Μάχη της Χαιρώνειας: Το «ραντεβού» βόρειων και νότιων που άλλαξε τον αρχαίο ελληνικό κόσμο
Αλήθεια όμως, γιατί η μάχη της Χαιρώνειας θεωρείται ιδιαίτερα σημαντική τόσο για τη μετάβαση από την κλασική στην ελληνιστική περίοδο, όσο και για τον τρόπο διεξαγωγής της;
Αντίπαλοι ήταν από τη μία πλευρά οι Μακεδόνες με επικεφαλής τον Φίλιππο και τον 18χρονο γιο του τον Αλέξανδρο ο οποίος έκανε για πρώτη φορά την εμφάνισή του στη διεθνή πολιτική σκηνή, και από την άλλη, ο συμμαχικός στρατός των ελληνικών πόλεων της νότιας Ελλάδας, της Αθήνας και της Θήβας, με τον Ιερό Λόχο και τον συνασπισμό των Κερκυραίων, Αχαιών, της Λευκάδας, της Εύβοιας και των Μεγάρων.
Το ραντεβού δόθηκε στη βοιωτική πόλη της Χαιρώνειας, 13 χιλιόμετρα περίπου βόρεια της Λιβαδειάς.
Το υπόβαθρο που προκάλεσε την σύγκρουση
Ο Φίλιππος Β' ο Μακεδών ήταν μέλος της δυναστείας των Αργεάδων των Μακεδόνων βασιλιάδων, τρίτος γιος του βασιλιά Αμύντα Γ' της Μακεδονίας και πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η άνοδος της Μακεδονίας, η κατάκτησή της και η πολιτική εδραίωση του μεγαλύτερου μέρους της Κλασικής Ελλάδας κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Φιλίππου Β' επιτεύχθηκε εν μέρει με την αναμόρφωση του μακεδονικού στρατού, ιδρύοντας την ξακουστη μακεδονική φάλαγγα που αποδείχθηκε κρίσιμη για την εξασφάλιση των νικών στο πεδίο της μάχης, την εκτεταμένη χρήση των μηχανημάτων πολιορκίας και τη χρήση αποτελεσματικών συμμαχιών διπλωματίας και γάμου.
Έχοντας εδραιώσει την κυριαρχία του στην Μακεδονία, ο Φίλιππος ήθελε να εξασφαλίσει την ηγεμονία του και στον υπόλοιπο ελλαδικό χώρο πριν βάλει μπρος το μεγάλο του σχέδιο προς την Ανατολή και τους Πέρσες. Ο ίδιος είχε καταφέρει μέσω της διπλωματίας να εγκαταστήσει παρατάξεις φιλικά προσκείμενες προς το πρόσωπό του, αποκτώντας με αυτό τον τρόπο το δικαίωμα να επεμβαίνει και να αναμειγνύεται στα πολιτικά τεκταινόμενα των υπόλοιπων Ελλήνων.
Τα πλάνα του τα χαλούσε η Αθήνα η οποία δεν έβλεπε με καθόλου καλό μάτι την άνοδο των Μακεδόνων, και για τον λόγο αυτό είχε στείλει πλοία σε μια αποικία στο Βυζάντιο το οποίο πολιορκούσαν οι Μακεδόνες.
Στην ίδια γραμμή κύματος και η Θήβα η οποία κατέλαβε τη Νίκαια της Θεσσαλίας που βρισκόταν υπό μακεδονικό έλεγχο. Τα δύο αυτά περιστατικά έδωσαν την απαιτούμενη δικαιολογία στον Φίλιππο να τελειώσει μια και καλή τους δύο αντιπάλους του.
Έτσι, το φθινόπωρο του 339 π.Χ. ξεκίνησε την κάθοδο στην κεντρική Ελλάδα καταλαμβάνοντας την πόλη Ελάτεια της Φωκίδας. Ο Φίλιππος εγκατέστησε εκεί τον στρατό του και άρχισε να την οχυρώνει. Δεν έκανε όμως καμία περαιτέρω ενέργεια και ανέμενε να καταρρακωθεί το ηθικό των αντιπάλων του από το δέος που προκαλούσε η παρουσία του στην Ελάτεια.
Τα νέα, «Ελάτεια κατείληπται», διαδόθηκαν στην Αθήνα με τους πολίτες της να αναστατώνονται και να τους πιάνει φόβος για μια πιθανή μακεδονική κάθοδο στην πόλη.
Αμέσως έπιασε δουλειά ο γνωστός ρήτορας Δημοσθένης, ο οποίος προσπάθησε να εμψυχώσει τους Αθηναίους λέγοντας τους πως θα πρέπει η Αθήνα αμέσως να συμμαχήσει με την Θήβα αφού σε διαφορετική περίπτωση ο Φίλιππος θα έφτανε στην Αττική.
Αμέσως αντιπροσωπεία των Αθηναίων με τον Δημοσθένη επικεφαλής φτάνει στη Θήβα όπου καταφέρνει και συνάπτει συμφωνία μεταξύ των δύο πόλεων απέναντι στους Μακεδόνες. Ο Φίλιππος αποπειράθηκε ανεπιτυχώς να τους μεταπείσει, αποστέλλοντας τον ονομαστό πρέσβη του Πύθωνα τον Βυζάντιο.
Η μάχη
Και οι δύο αντίπαλες παρατάξεις διέπονταν από ακμαίο φρόνημα. Ο Φίλιππος είχε καταφέρει να εμφυσήσει υψηλή αυτοπεποίθηση και ηθικό στο στράτευμά του, αισθήματα που οπωσδήποτε ενισχύονταν σημαντικά από τις πρόσφατες, πολλαπλές νίκες του. Οι Αθηναίοι και οι Βιωτοί δεν υστερούσαν καθόλου, αμφότεροι, σε ανδρεία και γενναιότητα, ενώ παράλληλα καλούνταν να υπερασπιστούν τις πατρίδες τους.
Οι Αθηναίοι και οι Βοιωτοί επιστράτευσαν όλους τους ικανούς άνδρες από 20 έως 50 ετών. Οι Αθηναίοι συγκέντρωσαν 10.000 πεζούς και 600 ιππείς καθώς και 10.000 μισθοφόρους. Το Κοινό των Βοιωτών είχε συγκεντρώσει περίπου 12.000 πεζούς και 800 ιππείς.
Τον Ιούνιο του 338 π.Χ. ο Φίλιππος ανέλαβε δράση. Είχαν ήδη φτάσει τα τμήματα του στρατού του που είχαν μείνει στη Μακεδονία καθώς και τμήματα Θεσσαλών και άλλων συμμάχων. Τοποθέτησε τους επιφανείς Εταίρους στο αριστερό κέρας της παράταξης, αναθέτοντας τη διοίκησή του στον Αλέξανδρο ο οποίος μόλις είχε γίνει 18 ετών.
Ο Αλέξανδρος είχε ήδη εμπειρία, αφού είχε συμμετάσχει με απόλυτη επιτυχία σε μάχη εναντίον των Μαίδων, μιας θρακικής φυλής.
Οι τάξεις της μακεδονικής φάλαγγας έλαβαν θέση μάλλον στο κέντρο της παράταξης, συνεπικουρούμενες από μονάδες ελαφρύτερου πεζικού και ψιλών. Ο βασιλιάς κατέλαβε τη δεξιά πτέρυγα, όπως όριζαν τα μακεδονικά στρατιωτικά ήθη, ηγούμενος των Υπασπιστών, επίλεκτου τμήματος του πεζικού.
Μάχη της Χαιρώνειας, 2 Αυγούστου 338 π.Χ: Ο Φίλιππος Β' κυρίαρχος της Ελλάδας
Το αριστερό μέρος της παράταξης κατέλαβαν οι Αθηναίοι, το κέντρο οι Αχαιοί ενώ το δεξιό οι Βοιωτοί υπό τον Θεαγένη. Το άκρο δεξιό κάλυπταν οι Θηβαίοι με τον Ιερό Λόχο που ήταν στηριγμένος στην όχθη του Κηφισού. Συνολικά στη Χαιρώνεια βρέθηκαν πάνω από 60.000 στρατιώτες.
Ο Φίλιππος απέναντι στους Αθηναίους παρέταξε τους υπασπιστές δηλαδή το ευέλικτο πεζικό του και ανέλαβε προσωπικά ο ίδιος την ηγεσία τους. Απέναντι στους Θηβαίους έστειλε τμήματα πεζεταίρων με τους ικανότερους στρατηγούς του και το βαρύ ιππικό με επικεφαλής τον Αλέξανδρο. Η νίκη άρχισε να γέρνει προς το μακεδονικό στρατόπεδο χάρη στη σπουδαία τακτική που εφάρμοσε ο αρχηγός του.
Ο Φίλιππος έστειλε τους υπασπιστές του στους Αθηναίους οι οποίοι άρχισαν να κερδίζουν με τους Μακεδόνες να υποχωρούν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι Αθηναίοι να κινηθούν πιο μπροστά από τους υπόλοιπους συμμάχους και τα τμήματα του κέντρου για να μην αποκοπούν από τους Αθηναίους και άρχισαν να προχωρούν και αυτοί αριστερά όπως και οι Αθηναίοι. Το ίδιο λάθος όμως έκαναν και οι Βοιωτοί. Το κενό αυτό εκμεταλλεύτηκε πλήρως ο Αλέξανδρος ο οποίος μπήκε ανάμεσα και απώθησε τους Θηβαίους προς τις όχθες του Κηφισού.
Αμέσως στους συμμάχους προκλήθηκε πανικός και άρχισαν να υποχωρούν. Τότε ήταν που ο Φίλιππος έδωσε την εντολή στους υπασπιστές του να αντεπιτεθούν στους Αθηναίους που είχαν αποκοπεί. Ο στρατός της Αθήνας εγκλωβίστηκε στο φαράγγι του Μόλου. Ακόμα και ο Ιερός Λόχος παρά τη σθεναρή αντίσταση στο τέλος έπεσε. Η νίκη έγερνε προς τον μακεδονικό στρατό, ενώ και ο ίδιος ο Φίλιππος δεν επέτρεψε στο ιππικό του να καταδιώξει τους ηττημένους, αποτρέποντας έτσι τη γενικευμένη σφαγή.
Οι απώλειες των Αθηναίων ήταν τεράστιες. 1.000 σκοτώθηκαν και 2.000 έγιναν αιχμάλωτοι πολέμου. Τις ίδιες τεράστιες απώλειες είχε και το Κοινό των Βοιωτών, χάνοντας μάλιστα και τον διοικητή τους, στρατηγό Θεαγένη.
ΟΛέων της Χαιρώνειας είναι ένα μαρμάρινο βάθρο με έναν μεγάλο λέοντα που συμβολίζει τον ηρωισμό των στρατιωτών της Θήβας στην μάχη της Χαιρώνειας, τον οποίο είχε αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Φίλιππος Β'.
Συνέπειες
Στην πεδιάδα της Χαιρώνειας συγκρούστηκαν δύο εντελώς διαφορετικοί κόσμοι. Η Μακεδονία του Βασιλιά Φιλίππου από τη μία και οι πόλεις της Νοτίου Ελλάδας με το πολίτευμα των «πόλεων» από την άλλη. Ο θριαμβευτής Φίλιππος έστησε τρόπαιο για ανάμνηση της σπουδαίας νίκης και παρέδωσε τους νεκρούς για ταφή.
Το αποτέλεσμα της μάχης ανέδειξε το μακεδονικό βασίλειο ως πρωτεύουσα δύναμη και επισφράγισε τις πολυετείς προσπάθειες του Φιλίππου για ένωση του ελληνικού κόσμου με τη δημιουργία του Πανελλήνιου Συνεδρίου τον χειμώνα του 338/337 π.Χ.
Ο Φίλιππος υποσχέθηκε να αφήσει τους αιχμαλώτους χωρίς λύτρα και να στείλει στην Αθήνα την τέφρα των νεκρών. Ζήτησε μόνο, οι Αθηναίοι να διαλύσουν τις συμμαχίες τους, κάτι που οι Αθηναίοι δέχτηκαν αμέσως.
Ο Φίλιππος που επιδίωκε να γίνει «της Ελλάδος ηγεμών», αναγορεύθηκε στην Κόρινθο «στρατηγός αυτοκράτωρ της Ελλάδας». Έτσι, θα μπορούσε πλέον να στραφεί προς τον μεγάλο του στόχο που ήταν οι Πέρσες στην Ανατολή, μια εκστρατεία την οποία δεν θα προλάβαινε να δει αφού δολοφονήθηκε από έναν από τους πιο έμπιστους σωματοφύλακές του, τον Παυσανία.
Για πολλούς αιώνες, η μάχη της Χαιρώνειας θεωρούνταν ως το τέλος της ελληνικής «πόλεως» και της ελευθερίας, η αλλαγή των πρωτοκαθεδριών στον ελληνικό χώρο και η μετάβαση από την κλασική περίοδο στην ελληνιστική, με απόλυτο ηγέτη τον Αλέξανδρο και την πατρίδα του, τη Μακεδονία.
Μάλιστα, ο Λέων της Χαιρώνειας είναι ένα μαρμάρινο βάθρο με έναν μεγάλο λέοντα που συμβολίζει τον ηρωισμό των στρατιωτών της Θήβας στην μάχη της Χαιρώνειας, τον οποίο είχε αναγνωρίσει και ο ίδιος ο Φίλιππος Β'.
(πηγές: «ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ», ΤΟΜΟΣ Γ2, ΕΚΔΟΤΙΚΗ ΑΘΗΝΩΝ, Wikipedia,ΤΑΚΤΙΚΕΣ ΜΑΧΗΣ ΣΤΗΝ ΑΡΧΑΙΑ ΕΛΛΑΔΑ, Εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ)ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
ΠΟΛΕΜΙΚΑ
