Αποτελεί γεγονός πως στις μέρες μας, στην εποχή του διαδικτύου και της ασύλληπτης μεταφοράς γνώσεων πολλά κεφάλαια της ιστορίας και της λαογραφίας παραμένουν αδιευκρίνιστα… Ένα από αυτά, που εξακολουθεί να παραμένει αδιερεύνητο, είναι η ονοματοθεσία του Πυρρίχιου χορού Σέρρα των Ποντίων….
Προσωπικά άρχισα να ασχολούμαι από το 1970 με την ιστορία και τη λαογραφία των ποντιακών χορών… Μετά από πενήντα χρόνια διαπίστωσα, ότι το κεφάλαιο αυτό πέραν κάποιων γενικοτήτων παραμένει άγνωστο μέχρι της μέρες μας. Οι ιστορικοί των ποντιακών χορών υπογραμμίζουν ότι αυτοί, αποτελούν τη συνέχεια των αρχαίων χορών, κάνοντας αναφορά στο δρώμενο των Μωμογέρων και του Πυρρίχιου χορού ή Σέρρα των ποντίων.
Εκτιμώ, ότι η αφετηριακή προσέγγιση του όποιου χορού για έναν σοβαρό μελετητή δεν μπορεί παρά να αποτελεί η ΄΄ΟΝΟΜΑΤΟΘΕΣΙΑ ΄΄ του χορού.. δηλαδή η προέλευση και η εννοιολογία της ονομασίας του.
Για τους Πόντιους ο Σέρρα χορός στο βάθος του χρόνου ονομάζονταν σε γενικές ομολογίες Σέρρα χορός.. Ατεκμηρίωτοι ισχυρισμοί, ότι ο χορός αυτός είχε πολλαπλές ονομασίες δεν ευσταθούν …Οι περισσότεροι πόντιοι λόγιοι τον ταυτίζουν με τον Πυρρίχιο και τον αποκαλούν Σέρρα ή Σερρά χορό…
Λεπτομέρεια : Μελανόμορφη Τεφροδόχος.-Μουσείο Αβδήρων -Δεξιά της εικόνας Λυράρης με λύρα ,των Υπερποντίων Ελλήνων .
Η ιστορία του 1ου και 2ου ελληνικού αποικισμού μας λέει πως: Η περιοχή που σήμερα ονομάζεται Τουρκία έχει κατοικηθεί από την Παλαιολιθική περίοδο, μεταξύ άλλων από διάφορους Αρχαιομικρασιατικούς πολιτισμούς και Θρακικούς λαούς καθώς και από Ίωνες, που ίδρυσαν εκεί δώδεκα μεγάλες πόλεις (Ιωνική δωδεκάπολις). Μετά την κατάκτηση από τον Αλέξανδρο τον Μέγα, η περιοχή εξελληνίστηκε, διαδικασία που συνεχίστηκε με τη Ρωμαϊκή κυριαρχία και τη μετάβαση στη Βυζαντινή Αυτοκρατορία. Τον 11ο αιώνα άρχισαν να μεταναστεύουν στην περιοχή οι Σελτζούκοι Τούρκοι, αρχίζοντας τη διαδικασία του εκτουρκισμού, που επιταχύνθηκε από τη νίκη των Σελτζούκων επί των Βυζαντινών στη Μάχη του Μαντζικέρτ το 1071.
Η γνώση αυτής της μετακίνησης των Ελλήνων που διατηρούν αναλλοίωτο στους αιώνες τον ελληνικό πολιτισμό, είναι εύλογο ότι θα πρέπει να μας οδηγήσουν στην αναζήτηση τοπωνυμιών και λέξεων που εμπεριέχουν το σπέρμα της ιστορικής εξέλιξης.
Μία χαρακτηριστική και σπάνια λέξη είναι η ονομασία του Πυρρίχιου χορού Σέρρα.
Αναζητώντας της μυθικές και προϊστορικές καταβολές του όρου αυτού οδηγηθήκαμε στα προϊστορικά παράλια της αρχαίας Θράκης.. Θα έλεγε κανείς πως η διαδρομή αυτή ήταν μονόδρομος μιας και ο όρος δε συναντάται πουθενά αλλού..
Η ίδια ονομασία του χορού μάς περιορίζει στην σπανιότατη λέξη Σέρρα ….που είναι ταυτόσημη με την αρχαία πόλη την Σίρις ( Σέρρες), που μνημονεύεται από τον Ηρόδοτο τον 5ο π.Χ. αιώνα και η ίδρυσή της ανάγεται στο 2000 π.Χ. Στις φιλολογικές πηγές η πόλη αναφέρεται και ως Σίρρα (κατά το ιωνικό Σέρρα).
Στις μέρες μας διασώθηκε κατά το παραφθαρμένο Σέρραι ,Σέρρες.
Η πόλη ήταν χτισμένη πάνω στο πανύψηλο, απόκρημνο, οχυρωμένο από τη φύση λόφο Κουλά, ανάμεσα σε δύο χειμάρρους και από την ακρόπολη έβλεπαν οι φρουροί ολόγυρα τον σερραϊκό κάμπο
Η πόλη ασκούσε γεωστρατηγικό έλεγχο στο σημαντικό υδάτινο δρόμο του Στρυμόνα, που ένωνε τις ακτές του Αιγαίου με τις παραδουνάβιες χώρες… Κάτοικοι της περιοχής είναι οι Ίωνες θράκες με τις 16 πόλεις που είναι διάσπαρτες γύρω από το Παγγαίο και είναι ως επί το πλείστον μεταλλωρύχοι και μεταλλουργοί.. Αυτοί οι κάτοικοι ονομάζονται Σίρριο- Παίονες και ζουν εδώ από τον 11ο έως τον 6ο π.Χ. αιώνα και λατρεύουν τις θεότητες του Ήλιου και του Διόνυσου… Εξ’ άλλου ο Θεός ήλιος που ονομάζεται και Σείριος είναι η θεότητα που λατρεύεται από τους περισσότερους λαούς…Είναι αυτονόητο πως ο χορός που χορεύονταν στα Ηλιακά ή Απολλώνια μυστήρια να λέγονταν ΄΄Σέρρα όρχησης΄΄ στο θηλυκό γένος, στην ποντιακή Σέρρα χορός. Από το αρχαίο όνομα των Σερρών ΄΄Σίρης
Αντίστοιχη πόλη με το ίδιο όνομα βρίσκεται στην Νότια Μικρά Ασία Σερρέπολη και στη Μεσοποταμία στις όχθες του Ευφράτη με το όνομα Σέρρη.
Στις Σέρρες έχουν διασωθεί κάποιες τοπικές Θρακικές λατρείες όπως, του Θράκα Ιππέα, του Διονύσου ,του Δία, των Διόσκουρων, της Άρτεμης, του Ερμή ,του Ποσειδωνα ,της Ίσιδας και του Απόλλωνα, που έχει ταυτιστεί με τον παιονικό θεό Ήλιο..
Ένα δεύτερο τοπωνύμιο με την ίδια ονομασία είναι η αρχαία περιοχή Σέρρειον ( Serrheum ή Serreion) στην περιοχή Σαμοθρακική Περαία και συμπεριελάμβανε τις πόλεις Δορίσκο, Σάλη, Ζώνη- Μεσημβρία και βρισκόταν στη νότια ακτή της αρχαίας Θράκης, χτισμένη σε ένα ακρωτήριο με το ίδιο όνομα Σέρρειον ( τώρα Cape Makri) και σήμερα βρίσκεται δυτικά της Μαρώνειας ( στον τόπο, που ορίστηκε να χτιστεί η πόλη Ρωμανία των Ποντίων), ακριβώς απέναντι από το νησί της Σαμοθράκης. Αξιοσημείωτο είναι πώς όλες οι Θρακικές πόλεις του Αιγαίου, μάς δίνουν αποικίες. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι η περιοχή αυτή του Σέρρειου καταλήφθηκε, όπως μας γράφει ο Δημοσθένης από τον Φίλιππο ΄Β της Μακεδονίας ( 346π.Χ.) Η ίδια πόλη καταλήφθηκε επίσης από τον Φίλιππο τον V το 200 πΧ.) Την ίδια περίοδο ο Φίλιππος ισοπέδωσε την Όλυνθο, κατέκτησε την Αμφίπολη και περιθωριοποίησε τους Θάσιους και έγινε κοσμοκράτορας του Αιγαίου. Έτσι φυγάδες από την Μεσημβρία ίδρυσαν την Μεσημβρία του Ευξείνου Πόντου, Οι Ολύνθιοι διέφυγαν στην χαλκιδική και έκαναν την νέα Όλυνθο. ενώ οι μεταλλωρύχοι Σερμηλείς διέφυγαν στην Προποντίδα και έχτισαν την Καλλίπολη.. Οι Σερατοιχίτες διέφυγαν στα νότια της Τραπεζούντας και έχτισαν τη Σέρρα και τα Πλάτανα..( Γι αυτό οι κάτοικοι των Πλατάνων και της Θοανίας , είναι οι καλύτεροι χορευτές του Σέρρα χορού)
Στο Σέρρειον ακρωτήριο έχτισαν επίνεια από την Σαμοθράκη και την Λήμνο οι Ιερείς των μεγάλων μυστηρίων των Καβειρίων . Οι φρουροί των πόλεων αυτών ήταν οι λεγόμενοι Σερρατοιχίτες, άριστοι πολεμιστές και χορευτές του Σέρρα χορού. Στα Καβείρεια μυστήρια σε πρόσφατες ανασκαφές βρέθηκε ο ναός του Απόλλωνα με ειδώλια αρχαίων κούρων , μελανόμορφα αγγεία, με χαραγμένο το όνομα του Απόλλωνα Θεού των Καβειρείων και χορευτικές αναπαραστάσεις.
Στο Σέρρειον ακρωτήριον αναφέρονται ο Πλίνιος ,ο Ψευδο-Σκύλακας. Ο Μπακαλάκης γράφει ότι εκεί βρίσκεται η σπηλιά του Κύκλωπα. (Το παραμύθι του Κύκλωπα είναι το πιο διαδεδομένο στον Πόντο με τον τίτλο ΄΄Ο ΤΕΠΕΚΙΟΗΣ΄΄). Στο ίδιο κάστρο συναντάται το τοπωνύμιον Πλάτανος. Ο Σερρειακός Πλάτανος, όπως θα δούμε σε άλλη αναφορά, μας δίνει ως αποικία Πλάτανα της Τραπεζούντας). Στον Πλάτανο της Θράκης ο αρχαιολόγος Δημήτριος Λαζαρίδης εντόπισε το κάστρο των Σερρατοιχιτών.
Ακόμα 1036 νομίσματα από τον αρχαιολογικό χώρο της πόλης Μεσημβρίας ή Ζώνης βρέθηκαν σε διάφορα μουσεία του κόσμου. Παρόμοια νομίσματα βρέθηκαν και στον Εύξεινο Πόντο..( Μουσείο Σινώπης )
Ελληνιστικοί ποιητές και Λατίνοι συγγραφείς αναφέρουν ότι το ορφικό δάσος των Δρυών, στο οποίο ο Ορφέας, έπαιζε τη λύρα του, βρίσκεται στο Σέρρειον ακρωτήριο με τους Ναούς του Καβειρείου Απόλλωνα, ο οποίος απεικονίζεται στα νομίσματα της περιοχής.
Ο πόντιος Στράβων στα Γεωγραφικά (1969 ανατύπωση) μας περιγράφει το Θρακικό αυτό ακρωτήριο λέγοντας τα εξής: Είναι δε η Θράκη και τα περί Σέρρειον παράπλους τραχύς Σαμοθρακών πολίχνιον .
Ο Στέφανος Βυζάντιος (Σέρρειον (σελ.561, σειρά 17- 22 της εκδόσεως Meineke). τον 6ον μ.Χ. αιώνα στο έργο του Εθνικά 1849 μας λέει: Το Σέρρειον ακρωτήριον της Θράκης έστι και πόλεως Σαμοθράκης. Το δε Εθνικόν επωνύμιον Σερρειεύς γίνεται και Σερρεώτης , ως του Λαυρείον- Λαυρεώτης και εκ του Σέρρειον Τείχος προκείπτει το εθνικόν Σερρειοτειχίτης. Από δε του τοπονύμιου Σέρρεια όρη λέγεται και Σέρρειος στο εθνικόν ( τοπωνύμιον) Λέγεται και Σέρρα, ής η γενική κατ’ Ίωνας Σέρρης Εδώ σύμφωνα με τον Βυζάντιο χρησιμοποιούνταν ο θηλυκός όρος Σέρρα της Σέρρης. και ο κάτοικος της περιοχής λέγεται Σερρατειχίτης…
Ο Στέφανος Βυζάντιος είναι ίσως ο πιο αποκαλυπτικός ως προς την ονομασία της Περιοχής, που την ονομάζει καθαρά Σέρρα…! Γεγονός που λύνει τον μεγάλο γρίφο της ονοματοθεσίας του Σέρρα Χορού. Τους δε χορευτές του χορού αυτού και φύλακες του Σέρρειου τείχους τους ονομάζει Σερρατειχίτες…
Ο δεύτερος ισχυρισμός περί της λέξεως Σέρρα μάς έρχεται τον 2ο αιώνα μ.Χ. από τον Αίλιο τον Ηρωδιανό, όπου το 150 μ.Χ. στο βιβλίο του: Lentz, A.: Grammatici Graeci, τόμος 3.1.1867 (α’ έκδοση) – 1965 (ανατύπωση) αναφέρει στο κεφάλαιο Σέρρειον σ. 371 τα εξής : Το Σέρρειον ακρωτήριον της Θράκης έστι Επίνειον της Σαμοθράκης . Λέγεται και Σέρρα. Ής η γενική Σέρρης…
Ο ίδιος συγγραφέας μας αποκαλύπτει στο έργο του : (Teubner, Leipzig (α’ έκδοση) – Olms, Hildesheim (ανατύπωση)
Hρωδιαν. s.v. Σέρρα (σελ. 265, σειρά 9 της εκδόσεως Lentz) πως Σέρρειον λέγεται και μια πόλις της Μεσοποταμίας από Καρρά ποταμού Συρίας . Πόλις που βρίσκεται προς την Ερυθρά Θάλασσα. Πόλις Θρακική, Θεόπομπος εν Φιλιππικών εικοστώ.
Είναι αξιοσημείωτο να αναφέρουμε εδώ ότι οι πόλεις του Σέρρειου ακρωτηρίου μεταξύ των οποίων και η Αρχαία Δορίσκος την επωνυμία της οποίας συναντάμε στην περιοχή της Αργυρούπολης ( αρχαία Δορίσκη ή στα τουρκικά Τορούλ) Για να δούμε, πώς μας περιγράφει την πόλη αυτή ο Ηρόδοτος: (Legrand, Ph.-E.: Hérodote. Histoires, τόμος 7ος)
Την εποχή, όπου ο Ξέρξης το 480 πΧ. έκανε τις προετοιμασίες του για να επιτεθεί κατά των Αθηνών, συνάντησε τεράστιο αφθονία σε τρόφιμα και ναυπηγική τεχνογνωσία…
Ο Ηρόδοτος πέρα από την Δορίσκη αναφέρεται και στην αρχαία Ιώνα, μητρόπολη της πανέμορφης Οινόης του Πόντου…
Ο Ρήτορας Αισχίνης στο έργο του (Martin, V., de Budé G. : Eschine. Discours, τόμος 2ος. 1928 (α’ έκδοση) – 1962 (ανατύπωση). το 346 π.Χ. κατά την διάρκεια της κατάληψης της περιοχής από τον Φίλιππο τον ΄Β μας περιγράφει το Σέρρειον ακρωτήριο λέγοντας :
Ούτος ( δηλαδή ο Δημοσθένης ) ώ άνδρες Αθηναίοι , ο πρώτος εξευρών το Σέρρειον Τείχος και Δορίσκην και Ερζίσκην. ( εδώ συναντάμε μία ακόμα μητροπολιτική αρχαία πόλη της Θράκης, που μας δίνει την ελληνική πόλη του Πόντου την Ερζίγκην, τουρκικά Ερζιγκιάν).
Φίλες και φίλοι, συνεχίζοντας την ιστορική πραγματεία που ανοίγει για πρώτη φορά τις κλειστές πύλες της ιστορικής προέλευσης των Ποντίων και του Θεογονικού τους χορού, τη Σέρρα ,βλέπουμε στα συγγράμματα του ρήτορα Δημοσθένη μια μοναδική αποκάλυψη περί του Σέρρα χορού. Είναι γνωστό σε όλους πως ο Πυρρίχιος Σέρα χορός χορεύονταν σε όλες τις θρησκευτικές γιορτές των αρχαίων Ελλήνων :Παναθήναια, Δελφικά, Ίσθμια ,Νέμεα ,Ορφικές, Διονυσιακές και Καβείριες γιορτές και τελετουργίες…
Ο συγγραφέας στο έργο του: ( Kατά Φιλίππου Γ\ (IX) αρχές θέρους 341 π.X.) μας λέει, πως ο Φίλιππος ΄Β, όταν κατέλαβε το Σέρρειον τείχος, δε σεβάστηκε ακόμα και τους Ιερούς στρατιώτες, που βρίσκονταν στο Ιερόν όρος.. Τους συνέλαβε και τους εξεδίωξε από τον τόπο τους. (Τους χαρακτηρίζει Ιερούς γιατί ήταν χορευτές των ιερών μυστηρίων)
Εδώ ο Δημοσθένης αναφέρει ξεκάθαρα ότι ο Φίλιππος ΄Β εκδίωξε τους Σερρατειχίτες από το Ιερό όρος, το Σέρρειον … Η οργή του Φίλιππου είναι μεγάλη. Ορίζει τυράννους στην περιοχή, τους Φιλιστίδη και Κλείταρχο. Καταστρέφει ολοσχερώς τις αθηναϊκές πόλεις και κυνηγάει τους φυγάδες με μανία… Την ίδια στιγμή καταλαμβάνει το Βόσπορο και πολιορκεί το Βυζάντιο.. Είναι βέβαιο, πως οι φυγάδες των πόλεων δεν έχουν καμία σωτηρία πέραν των ιστορικών περιοχών στα νότια το Ευξείνου Πόντου… Είναι επίσης βέβαιον, πως οι 16 Ιωνικές πόλεις της Θράκης με αποίκους από τη Μίλητο, τις Κλαζομενές και τα νησιά του Βορείου Αιγαίου μπόρεσαν και διέφυγαν από την οργή του Φιλίππου προς τις ακτές και τα ενδότερα του Πόντου… Ιδιαίτερα οι εκδιωχθέντες Σερρατειχήτες πήγαν προς νέες περιοχές και αποικίες προς τις παραλιακές πόλεις του Ευξείνου Πόντου , όπως μαρτυρούν τα νέα τοπωνύμια και οι πολιτισμικές καταβολές τους. Οι αποικίες αυτές έχουν ως απαρχή το 346 π.Χ., την εποχή της κατάκτησης της αρχαίας Σέρρας της Θράκης από τον Φίλιππο τον Μακεδόνα.
Η απάντηση στο εύλογο ερώτημα είναι: Πού πήγαν οι Σερρατειχίτες το 346 πΧ. όταν τους εξεδίωξε βίαια ο Φίλιππος από το Ιερό βουνό των Σαμοθρακών, που δεν ήταν άλλο από το Σέρρειον όρος…ή Σέρρα; Η μεγάλη απόδειξη για την ονομασία του Σέρρειου ως Ιερός χώρος ή Ιερόν Ακρωτήριον ήρθε από την ανασκαφή στον τάφο του ΄΄Ντετέ΄΄ όπου ανακαλύφθηκε αρχαία πλάκα που έγραφε: << ΟΡΟΣ ΧΩΡΑΣ ΙΕΡΑΣ ΘΕΩΝ ΤΩΝ ΕΝ ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ>> ( όρος της ιερής χώρας των Θεών της Σαμοθράκης).
Τις πληροφορίες αυτές μπορεί να τεκμηριώσει περισσότερο κάποιος αν μελετήσει το έργο του Δημοσθένη ΄΄ Κατά Φιλίππου ΄Δ/(Χ) Butcher, S.H.: Demosthenis orationes, τόμος 1ος.)
Η απάντηση δεν είναι προφανώς καθόλου δύσκολη, αφού την εποχή αυτή δημιουργείται στα νότια της Τραπεζούντας ένα οχυρό παρόμοιο με αυτό του Ιερού βουνού ή Ακρωτηρίου του με την ίδια ονομασία ακριβώς Ιερόν Ακρωτήριον έξω από την Τραπεζούντα.
Εκεί χτίζονται από τους Σερρατειχίτες πολλοί οικισμοί, στις κορυφές μιας οροσειράς, που την διασχίζει ένας ποταμός που τον ονομάζουν Σέρρα , και τους οικισμούς Σέρρα ( τουρκικά SERRA Koϊ). Και την ομώνυμη λίμνη Σέρρα ( τουρκικά Serra giol).
Εκεί πάνω στις κορυφές του Σέρρα ποταμού δυτικά της Τραπεζούντας οι μέτοικοι Σερρατοιχείτες έχτισαν το μεγαλύτερο κάστρο του Πόντου, το ονομαζόμενο του ΄΄ Ήλ’ ο Κάστρος΄΄, (το κάστρο του Ήλιου) το οποίο είναι χτισμένο στις όχθες του ποταμού Σέρρα ,και αντέταξε στον Μωάμεθ τον πορθητή μεγάλη αντίσταση όπως μα αναφέρει και το ομώνυμο ακριτικό τραγούδι.. (Η Εκκλησία Τραπεζούντας ο Μητροπολίτης Χρύσανθος 1933 Αρχείον Πόντου, σ.539) (Στην περιοχή του Σέρρα ποταμού η τουρκική κυβέρνηση σήμερα πρέπει να κάνει έρευνες προς αναζήτηση του κάστρου αυτού…)
Το μεγαλύτερο τεκμήριο ίσως, που δεν αφήνει περιθώριά για την παραμικρή αμφισβήτηση της μετοικεσίας των Σερρατειχιτών στον ποταμό Σέρρα της Τραπεζούντας είναι ότι το λιμάνι όπου έριχνε τα νερά του ο Σέρρα ποταμός τον ονόμασαν Πλάτανα από την ίδια ονομασία, που είχε το λιμάνι στην περιοχή Σέρρα της Θράκης, το λιμάνι του Πλάτανου.
Στα Πλάτανα της Τραπεζούντας οι Σέρρειοι ήταν λογικό να αναπτύξουν την ναυπηγική τους τέχνη, όπως το ίδιο έκαναν και στην ιστορική τους πατρίδα ναυπηγώντας το στόλο των Περσών σύμφωνα με τον ιστορικό ΗΡΟΔΟΤΟ (Legrand, Ph.-E.: Hérodote. Histoires)
<<Τας μεν δε νέας τας πάσας αποικομένας ες Δορίσκον οι ναύαρχοι κελεύσαντος Ξέρξεω ες τον αιγιαλόν τον προσεχέα εκόμισαν και εις το Σέρρειον άκρη ονομαστή κατασχόντες τας νέας ανέψυχον ανελκύσαντες…>> Εδώ βλέπουμε την επαγγελματική συνέχεια των Σερρατειχιτών, αφού ο Ξέρξης τους κατάσχεσε τα καράβια ….
Τα στοιχεία, που με ενεθάρρυναν να προχωρήσω στην ιστορική έρευνα αναζητώντας τις ρίζες του ετοίμου του Σέρρα χορού και των μητροπόλεων του ποντιακού ελληνισμού , αποτέλεσαν τέσσερα ιστορικά ευρήματα στην περιοχή της αρχαίας Θράκης .
Αυτά ήταν:
1η Φιαλόχημη λύρα με δοξάρι που βρέθηκε στα Άβδηρα και εκτίθεται στο αρχαιολογικό μουσείο της Καβάλας… (αρ. ευρήματος Ε193)
2ον Μελανόμορφος τεφροδόχος του 5ου π.Χ. αιώνα στο μουσείο των Αβδήρων με την δεύτερη φιαλόσχημη Λύρα του Πόντου με δοξάρι..
3ον Ο Πυρριχιστής του αρχαιολόγου Δημήτρη Λαζαρίδη στον τύμβο Καστά της Αμφίπολης των Σερρών . Σύμφωνα με μαρτυρίες του ιδίου ο πυρριχιστής του, ήταν το καλύτερο εύρημα στην καριέρα του….( Μουσείο Αμφίπολης)
4ον Οι πυρριχιστές των Καβειρείων μυστηρίων χορεύουν στα Καβείρεια μυστήρια την ώρα του Θρονισμού…. (Μουσείο Σαμοθράκης)
Δεν θα μπορούσαν όλα αυτά να αποτελέσουν τραγικές συμπτώσεις, αν δεν είχαμε την απόλυτη αντιστοίχιση σε πέντε χορευτικούς ρυθμούς των θρακιώτικων και ποντιακών χορών… Με πληροφορίες από ://e-ptolemeos.gr/
