αγένειος σε απεικονίσεις του σε αγάλματα και νομίσματα.
Απεικόνιση Κώνστα Β΄ Πωγωνάτου σε νόμισμα. Τα γένια του έφταναν μέχρι το πάτωμα.
Η έμπνευση του Κωνσταντίνου ήταν ο Αύγουστος και πιθανότατα και ο Μέγας Αλέξανδρος. Την ίδια εποχή φαίνεται ότι τα γένια ή η απουσία τους απέκτησαν και θρησκευτική διάσταση.
ο αυτοκράτωρ Αλέξιος Α΄΄ γενειοφόρος - πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Οι περισσότεροι χριστιανοί αντέγραψαν τον Κωνσταντίνο και ξυρίζονταν καθημερινά, αν και οι ηλικιωμένοι καθώς και πολλοί κληρικοί διατήρησαν τα γένια. Την εποχή εκείνη ακόμη και ο Χριστός απεικονίζεται αγένειος!
Ο αυτοκράτορας Ιουλιανός- πηγή: ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Οι διάδοχοι του Κωνσταντίνου που ήταν χριστιανοί ήταν αγένειοι. Εξαίρεση αποτελεί ο Ιουλιανός (361-363 μ. Χ.), ο οποίος ήταν ο πρώτος και μόνος εθνικός αυτοκράτορας μετά τον Μέγα Κωνσταντίνο και είχε γένια. Πριν γίνει όμως αυτοκράτορας και αποκαλύψει τα θρησκευτικά του πιστεύω, ο Ιουλιανός ήταν και εκείνος αγένειος. Όταν έγινε αυτοκράτορας και άφησε γένια οι χριστιανοί της Αντιόχειας τον κορόιδευαν για την εμφάνισή του. Αυτός τους απάντησε με μία επιστολή, γνωστή ως «ο Μισοπώγων», όπου σατίριζε τα γένια του!
Απεικόνιση Ιουλιανού σε νόμισμα.
Μετά τον θάνατό του, όλοι οι επόμενοι αυτοκράτορες ήταν χριστιανοί και αγένειοι. Έτσι ο Ιουστινιανός Α΄ (527-565 μ. Χ.) στο περίφημο ψηφιδωτό της Ραβέννας είναι ξυρισμένος.
Όμως, η μεγάλη αλλαγή συνέβη περίπου το 600 μ. Χ. όταν για πρώτη φορά μετά από τρεις αιώνες ένας αυτοκράτορας εμφανίζεται και πάλι σε διάφορες παραστάσεις με γένια. Επρόκειτο για τον Φωκά (602-610 μ. Χ.). Ο εκτελεστής και διάδοχός του, Ηράκλειος (610-641), ήταν επίσης γενειοφόρος.
Από τότε όλοι οι βυζαντινοί αυτοκράτορες μέχρι και τον τελευταίο, τον Κωνσταντίνο Παλαιολόγο, είχαν γένια. Από αυτούς τη μεγαλύτερη γενειάδα καλλιέργησε ο εγγονός του Ηράκλειου, Κώνστας Β΄ (641-668), στην οποία οφείλει και το προσωνύμιό του “πωγωνάτος”, δηλαδή, “γενειοφόρος”. Πράγματι, όπως φαίνεται και από τις απεικονίσεις του σε νομίσματα, η γενειάδα του συγκεκριμένου αυτοκράτορα έφθανε σχεδόν μέχρι τα πόδια!
ΕΚ ΤΟΥ ://www.mixanitouxronou.gr/ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
