Η ιστορία βρίσκεται στο Λύρκο του Νικαίνετου και στην Καύνο του Απολλωνίου του Ροδίου][1]
Όταν πειρατές απήγαγαν την Ιώ την Αργεία, ο πατέρας της Ίναχος έστειλε διάφορους να την αναζητήσουν και να τη βρουν, ανάμεσά τους και το Λύρκο, γιο του Φορωνέως. Τούτος, αφού διέσχισε πολύ μεγάλες εκτάσεις γης και πολλή θάλασσα, στο τέλος, επειδή δεν την εύρισκε, εγκατέλειψε την προσπάθεια κουρασμένος. Στο Άργος δεν υπήρχε περίπτωση να επιστρέψει, από φόβο για τον Ίναχο. Πήγε λοιπόν στην Καύνο, στον Αιγιαλό, και παντρεύτηκε τη θυγατέρα του Ειλεβίη.[2] Γιατί λένε ότι η κοπέλα, μόλις είδε το Λύρκο, τον ερωτεύτηκε και παρακάλεσε πολύ τον πατέρα της, ώστε να τον κάνει δικό της.[3] Ο Αιγιαλός ξεχώρισε γι’ αυτόν ένα μεγάλο κομμάτι
του βασιλείου και της περιουσίας του και τον έκανε γαμπρό του.[4]
Επειδή πέρασε πολύς καιρός και ο Λύρκος δεν είχε αποκτήσει παιδιά, πήγε στο μαντείο του Διδυμέως, για να ζητήσει χρησμό σχετικά με την απόκτηση τέκνων.[5] Ο θεός τού απάντησε ότι θα αποκτήσει παιδιά με την πρώτη γυναίκα, με την οποία θα έρθει σε ερωτική επαφή από τη στιγμή που θα απομακρυνθεί από το ναό.[6]
Ο Λύρκος, όλος χαρά, βιαζόταν να επιστρέψει στη γυναίκα του, πεπεισμένος ότι ο χρησμός θα εκπληρωθεί σύμφωνα με τις επιθυμίες του. Όταν όμως έφτασε με το πλοίο του στη Βύβαστο,[7] στο Στάφυλο, γιο του Διονύσου, ο τελευταίος τον υποδέχτηκε με μεγάλη εγκαρδιότητα και τον ενθάρρυνε να πιει πολύ κρασί.[8] Κι όταν από την πολλή μέθη ο Λύρκος είχε χαλαρώσει, τον έβαλε να κοιμηθεί με την κόρη του Ημιθέα.[9] Τούτο το έκανε ο Στάφυλος, επειδή γνώριζε από πριν το περιεχόμενο του χρησμού και ήθελε να αποκτήσει ο Λύρκος παιδιά από την κόρη του.[10] Βέβαια υπήρξε ένας ανταγωνισμός ανάμεσα στη Ροιώ και την Ημιθέα, τις θυγατέρες του Στάφυλου, για το ποια από αυτές θα έσμιγε με τον φιλοξενούμενο. Τόσος πόθος τις είχε κυριεύσει και τις δυο.[11]
Ο Λύρκος, καταλαβαίνοντας την επόμενη μέρα τι είχε κάνει και βλέποντας την Ημιθέα ξαπλωμένη στο πλάι του, στεναχωρήθηκε και μέμφθηκε με βαριές κουβέντες το Στάφυλο ότι τον εξαπάτησε. Ύστερα, όμως, μην μπορώντας να κάνει τίποτα, έβγαλε τη ζώνη του και την έδωσε στην κοπέλα με την οδηγία να τη φυλάξει για το γιο του, ως ότου γίνει έφηβος. Θα την είχε ως αναγνωριστικό σημάδι, όταν τυχόν θα ερχόταν στην Καύνο αναζητώντας τον πατέρα του.[12] Έτσι ο Λύρκος πήρε το πλοίο και έφυγε.
Ο Αιγιαλός, όταν έμαθε τα σχετικά με το χρησμό και την Ημιθέα, προσπάθησε να εξορίσει το Λύρκο από τη χώρα του. Από τότε εξελισσόταν ένας συνεχής αγώνας ανάμεσα στους υποστηρικτές του Λύρκου και τους οπαδούς του Αιγιαλού. Ο πιο μεγάλος σύμμαχος του Λύρκου έγινε η Ειλεβίη, γιατί δεν τον είχε απαρνηθεί.[13] Στη συνέχεια, όταν ανδρώθηκε ο γιος της Ημιθέας και του Λύρκου -Βάσιλο τον έλεγαν- πήγε στην Καύνο. Ο Λύρκος, που είχε πια γεράσει, τον αναγνώρισε και τον κατέστησε ηγεμόνα του λαού του.[14]
[1] Το σημείωμα αναφέρει ως πηγές για το μύθο του Λύρκου τον Λύρκο του Νικαίνετου και την Καύνο του Απολλωνίου το Ροδίου. Το δεύτερο έργο αναφέρεται ξανά στο σημείωμα της ιστορίας 11 ως Καύνου κτίσις, ενώ στην ίδια ιστορία παρατίθενται στίχοι του Νικαίνετου. Ο Λύρκος του Νικαίνετου (2ο μισό του 3ου αιώνα π.Χ., από τη Σάμο ή τα Άβδηρα) πιθανώς είχε ως κύριο θέμα του τις περιπέτειες του Λύρκου με μια παρέκβαση στο παρελθόν, στην ίδρυση της Καύνου, πόλης της Καρίας, στην οποία ο Λύρκος αυτοεξορίστηκε. Αντίθετα η Καύνου κτίσις του Απολλώνιου πρέπει να επικεντρωνόταν περισσότερο στην ίδρυση της Καύνου από τον Αιγιαλό, ο οποίος ονόμασε έτσι την πόλη από τον πατέρα του. Ίσως ο Απολλώνιος να έφτανε μέχρι και την άφιξη του Λύρκου στην πόλη και την ουσιαστική αλλαγή δυναστείας στη βασιλεία της πόλης. Η Καύνος φαίνεται ότι ενδιέφερε τους Αλεξανδρινούς ποιητές του 3ου αιώνα π.Χ., επειδή τότε η πόλη ήταν στην επικυριαρχία των Πτολεμαίων.
[2] Πολλοί μύθοι αναφέρονταν στις ιστορίες της απαγωγής της Ιούς, της Ευρώπης ή της Μήδειας, τις απαχθείσες κοπέλες, με τις οποίες ο Ηρόδοτος ξεκινά την ιστορία του. Αυτού του τύπου οι μύθοι ακολουθούν παρόμοια πρότυπα: οι ήρωες που αναζητούν τις κοπέλες φοβούνται να επιστρέψουν στην πατρίδα τους με άδεια χέρια, βρίσκουν γυναίκες στο εξωτερικό και γίνονται οικιστές ή ιδρυτές δυναστειών. Ιδιαίτερα η ιστορία της Ιούς συνδέεται με ιδρύσεις πόλεων στην Ανατολική Μεσόγειο και προπάντων στην Κιλικία και την Καρία (λ.χ. Κύρνος, Ταρσός, Αντιόχεια στον Ορόντη). Ουσιαστικά πρόκειται για ιστορίες αποικισμού, οι οποίες συνδέουν μέσω του μυθικού παρελθόντος, τις νέες αποικίες με την ελλαδική μητρόπολη. Ο Λύρκος, γιος του Φορωνέως, μιας από τις πιο εμβληματικές μορφές στη μυθολογία του Άργους, είναι άγνωστος από αλλού, αλλά προφανώς συνδέεται με το όρος, την πόλη και τον ποταμό Λύρκεια ή Λύρκειον στην περιοχή του Άργους. Το βουνό μάλιστα ήταν η πηγή του ποταμού Ίναχου. Ούτε η γυναίκα του Ειλεβίη είναι γνωστή από άλλες πηγές, αλλά ο πατέρας της Αιγιαλός, είναι γιος του Καύνου, επώνυμου της πόλης, ο οποίος με τη σειρά του θεωρούνταν εκπατρισμένος Κρητικός. Οι Καύνιοι συνέδεαν γενικά την πόλη τους με την Κρήτη (Ηρόδ. 1.171.2. Στράβων 14.2.3).
[3] Με την άφιξη του Λύρκου μια καινούργια δυναστεία με αργίτικο αίμα αναλαμβάνει στην Καύνο. Η Καύνος, όπως και άλλες πόλεις της Μικράς Ασίας, θεωρούσαν ότι τους προσέθετε κύρος μια σύνδεση με το Άργος, το θρύλο αυτό της Μυκηναϊκής Ελλάδας. Παρόμοια σχέση αναζητούσε και η Ρόδος, η οποία κυριάρχησε στην Καύνο από τον 2ο αιώνα π.Χ. κ.εξ.
[4] Ο Αιγιαλός αποδεικνύεται πολύ γενναιόδωρος απέναντι στο γαμπρό του, παραδίδοντάς του την προίκα της κόρης του και ένα τμήμα του βασιλείου του. Με παρόμοιο τρόπο ο βασιλιάς της Λυκίας παραδίδει στο Βελλεροφόντη πάνω από το μισό βασίλειό του (Ιλιάδα Ζ 192-193). Εξίσου γενναιόδωρος υπόσχεται να είναι ο Αγαμέμνων απέναντι στον Αχιλλέα (Ιλ. Ι 141-156), σε περίπτωση που ο τελευταίος εγκαταλείψει την οργή του και επανέλθει στη μάχη.
[5] Εννοείται το μαντείο του Διδυμέως Απόλλωνος στα Δίδυμα, στην περιοχή της Μιλήτου, το οποίο σύμφωνα με την παράδοση υπήρχε πριν ακόμη από τον ιωνικό αποικισμό (Παυσ. 7.2.6). Το μαντείο καταστράφηκε το 493 π.Χ., αλλά αποκαταστάθηκε το 334, λεηλατώντας και μιμούμενο τη μυθική ιστορία των Δελφών. Η όλη ιστορία του Λύρκου μάς θυμίζει το μύθο του Αιγέα, ο οποίος καταφεύγει στις συμβουλές του Απόλλωνα των Δελφών για το ίδιο θέμα, την ατεκνία. Εξαπατάται από τον Πιτθέα της Τροιζήνας και γεννά από την κόρη του Αίθρα το Θησέα. Μας θυμίζει επίσης το μύθο του Ξούθου και του Ίωνα (βλ. την επόμενη σημείωση), ο οποίος επίσης σχετίζεται με τους Δελφούς.
[6] Στον Ίωνα του Ευριπίδη (534-536) ο Ξούθος πληροφορείται από το δελφικό Απόλλωνα ότι ο πρώτος άνθρωπος που θα συναντήσει, μόλις βγει από το ναό, θα είναι ο γιος του.
[7] Η Βύβαστος ή Βύβασσος βρισκόταν στην περιοχή της Χερσονήσου.
[8] Το όνομα του Στάφυλου παραπέμπει σαφώς στην καταγωγή του από το Διόνυσο, θεό του κρασιού. Σε άλλες εκδοχές είναι ερωμένος του Διόνυσου, ενώ ορισμένες παραδόσεις τού αποδίδουν την εισαγωγή της αμπελουργίας και του οίνου. Βλ. Μέγα Ετυμ. 742.48, Σ Αριστ., Πολ. 1021a, Διόδ. Σικ. 5.62. Οι δισέγγονές του αποκαλούνται Οινοτρόφοι και λαμβάνουν από το Διόνυσο τη δύναμη να παράγουν από τη γη λάδι, σιτηρά και κρασί (στον Απολλόδωρο, Επιτομή 3.10, και τον Καλλίμαχο, απ. 188 Pf.).
[9] Όπως ο Αιγέας πέφτει θύμα εξαπάτησης του Πιτθέα και της κόρης του Αίθρας, έτσι και ο Λύρκος πέφτει θύμα του Στάφυλου και της Ημιθέας. Ο Στάφυλος και η οικογένειά του φαίνεται ότι συνδέονταν αρχικά περισσότερο με την Κάσταβο και το Δήλιο Απόλλωνα, προτού η διασκευή της ιστορία τους τους μεταφέρει στην Καύνο. Την πρωταρχική εκδοχή καταγράφει ο Διόδωρος ο Σικελιώτης (5.62): στην Κάσταβο της Χερσονήσου ο Στάφυλος είχε τρεις κόρες, τη Μολπαδία, τη Ροιώ και την Παρθένο. Η Ροιώ ενώθηκε με τον Απόλλωνα και έμεινε έγκυος στον Άνιο, αλλά ο πατέρας της θύμωσε πιστεύοντας ότι η κόρη του συνευρέθηκε με κάποιον κοινό θνητό. Έβαλε την κόρη του σε μια λάρνακα και την έριξε στη θάλασσα. Η λάρνακα φτάνει στη Δήλο, όπου η Ροιώ γεννά και παρακαλεί για σωτηρία τον Απόλλωνα. Ο Απόλλων τους σώζει και αναλαμβάνει την ανατροφή του παιδιού, στο οποίο δίδαξε τη μαντική και το περιέβαλε με μεγάλες τιμές: ο Άνιος έγινε βασιλιάς της Δήλου και ιερέας του θεού. Στο μεταξύ οι δύο αδερφές τής Ροιώς πίσω στην πατρίδα έχουν αναλάβει τη φύλαξη του οίνου του Στάφυλου. Στη διάρκεια του ύπνου τους, όμως, χοίροι καταστρέφουν το κρασί. Οι κοπέλες, φοβισμένες για την ενδεχόμενη αντίδραση του πατέρα τους, πέφτουν να πνιγούν από ένα βράχο, αλλά τις σώζει ο Απόλλων για χάρη της Ροιώς. Η Μολπαδία έκτοτε άλλαξε το όνομά της σε Ημιθέα, εξαιτίας της επιφάνειας του θεού, ενώ τιμάται πολύ στην Κάσταβο και σε όλη την περιοχή της Χερσονήσου. Τέμενος και γιορτή με θυσία έχει καθιερωθεί προς τιμήν της που προσελκύει κόσμο ακόμη και από μακριά. Το ιερό της γνώρισε δόξα στα μεταγενέστερα χρόνια, επειδή είχε τη φήμη ότι ήταν θαυματουργό, θεραπεύοντας αρρώστους και βοηθώντας εγκύους. Αν και ατείχιστο και γεμάτο προσφορές των πιστών, δεν το πειράζουν οι ληστές. Ακόμη και οι Πέρσες το σεβάστηκαν, αν και λεηλάτησαν πολλά άλλα ελληνικά ιερά στην Ασία.
[10] Προφανώς, επειδή ο ίδιος δεν είχε αρσενικούς απογόνους, αλλά μόνο θυγατέρες.
[11] Ο Παρθένιος δε μας πληροφορεί για το πώς επιλύθηκε η έριδα μεταξύ των δύο κοριτσιών, γεγονός που μας κάνει να υποψιαζόμαστε ότι παραλείπει ένα μέρος του υλικού του. Γνωρίζοντας ότι η Ροιώ έμελλε να ενωθεί με τον Απόλλωνα και να γεννήσει τον Άνιο, θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε μια επέμβαση εκ μέρους του θεού, ο οποίος θα αποθάρρυνε τη Ροιώ από το να έρθει σε επαφή με το Λύρκο.
[12] Στην ιστορία του Αιγέα και του Θησέα, η οποία είδαμε ότι γίνεται αντικείμενο μίμησης από τον παρόντα μύθο, ο Αιγέας αφήνει ως σημάδι αναγνώρισης ένα ξίφος και σανδάλια. Το ξίφος αντικαθίσταται εδώ με κάτι πιο ειρηνικό, μια ζώνη, γεγονός που συνάδει με το ότι ο γιος τού Λύρκου (βλ. παρακ. στη μετάφραση) δεν έχει να αντιμετωπίσει ούτε την εχθρότητα του πατέρα του, ούτε της μητριάς του (βλ. τις επόμενες δύο σημειώσεις και αντιπαράβαλε την εχθρική συμπεριφορά της Μήδειας απέναντι στο Θησέα). Μια ζώνη αποτελεί επίσης το αναγνωριστικό σημάδι που αφήνει για τους τρεις γιους του ο Ηρακλής στη γυναίκα-φίδι Έχιδνα, με την οποία ενώθηκε σε μια παρόμοια ιστορία στον Ηρόδοτο (4.8-11).
[13] Αντίθετα από τις ενδεχόμενες προσδοκίες των αναγνωστών η Ειλεβίη παραμένει στο πλευρό του άντρα της και τον συγχωρεί για το παραστράτημά του. Αυτό ίσως εξηγεί και το γεγονός ότι ο Λύρκος δεν παραιτείται από τα δικαιώματά του στο θρόνο, παρά την προσπάθεια του πεθερού του να τον διώξει από τη χώρα.
[14] Ο Βάσιλος αυτός είναι άγνωστος από αλλού. Πιθανότατα αναλαμβάνει με την άφιξή του την ηγεσία του αγώνα εναντίον των οπαδών του Αιγιαλού, όπως ο Θησέας ανέλαβε να βοηθήσει τον Αιγέα με τους Παλλαντίδες. Μια φυλή με το όνομα Βασιλείδαι μαρτυρείται σε ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας όπως οι Ερυθρές, η Έφεσος και η Χίος. Υπάρχει μια ηρωίδα της Αττικής με το όνομα Βασίλη, αλλά η μυθολογία της μας είναι άγνωστη.
Σταύρος Γκιργκένης
Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας.
heterophoton.
