Εύβοια: Αποκαλύφθηκε εκατόμπεδος ναός στις ανασκαφές του ιερού για τη θεά Αρτέμιδα.

Πεταλόσχημος βωμός του πρώιμου αρχαϊκού ναού, 7ος-6ος αι. αι. π.Χ. - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Κάτω από τα θεμέλια του ναού της θεάς Αρτέμιδος κοντά στην Αμάρυνθο της Εύβοιας αποκαλύφθηκαν οικοδομήματα που μαρτυρούν την αρχαιότητα της λατρείας της.

Έπειτα από περίπου 15 χρόνια ολοκληρώθηκε η ανασκαφική περίοδος από ομάδα Ελβετών και Ελλήνων αρχαιολόγων στα κατάλοιπα του ιερού του ναού της Αμαρυσίας Αρτέμιδος.

Από τις ανασκαφές του 2023 ήρθε στο φως ένας ακόμη ναός, που χρονολογείται στον 7ο αιώνα π.Χ.. Πρόκειται για έναν από τους «εκατόμπεδους» [ αυτός που έχει μήκος εκατό ποδών] ναούς αυτής της περιόδου στον Ελλαδικό χώρο, μήκους 34 μέτρων. Από την ανατολική του πλευρά, ο ναός σώζει έναν καλά δομημένο τοίχο με παραστάδα, ενώ η δυτική του καταλήγει σε αψίδα. Ο ναός είναι χτισμένος από ωμές πλίνθους πάνω σε συμπαγή θεμέλια από ξερολιθιά, πράγμα που αποδεικνύει ότι το έδαφος ήταν ακόμη βαλτώδες κατά την εποχή της κατασκευής του. Κατά μήκος του εσωτερικού τοίχου, ο ναός είχε ενισχυθεί από στύλους που εντοπίζονται σε τακτά διαστήματα, και οι οποίοι αναμφίβολα συνέβαλλαν στη στήριξη μιας βαριάς κεραμοσκεπούς στέγης.

Υπενθυμίζεται πως από τις ανασκαφές του 2017 αποκαλύφθηκαν τα θεμέλια ενός μνημειώδους κτιρίου στην καρδιά του ιερού. Οι ανασκαφές απέδειξαν ότι πρόκειται για τον ναό της θεάς Αρτέμιδος, που κτίστηκε προς το τέλος του 6ου αιώνα π.Χ. Παρόλο που η ανωδομή και ο διάκοσμος αυτού του κτιρίου, διαστάσεων περίπου 39 x 11 μ., έχουν καταστραφεί σχεδόν ολοσχερώς, τα θεμέλιά του προστάτευσαν τους τοίχους παλαιότερων κτιρίων, τα κατάλοιπα των οποίων σώζονται σε εξαιρετική κατάσταση.

Μελανόμορφη υδρία Ευβοϊκής παραγωγής, τέλος 6ου αι. π.Χ. Κορινθιακό αλάβαστρο, Σειρήνα με ανοικτά φτερά στα δεξιά, τέλος 7ου – αρχές 6ου αι. π.Χ. Υψήλαιμηπρόχους τοπικής παραγωγής, 7ου αι. π.Χ. - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Οι ιδιαιτερότητες του ναού της Αρτέμιδος

Σύμφωνα με το υπουργείο Πολιτισμού, μία από τις ιδιαιτερότητες του ναού αυτού είναι ο σημαντικός αριθμός κατασκευών που εντοπίστηκαν στο εσωτερικό του. Πρόκειται για αρκετές εστίες σε χρήση βωμών που εντοπίστηκαν στο κέντρο του σηκού. Επιπλέον, ο πεταλόσχημος βωμός, ο οποίος είχε αρχικά θεωρηθεί πως έστεκε έξω από το ναό, καταλαμβάνει έναν χώρο που μπορεί να χαρακτηριστεί ως πρόναος. Παχύ στρώμα τέφρας, πλούσιο σε απανθρακωμένα οστά, μαρτυρά τη μακρά χρήση αυτών των κατασκευών. Δεν μπορεί να αποκλειστεί η πιθανότητα ορισμένες από αυτές να προϋπήρχαν του ναού: το πρώτο επίπεδο χρήσης του πεταλόσχημου βωμού απέδωσε κεραμική που χρονολογείται στα τέλη του 8ου αιώνα π.Χ.

Από τις ανασκαφές στον αρχαϊκό ναό ήρθαν στο φως πλούσια αναθήματα: κορινθιακά αλάβαστρα, αττικά αγγεία, τελετουργικές πρόχους τοπικής παραγωγής, καθώς και κοσμήματα από πολύτιμα υλικά (χρυσό, ασήμι, κοράλλι, κεχριμπάρι), φυλαχτά από την Ανατολή, χάλκινα και σιδερένια εξαρτήματα οπλισμού.

Ο ναός καταστράφηκε εν μέρει, πιθανότατα από πυρκαγιά, στο τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ. Στη συνέχεια, πλίνθινα χωρίσματα τοποθετήθηκαν για να προστατεύσουν το κέντρο του λατρευτικού χώρου έως ότου να χτιστεί ο νέος ναός προς το τέλος του 6ου αιώνα.

Oστέινη αιγυπτιακή κεφαλή, 8ος-7ος αι. π.Χ. Ειδώλια από φαγεντιανή του θεού Μπες, 8ος-7ος αι. π.Χ. Λίθινοι σφραγιδόλιθοι, 8ος-7ος αι. π.Χ. - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Πριν από την Αρχαϊκή περίοδο

Κάτω από τα επίπεδα χρήσης του πρώτου αρχαϊκού ναού, εντοπίζονται τοίχοι από ξερολιθιά, οι οποίοι ανήκουν σε ένα επίμηκες κτίριο ίδιου προσανατολισμού, με διαμορφώσεις στον εσωτερικό του χώρο, του οποίου οι ακριβείς διαστάσεις και κάτοψη παραμένουν να διευκρινιστούν. Μπροστά από αυτό το κτίριο, τα παλαιότερα από τον πεταλόσχημο βωμό στρώματα απέδωσαν αρκετά χάλκινα ειδώλια της Γεωμετρικής περιόδου που αναπαριστούν ταύρους και ένα κριάρι, ενώ εντύπωση προκαλεί μια πήλινη κεφαλή ταύρου της Μυκηναϊκής περιόδου.

Χάλκινα ειδώλια ταύρου και κριαριού, 9ος-8ος αι. π.Χ.; Κεφαλή πήλινου τροχήλατου ειδωλίου ταύρου, Mυκηναϊκή περίοδος - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Έξω από το χώρο του ναού, δοκιμαστικές τομές αποκάλυψαν επίσης κατάλοιπα κτιρίων του 9ου και 8ου αιώνα π.Χ., μαρτυρώντας την έκταση του χώρου εκείνη την εποχή.

Χάλκινη αιχμή δόρατος, 8ος-7ος αι. Σιδερένια αιχμή δόρατος, Αρχαϊκή περίοδος. Αμφότερα τα αντικείμενα είχαν σκόπιμα αχρηστευτεί - «θανατωθεί» - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Αν και η έρευνα των αρχαιότερων αυτών επιπέδων έχει μόλις ξεκινήσει, οι πρώτες ανακαλύψεις υποδηλώνουν ότι η λατρεία είχε τις ρίζες της στους αιώνες μετά το τέλος της Μυκηναϊκής περιόδου.

Μόνωτο κύπελλο και γκρίζος μινυακόςκρατηρίσκος από τάφο της αρχής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, 17ος-16ος αι. π.Χ. - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Οι ανασκαφικές τομές στον λόφο των Παλαιοεκκλησιών επιβεβαίωσαν την ύπαρξη επιβλητικών τοίχων της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3η χιλ. π.Χ.) που αναμφίβολα ανήκουν σε ένα σύστημα οχύρωσης του προϊστορικού οικισμού, ο οποίος εκτεινόταν στις πλαγιές και την κορυφή του. Τα κατάλοιπα των επόμενων αιώνων έχουν σχεδόν εξ ολοκλήρου εξαφανιστεί λόγω της διάβρωσης του εδάφους, με εξαίρεση έναν τάφο της αρχής της Ύστερης Εποχής του Χαλκού, ο οποίος έχει αποκαλυφθεί κοντά στο πλάτωμα της κορυφής του λόφου και στον οποίο βρέθηκαν σκελετοί με τα κτερίσματά τους.

Αψιδωτός τοίχος του πρώιμου αρχαϊκού ναού, 7ος-6ος αι. π.Χ. - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Οχυρωματικά τείχη της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού στην δυτική πλαγιά του λόφου των Παλαιοεκκλησιών, 3η χιλ. π.Χ - Φωτ.: Υπουργείο Πολιτισμού

Κατανοώντας την ένταξη του ιερού στο αρχαίο τοπίο

Παράλληλα με τις ανασκαφές του ιερού, μια συστηματική επιφανειακή έρευνα πραγματοποιείται στην λεκάνη απορροής του Σαρανταπόταμουπου εκτείνεται ανάμεσα στην Αμάρυνθο και την αρχαία πόλη της Ερέτριας. Η έρευνα αυτή έχει ως στόχο την κατανόηση της ένταξης του ιερού στο αρχαίο τοπίο μέσω της μελέτης της εξέλιξης του περιβάλλοντος από την αρχαιότητα, την κατανομή των αγροτικών οικισμών ανά τους αιώνες, τις νεκροπόλεις, τα λατομεία, τη γεωργική γη, καθώς και το αρχαίο δίκτυο επικοινωνίας, με έμφαση στην «Ιερά Οδό» που συνέδεε το Αρτεμίσιο της Αμαρύνθου με την Ερέτρια.