Οδυσσέας

                                                                                          

     Οδυσσεύς  και  Ιθάκη.

Οδυσσέας, ο  πολυμήχανος  ήρωας  που χάρη στο  ποιητικό  ταλέντο του  Ομήρου, ταξίδεψε  στον  χρόνο  και  στον  κόσμο(κοινό)  ως  σύμβολο  του  περιπλανώμενου  ανθρώπου .

Ο  Όμηρος, εναρμονίζει  τον  Οδυσσέα  με  την  ισχυρή  ομάδα  των  Ελλήνων βασιλέων, που  στο  τέλος  της  μυκηναϊκής  εποχής  ασκούν  στρατιωτικές  δράσεις  στην Μικρά  Ασία  (Τροία…) οι  οποίοι συνδέθηκαν  με  την  εκπόρθηση της  Τροίας  και  με  τα  γεγονότα  που  την  ακολούθησαν, τις  περιπλανήσεις  των  ηρώων,  κατά  την  επιστροφή  τους  πίσω στην πατρίδα.

Η  μορφή του Οδυσσέα,  «ιδιαίτερη»  για  την  εποχή  της  και  τους  ήρωές  της, ταυτίστηκε  με  τον  εύστροφο, πολυμήχανο, περιπετειώδη  άνθρωπο  που  μπορεί ν’ αμφισβητεί, αναζητώντας  την  γνώση .

Η  σχέση  του  με  την  ελληνική 

μυθολογική  παράδοση  της  μυκηναϊκής εποχής,  είναι ολοφάνερη  και  δεδομένη,η οποία  προκύπτει τόσο από τις ομηρικές αναφορές  όσο  και από τους  μεταγενέστερους  συγγραφείς.

Με  βάση  τις  πληροφορίες  της  ελληνικής  φιλολογικής  παράδοσης  ο  Οδυσσέας  ήταν  γιος  του Λαέρτη και της Αντίκλειας, κόρης  του βασιλιά Αυτόλυκου (βασίλευε στον Παρνασσό).

Ο πατέρας του, ο Λαέρτης, ήταν  γιος  του  Αρκείσιου  και της  Χαλκομεδούσας  και ο παππούς του, που  ονομαζόταν Κέφαλος,  καταγόταν  από  την  Αττική .

Οδυσσέας και Αίαντας συνομιλούν, ανάμεσά τους τα όπλα του Αχιλλέα 

Στον  Κέφαλο, παρέδωσε ο Αμφιτρίωνας (ο πατέρας του Ηρακλή) τα νησιά των Ταφίων, όταν τους νίκησε στην εκστρατεία που έκανε εναντίον τους (νίκησε τον βασιλιά Πτερέλαο).

Η  γενιά του Οδυσσέα  αποτελεί  κομμάτι  της  παλαιότερης  ελληνικής  παράδοσης,  μια διακλάδωση στο  δένδρο  των  βασιλικών οίκων της  μυκηναϊκής  εποχής, αφού οι  πρόγονοί του  συμμετέχουν στις κοινές πολεμικές  δράσεις  των Ελλήνων,  π.χ. ο πατέρας  του, νεαρός  πήρε  μέρος στην Αργοναυτική  εκστρατεία (που διοργάνωσε ο Ιάσονας),  αλλά και  ο ίδιος  ο  Οδυσσέας   συμμετέχει  με  τους  απογόνους  των  στον  τρωικό  πόλεμο .

Ο  Λαέρτης, όταν  γίνεται  η στρατολόγηση  για τον τρωικό  πόλεμο έχει  αποχωρήσει  από  την εξουσία(του  παρέχει ως  σύμβουλο τον  Μυίσκο, όμως ο Όμηρος  δεν  κάνει καμία αναφορά σ’ αυτόν), ενώ κατά την απουσία του Οδυσσέα, γέρος  πια, δεν  ασκεί καθήκοντα βασιλιά, αλλά  ζει στα κτήματα του στην Ιθάκη, ασχολούμενος  με γεωργικές δραστηριότητες .

Η  δράση  του  Οδυσσέα αρχίζει  από  πολύ  νωρίς  και  έχει  όλα  εκείνα  τα στοιχεία  που  τον  κατατάσσουν  «δικαιωματικά» ανάμεσα  στους  πιο  σημαντικούς   Έλληνες  ήρωες.

Σύμφωνα  με κάποια παράδοση,  που ο  Όμηρος  δεν την αναφέρει καν, ο Οδυσσέας ήταν ένας από τους μαθητές του κενταύρου Χείρωνα (όπως και ο Αχιλλέας)  όπου  ασκήθηκε  πνευματικά  και  σωματικά, ενώ  ακόμη  έφηβος  άρχισε την δράση  του, συμμετέχοντας  σε  κυνήγι  στον  Παρνασσό,  όπου τραυματίστηκε, διεκδίκησε  επίσης  τα  κοπάδια  του  στην  Ήλιδα, όπου γνωρίστηκε  με τον Ίφιτο  και  τον  Ηρακλή,  ενώ υπήρξε  μνηστήρας  της  Ελένης (έστειλε  δώρο ), ένδειξη  ότι  ήταν από διακεκριμένη  γενιά, και συμβούλεψε  τον Τυνδάρεω να  «δέσει» όλους  τους  μνηστήρες με  κοινό όρκο, σ’  αντάλλαγμα  πήρε ως γυναίκα του την Πηνελόπη  από τον  Ικάριο  τον αδελφό  του  Τυνδάρεω (κατά  άλλους την κέρδισε  σε αγώνα δρόμου).

Απόδραση από το σπήλαιο του Πολύφημου 

Όμως  και  η  πολεμική  δράση  του  Οδυσσέα  υπήρξε  σημαντική : 

Κατά την τρωική  εκστρατεία, ήταν ο πρώτος που αποβιβάστηκε στο τρωικό έδαφος, αψηφώντας  τον χρησμό  που έλεγε ότι όποιος αποβιβαστεί  πρώτος  θα  πεθάνει(πάτησε  πάνω  στην  ασπίδα  του),  συνόδευσε  αρχικά  τον  Μενέλαο  μέσα  στην  Τροία,  (πριν  την  έναρξη  της  πολιορκίας), για να ζητήσουν  πίσω την Ελένη, ξαναμπήκε  κρυφά στην  πόλη  για  κατασκοπία μεταμφιεσμένος  σε  ζητιάνο, (τον  αναγνώρισε  η Ελένη), συγκράτησε  από την  φυγή  τον  ελληνικό  στρατό κατά την  δοκιμασία του  Αγαμέμνονα,  ανέλαβε  νυκτερινή  δράση  μαζί  με  τον  Διομήδη  κατά   την  οποία  συνέλαβαν  τον κατάσκοπο  των  Τρώων  Δόλωνα,  σκότωσαν  τον  βασιλιά  Ρήσο,  και  τέλος  εμπνεύστηκε  το  σχέδιο  κατάληψης  της  Τροίας  με  τον  Δούρειο  Ίππο,  συμμετέχοντας  και  ο  ίδιος  προσωπικά  κρυμμένος  μέσα  στο  άλογο.Η  πολεμική  του  δράση  τιμήθηκε  από  τους  Έλληνες  όταν  μετά  τον  θάνατο  του  Αχιλλέα  έδωσαν  τα  όπλα  του  στον  Οδυσσέα .

Πιο  συναρπαστική είναι όμως  η επιστροφή του από την Τροία, αφού  καταλαμβάνει  την πόλη  Ίσμαρο  στην Θράκη, διασχίζει  το Αιγαίο  μέχρι τον κάβο Μαλέα,  όπου, λόγω  τρικυμίας,  χάνει  τον  δρόμο  του  και περιπλανείται  στην  δυτική  Μεσόγειο  για  10  χρόνια,  έτσι  το  10ο έτος βρέθηκε  στην  Σχερία, απ’  όπου   επιστρέφει  στο  νησί  του (στο  20ο έτος  της  απουσίας  του από  την  Ιθάκη ).

Επιστρέφοντας  στην Ιθάκη  συγκρούεται  με τους σφετεριστές  της εξουσίας  του, τους  οποίους εξοντώνει αποκαθιστώντας  την κυριαρχία  του .    

Όμως  ο  θάνατος  των μνηστήρων  προκάλεσε  νέες  τριβές  στο  βασίλειό  του  και ζήτησε  να  κριθεί από τον Νεοπτόλεμο(Πλούταρχος), ο οποίος βασίλευε στην Ήπειρο, εκείνος  όμως  τον καταδίκασε  σε  εξορία, εποφθαλμιώντας την Κεφαλονιά.

Έτσι  βρέθηκε απέναντι, στην Αιτωλία, όπου τον δέχτηκε ο βασιλιάς Θόας, παλιός συμπολεμιστής του από τη Τροία. Εκεί, ο Οδυσσέας  παντρεύεται  την κόρη του Θόαντα και μαζί  της  αποκτά ένα γιο, τον Λεοντόφονο,  ενώ  πεθαίνει στην Αιτωλία σε μεγάλη ηλικία: «Οδυσσέα δέ  εις Αιτωλίαν πρός Θόαντα  Ανδραίμονος  παραγενόμενον  τήν τούτου θυγατέρα  γημαι καταλιπόντα παιδα Λεοντόφονον  εκ ταύτης  γηραιόν τελευτησαι» Απολλόδωρος  Επιτομή ΙΙΙ) .

Την  παρουσία του Οδυσσέα  στην Αιτωλοακαρναία  και την λατρεία του καταγράφει  μια αναφορά  του Αριστοτέλη για το μαντείο του  Οδυσσέα :"Αριστοτέλης φησίν  εν  Ιθακησίων Πολιτεία  Ευρυτάνας  έθνος  είναι  της  Αιτωλίας  ονομασθέν  από  Ευρύτονος  Ευρύτου παρ'  οις  είναι  μαντείον  Οδυσσέως"   Tzetz. ad Lyc. p. 790 Mu+ller.

Άλλες παραδόσεις σχετίζουν  τον Οδυσσέα με την Ιταλία,  μάλιστα  αναφέρουν  ότι είχε συναντηθεί στις  περιπλανήσεις του με τον Τρώα Αινεία:
"εκάστην  πραχθέντα  συναγαγών  Αινείαν  φησίν  εκ  Μολοττών  εις  Ιταλίαν  ελθόντα  μετ' Οδυσσέα οικιστήν  γενέσθαι της πόλεως, ονομάσαι δ'  αυτήν  από  μιας των  Ιλιάδων  Ρώμης..." Διονύσιος  Αλικαρνασσεύς  Antiq Rom 1.72.2.2 1. to 72.3.1

Οι  απόγονοι  του  Οδυσσέα  θεωρήθηκαν  οι  οικιστές  νέων  πόλεων  στην  Δύση :
"Ξεναγόρας  δε  ο  συγγραφεύς Οδυσσέως  και  Κίρκης  υιούς  γενέσθαι τρεις, Ρώμον, Άντειαν,
Άρδειαν   οικίσαντας  δε  τρεις  πόλεις  αφ' εαυτών θέσθαι τοις  κτίσμασι  τας  ονομασίας"  Διονυσιος Αλικαρνασεύς  Antiq Rom 1.72.5.7 1. to 72.6.1

Οι  πληροφορίες για την Δύση  παρουσιάζουν ιδιαίτερη ποικιλία  π.χο  πατριάρχης  Φώτιος στην «Βιβλιοθήκη» του αναφέρει : "Ως Οδυσσεύς  εν Τυρρηνία ηγωνίσατο  αυλητικήν και  ενίκησε, ηύλισε δε Ιλίου άλωσιν, Δημοδόκου ποίημα" Φώτιος Bibl 190.152b.34 19 to 0.152b.36

 Η  περιοχή στην οποία εγκαταστάθηκε  κατά  τις  μαρτυρίες  ήταν η Τυρρηνία (Ετρούσκοι). Εκεί,  κατά  άλλους,  ίδρυσε τριάντα πόλεις, ονομάστηκε «Νάνος» που σημαίνει «πλανώμενος» και πέθανε  στην ετρουσκική πόλη Γορτυνία (στον Κόρτωνα).

Ενδιαφέρον  έχει  να  πούμε  ότι  ο  Οδυσσέας  και  η  Πηνελόπη,  κατά  παράξενο  τρόπο, μνημονεύονται  στον  χώρο  της  Αρκαδίας,  κάποιοι  μάλιστα  εικάζουν  ότι   ήταν  αρκαδικές  «θεότητες»

Έτσι, είναι  εντυπωσιακή  μια  πληροφορία  του  Παυσανία  για  το  αφιέρωμα  του  Οδυσσέα  στον  ναό  του  Ποσειδώνα . Βέβαια  ο  θεός  Ποσειδώνας  λατρεύτηκε  ιδιαίτερα  στην  Αρκαδία   με  την  ονομασία «Ίππιος  Ποσειδών»  (επειδή  κατά  την παράδοση  ανατράφηκε  κοντά  στην πηγή  Άρνη).

Ο  Παυσανίας  μνημονεύει  λοιπόν πολλά  ιερά  του, μάλιστα  στο «Μεθύδριο»  λέγει  ότι είδε  άγαλμα  του « Ίππιου  Ποσειδώνα»  αφιερωμένο  από  τον  Οδυσσέα .

Σε αγγείο από την Μεγάλη Ελλάδα -  .Ο Οδυσσέας δεμένος στο κατάρτι γύρω το πετούν οι Σειρήνες 

Η  αναφορά του, ακολουθεί  μια παράδοση που ήθελε τον Οδυσσέα  να κατάγεται από την Αρκαδία, ότι  γεννήθηκε στις Αλαλκομενές  κοντά στον αρκαδικό  Ορχομενό και ο παππούς του λεγόταν Ακρείσιος,  άλλοι όμως υποστήριζαν  ότι  όταν  διατάχτηκε  από  τον Τειρεσία  να  περιπλανηθεί  με  το  κουπί  στην πλάτη κατέληξε στην Αρκαδία.

Υπήρχε  επίσης  κάποια  αναφορά,  ότι  κοντά  στην Μαντινεία  υπήρχε (έδειχναν)   τον  τάφο  της  Πηνελόπης, η  οποία  και  κατά  ένα  τοπικό  μύθο  είχε  γεννήσει  τον  αρκαδικό  θεό  Πάνα.

Βέβαια  πρέπει  να  επισημάνουμε  ότι ο  παππούς  του  Οδυσσέα,  ο Αρκείσιος,  θυμίζει  ετυμολογικά  τον  μυθικό «Αρκά» (αρκαδικό ήρωα), την  ονομασία «Αρκαδία», την «Άρκτο», και  διατηρεί  κάτι  από  τον  γνωστό  αρκαδικό  μύθο  με  την Καλλιστώ  και  την  μεταμόρφωσή  της  σε  αρκούδα( αφού  και εκείνος  συνευρέθη  με  αρκούδα).

Άλλοι  μύθοι  απομακρύνουν  πολύ  τον  Οδυσσέα  από την  Ελλάδα  ειδικά  κατά  το  τέλος  της  ζωής  του, αναφέροντας  ότι  πέθανε  στην  Ιταλία :
"επί Οδυσσέως κειμένου  εν Τυρρηνία άνερα  τον  πολυμήτιν  επί χθονί τήδε  θανόντα  κλεινότατον  θνητών τύμβος επεσκίασεν, έτερον, ούτος  Οδυσσήος  κείνου  τάφος, ον δια  πολλά  Έλληνες  πολέμω τρωικώ ευτύχεσαν"  Work §051 8.50.640n.8 8. to 50.640n.8  cf. Ausonius p. 189™  Work §051 8.50.640.39 8. to 50.640.44.

Επίσης  κατά  τον  Θεόπομπο:
"εν Γορτύναιαι Θεόπομπος φησίν ότι  παραγενόμενος ο  Οδυσσεύς  και  τα περί  την  Πηνελόπην εγνωκώς  απήρεν  εις  Τυρσηνίαν και  ελθών  ώικησε  την  Γορτυναίαν, ένθα και  τελευτά υπ' αυτών  μεγάλως  τιμώμενος" Work §002 2b,115,F.354.1 2b to ,115,F.354.4 2b,115,F.354 SCHOL. LYKOPHR. 806

Ο Οδυσσεύς έχει αρπάξει το Παλλάδιο .Το πάρσιμο της Τροίας είναι κοντά

Οδυσσέας  και  η  προελληνική  παράδοση .

Είναι  αξιοσημείωτο  να  παρατηρήσουμε  ότι  ο  μεγάλος  ομηρικός  ήρωας δεν εμφανίζεται παντού ως «Οδυσσεύς», αλλά έξω από τα έπη, συναντάται  ως  «Ολυττεύς» ή «Ολυξεύς», ή «Ουλίξης» (κατά  τους  Κρήτες), κυρίως στις γραφές των αγγείων, κάτι που,  όπως  πολλοί  επεσήμαναν, θυμίζει  το  λατινικό «Ulixes» (το όνομά του στην λατινική)...

Οι ομηρικές ονομασίες, του ήρωα αλλά και του νησιού («Οδυσσέας» και «Ιθάκη»),  αντιμετωπίστηκαν  με μεγάλη επιφύλαξη  και  δημιούργησαν   πολλές  αμφισβητήσεις  για  την  προέλευσή  τους  και  την  σχέση  τους  με  την  ελληνική  γλώσσα,  το  νόημά  τους…

Η «Ιθάκη»,  κατά  έμμεση  μνεία  του  Ομήρου, πήρε  το  όνομά της  από  τον  ήρωα  «Ίθακο», και  η  ετυμολόγηση   προς  την ελληνική  των  δύο  λέξεων, Ίθακου  και  Ιθάκης,  οδηγεί  στην  λέξη  «ιθύ»  που  σημαίνει  «ευθύς», ή  κατ’  άλλους  στη  λέξη  «Ίδαξ»  (που  ήταν  ονομασία  του  Προμηθέα), 

 Αρκετές  είναι  βέβαια  και  οι  δυσκολίες  που  παρουσιάζει  η  ετυμολόγηση  του ονόματος  «Οδυσσεύς»,  όσο  και  η  μορφή  του  ήρωα  Οδυσσέα, αφού  και τα  δύο (όνομα  και  ήρωας ) θεωρήθηκαν  από  κάποιους  προελληνικές  επιβιώσεις, τις  οποίες  ενσωμάτωσαν  στην  παράδοσή  τους   Έλληνες,  παρ’  ότι  ο Kretschmer ισχυριζόταν  ότι τα  κύρια   ονόματα  που  στην  ελληνική  λήγουν  σε – ευς  π.χ. Οινεύς,  Πηλεύς,  Ατρεύς… δηλώνουν  ιδιότητα (όπως  π.χ. κεραμεύς, αλιεύς….), τα οποία  ανήκουν  σε  μια  παλιότερη εποχή  σε  σχέση με τα  σύνθετα  (και  πιο  νοηματικά) που  είναι  νεότερα π.χ. Τηλέμαχος, Αριστόδημος, Κλεόβουλος… .

Βέβαια  η  αμφισβήτηση  γύρω  από  την  μορφή  του  Οδυσσέα  στηρίχτηκε  και  στις  διαφορετικές  διατυπώσεις  (επιβιώσεις)  του  ονόματός  του (π.χ. Ουλίξης) οι  οποίες  είναι  ικανές  να  μας  παρασύρουν  σε  λάθος  εκτιμήσεις . 

Όμως  το  «Οδυσσεύς», παρότι  δημιουργεί  κάποια  δυσκολία  στην  κατανόησή  του,  δεν  δείχνει  ξένο  προς  την  ελληνική, αφού  κι  ο ίδιος  ο  ποιητής  Όμηρος, στην Τ ­ 407,  το  «ετυμολογεί» λέγοντας ότι το έδωσε ο παππούς του  ήρωα, ο Αυτόλυκος, με  την έννοια: « αυτός που  θα  μισηθεί από πολλούς ανθρώπους» συνδέοντάς  το  με  το ρήμα «οδύσσομαι».

Βέβαια  η  ομηρική  ερμηνεία  δεν  έπεισε  τους ερευνητές, κι ίσως και ο ίδιος ο Όμηρος για τα «ελληνικά» του…(Σημ   ΑΓΜΝ …..οι ερευνητές….!!!  Εντυπωσιακοί  αυτοί οι «ερευνητές»…. )

 «Παρετυμολογεί ο Όμηρος» παρατήρησαν πολλοί, προβάλλοντας την άποψη, πως πιθανόν εξελληνίζει το όνομα και «ελληνοποιεί» τον Οδυσσέα, αφού όχι μόνο το όνομα, αλλά και  ολόκληρος  ο μύθος του είναι  προελληνικός …(Σημ -Ο ΑΧΓΝΜ ΔΕΝ ΥΙΟΘΕΤΕΙ  ΤΟΝ ΟΡΟ «ΠΡΟΕΛΛΗΝΙΚΟΣ» ΑΠΛΑ ΤΟΝ ΠΑΡΑΘΕΤΟΥΜΕ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ)

Την   ετυμολόγηση   του  ονόματος  επιχείρησαν  κι  άλλοι  κατά  την  αρχαιότητα  συνδέοντάς  το  με  τη  μυθολογική παράδοση που ήθελε την Αντίκλεια να γεννά το γιό της στο όρος Νήριτο μια μέρα που λόγω της ξαφνικής βροχής αποκλείστηκε εκεί και συνεπώς  «κατά τήν  οδόν  υσεν  Ζεύς» δηλαδή «ο Δίας έβρεξε πάνω στον δρόμο», μάλιστα  πριν  κατά  τον  Φώτιο  ονομαζόταν  «Ούτις»  διότι  «είχε  μεγάλα  αφτιά»:
"ότι Οδυσσεύς, διότι  ώτα μεγάλα  είχεν, Ούτις πρότερον εκαλείτο, υετού δε  φησίν  γενομένου μη  αντισχούσαν  την  μητέρα  έγκυον ούσαν κατά  την  οδόν τεκείν, και τον  Οδυσσέα  δια  τούτο ούτως  ονομασθήναι"  Bibl 190.147a.10 19 to 0.147a.13

Οδυσσέας  Αίαντας φιλονικούν για τα όπλα του Αχιλλέα 

Οι  ετυμολογήσεις  απ’ τους  αρχαίους  συγγραφείς, ακόμη  και  αυτή  του  Ομήρου, δεν  έπεισαν,  όπως  ήδη  αναφέραμε,  τους  μελετητές   που  αμφισβήτησαν  την  ακρίβειά  τους  και   διατύπωσαν  σοβαρές  επιφυλάξεις :  

«Η ετυμολόγηση… προδίνει με την σημασία που δίνει η επική αλλοίωση, προσέγγιση προς την ελληνική γλώσσα. Έτσι όλα φανερώνουν ότι ο Οδυσσέας έχει τις ρίζες του στα προελληνικά» παρατηρεί και ο Lesky.   (Σημ ΑΧΓΝΜ   Ο 'Αλμπιν Λέσκυ (1896-1981), ένας από τους σημαντικότερους κλασικούς φιλολόγους της εποχής μας, υπήρξε καθηγητής των πανεπιστημίων του Ίνσμπρουκ και της Βιέννης, καθώς και ακαδημαϊκός. Στο πλήθος των διακρίσεων που του απονεμήθηκαν περιλαμβάνεται και η ανακήρυξή του σε επίτιμο διδάκτορα (1972) από τη  Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.-ΦΥΣΙΚΑ δέχεται την ινδοευρωπαϊκή καταγωγή των Ελλήνων )

Κι όμως πρέπει  να  παρατηρήσουμε  ότι  είναι άλλο ζήτημα η ετυμολόγηση  ενός κύριου  ονόματος  στην  ελληνική  γλώσσα  και  η  ορθότητά  της  (όπως  την  επιχειρούν  οι  σύγχρονοι  μελετητές)  και  άλλο η  παρουσία  της  μορφής  ενός  ήρωα  μέσα  στο  πάνθεο  των  Ελλήνων  ηρώων .

Ο  Οδυσσέας  μνημονεύεται  σε  με  μια  συγκεκριμένη  εποχή  και σε σχέση  μ’  ένα  σύνολο  ελληνικών(προγονικών) μορφών  που  έχουν  αναμεταξύ  τους  πολλά  κοινά  στοιχεία (άθλοι, γεωγραφική  περιπλάνηση, στρατιωτική  δράση)  και  σύνδεση περιοχές – βασίλεια  και γεγονότα  της   μυκηναϊκής  παράδοσης.

Άλλο  ζήτημα  επίσης  είναι  η  ηρωολατρεία,  που  εμφανίζεται  μετά  τους  μυκηναϊκούς  χρόνους   και  αφορά  πολλούς  ομηρικούς  ήρωες π.χ.  τον  Μενέλαο, την  Ελένη, τον Οδυσσέα, τον Αίαντα, κι  άλλους  και  δεν  έχει  σαφή  σχέση  με  προελληνικές  επιβιώσεις  θεοτήτων, ή  ήρωες  που  ελληνοποιήθηκαν.

Η ποδονιψία του Οδυσσέα ,στο κέντρο στέκεται ο Τηλέμαχος και δεξιά η Πηνελόπη .η Ευρύκλεια γονυπετής κάνει την νίψη 

Ομηρική Ιθάκη

Το  βασίλειο  του  Οδυσσέα : Ομηρικές  αναφορές  και  τα  ευρήματα της  αρχαιολογίας

 Εάν  δεχθούμε  λοιπόν  ότι  ο Οδυσσέας  ήταν  ένας  από  τους  μυκηναίους  βασιλείς  της  νοτίου  Βαλκανικής  που  πράγματι  έζησαν  κατά την Υστεροελλαδική  Περίοδο, τότε  θα  πρέπει  ν’  απαντήσουμε  σε  δύο βασικά  ερωτήματα : 

Α) Ποια  ήταν  τα  όρια  του  βασιλείου  του  Οδυσσέα  κατά  τον  Όμηρο ; (δηλαδή ποιες  περιοχές  περιελάμβανε ).

Β) Ποια  είναι  τα  αρχαιολογικά  ευρήματα(τεκμήρια), με  βάση  τις  επίσημες  έρευνες,  που  αποδεικνύουν  την  ύπαρξη  ενός  μυκηναϊκού  βασιλείου  σ’ αυτή  την  περιοχή ;

Α) Τα  γεωγραφικά  όρια  του  βασιλείου .

Οι  Ομηρικές  Αναφορές

Πως  οριοθετεί  λοιπόν  ο  Όμηρος  το  βασίλειο  του  Οδυσσέα;

Η  πιο  σημαντική αναφορά  στο  βασίλειο  του Οδυσσέα  βρίσκεται  στην Β΄ ραψωδία της Ιλιάδας,  (στον  «κατάλογο  νεών»), εκεί  όπου  απογράφονται  οι  επιμέρους  συμμετοχές  στην  τρωική  εκστρατεία  και  συνεπώς  οι  βασιλείς,  ο  αριθμός των  πλοίων  τους, οι  δυνάμεις  τους  και οι  περιοχές  που  απέστειλαν  στρατιώτες:

«Ο  Οδυσσέας   οδηγούσε  τους  γενναιόψυχους  Κεφαλλήνες,

οι  οποίοι  κατείχαν  την  Ιθάκη  και  τον  πυκνόφυτο  Νήριτο

και  νέμονταν  τα  Κροκύλεια  και  την  κακοτράχαλη Αιγίλιπα,

αυτοί  κατείχαν  και  νέμονταν  την  Ζάκυνθο  και  την  Σάμο    

είχαν  επίσης  την  στεριά  την  απέναντι  και  την  νέμονταν.

Αυτών  ήταν  αρχηγός  ο  Οδυσσέας, όμοιος  στην  σκέψη με το  Δία,

και  μαζί του  ακολουθούσαν  δώδεκα κοκκινόπλωρα  καράβια»

                                                                           Β  631- 637

Τι  δηλώνει  όμως   η  συγκεκριμένη  ομηρική  περιγραφή  του  βασιλείου;

Κατά  αρχάς, ο  ποιητής  ορίζει το  μέγεθός  του  και  τις  περιοχές  που  το αποτελούν  απογράφοντάς  τες   με  τα  τοπωνύμιά  τους, όπως  διατηρήθηκαν  και  αργότερα (για  αιώνες), κατά  δεύτερον  κατονομάζει  ποιος  ήταν  ο  λαός   που  το  κατοικεί, καθώς και  τη  στρατιωτική  ισχύ  του: συγκριτικά  με  τα  υπόλοιπα βασίλεια  της  περιοχής  στρατολογήθηκε  μια   μικρή  δύναμη, 12 πλοίων. 

Στο   συγκεκριμένο  εδάφιο  απογράφονται,  ως  μέρη  του  βασιλείου  των  Κεφαλλήνων,  οι  ακόλουθες  περιοχές :

1.Ιθάκη  με  τον  Νήριτο

2.Κροκύλεια

3.Αιγίλιπα

4.Ζάκυνθος

5.Σάμος

6.Ήπειρος  Αντιπεραία

Ο  Οδυσσέας  λοιπόν  ηγείται  των « Κεφαλλήνων»  και  το  βασίλειό  του  απλώνεται  στις  περιοχές  που  εκείνοι  κατοικούν  και  ελέγχουν,  αφού, όπως  μαθαίνουμε  στην Οδύσσεια,  ο  πατέρας  του, ο Λαέρτης  διοικώντας  τον  ίδιο  λαό, τους  Κεφαλλήνες,  επαύξησε  τα  όρια   του  βασιλείου (Ω  376-8), κυριεύοντας  την  πόλη «Νήρικο». 

Συνεπώς  οι  περιοχές  του  βασιλείου  κατοικούνται  από  «Κεφαλλήνες»  κάτι  που γίνεται  γνωστό με  πολλές  αναφορές,  όπως  π.χ. μετά  τον  φόνο  των  μνηστήρων  (Ω 353-5) όταν  δηλώνεται ο  φόβος  «μην  ειδοποιηθούν  όλες  οι  πολιτείες  των  Κεφαλλήνων»  εννοώντας  αυτές  που  βρίσκονται  έξω  από  το νησί  της  Ιθάκης,  στα  πλαίσια  του  βασιλείου.

Η  παρουσία  του  συγκεκριμένου  φύλου,  στο  βασίλειο  του  Οδυσσέα  τονίζεται  με  έμφαση  παντού, αφού  οι  στρατιώτες  του  Οδυσσέα  αναφέρονται  αποκλειστικά  ως  «Κεφαλλήνες»,  π.χ. κατά  την  επιθεώρηση  του  παρατεταγμένου αχαϊκού  στρατού  από  τον  Αγαμέμνονα  στην  Ιλιάδα  (Δ  329 ):

«Ο  πολυμήχανος  Οδυσσεύς  στεκόταν  πιο  κει  και πλάι  του

  στεκόντουσαν  όλοι οι  αδείλιαστοι  Κεφαλλήνες» 

Χαρακτηριστική  επίσης, είναι  μια  αναφορά, μετά  τον  φόνο  των  μνηστήρων (Ω - 426),  όταν  αναφέρεται  ότι ο  Οδυσσέας  έχασε  τον  στρατό  του  και  «γυρίζοντας  σκότωσε  τους  πιο  εκλεκτούς  από  τους  Κεφαλλήνες»  υπονοώντας  ο  Όμηρος  ότι  οι  μνηστήρες   ήταν   αρχηγοί   των  Κεφαλλήνων.

Η  στρατιωτική  δύναμη  του  Οδυσσέα  είναι  λοιπόν  12 πλοία  και  το  σώμα των  Κεφαλλήνων  στον  τρωικό  πόλεμο  αριθμούσε  περίπου  600  στρατιώτες.

Υπολογίζονται  στην  Οδύσσεια,  αν  λάβουμε  υπόψη :

α) ότι  ο  ποιητής  αναφέρει  πως  από  την  επίθεση  των  Κικόνων  και  την  ήττα  ο  Οδυσσέας  χάνει  6 συντρόφους  από  κάθε  πλοίο (Ι 60-61) συνεπώς  72 άνδρες, β)όταν στην  Κ 203-209  μαθαίνουμε  ότι ο  Οδυσσέας  βρίσκεται  στο  νησί  της  Κίρκης  έχοντας  μόνο  ένα  καράβι,  όπου  λέγει:

«Πήρα  και  μοίρασα στα  δύο  όλους  μου τους  συντρόφους

σε  κάθε  όμαδα  έβαλα  και  έναν  γι’  αρχηγό  τους

τον  ομοιο  μ’  αθάνατους, τον  Ευρύλοχο  κι  εμένα .

Σε  κράνος  χάλκινο γοργά  ταράζουμε  τους  κλήρους

Και  του  τρανού Ευρύλοχου πετάχτηκε  ο  κλήρος

Εκείνος  τότε  έφυγε  με  εικοσιδυό  συντρόφους…»

                                                                                         Κ  203-209

Άραγε  στο  καράβι  του  Οδυσσέα  επιβαίνουν   44  σύντροφοι (44 : 2=22) και ο  Ευρύλοχος  με  τον  Οδυσσέα,  δηλαδή  46 συνολικά, αν  σ’ αυτούς  προσθέσουμε  τους  έξι  που  χάθηκαν  στην  Ίσμαρο,  τότε  στο  καράβι  επέβαιναν  52  άτομα.

Επειδή  ξέρουμε  ότι  ο  Οδυσσέας  διοικούσε  12  καράβια  τότε  η  συνολική  του  δύναμη  ήταν   624  άνδρες (12Χ 52 =624).

ο Οδυσσεύς δεμένος στο κατάρτι με το πλήρωμά του 

 Προσεγγίζοντας  γεωγραφικά  το  μέγεθος  του   βασιλείου,  διαπιστώνουμε  ότι  ενώ  καλύπτει  μια  αρκετά  μεγάλη  έκταση, αν  λάβουμε  υπόψη  ότι  αναφέρονται  τρία  τουλαχιστον  νησιά  Ζάκυνθος, Ιθάκη,  Σάμος, και  κάποιες  άλλες  περιοχές  όπως  τα  Κροκύλεια, η  Αιγίλιπα  και  η Αντιπεραία  ήπειρος,  ο  Οδυσσέας  δεν  έχει  στρατολογήσει  μαζί  του  πολλούς  στρατιώτες.

Η  γεωγραφική  διαφοροποίηση του  βασιλείου  ανάμεσα  στην  Οδύσσεια  και  την  Ιλιάδα :

Πρέπει  να  επισημάνουμε  ότι  ανάμεσα  στην  Ιλιάδα  και  στην  Οδύσσεια  το  βασίλειο  του  Οδυσσέα  παρουσιάζει  εδαφικές  διαφοροποιήσεις  αφού  στην Ιλιάδα  ο  Οδυσσέας  δεν  διοικεί  το  Δουλίχι,  που  ανήκει  στον Μέγη, ενώ  την  Οδύσσεια  δεν  αναφέρονται  ως  κτήση  τα  Κροκύλεια .

Ποιος  διοικεί  λοιπόν  το  Δουλίχι  στην  Ιλιάδα ;

«Όσοι  όμως  ήρθαν  απ’ το  Δουλίχι και  τα  ιερά  νησιά  των  Εχινάδων,

και  κατοικούσαν  πέρα  από  την  θάλασσα,  απέναντι  στην  Ήλιδα,

αυτών  όλων  ήταν  αρχηγός  ο  Μέγης, όμοιος  του  Άρη,

ο  γιος  του  Φυλέα,  που  τον  γέννησε  ο  αγαπητός  του  Δία, Φυλέας,

και  αυτός (ο Μέγης) πέρασε  απέναντι  στο  Δουλίχι, όταν  θύμωσε  με

τον  πατέρα  του, τον  Μέγη  ακολουθούσαν  σαράντα  μαύρα πλοία.»

                                                                                                 Β  625-630

Ο  Μέγης  διοικεί το  Δουλίχι  και  τα  νησιά  των  Εχινάδων  που  αναφέρονται  ως  ιερά  και  έχει  μαζί  του  μια  μεγάλη  δύναμη, 40 πλοία, δηλαδή τετραπλάσια  του  Οδυσσέα. (Άραγε  το  Δουλίχι  ήταν  μεγάλο  νησί).

Για  να  προσδιορίσουμε  την  γεωγραφική  διαφοροποίηση  των  δύο  βασιλείων πρέπει  να   δούμε  κάποιες  περιοχές, δηλαδή  δύο   περιοχές  από  το  βασίλειο  του  Οδυσσέα, τη  Αιγίλιπα  και  τα  Κροκύλεια  και  μία  του  Μέγη, τα  νησιά  Εχινάδες .  

Το  τοπωνύμιο  «Αιγίλιπα» αφορά  την  Ακαρνανία,  που  βρίσκεται  κοντά  στην Ιθάκη, γιατί  αυτή  είναι  κακοτράχαλη  και  βραχώδης (σε  κάποιες  ακτές ).

Ο  Στέφανος  ο Βυζάντιος(Έθ.41.2) αναφέρει ότι  βρίσκεται  κοντά  στα  Κροκύλεια, και  πηρε  το  όνομά  της  επειδή  ήταν  βραχώδης : «Αιγίλιψ  πλησίον Κροκυλείων… είληχε  την  προσηγορίαν  δια  το  πετρώδες..».

Πράγματι  ο  Όμηρος  χρησιμοποιεί  την  λέξη «αιγίλιπα» κι  αλλού,  ως  επίθετο, συνδέοντάς  το  πολύ  στενά  με  την  λέξη  πέτρα : 

(Ιλιάδα )

"η τε κατ' αιγίλιπος πέτρης δνοφερόν  χέει  ύδωρ" Π-4

Μεταφ.  «χύνει  από  απότομο  γκρεμό  το  σκοτεινό  νερό  της »

  

"ος 'ρα τ' απ' αιγίλιπος πέτρης  περιμήκεος άρθεις" Ν- 63

   Μεταφ.    «που  από  τρανό  απόκρημνο  γκρεμό  πετιέται»

Είναι  φανερό  ότι  το  επίθετο  έγινε τοπωνύμιο  και  εξακολουθεί  να  περιγράφει το βραχώδες  μέρος(πετρώδες), μάλιστα  κάποιοι  το  ετυμολόγησαν  κοντα  στο  αιξ + λιπ(από  το  λείπω)  με  την  έννοια  αυτό(το  κρημνώδες   μέρος) που  εγκαταλείπουν  οι  αίγες  (αν  και  νομίζω  ότι  δεν  ευσταθεί).

Όμως  τα  Κροκύλεια  βρίσκονταν  και  αυτά  «κοντά  στην  Ακαρνανία»,  σύμφωνα  με   την  αναφορά  του  Στράβονα: Geog 8.6.17.5 8. to 6.17.8

"και  τα Κροκύλεια  νέμονταν", τα  Κροκύλεια  ήταν  κοντά  στους Ακαρνάνες"

Οι  δύο  περιοχές   των  Κεφαλλήνων  είναι  πολύ  κοντά  με  περιοχές  του  Μέγη και  τα  δύο  βασίλεια  φαίνεται  να  «αμφινέμονται»  κάποιες  γεωγραφικές  ζώνες  .

Έτσι  οι  Εχινάδες  νήσοι  που  διοικεί  ο Μέγης  βρίσκονται  στην  ίδια  ευρύτερη  περιοχή.

O Στράβων  ισχυρίζεται  λοιπόν  ότι  ακόμη  και « το  Δουλίχι  (του  Μέγη)  ανήκει  σ’  αυτές» : 

   Geog 8.2.2.6 8. to 2.2.8

"Στις  Εχινάδες  ένα  νησί  είναι και το  Δουλίχι"  

Κατά  την  γνώμη  του  Στράβονα  οι  Εχινάδες  βρίσκονταν  στις  εκβολές  του  Αχελώου  και  οι  αποθέσεις  του  ποταμού  έχουν  καταστήσει   κάποιες  από  αυτές  ξηρά, ενώ  απέχουν  απ’  το  ακρωτήριο  του  Αράξου  της  Πελοποννήσου  εκατό  στάδια(  Geog 10.2.19.4 10 to .2.19.11) 

Και  σ’  άλλη  επίσης  αναφορά  συμπληρώνει  "είτα  άκρα  Κριθώτη και  Εχινάδες και πόλις Αστακός....είτ' Οινιάδαι και  ο  Αχελώος..." Geog 10.2.21.8 10 to .2.21.14.

Στην τοποθέτησή  τους   συμφωνεί  και  ο  Στέφανος  ο  Βυζάντιος  ισχυριζόμενος  ότι  λέγονται  Εχινάδες  είτε  λόγω  της   τραχύτητάς  τους   είτε  επειδή  έχουν  πολλούς  αχινούς   :

"Εχίναι, νήσοι περί την Ατωλίαν, αις  Αχελώος ο ποταμός  προσβάλλει ιλύν, λέγονται  και  Εχινάδες δια το  τραχύ  και οξύ, παρά τον εχίνον, η δια το  πλήθος  έχειν εχίνων" 

Στεφανος  βυζάντιος   Eth 292.10 29 to 2.12

Άραγε  ο  Οδυσσέας  έχει γείτονα  τον  Μέγη  στην  Ιλιάδα,  όμως  δεν  διοικεί  το  Δουλίχι,  αντίθετα  όπως  διαπιστώνουμε  στην  Οδύσσεια  τα   όρια  του  βασιλείου  έχουν  διαφοροποιηθεί  αφού  γίνεται  φανερό  ότι διοικεί  το  Δουλίχι  ενώ  δεν  αναφέρονται  τα Κροκύλεια, ούτε  η Αιγίλιπα  και  η  ηπειρωτική  ακτή, αντίθετα  μαθαίνουμε  πως  βόσκουν  τα  κοπάδια  του  στην  Ήλιδα !

    

 Οδύσσεια.

Μια  πρώτη  εικόνα  του  βασιλείου  στην  Οδύσσεια  αποκτάμε  όταν  ο  ίδιος  ο  Οδυσσέας  στον  Αλκίνοο  αναφέρεται   στην γενέτειρά  του,  την  Ιθάκη, ως  κέντρο  της  εξουσίας  του  και  την  προσδιορίζει  με  βάση  τα  κοντινά νησιά,  το  Δουλίχι, την  Σάμη  και  την  Ζάκυνθο : 

 "ναιετάω  δ' Ιθάκην ευδείελον, εν δ'  όρος αυτή

Νήριτον εινοσίφυλλον, αριπρεπές, αμφί δε  νήσοι

πολλαί  ναιετάουσι μάλα σχεδόν αλλήλησι,

Δουλίχιον  τε  Σάμη τε  και  υλήεσσα  Ζάκυνθος"

Η  περιγραφή  του  Οδυσσέα  δεν  αφορά  μόνο την  Ιθάκη  αλλά  και  τις  περιοχές  του  βασιλείου  του, γενικότερα  την  επικράτεια  των Κεφαλλήνων.

Αυτό  το  διαπιστώνουμε  όταν θα  γίνει  ειδική αναφορά  στους  διεκδικητές  της βασίλισσας, οι  οποίοι  είναι  οι «άριστοι»  των  Κεφαλλήνων, εκεί  διαπιστώνουμε  ότι  το  Δουλίχι  κατοικείται  από  Κεφαλλήνες  και  όχι  Επειούς   της  Ήλιδος  που  έφτασαν  εκεί με  τον  Μέγη(Ιλιάδα Β) !

Παρατηρώντας  λοιπόν  τον  αριθμό  και  την  προέλευση  των  μνηστήρων  αλλά  και  τον τρόπο  που  συμπεριφέρονται  διαπιστώνουμε  ότι  το Δουλίχι  ανήκει  στην  επικράτεια  του  Οδυσσέα .

«όσοι  στα  γύρω  τα  νησιά  άρχοντες  εξουσιάζουν

στην  δενδρωμένη  Ζάκυνθο, Δουλίχιο  και  Σάμη,

κι  όλοι  που  στην  πετρόχαρη  Ιθάκη αφεντεύουν,

μνηστήρες  παν  στην  μάνα  μου  και  τα  αγαθά μας  τρώγουν.»

                                                                          Α  245 – 248

Την  νέα  εικόνα  του  βασιλείου  του  Οδυσσέα(στην  Οδύσσεια), και  την  δύναμή  του,  την  αποκτούμε  όταν  «απογράφονται»  οι  «άριστοι»  των Κεφαλλήνων (οι μνηστήρες) με  τον  πλούτο  των  νησιών  τους.     

Ο  Τηλέμαχος  λοιπόν  θα  περιγράψει  με  αριθμούς,  το  σύνολο  των  μνηστήρων,  προσδιορίζοντας  πόσοι  ήρθαν  από  κάθε  νησί,  στο   οποίο  είναι  οι  πρώτοι (πιο  πλούσιοι) και ασκούν  την  εξουσία, μάλιστα  οι  αριθμοί(των αρίστων) συνδυάζονται  με  την  δύναμη  και  τον πλούτο  του  καθενός  νησιού :     

«δέκα  μόνο  ή  είκοσι  δεν  είναι  οι  μνηστήρες

μα  περισσότεροι  πολλοί, πόσοι  είναι  θα το μάθεις

Πενηνταδύο  διαλεχτά  απ’  το  Δουλίχι  είναι

παλικάρια και  πίσω  τους  έξι  υπηρέτες,

ήρθαν  εικοσιτέσσερες  απ’  το  νησί  της  Σάμης

κι  είκοσι  απ’  την  Ζάκυνθο  των  Αχαιών  οι  νέοι

κι  απ’  την  Ιθάκη  δώδεκα, όλοι  τους  ένας  κι  ένας.

Ο  έξοχος  τραγουδιστής  κι  ο  Μέδοντας  ο  κράχτης

είναι  μαζί  και  δύο  δούλοι, της  μοιρασιάς  τεχνίτες…»  

                                                                              Π 245 – 253

Ο  αριθμός  τους, 108  αριστοκράτες,  αλλά  και  η  κατανομή  τους  αποκαλύπτουν  την  έκταση(περιοχές), τον  πλούτο  του  κάθε  νησιού  και  τέλος την  δύναμη  του  βασιλείου.  

Στοιχείο  ενδεικτικό  της  έκτασης  του  βασιλείου  του  Οδυσσέα  και  του  πλούτου αποτελεί  ο  όγκος  των  βασιλικών  κοπαδιών, όπως  απαριθμούνται  από  τον  χοιροβοσκό  Εύμαιο :

«Δώδεκα  μάντρες  στην  αυλή  τη  μια  κοντά  στην  άλλη

έχτισε  για  τους  χοίρους  του, να  έχουν  να  κοιμούνται

γουρούνες  χαμοκύλιστες  στην  κάθε  μια  πενήντα

γεννοβόλες  μαντρίζονταν, τα’  αρσενικά  απ’  έξω 

πλάγιαζαν  κι  ήταν  πιο λίγα, τα’  αφάνιζαν  οι  μνηστήρες

….τριακόσια  εξήντα  αρσενικά γι’  αυτό  του  είχαν  μείνει…»

                                                                                                  Ξ  13-20

Το  κοπάδι  του  Εύμαιου  που  ήταν  αποκλειστικά  χοίροι,  αριθμούσε   600  χοιρομάνες  κλειστές   και  350  αρσενικά  ελεύθερα, δηλαδή  950  χοίρους, μια  πραγματική  «επιχείρηση  κρέατος»,  όμως  δεν  ήταν  μόνο  αυτά  τα  ζώα  που  ανήκαν  στον  βασιλιά  Οδυσσέα,  αφού  όπως  πληροφορούμαστε  πιο  κάτω  από  τον  χοιροβοσκό  το  ζωικό  κεφάλαιο (πλούτος)  του  Οδυσσέα  ήταν μεγάλο:  

«…………………………….είκοσι  άνθρωποι  μαζί 

 δεν  έχουν  τόσο  πλούτο,  στάσου  να  σου  μετρήσω:

Δώδεκα μάντρες  στην  στεριά, τόσων  αρνιών  κοπαδια

και  τόσα  χοιροστάσια, τόσα  γιδιών  κοπάδια

που  βόσκουν  άνθρωποι  από εδώ  και  ξένοι  μισθωμένοι

γιδιών  κοπάδια  έντεκα  στην  άκρη  του  νησιού  μας

βόσκουν  κι  αυτά  τα  νοιάζονται  γιδάρηδες  πανάξιοι

κάθε  μέρα  καθένας  τους  κι  από  ένα  ζώο  πάει,

απ’  τα  παχιά  τα  γίδια  του το  πιο  παχύ  που  έχει

κι  εγώ που  νοιάζομαι  εδώ  και  συντηρώ  τους  χοίρους

για  κείνους  το  καλύτερο  να  στείλω ξεχωρίζω …»

Το  μεγαλύτερο  μέρος  των  ζώων  βρίσκεται  μακριά  από  το  νησί  στην  ξηρά  απέναντι,  και  περιλαμβάνει  12  μάντρες  με   12 κοπάδια  αρνιών, 12 χοιροστάσια  και  12  κοπάδια  γιδιών  συνολικά  36  κοπάδια  διαφόρων  ζώων  που  αν  λάβουμε  υπόψη  μας  τον  αριθμό  των  ζώων  που  διαχειρίζεται  ο  Εύμαιος  τότε  και  αυτά  θα  είναι  αρκετά.

Όμως  όπως  αναφέρεται  και στην   Ιθάκη  υπάρχουν  επίσης  11 κοπάδια  γιδιών  αφού  ακόμη  και  στο  παλάτι  μαθαίνουμε  ότι  υπήρχαν  ζώα  αφού  ο  Άργος  καθόταν  πάνω  στις  κοπριές  από  τα  ζώα  που  υπήρχαν  εκεί.

Αλλά  και  στην  Υ ραψωδία  πληροφορούμαστε  για  τον  αρχιβοσκό  του Οδυσσέα,  τον  Φιλοίτιο, ότι  έφτασε  στη  Ιθάκη  από  την στεριά :

    

« έφτασε  κι  ο  Φιλοίτιος, ο  πρώτος  μεσ’ στους  δούλους

στέρφα  γελάδια  φέρνοντας  και  γίδες  στους  μνηστήρες.

Βαρκάρηδες  τους  πέρασαν  από  τη  στεριά  που  κι  άλλους

περνούν  ανθρώπους, αν  κανείς   αυτό  τους  το  ζητήσει….» 

                                                                                                  Υ 185-188  

Από  τον  Φιλοίτιο  μαθαίνουμε  ότι  ο  Οδυσσέας  του  είχε  αναθέσει  την  διαχείριση  των  βοδιών  του  «στον  δήμο  των  Κεφαλλήνων»  και  ότι :

 « πλήθυναν  οι  γελάδες  του  κανείς  ποτέ  δεν  είδε 

τα  βόδια  του  πλατυμέτωπα  σα  στάχυα  να  πληθαίνουν.

Μα  να τα  φέρνω  εδώ  ξένοι  προστάζουν  τώρα 

για  να τα  τρώνε……………………………………»

                                                                                             Υ  211 - 214

Αν  υποθέσουμε  ότι  τα  βασιλικά  κοπάδια  βόσκουν  σε  ξηρά, που  ανήκει  στον  δήμο  των  Κεφαλλήνων  τότε  αυτή  θα  είναι  κομμάτι  του  βασιλείου,  αφού  ο  όγκος  των κοπαδιών  και  τα  μεγάλα  ζώα (βόδια)  απαιτούν  μεγάλες  εκτάσεις .

Το  ερώτημα  είναι  ποιο  μέρος  εννοεί  ο  Όμηρος, το  οποίο  είναι  κατάλληλο  γι  βόσκηση, γιατί είναι  αρκετά  κοντά  και  οι  συγκεκριμένες  αναφορές  δεν  φαίνεται  ότι  αφορούν  την  Πελοπόννησο,  η  οποία  απέχει  αρκετά  από  την  σημερινή  Κεφαλληνία, Ιθάκη  και τη  Λευκάδα

Όλες  οι  ενδείξεις  φαίνεται  ότι  συντείνουν  για  την  Ακαρνανία  η  οποία   είναι  πολύ κοντύτερα  απ’  ότι  η  Πελοπόννησος .

Ιδιαίτερη  όμως, εντύπωση  κάνουν  τα  λόγια  του  Νοήμονα  που  έχει  δώσει  το  καράβι  του  στον  Τηλέμαχο  να  ταξιδέψει  στην  Πύλο.

Ο  Νοήμονας  λέγει  λοιπόν  :

« Αντίνοε  να  ξέρουμε  η  ναι  ή  όχι  τάχα

πότε  απ’  την αμμουδερή  την  Πύλο   ο  Τηλέμαχος

γυρνά ; Πήρε  το  πλοίο  μου   κι  ανάγκη  έχω  τώρα 

στην πλατύκαμπη  Ήλιδα  να  περάσω, φοράδες 

έχω  δώδεκα  και  γερά  αδάμαστα  μουλάρια

ένα  απ’ αυτά  θα  έπαιρνα,  πια  στο  ζυγό  να στρώσω   »

                                                                                          Δ  632 – 637

Πως   είναι  δυνατόν  ένας  Ιθακήσιος  να  έχει  βοσκήματα  τόσο  μακριά   όταν  απ’  ότι  φαίνεται  το  ταξίδι  μέχρι  εκεί  ήταν σχεδόν  μισή  μέρα, με  το  καράβι, και  πως θα  μπορούσε  να  τα  εποπτεύει αν  η  περιοχή  δεν  ελεγχόταν  έμμεσα  και  ήταν  εξαρτημένη  διοικητικά  από  την Ιθάκη ;

Κι  όμως   ο  Όμηρος, στην  Οδύσσεια,  αναφερόμενος  στην  Ήλιδα (Ν -275)  θα δηλώσει  ότι  «την  διοικούσαν  οι  Επειοί»  :

"εις Ήλιδαν δίαν, όθι κρατέουσιν  Επειοί" Ν -275

Το  ίδιο  θα  επαναλάβει  και  αλλού :

"ηδέ παρ'  Ήλιδαν δίαν, όθι κρατέουσιν  Επειοί"  Ο -298

Μάλιστα  μέχρι  και  την  τελευταία  ραψωδία  της  Οδύσσειας  μας  θυμίζει  το  ίδιο  πράγμα,  ότι   δηλαδή  στην  Ήλιδα  κυριρχούν  οι  Επειοί : 

"και εις Ήλιδαν δίαν, όθι κρατέουσιν  Επειοί" Ω -431

Μεγαλύτερη  όμως  εντύπωση  κι από  τις  βασκές  των  Ιθακησίων  στην  Ήλιδα, προκαλεί  η  παρέμβαση  του  Οδυσσέα  στην  ευρύτερη  περιοχή,  όταν  αναζητά  τους  κλέφτες  των  κοπαδιών  του . Η  διεκδίκηση  των  κοπαδιών  σημαίνει  κάτι, (δυνατότητα  παρέμβασης) προς  τις  δυτικές  ακτές  της  Πελοποννήσου. 

(Οδύσσεια):

«τριακόσια  πρόβατα  από  την  Ιθάκη  μαζί  με  τους βοσκούς 

έκλεψαν  Μεσσήνιοι  και  γι’  αυτά  έκανε  μακρινό  δρόμο

 ο  Οδυσσέας,  αν  και  ήταν  παιδί  ακόμη, σταλμένος 

από  τον πατέρα  του  και  τους  γέροντες .»

                                                                     Φ  21 -23

Η  συμπεριφορά  του  προς  αυτούς, στρατιωτική  καταδίωξη,  μάλιστα ως  επίσημος   απεσταλμένος  του  βασιλιά  της  Ιθάκης  και  της  γερουσίας,  υποδηλώνει  δύναμη  του  βασιλείου  και  να  παρεμβαίνει  μέχρι  την  Πελοπόννησο.

Ο Οδυσσέας σε άλλη μια σκηνή  της ποδονιψίας 

Συμπερασματικά .

Είναι δεδομένο  ότι  το  βασίλειο  του  Οδυσσέα  είχε  «ναυτικό  χαρακτήρα», διότι  η   πρωτεύουσά  του  βρίσκεται  στο  Ιόνιο, σε  νησί (Ιθάκη), περιβάλλεται  από  άλλα νησιά και  οι  κάτοικοι  χρησιμοποιούν  πλοία  για  τις  εργασίες  τους, είναι  όμως  περίεργο  πως  μέσα  σε  δέκα  χρόνια  αλλάζουν  τα  γεωγραφικά  του  όρια, όταν αποδίδεται  διαφορετικά  στην  Ιλιάδα  απ’  ότι  στην  Οδύσσεια .

Η  συγκεκριμένη  μεταβολή δημιουργεί  πολλά  ερωτηματικά  όταν  στην  Ιλιάδα, ο  γείτονάς  του,  Μέγης,  φαίνεται  να  είναι  ισχυρός,  να  διοικεί  άλλο  φύλο,  τους  Επειούς,  να  διαχειρίζεται  μια  μεγάλη  ζώνη  και  να  έχει  σχεδόν  τετραπλάσια  δύναμη  από  τον  Οδυσσέα( 40  καράβια, όταν  ο  Οδυσσέας έχει  12).

Ακόμη  και  τα  καράβια  τους   έχουν  διαφορετική βαφή : του Οδυσσέα  που  είναι «μιλτοπάρηοι»(Πλίνιος ο πρεσβύτερος Φυσική Ιστορία 35βιβλ.12,13) (κοκκινόπλωρα) ενώ  του  Μέγη  είναι «μέλαιναι»(μαύρα).

Αν   υιοθετήσουμε   την  ομηρική  περιγραφή  της Οδύσσειας  για  το  βασίλειο  του  Οδυσσέα, όπως  εκφράζεται  με  τους  σφτεριστές  του  θρόνου,  την  προέλευσή τους (νησιά)  και  την  αριθμητική  αναλογία  μεταξύ  τους  σε  σχέση  με  τους  τόπους  καταγωγής  τους,  διαπιστώνουμε  πως  καλύπτουν  τα  βασικά  νησιά  του  κεντρικού  και  νοτίου  Ιονίου,  όπως  τα  γνωρίζουμε  σήμερα  (Επτάνησα): Λευκάδα,  Ζάκυνθο, Κεφαλληνία  και  Ιθάκη .

Έτσι  θα  προχωρήσουμε  στο  επόμενο  βήμα  της  έρευνάς  μας,  έχοντας  αποδεχθεί ότι  κάποιο  μυκηναϊκό  βασίλειο,  που  όντως  θα  μπορούσε ν’ ανήκει  στον ομηρικό  Οδυσσέα, εκτεινόταν  στον  κεντρικό  κορμό  των  Επτανήσων, είχε στην  επικράτειά  του  ένα  τμήμα  της  στεριάς  στην   απέναντι  ακτή  της  Ακαρνανίας, και  σταδιακά  απορρόφησε  τμήμα  από  ένα  δεύτερο  βασίλειο,  που  υπήρχε  και  αυτό  στην  ίδια  περιοχή, του  Μέγη (ίσως  όσο  ο  Οδυσσέας  απουσίαζε).

Πάνω  απ’  όλα  όμως  θα  πρέπει  να  τεκμηριώσουμε  την  σχέση της συγκεκριμένης  ζώνης  με  την  μυκηναϊκή  εποχή.

Το  ερώτημα  λοιπόν  που  τίθεται  είναι :

Υπάρχουν  σημαντικά  ευρήματα  στην  περιοχή,  από  αυτή  την  εποχή,  που  να  επιβεβαιώνουν  τον  Όμηρο και  την  ύπαρξη  μιας  μυκηναϊκής  αριστοκρατίας  στα  νησιά;

Θα   παρακολουθήσουμε  τα  σημαντικότερα  νησιά  του  Ιονίου  και  τα  ευρήματα  της  αρχαιολογίας  για  να  εξετάσουμε  κατά  πόσο  οι  ομηρικές  μαρτυρίες  είναι  αξιόπιστες .

Β)  Οι  μαρτυρίες  της  Αρχαιολογίας  (Ευρήματα)

1. Η Λευκάδα

Το  όνομα του  νησιού  σχετίζεται  πιθανόν  με  το  «Λευκάδα πέτρην»  που  αναφέρει  ο  Όμηρος  στην Ω  11  μια  τοποθεσία  που  περνούν  οι  ψυχές  των  νεκρών μνηστήρων,  μαζί  με  τον Ερμή, στο  ταξίδι  τους  για  τον  Κάτω  Κόσμο .

Μάλιστα  ο  Θουκυδίδης  γνωρίζει  το  όνομα  Λευκαδία  όταν  θα  πει  «Πρωτον  εν  Ελλομενω  της  Λευκαδίας….»(θουκ Γ.94)

Η  αρχαιολογία  μας  διαβεβαιώνει  πως   υπάρχουν ευρήματα  από την  Νεολιθική  περίοδο, όμως  τα σημαντικότερα  ευρήματα  αφορούν  την  Εποχή  του  Χαλκού.

Κατά  την  πρώιμη  εποχή, του  Χαλκού (την Πρωτοελλαδική(ΙΙ, ΙΙΙ)  συναντάμε  τουλάχιστον  έξι  θέσεις  που  ίσως  ήταν  πολύ  περισσότερες  ενώ  τα  ευρήματα  εκτείνονται  μέχρι  την Υστεροελλαδική  Περίοδο .

Οι  ανασκαφές   έχουν  φέρει  στο  φως  σπουδαία  ευρήματα :

- Αψιδωτά  σπίτια(Άμαλι),

- Οικισμούς (Άγιος Σωτήριος, Στενά),

- Τάφους  (Στενό, Σκάρος, Σύβρος, Νυδρί) και 

- Κεραμική (Φρύνι, Χοιροσπηλιά, Δαίμονα)

Συγκρίνοντας  την  μορφή  των  ευρημάτων  με  άλλων  περιοχών  και  μελετώντας  τον  πλούτο  των  ταφών  τα  αντικείμενα  και  την  κεραμική  διαπιστώνουμε  ότι  υπάρχουν ομοιότητες   ιδίως  στα  αψιδωτά  σπίτια  με  τον  ευρύτερο Αιγαιακό  χώρο (Κυκλάδες, Τυρινθα, Θήβα)  ενώ  ο  συγκεκριμένος  τύπος  στο Ιόνιο  και  στην Δυτική  Ελλάδα  συνεχίζει  να  υπάρχει  μέχρι  την Υστεροελλαδική  περίοδο

Μεγάλο  ενδιαφέρον  παρουσιάζουν  οι  τάφοι  και  γενικά  τα  νεκροταφεία  της  Λευκάδος  τα  οποία  συγχρονίζονται  με  τους  πλούσιους  τάφους  των  μυκηναϊκών  περιβόλων  που  ανασκάφτηκαν  στις  Μυκήνες .

Οι  ανασκαφές  έγιναν από  τον  διάσημο  αρχαιολόγο  Dorpfeld  ο  οποίος  παρατήρησε  με  ενδιαφέρον  την  ιδιαίτερη  περιποίηση  των  νεκρών  κατά  τον  ενταφιασμό  και  τα  υπολείμματα  από  στάχτη  που  υποδηλώνουν  πολύ  πρώιμες  καύσεις  κυρίως  των  επιφανών  νεκρών  ενώ  οι  νεκροί  των  λαϊκών  στρωμάτων   εκτίθονταν  πρώτα  υπαιθρίως  για  αποσύνθεση  και  κατόπιν  θάβονταν .

Σημαντικοί  είναι  οι  βασιλικοί  τύμβοι στο  Στενό  που  συνδιάζουν  ταφή  και  καύση, η  χρήση  μεγάλων πίθων  για  ενταφιαμούς  ενηλίκων  και κάποιοι  κτιστοί  κιβωτιόσχημοι  τάφοι  που  μοιάζουν  με  τους  κάθετους  λακκοειδείς  τάφους  των  Μυκηνών, στο  Νυδρί  ο   Dorpfeld  ανακάλυψε  ταφική  περίβολο,  που  περιείχε  οκτώ  τάφους  μέσα  στην  περίβολο  και  δύο  σε  προσθήκη (κιβωτιόσχημοι και  λάκκοι)  από  τους  οποίους  οι  πιο  σημαντικοι(κεντρικοί)  ήταν  κτεριμένοι  με  κεραμική  όπλα, δαχτυλίδια, χάντρες  που  χρονολογούν  τις  ταφές  από  την  Μεσοελλαδική  έως  την  Υστεροελλαδική  περίοδο, στο  Σκάρο  επίσης  συναντάμε  ταφική  περίβολο  και  νεκροταφείο της  Μεσοελλαδικής  με  14 κιβωτιόσχημους  τάφους  εκ  των  οποίων  ο  Dorpfeld  ονόμασε  τον  ένα  «αρχηγικό»  λόγω  των  κτερισμάτων..

Οι  κεραμική  που  ανευρέθη  στην  Λευκάδα  είναι  κυρίως  χειροποίητη  και  λίγα  είναι  τροχήλατα  αγγεία, με  απλή  διακόσμηση, ενώ   η  κεραμική  της  Υστεροελλαδικής  περιόδου  μοιάζει  πολύ  με  της  Ιθάκης.

Βρέθηκαν  επίσης  όπλα (εγχειρίδια, ξίφη, λόγχες) που  η  τυπολογία  τους  μοιάζει  με  μορφές  που  συναντάμε  στην  Κρήτη, στις  Κυκλάδες  και  στην  Τροία, βρέθηκαν  ακόμη  εργαλεία, κοσμήματα   που  συναντιούνται  και  σ’  άλλες  περιοχές  της  Ελλάδας.  

Εικόνες  208,211,213………………..

Οι  εκτιμήσεις  των  αρχαιολόγων  είναι  ότι  η  Λευκάδα  διατηρεί  έντονο  τοπικό  χαρακτήρα  και  στην Υστεροελλαδική  Περίοδο  δέχεται  περιορισμένες  μυκηναϊκές  επιδράσεις.

ο Οδυσσέας και η Καλυψώ

2. Η Κεφαλληνία

Η Κεφαλληνία  κατοικήθηκε  από  την  εποχή  του  λίθου(Παλαιολιθική), όμως  τα  σημαντικότερα  ευρήματα ανήκουν  στην  Εποχή  του  Χαλκού .

Την   πρώιμη  εποχή  του Χαλκού  τα  ευρήματα  είναι  λίγα, με  τουλάχιστον ένα  οικισμό  μόνιμο,  στα Κοκκολάτα, ο  οποίος  συνεχίζει  και  στην  Μέση  Εποχή  του  Χαλκού,  ενώ  κατά  την  Ύστερη  Εποχή  του  Χαλκού  εντοπίζονται (Μαρινάτος)  δύο  οικίες (Σταροχώραφα, Βουνιάς) με  την  αρχιτεκτονική  αυτής  της  περιόδου, μάλιστα  η  μία  είναι «μεγαροειδής»  χτισμένη  με  μεγάλες  πέτρες .

Στις  ταφές   συναντάμε  (Κοκκολάτα) έξι  κιβωτιόσχημους  τάφους  της  ΜΕ, ενώ  τα  πιο  σημαντικά  νεκροταφεία  ανήκουν  στην  ΥΕ : Λακκίθρα, Μεταξάτα, Παρισάτα, Διακάτα, Μαζαρακάτα, Κοκκολάτα, Μαυράτα, Προκοπάτα, Κοντογενάδας  και  Οικοπέδων .

Οι  ταφές  που  βρέθηκαν  εναρμονίζονται  στα  έθιμα  της  μυκηναϊκής  Ελλάδας, αφού  οι  νεκροί  είναι  σε  συνεσταλμένη  ή  σε  πλάγια  οκλάζουσα  στάση .

Οι  θαλαμοειδείς  τάφοι  είναι  οι  πιο συχνοί  με βραχύ  κατηφορικό  δρόμο  και  λάκκους  στο  δάπεδός  τους για  τις  ταφές, όμως  εντυπωσιακοί  είναι  οι  Θολωτοί τάφοι  της  Κεφαλληνίας, (Τζανάτα –Πόρου, Κοκκολάτα, Μαζαρακάτα, Ριζά-Αλαφώνος, Μαυράτα)οι  οποίοι  βρίσκουν  παράλληλα, στην  Ζάκυνθο, στην Μεσσηνία, , στην  Αιτωλοακαρνανία…

Ο  πιο  εντυπωσιακός  θολωτός  τάφος  βρίσκεται  στα  Τζανάτα διάμετρου 6,80  και  ύψους  σωζόμενου 3,95  με  14  σειρές  λίθων η  οροφή  έχει  καταρρεύσει, ο  τάφος  έχει  χρησιμοποιηθεί  για  πολλές  ταφές  που  βρίσκονταν  σε  λάκκους,  σε  τρεις  κτιστές  θήκες  και  σε  πιθάρι.

Παρ’  ότι  ο  τάφος  είχε  συληθει  βρέθηκαν  πολύτιμα  αντικείμενα : χρυσά  κοσμήματα, δύο  σφραγιδόλιθοι, δύο  επίχρυσα  κέρατα  ταύρων, χρυσός  διπλός  πέλεκυς,  όλα  αυτά χρονολογούνται  από  το  1400-1100 π.Χ.  και  βεβαιώνουν ότι  πρόκειται  για  βασιλείς  ή άρχοντες με  μεγάλο  πλούτο.

Ο  τύμβος  των  Οικοπέδων  κατά  τον  Μαρινάτο  εκτιμάται  στην  Υστεροελλαδική  Περίοδο.

Τα  ανευρεθέντα  μεταλλικά  αντικείμενα  είναι  κυρίως  όπλα(ξίφη, λόγχες, εγχειρίδια), εργαλεία, κοσμήματα(δαχτυλίδια, περιδέραια, χάντρες ), αντικείμενα  προσωπικής  χρήσης(πόρπες, τριχολαβίδες )  και  σφραγιδόλιθοι  φακόσχημοι  με  παραστάσεις  ζωόμορφες και  γεωμετρικές.

Από  την  ανευρεθείσα  κεραμική  ένα  μικρό  μέρος  ανήκει  στην  Πρωτοελλαδική   (χειροποίητη - Urfirnis) και  στην  Μεσοελλαδική (Μινυακή, αμαυρόχρωμη, χειροποίητη ) ενώ το  μεγαλύτερο  μέρος  της  ανήκει  στην  Υστεροελλαδική (τροχήλατη και  χειροποίητη) με  συνηθισμένα  σχήματα  προχοϊσκοι, αμφορείς (και αμφορίσκοι), κύλικες,  κρατήρες, κύπελλα  από  αυτά  όσα  είναι  διακοσμημένα  πολλά  είναι  μονόχρωμα,  ενώ  σ’ άλλα συναντάμε   κυματιστές γραμμές, τρίγωνα, σπείρες, ομόκεντρα  τόξα, τη  θαλάσσια  ανεμώνη .

Η  μεταλλοτεχνία  και η  κεραμική  έχει  μυκηναϊκό  χρώμα  και  είναι  όμοια  με  κεραμική  της  ίδιας  περιόδου  από  την  Ηλεία, την  Ιθάκη,   την  Μεσσηνία, την Αχαϊα και  άλλες περιοχές    

Οι  αρχαιολόγοι  εκτιμούν  με  βάση τα  ευρήματα  ότι  η  πυκνότερη  κατοίκηση  του  νησιού  συντελέστηκε  στους   υστερομυκηναϊκούς  χρόνους  και  αυτό  ίσως  συνδέεται  με  την  καταστροφή  των  μυκηναϊκών  ανακτορικών  κέντρων  και  την  καταφυγή  στην  Κεφαλληνία  προσφύγων  από  αυτά .

3. Η Ζάκυνθος

Το όνομα  «Ζάκυνθος»  είναι  προελληνικό όπως  πολλά  τοπωνύμια  που  λήγουν  σε –νθος, π.χ. Τύρινθα, Αράκυνθος….

Η  Ζάκυνθος  έχει  κατοικηθεί  από  την  Παλαιολιθική  Εποχή και  αυτή  την  πρώτη  κατοίκηση  επιβεβαιώνουν  τα  ευρήματα,  αντίθετα  από  την  Εποχή  του  Χαλκού   τα  ευρήματα  είναι  λίγα.

Έτσι  στην  Πρώιμη Εποχή  του  Χαλκού  ανήκουν  πέντε  θέσεις, στην  Μέση  Εποχή  δεν  υπάρχουν  ευρήματα  ενώ  στην  Ύστερη  Εποχή του  Χαλκού  συναντάμε  επίσης  πέντε  θέσεις  που  κατανέμονται  ως  εξής :

- Οικισμοί :  δύο (Καλόγερος, Καταστάρι)

- Νεκροταφεία : δύο (Κερί, Καμπί)    

- Οικισμός  και  τάφος (Αλικανάς)

Οι  τάφοι  που  βρέθηκαν  είναι  θολωτοί  και  λαξευτοί τετράπλευροι(λακκοειδείς),  μάλιστα  ο  θολωτός  στο  Κερί,  που  είχε  δύο  ταφές, μοιάζει  πολύ  με  κάποιους  θολωτούς  από  την  Κεφαλληνία  π.χ. στον  τρόπο  ταφής,  σε  λάκκους  μέσα  στο δάπεδο, ενώ  οι  λαξευτοί  τάφοι  που  βρέθηκαν  στο Καμπί  συναντάμε διαφορετικές  διαστάσεις  στο  μήκος  και  στο βάθος, ενώ στους  ασύλητους βρέθηκαν  πολλαπλές  ταφές .

Η  κεραμική  (χειροποίητη  και  τροχήλατη) είναι  «μυκηναϊκή» όσον  αφορά  τα σχήματά  και  την  τεχνοτροπία, Υστεροελλαδική  Περίοδος,  με  μονόχρωμα  αγγεία ή  διακοσμημένα  με  σπείρες, κυμάτια  και μίσχους  και  έχει  αρκετή  ομοιότητα  με  αυτή  της  Ιθάκης, της  Κεφαλληνίας  και  της  Ηπείρου .

Τα  μεταλλικά  αντικείμενα  και  τα  κοσμήματα είναι  επίσης  λίγα, ένα  μαχαίρι χάλκινο, μια  πόρπη, χάντρες  από  ήλεκτρο και  ένας  σφραγιδόλιθος .

Από  την  αξιολόγηση  των  ευρημάτων  προκύπτει  ότι  η  Ζάκυνθος  κατοικήθηκε  από  Αρκάδες  αποίκους  σ’  όλη  την  Ύστερη  Εποχή  του  Χαλκού . 

Σε αττικό αγγείο του 440 π.Χ. υπάρχει η σκηνή του Οδυσσέα με το τόξο του όταν αρχίζει να σκοτώνει τους μνηστήρες

4. Η Ιθάκη

Το όνομα  του  νησιού(αναφερθήκαμε) κατά  την  ομηρική  θεώρηση  προήλθε  από  τον  «Ίθακο»(ελληνικό), κατ’  άλλη  εκδοχή  φοινικικής  λέξης  Utica  που  σημαίνει  αποικία, «Ίδαξ» ονομασία  του  Προμηθέα, «Ατάκ»  στην  εβραϊκή  γλώσσα  που  σημαίνει  «τραχύς».  

Η  Ιθάκη  από  πολύ νωρίς  συγκέντρωσε  το  ενδιαφέρον  μεγάλων  αρχαιολόγων  που  έφτασαν  εκεί  για  να  ερευνήσουν  την  αλήθεια των  λεγομένων του  Ομήρου. Ο  Σλήμαν  ήρθε  πρώτα  στην Ιθάκη  και  κατόπιν  πήγε  στην  Τροία, ακολούθησε ο  Dorpfeld  που  με  τον Σλήμαν  ανέσκαψαν την Τροία,  ο Vollgraff (1903-4), οι Heurtley, Benton, Lorimer(  1930-1940) αλλά  και  Έλληνες  αρχαιολόγοι όπως π.χ. Συμεώνογλου, Κοντορλή. 

Τα  ευρήματα  πρωτοκατοίκησης  του  νησιού  έδειξαν  ότι  οι  πρώτοι  κάτοικοι ήρθαν   την  Νεολιθική  περίοδο . 

Την  επόμενη  περίοδο  στην  πρώιμη  Εποχή του Χαλκού  εντοπίστηκαν  ευρήματα  στα  Πηλικάτα, στο  Σπήλαιο  του Λοϊζου(Πόλης)  και  στο  Σταυρό,(Βόρεια  Ιθάκη) στα  Πηλικάτα  εντοπίστηκε  τείχος  ένδειξη  σημαντικότητας  της  θέσης  η  οποία  διαθέτει  κι άλλα  φυσικά  πλεονεκτήματα,  ενώ  στο  οικόπεδο Σόμπολα  βρέθηκε  μια  αψιδωτή  οικία  και  κεραμική, στις  υπόλοιπες  θέσεις τα  ευρήματα  δεν  είναι  τόσο  σημαντικά .

Κατά την Μεσοελλαδική  περίοδο  στις  τρεις  θέσεις  που  ήδη  αναφέραμε  ότι  κατοικήθηκαν   προστέθηκαν  νέες  :  οι Τρεις  Λαγκάδες  - Σχολή  Ομήρου  και  ο Αγιος  Αθανάσιος  στις οποίες  βρέθηκε  μινυακή  και  αμαυρόχρωμη  κεραμική .

Στην   Ύστερη  Εποχή του  Χαλκού που μας  ενδιαφέρει  περισσότερο  τα ευρήματα  που  εντοπίστηκαν  έχουν  ιδιαίτερη  σημασία  .

Η  αρχαιολογική  έρευνα   έδειξε  στι  οι  πέντε  θέσεις  που  ήδη αναφέρθηκαν  ότι   κατοικούνταν  και  στην ΜΕ  έδωσαν  ευρήματα  της  Υστεροελλαδικής  Περιόδου. Στις   Τρεις  Λαγκάδες  εντοπίζονται οικίες  και  μυκηναϊκή  κεραμική  που  έχει εισαχθεί  από  αλλού  και  δημιούργησαν  την υποψία  για  μυκηναίους  αποίκους (εμπόρους) που  περίπου  το  1400 π.Χ.  έφτασαν  και  εγκαταστάθηκαν  εκεί .

Στο  Σπήλαιο  της  Πόλης  βρέθηκε  άφθονη  κεραμική (και χάλκινοι  γεωμετρικοί  τρίποδες), επίσης  στην  Πόλη  βρεθηκε  μυκηναϊκή  κεραμική  και  15 χάλκινα  αντικείμενα(όπλα, σμίλη)  ενώ στην   Ασπροσυκιά  βρέθηκε  κρήνη .

Στο  Σπήλαιο  του  Λοϊζου(Πόλης) που  ίσως  ήταν  αφιερωμένο  σε  λατρεία  των  Νυμφών βρέθηκαν  από  τον  Σλήμαν  δυο  ενεπίγραφες  στήλες  αφιερωμένες  στην Αθηνά, επίσης  χάλκινος  τρίποδας  και  ξίφος, μυκηναϊκά  όστρακα, ενώ  ο  Benton βρήκε  το  αρχικό  δάπεδο  του  σπηλαίου  και  άφθονη  Υστεροελλαδική  κεραμική  που  φανερώνει  ότι  χρησιμοποιήθηκε  όλη  αυτή  την  περίοδο(Υστεροελλαδική), βρέθηκαν  επίσης αποτμήματα 12  τριπόδων(που θυμίζουν  τα  δώρα  των  Φαιάκων  στον Οδυσσέα), επίσης  αποτμήματα  από  γυναικείες  μάσκες  του 2ου – 1ου αι π.Χ.  όπου  μία  φέρει  την  εγχάρακτη επιγραφή «ΕΥΧΗΝ ΟΔΥCCΕΙ»

Ο Benton υποστηρίζει  ότι  το σπήλαιο  ονομαζόταν «Σπήλαιο  των  τριπόδων»  και  υποθέτει  ότι  γίνονταν  Οδυσσειακοί αγώνες.

Στην   Σχολή  του  Ομήρου  βρέθηκαν σημαντικά κτιριακά  κατάλοιπα, δύο  άνδηρα  που  συνδέονταν  μεταξύ  τους  με  κλιμακοστάσια, σε  τμήματα  του  άνω  ανδήρου  εντοπίστηκε  κυκλώπεια  τειχοδομία,  το  κάτω  άνδηρο  ήταν  ορθογώνιο,  μεγάλο  κτίριο,  με τρία  δωμάτια  και  μια  υπόγεια  σπηλαιώδη  αποθήκη, επίσης  στα  ανατολικά  εντοπίστηκε  υπόγεια  προϊστορική  κρήνη  που  ονομαζόταν «Λουτρά  Πηνελόπης» μάλιστα  ο τρόπος  κτισίματος (εκφορικός )  της  κρήνης  θυμίζει  κατά  πολύ  την  κρήνη  στην  Τύρινθα .

Στην  Σχολή  του  Ομήρου  βρέθηκε  επίσης  τμήμα  ταφικού  περιβόλου  με  κιβωτιόσχημο τάφο.

Τα  κτιριακά  ευρήματα  της  Σχολής  του  Ομήρου  και  η  ευρεθείσα  κεραμική  βεβαιώνουν  ότι αυτή  υπήρξε  ένα  ακμαίο  κέντρο . 

Στον Αετό  βρέθηκαν (Lorimer, Heurtley, Συμεώνογλου) επίσης  όστρακα  και  κυκλικο  οικοδόμημα .

Στα  Πηλικάτα βρέθηκαν  ταφές  σε  πίθους  μερικές  ήταν  κτερισμένες  με  χρυσά  κοσμήματα και ποικίλα  αντικείμενα .

Από  την  συνολική   κεραμική  της  Ιθάκης  ένα  μέρος  της  ανήκει  στην Πρωτοελλαδική (έντριπη, χονδροειδής) και  στην  Μεσοελλαδική   (αμαυρόχρωμη, μινυακή)  όμως  στην Υστεροελλαδική  ανήκουν   τα περισσότερα  αγγεία.(15  διαφ.  σχήματα  αγγείων), αντικείμενα  μεταλλοτεχνίας  μαχαίρια, ξίφη(2 τύπου Catling, 1 τύπου Neau II), τρεις  λόγχες  από  τον θησαυρό  της  Πόλης, εργαλεία .

  

Η  Ακαρνανία 

Τα  ομηρικά  έπη  αγνοούν  την  ονομασία  Ακαρνανία – Ακαρνάνες, κατά  την  εποχή  που  συντάχτηκε  ο  κατάλογος  νεών,  όμως  είναι  πολύ  πιθανό ότι  την  περιοχή  την  γνωρίζει ο  Όμηρος . Στο  συμπέρασμα  αυτό  οδηγούμαστε  από  την  ακόλουθη παρατήρηση :

Ο  ποιητής  καταγράφοντας  τις  συμμετοχές  από  την   δυτική  Ελλάδα   αναφέρει  την  Αιτωλία  (Χαλκίδα,  Ώλενο, Πυλλήνη, Πλευρώνα  και Καλυδώνα) όταν  όμως  προεκτείνεται  προς  το  Ιόνιο  αναφέρει  το  βασίλειο  του  Μέγη  και  του  Οδυσσέα  και  ολοκληρώνει  την  περιγραφή  του  με  την  Ήλιδα  και  τους  Επειούς, χωρίς  να   επεκτείνει  τις  αναφορές  του  στο  δυτικό  κομμάτι  της  Αιτωλοακαρνανίας,  στην  Ακαρνανία .

Όμως   η  μελέτη  των  δύο  ναυτικών  βασιλείων  αποδεικνύει  ότι  συμπεριλαμβάνει  την  Ακαρνανία, στο   βασίλειο  του  Οδυσσέα  με  τις ονομασίες  «Αιγίλιπα»  και  «Ήπειρον  Αντιπεραία» και  τα  υπόλοιπα  νησιά  της,  τις  Εχινάδες  στο  βασίλειο  του  Μέγη.

Αυτές  οι   περιοχές  πρέπει  να  υποθέσουμε  ότι  κάλυπταν  την  χερσαία  ζώνη  των  ακτών  και  τα  νησιά  από τις  εκβολές  του  Αχελώου  δυτικά  μέχρι  το  Μύτικα,  περιοχές  που  είναι  κατάλληλες  για  βοσκές   και  είναι  σχετικά  κοντά  με  την Ιθάκη.

Από  τα  ευρήματα  στην  Ακαρνανία   των  περιοχών  που  είναι  κοντά  με  την  Ιθάκη  και  ήταν  δυνατό  να  συσχετιστούν  διοικητικά  και  οκονομικά  μαζί  της,  ενδιαφέρον   παρουσιάζουν  αυτές  που  έχουν  εντοπισθεί  προϊστορικές  θέσεις  π.χ. ο  Άγιος  Νικόλαος, το  Πλατυγιάλι  Αστακού, οι Γράβες, ενώ  προϊστορικά  στοιχεία  επισημαίνονται  και  στην  ακαρνανική  πολιτεία  της  Αλυζίας (Αλυζεία) (μεταγενέστερη) όπου  βρέθηκαν   ογκώδεις  λίθοι εντοιχισμένοι  στους  πύργους  και στα  τείχη  της  πόλης  κάτι  που σημαίνει  ισχυρή  οχύρωση  κατά  τους  μυκηναϊκούς  χρόνους  και  ισχυρή  θέση  επιλεγμένη  για  εμπόριο και διακίνηση  αγαθών  προς  το  εσωτερικό  και  προς  τα  δυτικά.

Στην  πύλη  του  αμυντηρίου (Αλυζία)  που  ονομάζεται «καστρί» σώζεται  ανάγλυφο  του  πολιούχου  Ηρακλή, ενώ  στην  πόλη  υπήρχε  και  ιερό  του  Ηρακλή.

Στη  συγκεκριμένη  πόλη  η  μυθολογία  της  πόλης  έχει  ιδιαίτερο  ενδιαφέρον  αφου  συνδέεται  με  πρόσωπα  του  συγγενικού  περιβάλλοντος  του  Οδυσσέα,  η  πόλη  πήρε  το  όνομά  της  από  τον  Αλυζέα  που  ήταν  αδελφός  του  Ικάριου, (πεθερού  του  Οδυσσέα)  και  ήταν  αδελφός  του  Λευκάδιου.

Η  άφιξη  του  Ικάριου  στην  Ακαρνανία  αναφέρεται  από  τον  Απολλόδωρο(3.10.5) ενώ   την  πόλη  και  τα μνημεία  της   αναφέρει  επίσης  και  ο Στράβων. 

Αρχαιολογικό  ενδιαφέρον  παρουσιάζουν  όμως  κι  άλλες  θέσεις  κατά  μήκος  των  ακαρνανικών  ακτών  σ’  όλη  την  ακτογραμή  που  προσεγγίζει  την  Λευκάδα .

Οδυσσέας Πηνελόπη και ο σκύλος του ο Άργος.

 Συμπερασματικά .

Η  σύντομη  περιήγηση  στα  ευρήματα  των  ανασκαφών  αποδείχνει  ότι  τα  νησιά  του  Ιονίου  κατοικήθηκαν  κατά  την  Υστεροελλαδική περίοδο και τα  κτίσματα βεβαιώνουν  την ανάπτυξη  τοπικής  οικονομίας, και κυρίως  μια  κάστα  αρχόντων  που  απόκτησαν  πλούτο, χρησιμοποιούσαν  κεραμική  που  εναρμονίζεται  με  την  γενικότερη  μυκηναϊκή  κεραμική, στα  σχήματα  και  την  διακόσμηση  των  αγγείων, ενώ  τα  όπλα  ανήκουν  σε  κοινούς  τύπους  μυκηναϊκών  όπλων,  καθώς  επίσης  και  ο  τρόπος  ταφής  για  τους  επιφανείς  νεκρούς  : οι  θαλαμοειδείς, κιβωτιόσχημοι, θολωτοί  τάφοι  μια  αναλογία  που προεκτείνεται μέχρι τα  κτερίσματα .

Η  στενή  σχέση  της  ντόπιας  κεραμικής,  ανάμεσα  στα  νησιά  του  Ιονίου, προδίδει  την  αναμεταξύ  τους  σχέση(οικονομική - διοικητική),  και  πιθανόν  την  ύπαρξη  μια  κρατικής  οντότητας, πιθανόν  είναι  όμως  να  δηλώνεται  ένα  φύλο  π.χ. Κεφαλλήνες,  που συνδεόταν  αναμεταξύ  του  με  κοινούς  διοικητικούς  θρησκευτικούς  και συγγενικούς  δεσμούς  (επιγαμίες  των  βασιλικών  γενών  και των  αρχόντων ).

Μέρος από την συγγραφή  «ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ  ΦΙΛΟΛΟΓΙΚΕΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ » του Καθηγητή Αδάμη Ευθύμιου 

διαβάστε εδώ  : Ιθάκη στο παλάτι του Οδυσσέα - ΕΥΧΗΝ ΟΔΥΣΣΕΙ