 |
| Η θυσία της Ιφιγένειας πιθανώς και να μην ήταν ένας απλός μύθος, αλλά να βασιζόταν στην πραγματικότητα. Ενα εύρημα στην αρχαία Κυδωνία, εύρημα του 13ου αιώνα π.Χ., οδηγεί κατά πάσα πιθανότητα σε ανθρωποθυσία. Γυναικεία οστά είχαν αποτεθεί όπως και τα οστά σφαγίων που βρίσκονταν μαζί, κάτι που έκανε τους ανασκαφείς να το σημειώσουν με έμφαση. |
«Θεωρούμε ότι πρόκειται για μια τελετή με θυσίες ζώων και μιας γυναίκας, τα οστά των οποίων βρέθηκαν διαμελισμένα κάτω από πέτρες. Ακόμα δεν έχουμε καταλήξει στα τελικά συμπεράσματα γιατί χρειάζεται πολύ προσεκτική μελέτη των οστών, καθώς τα τελευταία ευρήματα, όπως το κρανίο της κοπέλας που ανασυνθέτουμε τώρα, προέκυψαν πολύ πρόσφατα.
-Υποθέσεις Ανάλογες υποθέσεις για ανθρωποθυσία έχουν γίνει από τον Γιάννη Σακελλαράκη, για την ανασκαφή στα Ανεμόσπηλια και από τον καθηγητή Πίτερ Γουόρεν για την Κνωσό, ο οποίος μίλησε για
κανιβαλισμό. Ο Παυσανίας αναφέρει πως ανθρωποθυσίες γίνονταν και στον βωμό του Διός στο Λύκαιον Ορος, αλλά αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά.
Δεξιά- Με φανερά τα ίχνη της πυρκαγιάς, ο αρχαιολογικός χώρος του μινωικού ανακτόρου των Χανίων στο τμήμα που ανασκάπτεται
Η συστηματική ανασκαφή γίνεται στην οδό Κατρέ στον λόφο Καστέλλι της πόλης των Χανίων, δίπλα στα τείχη της κλασικής Κυδωνίας. Οι τελευταίες δύο περίοδοι έδωσαν πολύ σημαντικές πληροφορίες για το μινωικό ανακτορικό κέντρο των Χανίων κατά την τελική ανακτορική περίοδο (14ο-13ο αι. π.Χ.). Στα χρόνια αυτά οι Μυκηναίοι είχαν πλέον εγκατασταθεί στην Κρήτη.
Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκαλύπτουν την περιοχή της δυτικής εισόδου στην ανακτορική εγκατάσταση της Κυδωνίας, όπως αυτή ήταν διαμορφωμένη στα μυκηναϊκά χρόνια. Πολύ εκτεταμένος εξωτερικός αύλειος χώρος εντοπίστηκε στη ΝΔ άκρη του λόφου. Εχει ένα ιδιαίτερα επιμελημένο δάπεδο από κονίαμα πάχους 5 εκατοστών, κάτι που υποδηλώνει «εντυπωσιακό έργο» κατά την κ. Βλαζάκη.
Στη ΒΔ άκρη του ανεσκαμμένου χώρου, μεγάλοι, πεσμένοι, καλοδουλεμένοι λίθοι, εκτεταμένες μάζες καμένων πλίνθων και η λίθινη βάση ενός κίονα (που ήταν ξύλινος και δεν έχει σωθεί) υπονοούν παρακείμενο σημαντικό οικοδόμημα της τελικής ανακτορικής περιόδου (13ος αιώνας π.Χ.).
Στον αύλειο χώρο εντοπίστηκε και υπαίθριος βωμός, ορθογώνιος, με επιμελημένη, τοιχογραφημένη κατασκευή. Φαίνεται ότι διεξάγονταν θυσίες αιματηρές και αναίμακτες που ακολουθούσαν συγκεκριμένο τελετουργικό, όπως υποδηλώνουν όχι μόνο οι καμένοι καρποί και τα πολυάριθμα άκαυτα οστά ζώων (αιγοπροβάτων και αιγάγρων κυρίως, ενός χοίρου και δύο βοοειδών, προς το παρόν) αλλά κυρίως ο ξεχωριστός τρόπος απόθεσής τους.
Το πιο αξιοσημείωτο γεγονός είναι η ανεύρεση και ανθρώπινων οστών -που ανήκουν σε μία μόνο νεαρή γυναίκα-, τα οποία έχουν αποτεθεί όπως ακριβώς και τα σφάγια των ζώων.
Η κ. Βλαζάκη αναφέρει πως η φωτιά δεν έκαψε τα οστά, κάτι που σημαίνει πως η τελετουργία -όποια και αν ήταν αυτή- ολοκληρώθηκε πριν από την πυρκαγιά. Ενδεχομένως έγινε για λόγους εξευμενισμού, ίσως όμως και να ήταν τυχαίο γεγονός. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί αν δεν ολοκληρωθούν οι έρευνες.
Με την κ. Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη και τη συνεργάτιδά της αρχαιολόγο κ. Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη συνεργάζονται η ανθρωπολόγος δρ Τίνα McGeorge, η αρχαιοβοτανολόγος δρ Ανάγια Σαρπάκη και η ζωοαρχαιολόγος δρ Δήμητρα Μυλωνά. Τον τελετουργικό χαρακτήρα του ανασκαπτόμενου χώρου ενισχύουν και τα ευρήματα των μεταγενέστερων περιόδων (12ου και 8ου αι. π.Χ.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο στρώμα καταστροφής της αυλής βρέθηκε πεσμένο τμήμα πήλινης πινακίδας Γραμμικής Β’ γραφής, με αναφορά σε ανδρικό κύριο όνομα. Ενα μικρότερο τμήμα πινακίδας Γραμμικής Α’ γραφής με κατάλογο προϊόντων καθώς και ένα πήλινο ενεπίγραφο δισκίο προέρχονται από την ψηλότερη επίχωση του χώρου και συνδέονται άμεσα με τον χαρακτήρα του κατά την προηγούμενη νεο ανακτορική περίοδο (17ος-15ος αι. π.Χ.).
«Τα Χανιά είναι μια σύγχρονη πόλη, χτισμένη πάνω σε μινωικό ανακτορικό κέντρο, εφάμιλλο της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων, της Ζάκρου. Το κέντρο όμως αυτό δεν μπορεί να αναδειχτεί, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα ανάκτορα που βρίσκονται σε ελεύθερους χώρους. Ωστόσο, έχει κι αυτό τη γοητεία του», συμπληρώνει για τα Χανιά, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, ο αστικός ιστός της οποίας ξεκινάει ήδη από την 4η χιλιετία π. Χ. «Οι αρχαιότητες των Χανίων είναι γνωστές σε εμάς τους Κρητικούς, όχι όμως και στον πολύ τον κόσμο. Ξεκίνησαν να βλέπουν το φως κυρίως μετά τα μέσα του 20ού αιώνα και ειδικά προς τις τελευταίες δεκαετίες, με τη στενή παρακολούθηση όλων των εκσκαφών και των δημοτικών έργων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μάλιστα, σε ένα από αυτά τα έργα βρέθηκαν πινακίδες Γραμμικής Β γραφής με αναφορές στον Δία και στον Διόνυσο, που πιστοποίησαν για πρώτη φορά τη λατρεία του Διονύσου στη μινωική Ελλάδα», εξηγεί.
Στοιχεία για τα παραπάνω, καθώς και όλα τα άλλα θαυμαστά που κρύβει η γη των Χανίων, έδωσε η ίδια πρόσφατα με τη διάλεξή της «Τα Χανιά στα Μινωικά Χρόνια», που πραγματοποιήθηκε στον Σύλλογο των Ελλήνων Αρχαιολόγων. Όπως αναφέρθηκε, η εύρεση των οστών, ανθρωπίνων και μη, σε τμήμα εξωτερικής αυλής, που από ό,τι φαίνεται γειτνίαζε με ανακτορικό συγκρότημα της Κυδωνίας στη μορφή που είχε στη μυκηναϊκή περίοδο (1375-1200 π.Χ.), ήταν από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές της συστηματικής ανασκαφής, η οποία συνεχίζεται από το 2005 από την ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο της Δανίας.
Τα σημαντικότερα ευρήματα ήλθαν στο φως μόλις στην ανασκαφή του 2012, όταν οι έρευνες προχώρησαν και σε ανεξερεύνητες περιοχές. «Σιγά-σιγά άρχισαν να αποκαλύπτονται οι πρώτοι λίθοι σε δύο μεγάλες συστάδες που υποδήλωναν την ύπαρξη οστών από κάτω. Με την αφαίρεσή τους, εμφανίστηκαν τα πρώτα οστά σε πυκνή συγκέντρωση, γεγονός που σήμαινε ότι βρισκόμαστε στην καρδιά της απόθεσης. Αρχικά στο δυτικό τμήμα ήρθαν στο φως πολλά οστά από αίγαγρους, νεαρούς χοίρους, αιγοπρόβατα και αγελάδα. Στο ανατολικό τμήμα, κάτω από τους τοποθετημένους λίθους, αποκαλύφθηκε αυτό που αναμέναμε, χωρίς να το πιστεύουμε ότι πράγματι θα το βρούμε: το κρανίο της νεαρής κοπέλας, ανάμεσα σε κρανία ζώων, όχι όμως ακέραιο. Ήταν διαμελισμένο όπως όλα τα υπόλοιπα οστά: ανοιγμένο ακριβώς από τις ραφές, με ισχυρό χτύπημα στο μέτωπο και διασκορπισμένο», σημείωσε η κ. Βλαζάκη.
Η ίδια θεωρεί ότι το εύρημα δεν πρέπει να μας παραξενεύει. «Η ελληνική μυθολογία διαθέτει πολλά παραδείγματα εξαγνιστικών θυσιών παρθένων, σε μια προσπάθεια της κοινωνίας να αντιμετωπίσει μεγάλη συμφορά, σε περιόδους λοιμών και λιμών ή πριν από μία πολεμική σύρραξη», επισημαίνει. Σύμφωνα μάλιστα με τον τοπικό μύθο, το ίδιο συνέβη και στην κόρη του ιδρυτή της πόλης Κύδωνα, την Ευλιμένη, η οποία θυσιάστηκε ως παρθένα στους ήρωες της χώρας.
Όσο για την πρώτη «ανάγνωση» του ευρήματος, η ανασκαφέας επιχειρεί μια ερμηνεία, γνωρίζοντας καλά, όπως λέει, ότι μπορεί να διαψευστεί, όπως συμβαίνει συχνά στην αρχαιολογική επιστήμη. «Η εκτεταμένη καταστροφή που παρατηρείται σε κρητικές θέσεις την ίδια ακριβώς εποχή, συνδέεται συχνά με ισχυρό σεισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα εμφανή ίχνη ενός μεγάλου σεισμού, που κατέστρεψε και έκαψε το ανακτορικό συγκρότημα αλλά και που ταυτόχρονα διέσωσε μέχρι σήμερα τις αρχαιότητες, φαίνεται να συνδέονται με τελετουργίες προς τους χθόνιους θεούς σε μια προσπάθεια να τους εξευμενίσουν και να προλάβουν το κακό για το οποίο είχαν προμηνύματα, αλλά που δεν το απέφυγαν τελικά», καταλήγει.
κανιβαλισμό. Ο Παυσανίας αναφέρει πως ανθρωποθυσίες γίνονταν και στον βωμό του Διός στο Λύκαιον Ορος, αλλά αυτό δεν έχει επιβεβαιωθεί ανασκαφικά.
Δεξιά- Με φανερά τα ίχνη της πυρκαγιάς, ο αρχαιολογικός χώρος του μινωικού ανακτόρου των Χανίων στο τμήμα που ανασκάπτεται
Η συστηματική ανασκαφή γίνεται στην οδό Κατρέ στον λόφο Καστέλλι της πόλης των Χανίων, δίπλα στα τείχη της κλασικής Κυδωνίας. Οι τελευταίες δύο περίοδοι έδωσαν πολύ σημαντικές πληροφορίες για το μινωικό ανακτορικό κέντρο των Χανίων κατά την τελική ανακτορική περίοδο (14ο-13ο αι. π.Χ.). Στα χρόνια αυτά οι Μυκηναίοι είχαν πλέον εγκατασταθεί στην Κρήτη.
Οι πρόσφατες ανασκαφές αποκαλύπτουν την περιοχή της δυτικής εισόδου στην ανακτορική εγκατάσταση της Κυδωνίας, όπως αυτή ήταν διαμορφωμένη στα μυκηναϊκά χρόνια. Πολύ εκτεταμένος εξωτερικός αύλειος χώρος εντοπίστηκε στη ΝΔ άκρη του λόφου. Εχει ένα ιδιαίτερα επιμελημένο δάπεδο από κονίαμα πάχους 5 εκατοστών, κάτι που υποδηλώνει «εντυπωσιακό έργο» κατά την κ. Βλαζάκη.
Στη ΒΔ άκρη του ανεσκαμμένου χώρου, μεγάλοι, πεσμένοι, καλοδουλεμένοι λίθοι, εκτεταμένες μάζες καμένων πλίνθων και η λίθινη βάση ενός κίονα (που ήταν ξύλινος και δεν έχει σωθεί) υπονοούν παρακείμενο σημαντικό οικοδόμημα της τελικής ανακτορικής περιόδου (13ος αιώνας π.Χ.).
Στον αύλειο χώρο εντοπίστηκε και υπαίθριος βωμός, ορθογώνιος, με επιμελημένη, τοιχογραφημένη κατασκευή. Φαίνεται ότι διεξάγονταν θυσίες αιματηρές και αναίμακτες που ακολουθούσαν συγκεκριμένο τελετουργικό, όπως υποδηλώνουν όχι μόνο οι καμένοι καρποί και τα πολυάριθμα άκαυτα οστά ζώων (αιγοπροβάτων και αιγάγρων κυρίως, ενός χοίρου και δύο βοοειδών, προς το παρόν) αλλά κυρίως ο ξεχωριστός τρόπος απόθεσής τους.
Το πιο αξιοσημείωτο γεγονός είναι η ανεύρεση και ανθρώπινων οστών -που ανήκουν σε μία μόνο νεαρή γυναίκα-, τα οποία έχουν αποτεθεί όπως ακριβώς και τα σφάγια των ζώων.
Η κ. Βλαζάκη αναφέρει πως η φωτιά δεν έκαψε τα οστά, κάτι που σημαίνει πως η τελετουργία -όποια και αν ήταν αυτή- ολοκληρώθηκε πριν από την πυρκαγιά. Ενδεχομένως έγινε για λόγους εξευμενισμού, ίσως όμως και να ήταν τυχαίο γεγονός. Τίποτα δεν μπορεί να αποκλειστεί αν δεν ολοκληρωθούν οι έρευνες.
Με την κ. Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη και τη συνεργάτιδά της αρχαιολόγο κ. Ευτυχία Πρωτοπαπαδάκη συνεργάζονται η ανθρωπολόγος δρ Τίνα McGeorge, η αρχαιοβοτανολόγος δρ Ανάγια Σαρπάκη και η ζωοαρχαιολόγος δρ Δήμητρα Μυλωνά. Τον τελετουργικό χαρακτήρα του ανασκαπτόμενου χώρου ενισχύουν και τα ευρήματα των μεταγενέστερων περιόδων (12ου και 8ου αι. π.Χ.).
Αξίζει να σημειωθεί ότι στο στρώμα καταστροφής της αυλής βρέθηκε πεσμένο τμήμα πήλινης πινακίδας Γραμμικής Β’ γραφής, με αναφορά σε ανδρικό κύριο όνομα. Ενα μικρότερο τμήμα πινακίδας Γραμμικής Α’ γραφής με κατάλογο προϊόντων καθώς και ένα πήλινο ενεπίγραφο δισκίο προέρχονται από την ψηλότερη επίχωση του χώρου και συνδέονται άμεσα με τον χαρακτήρα του κατά την προηγούμενη νεο ανακτορική περίοδο (17ος-15ος αι. π.Χ.).
ΝΕΩΤΕΡΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ...ΑΛΛΑ ΠΑΡΑΜΕΝΟΥΝ ΑΜΦΙΒΟΛΙΕΣ .... ΙΣΩΣ Ο ΣΕΙΣΜΟΣ ΔΙΕΛΥΣΕ ΤΟ ΚΡΑΝΙΟ
Τον Οκτώβριο 2014 , οπότε θα συμμετάσχουμε στο συνέδριο που θα γίνει στο Μιλάνο και θα έχει ως θέμα τις ανθρωποθυσίες. Εκεί το εύρημα των Χανίων θα αποτελεί την κύρια ομιλία», δηλώνει στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων η Μαρία Ανδρεαδάκη - Βλαζάκη, διευθύντρια Αρχαιοτήτων και Πολιτιστικής Κληρονομιάς του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, ανασκαφέας του εντυπωσιακού ευρήματος στον λόφο Καστέλι των Χανίων, θέση που μαζί με τη γειτονική συνοικία Σπλάντζια αντιπροσωπεύουν όλες τις χρονολογικές φάσεις του μινωικού πολιτισμού. Εκεί ανακαλύπτεται και το σημαντικότερο μινωικό ανακτορικό κέντρο της δυτικής Κρήτης.«Τα Χανιά είναι μια σύγχρονη πόλη, χτισμένη πάνω σε μινωικό ανακτορικό κέντρο, εφάμιλλο της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων, της Ζάκρου. Το κέντρο όμως αυτό δεν μπορεί να αναδειχτεί, όπως συμβαίνει με τα υπόλοιπα ανάκτορα που βρίσκονται σε ελεύθερους χώρους. Ωστόσο, έχει κι αυτό τη γοητεία του», συμπληρώνει για τα Χανιά, μια από τις αρχαιότερες πόλεις της Ευρώπης, ο αστικός ιστός της οποίας ξεκινάει ήδη από την 4η χιλιετία π. Χ. «Οι αρχαιότητες των Χανίων είναι γνωστές σε εμάς τους Κρητικούς, όχι όμως και στον πολύ τον κόσμο. Ξεκίνησαν να βλέπουν το φως κυρίως μετά τα μέσα του 20ού αιώνα και ειδικά προς τις τελευταίες δεκαετίες, με τη στενή παρακολούθηση όλων των εκσκαφών και των δημοτικών έργων από την Αρχαιολογική Υπηρεσία. Μάλιστα, σε ένα από αυτά τα έργα βρέθηκαν πινακίδες Γραμμικής Β γραφής με αναφορές στον Δία και στον Διόνυσο, που πιστοποίησαν για πρώτη φορά τη λατρεία του Διονύσου στη μινωική Ελλάδα», εξηγεί.
Στοιχεία για τα παραπάνω, καθώς και όλα τα άλλα θαυμαστά που κρύβει η γη των Χανίων, έδωσε η ίδια πρόσφατα με τη διάλεξή της «Τα Χανιά στα Μινωικά Χρόνια», που πραγματοποιήθηκε στον Σύλλογο των Ελλήνων Αρχαιολόγων. Όπως αναφέρθηκε, η εύρεση των οστών, ανθρωπίνων και μη, σε τμήμα εξωτερικής αυλής, που από ό,τι φαίνεται γειτνίαζε με ανακτορικό συγκρότημα της Κυδωνίας στη μορφή που είχε στη μυκηναϊκή περίοδο (1375-1200 π.Χ.), ήταν από τις πιο εντυπωσιακές στιγμές της συστηματικής ανασκαφής, η οποία συνεχίζεται από το 2005 από την ΚΕ΄ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, σε συνεργασία με το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο της Δανίας.
Τα σημαντικότερα ευρήματα ήλθαν στο φως μόλις στην ανασκαφή του 2012, όταν οι έρευνες προχώρησαν και σε ανεξερεύνητες περιοχές. «Σιγά-σιγά άρχισαν να αποκαλύπτονται οι πρώτοι λίθοι σε δύο μεγάλες συστάδες που υποδήλωναν την ύπαρξη οστών από κάτω. Με την αφαίρεσή τους, εμφανίστηκαν τα πρώτα οστά σε πυκνή συγκέντρωση, γεγονός που σήμαινε ότι βρισκόμαστε στην καρδιά της απόθεσης. Αρχικά στο δυτικό τμήμα ήρθαν στο φως πολλά οστά από αίγαγρους, νεαρούς χοίρους, αιγοπρόβατα και αγελάδα. Στο ανατολικό τμήμα, κάτω από τους τοποθετημένους λίθους, αποκαλύφθηκε αυτό που αναμέναμε, χωρίς να το πιστεύουμε ότι πράγματι θα το βρούμε: το κρανίο της νεαρής κοπέλας, ανάμεσα σε κρανία ζώων, όχι όμως ακέραιο. Ήταν διαμελισμένο όπως όλα τα υπόλοιπα οστά: ανοιγμένο ακριβώς από τις ραφές, με ισχυρό χτύπημα στο μέτωπο και διασκορπισμένο», σημείωσε η κ. Βλαζάκη.
Η ίδια θεωρεί ότι το εύρημα δεν πρέπει να μας παραξενεύει. «Η ελληνική μυθολογία διαθέτει πολλά παραδείγματα εξαγνιστικών θυσιών παρθένων, σε μια προσπάθεια της κοινωνίας να αντιμετωπίσει μεγάλη συμφορά, σε περιόδους λοιμών και λιμών ή πριν από μία πολεμική σύρραξη», επισημαίνει. Σύμφωνα μάλιστα με τον τοπικό μύθο, το ίδιο συνέβη και στην κόρη του ιδρυτή της πόλης Κύδωνα, την Ευλιμένη, η οποία θυσιάστηκε ως παρθένα στους ήρωες της χώρας.
Όσο για την πρώτη «ανάγνωση» του ευρήματος, η ανασκαφέας επιχειρεί μια ερμηνεία, γνωρίζοντας καλά, όπως λέει, ότι μπορεί να διαψευστεί, όπως συμβαίνει συχνά στην αρχαιολογική επιστήμη. «Η εκτεταμένη καταστροφή που παρατηρείται σε κρητικές θέσεις την ίδια ακριβώς εποχή, συνδέεται συχνά με ισχυρό σεισμό. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα εμφανή ίχνη ενός μεγάλου σεισμού, που κατέστρεψε και έκαψε το ανακτορικό συγκρότημα αλλά και που ταυτόχρονα διέσωσε μέχρι σήμερα τις αρχαιότητες, φαίνεται να συνδέονται με τελετουργίες προς τους χθόνιους θεούς σε μια προσπάθεια να τους εξευμενίσουν και να προλάβουν το κακό για το οποίο είχαν προμηνύματα, αλλά που δεν το απέφυγαν τελικά», καταλήγει.
