ΠΕΡΙΗΓΗΣΗ ΜΕΣΑ ΚΑΙ ΕΞΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΝΑΟ ΤΗΣ ΑΝΑΣΤΑΣΕΩΣ ΣΤΑ ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΑ
Ο Ναός της Αναστάσεως εσωτερικά
Ο Ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα απαρτίζεται εσωτερικά από πολλά μικρά παρεκκλήσια με βιβλική σημασία. Το παρεκκλήσι του Σταυρού, ο Γολγοθάς, η Πλάκα της Αποκαθηλώσεως, όλα, είναι καταγεγραμμένα στην Καινή Διαθήκη και σχετίζονται με την επίγεια πορεία του Θεανθρώπου Ιησού.
Αν διαβάσατε το αφιέρωμα για τον Ναό της Αναστάσεως πιο κάτω τότε μάθετε αρκετά για την ιστορία του. Στη συνέχεια ακολουθεί η περιήγηση στο εσωτερικό του ναού με φωτογραφίες από τα σημαντικότερα προσκυνήματα.
Κατεύθυνση προς την Αγία Αυλή
Η ξενάγηση στο Oriental στοιχείο του τόπου ξεκινάει ήδη με το που εισέρχεσθε στην Souk el-Dabbagha, μια από τις πιο κεντρικές οδούς της Παλαιάς Πόλης. Μικρομάγαζα και πωλητές δεξιά και αριστερά του τόπου διαφημίζουν την πραμάτεια τους με σουβενίρ των Αγίων Τόπων και άλλα είδη όπως χαλιά, κεραμικά…
Περπατώντας για λίγο μέσα από την οχλοβοή από ανθρώπους κάθε εθνικότητας, φτάνετε στα όρια της Αγίας Αυλής. Δυο τεράστιες πόρτες οδηγούν στο εσωτερικό του Ναού εκεί όπου βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος και ο Γολγοθάς. Δέος σε πιάνει καθώς περνάς το κατώφλι μιας πόρτας όπου διάφοροι άλλοι Βασιλείς, Σταυροφόροι και Άραβες κατακτητές διάβηκαν ανά τους αιώνες.
Το κλειδί των τεράστιων αυτών πορτών κρατά εδώ και αιώνες μια μουσουλμανική οικογένεια. Έτσι ήθελε ο Σουλτάνος Σαλαντίν και αυτό είναι κάτι το οποίο παραμένει μέχρι και σήμερα…Όταν τελικά εισέλθεις εσωτερικά του ναού θα συναντήσεις ανθρώπους από κάθε γωνιά της γης.
Τα προσκυνήματα που ακολουθούν είναι η φυσική συνέχεια της Οδού του Μαρτυρίου, η οποία σχετίζεται με τις τελευταίες ώρες της επίγειας ζωής του Χριστού. Με αρχή την πλάκα της Αποκαθήλωσης και το Παρεκκλήσι του Αγγέλου, ως τον Γολγοθά και τον Πανάγιο Τάφο σας παρουσιάζουμε τα σημαντικότερα από αυτά, σε ένα μικρό οδοιπορικό στην Παλαιά Πόλη των Ιεροσολύμων…
Πάμε λοιπόν!
Πλάκα της Αποκαθήλωσης
Η Πλάκα της Αποκαθηλώσεως είναι το πρώτο που συναντάτε όταν εισέρχεστε στο εσωτερικό του ναού. Εκεί τοποθετήθηκε το σώμα του Χριστού ώστε να ετοιμαστεί για την ταφή, από τον Ιωσήφ τον από Αριμαθαίας. Ο τοίχος πίσω από την Πλάκα χαρακτηρίζεται από τα εντυπωσιακά σταυροειδή κόκκινα πανό (που απεικονίζουν τα διακριτικά της Αδελφότητας του Παναγίου Τάφου) και είναι διακοσμημένος με καντήλια. Τα καντήλια που κρέμονται πάνω από την Πλάκα της Αποκαθηλώσεως είναι δωρεά κοινής συμβολής από Αρμένιους, Κόπτες, Έλληνες και Λατίνους.
Για την ιστορία να σημειώσουμε ότι η συνήθεια οι πιστοί να προσκυνούν την πλάκα εντοπίζεται από τον 12ο αιώνα. Η κοκκινωπή Πλάκα της Αποκαθηλώσεως κατασκευάστηκε το 1810, ύστερα από την γενικότερη ανακαίνιση του ναού ο οποίος καταστράφηκε από φωτιά.
Πανάγιος Τάφος
Το σημαντικότερο παρεκκλήσι από όλα εντός του Ναού της Αναστάσεως είναι η “Ροτόντα”. Έτσι ονομάζεται το κτίριο με τον μεγάλο τρούλο που βρίσκεται στην δυτική πλευρά. Στο κέντρο της ροτόντας υπάρχει ένα μικρό εκκλησάκι που ονομάζεται Άγιο Κουβούκλιο και εκεί βρίσκεται ο Πανάγιος Τάφος.
Για να περιγράψουμε με λίγα αυτά τα δυο Άγια Προσκυνήματα θα χρησιμοποιήσουμε τα λόγια της συγγραφέα Ιωάννας Π. Τσεκούρα. Αυτή, στο βιβλίο της με τίτλο “Το Άγιον Φως στα Ιεροσόλυμα” περιγράφει τον Πανάγιο Τάφο ως εξής:
“Δυτικά του Ναού της Αναστάσεως, ή Καθολικού, υπάρχει το Κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου, στο οποίον ετάφη και ανέστη ο Κύριος. Έχει κατασκευασθεί από πολύτιμα μάρμαρα και με πλούσια διακόσμηση. Η πρόσοψή του είναι μεγαλοπρεπέστατη. Έχει μήκος 8 μ., πλάτος 5, 55 μ., και ύψος 5, 50 μ. Διαιρείται δε σε δύο μέρη. Στον προθάλαμο, ο οποίος λέγεται Άγιος Λίθος, και στον Πανάγιο Τάφο.
Ο Άγιος Λίθος
Ο Άγιος Λίθος είναι τετράγωνος χώρος διαστάσεων 3,23 μ. επί 3,23 μ. Στις πλευρές του υπάρχουν δύο οπές, από τις οποίες κατά την τελετή του Αγίου Φωτός ο Πατριάρχης το δίδει στους Ορθοδόξους και τους Αρμενίους. Στο μέσον του Αγίου Λίθου ευρίσκεται στήλη σε σχήμα κρατήρα, πάνω στην οποία είναι τοποθετημένο τεμάχιο από τον λίθο του μνημείου του Κυρίου, που απεκύλησε ο Άγγελος, και από τον οποίο πήρε το όνομα του ο προθάλαμος. Το Άγιο Κουβούκλιο έχει μόνο μια εξωτερική πύλη,ανατολικά, από την οποία εισερχόμαστε στον Άγιον Λίθο.
Εντός του Παναγίου Τάφου
Απέναντι στην πύλη του Αγίου Κουβουκλίου και δυτικά του Αγίου Λίθου υπάρχει μικρή εσωτερική πύλη, ύψους 1,33 μ. και πλάτους 0, 95 μ., η οποία οδηγεί στον Πανάγιο Τάφο. Επειδή αυτή η πύλη είναι χαμηλή, όταν μπαίνει κανείς στον Πανάγιο Τάφο, προσκυνεί υποχρεωτικά. Ο Πανάγιος Τάφος είναι σχεδόν τετράγωνος θαλαμίσκος, διαστάσεων 2, 20 μ. επί 1, 85μ., λαξευμένος σε βράχο. Δεξιά του θαλαμίσκου τούτου υπάρχει το Πανάγιο μνήμα, ή Ζωοδόχος Τάφος, όπου ετάφη και ανέστη ο Κύριος…”
Πάνω στη Πλάκα του Παναγίου Τάφου υπάρχει μια εικόνα του Χριστού. Σε αυτήν διακηρύσσεται ένα μήνυμα που εδώ και δυο χιλιάδες χρόνια άλλαξε, το ρου της ιστορίας: “Χριστός Ανέστη!” γράφει με μεγάλα γράμματα και ο κάθε προσκυνητής γίνεται μυστικά, φορέας της Ζωηφόρου Αναστάσεως…
Το Status quo στον Πανάγιο Τάφο
Γνωρίζατε ότι εκτός από τους Ελληνορθόδοξους, έχουν και άλλα δόγματα δικαιώματα σε μερικά από τα προσκυνήματα του Ναού της Αναστάσεως;
Και όμως! Πολλά δόγματα συνυπάρχουν κάτω από την ίδια στέγη με τις σχέσεις τους να λειτουργούν αρμονικά χάριν σε ένα φιρμάνι του 1757 του Οσμάν Γ’. Κάτω από το Ανατολίτικο Status Quo οι Ορθόδοξες, Ρωμαιοκαθολικές και Αρμενικές Αποστολικές εκκλησίες έχουν τα δικά τους δικαιώματα στο εσωτερικό του τάφου. Πρακτικά, και τα τρία δόγματα επιτελούν εκεί καθημερινά την Θεία Λειτουργία. Ο Πανάγιος Τάφος χρησιμοποιείται επίσης για τελετές σε ειδικές περιπτώσεις. Η χαρακτηριστικότερη γίνεται το Μεγάλο Σαββάτο, με την τελετή της Αφής του Φωτός υπό την ηγεσία του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη. Στο πίσω μέρος του Παναγίου Τάφου βρίσκεται το θυσιαστήριο που χρησιμοποιούσαν κάποτε οι Κόπτες.
Δυτικά από το Κουβούκλιο, στο πίσω μέρος της Ροτόντα βρίσκεται το Συριακό Παρεκκλήσι με τον Τάφο του Ιωσήφ του από Αριμαθαίας. Αυτό είναι το παρεκκλήσι όπου οι Κόπτες χρησιμοποιούσαν κάποτε για τις ακολουθίες τους.
Γολγοθάς
Κανείς δεν μπορεί να αμφισβητήσει ότι μετά τον Πανάγιο Τάφο ο Γολγοθάς είναι το δεύτερο σημαντικό προσκύνημα!
Ακολουθώντας μια σκάλα βρίσκεστε στο ακριβές σημείο που συντελέστηκε η Σταύρωση του Ιησού. Όπως και με άλλα προσκυνήματα έτσι και εδώ, ο τόπος μοιράζεται μεταξύ των διαφόρων δογμάτων. Δυο παρεκκλήσια, -ένα Ορθόδοξο και ένα Καθολικό- συνυπάρχουν εδώ και αιώνες σε ένα από τα πιο ιερά μνημεία του ναού της Αναστάσεως.
Το ιερό του Ελληνορθόδοξου παρεκκλησίου βρίσκεται πάνω από το βράχο του Γολγοθά (12ο σταθμό του Σταυρού). Ο καθένας μπορεί να τον αγγίξει κανείς χάριν σε μια τρύπα που βρίσκεται στο πάτωμα. Ο βράχος του Γολγοθά περικλείεται μέσα σε ένα γυάλινο προστατευτικό τζάμι για αυτό και είναι ορατός και από τις δυο πλευρές του βωμού.
Το Ρωμαιοκαθολικό Παρεκκλήσι της Προσήλωσης (“Καρφώματος στο Σταυρό”) εκτείνεται προς τα νότια. Μεταξύ του καθολικού και του ορθόδοξου Παρεκκλησίου ένα άγαλμα της Παναγίας (Καθολικό) σηματοδοτεί τον 13ο Σταθμό του Σταυρού.
Παρεκκλήσι του Αδάμ
Ακριβώς κάτω από τον Γολγοθά βρίσκεται το Παρεκκλήσι του Αδάμ. Σύμφωνα με την παράδοση ο Ιησούς σταυρώθηκε πάνω από τον τόπο όπου θάφτηκε το κρανίο του Αδάμ. Λέγεται πως το αίμα του Χριστού έτρεξε κάτω από το Σταυρό και μέσα από τα βράχια, γεμίζοντας το κρανίο του Αδάμ. Μέσα από ένα παράθυρο στο πίσω μέρος της αψίδας του 11ου αιώνα, είναι ορατός ο βράχος του Γολγοθά με μια ρωγμή. Σύμφωνα πάλι με την παράδοση η ρωγμή αυτή δημιουργήθηκε από τον σεισμό, που επακολούθησε του θανάτου του Χριστού.
Πίσω από το παρεκκλήσι του Αδάμ βρίσκεται και το Μουσείο του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με αρκετά κειμήλια. Μέσα σε αυτά βρίσκεται μια κρυστάλλινη μίτρα του 12ου αιώνα η οποία κάποτε φέρεται να περιείχε τμήμα του Τιμίου Σταυρού.
Πίσω από το παρεκκλήσι του Αδάμ βρίσκεται και το Μουσείο του Ελληνορθόδοξου Πατριαρχείου με αρκετά κειμήλια. Μέσα σε αυτά βρίσκεται μια κρυστάλλινη μίτρα του 12ου αιώνα η οποία κάποτε φέρεται να περιείχε τμήμα του Τιμίου Σταυρού.
Το Καθολικό
Στη κεντρική εκκλησία του Ναού της Αναστάσεως και ανατολικά της μεγαλύτερης ροτόντας, στεγάζεται το Ελληνορθόδοξο σήμερα Καθολικό. Ο θόλος του έχει διάμετρο 19,8 μέτρα και βρίσκεται στο κέντρο της σταυροειδούς εκκλησίας. Στο χώρο βρίσκεται και ο ομφαλός ο οποίος κάποτε θεωρούνταν το κέντρο του κόσμου (συνδέεται με τον τόπο της Σταύρωσης και της Ανάστασης του Χριστού).
Από το 1996 ο θόλος αυτός ολοκληρώθηκε με τον μνημειώδη Σταυρό του Γολγοθά, τον οποίο αφιέρωσε ο Έλληνας Πατριάρχης Διόδωρος Ι των Ιεροσολύμων.
Άλλα παρεκκλήσια
Άλλα παρεκκλήσια που μπορεί να συναντήσετε εσωτερικά του ναού είναι (από Bορρά προς Νότο): η Φυλακή του Χριστού, το Παρεκκλήσι του Αγίου Λογγίνου, το Αρμενικό Παρεκκλήσι του “Διεμερίσαντο”, το παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης και το Παρεκκλήσι των “Ονειδισμών”.
- Παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης – ανάμεσα στο Παρεκκλήσι των Ονειδισμών και το Παρεκκλήσι του Διαμερισμού των Ιματίων, βρίσκεται μια σκάλα που οδηγεί στο παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης.
- Παρεκκλήσι του Αγίου Βαρτάν (Αρμένικο)- στη βόρεια πλευρά του παρεκκλησίου της Αγίας Ελένης είναι μια περίτεχνα πόρτα από σφυρήλατο σίδηρο, η οποία οδηγεί στο παρεκκλήσι του Αγίου Βαρτάν. Το τελευταίο παρεκκλήσι περιέχει αρχαιολογικά ευρήματα από το ναό του Αδριανού και τη βασιλική του Κωνσταντίνου.
- Παρεκκλήσι της Ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού – συνολικά 22 σκαλοπάτια από το παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης οδηγούν στο Ρωμαϊκό Καθολικό Παρεκκλήσι, της Ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού. Κατά παράδοση το σημείο αυτό αποτελεί τον τόπο όπου βρέθηκε ο Αληθινός Σταυρός.
Φραγκισκανική περιοχή, βόρεια του Κουβουκλίου
Ενημερωτικά, να πούμε ότι στο χώρο βρίσκονται και παρεκκλήσια του Φραγκισκανικού Δόγματος όπως:
- Το Παρεκκλήσι της Αγίας Μαγδαληνής – Το παρεκκλήσι βρίσκεται στον τόπο όπου η Αγία Μαρία η Μαγδαληνή, συναντήθηκε με τον Ιησού μετά την Ανάσταση Του.
- Ένα Συριακό Παρεκκλήσι που περιέχει τον Τάφο του Αγίου Ιωσήφ του από Αριμαθαίας. Στην άκρη του παρεκκλησίου βρίσκεται ένας σχεδόν ολοκληρωμένος Εβραϊκός τάφος, του 1ου αιώνα. Για μερικούς ο χώρος αποτελεί τον τόπο ταφής του Αγίου Ιωσήφ (Αριμαθαίας) και του Αγίου Νικοδήμου (γιορτ. Κυριακή των Μυροφόρων).
Δεδομένου ότι οι Εβραίοι πάντα έθαβαν τους νεκρούς τους έξω από την πόλη, η παρουσία αυτού του τάφου αποδεικνύει ότι ο χώρος του Παναγίου Τάφου βρισκόταν έξω από τα τείχη της πόλης, τον καιρό της Σταύρωσης.
Ναός της Αναστάσεως, η «Καρδιά» των Ιεροσολύμων
Ο Ναός της Αναστάσεως στα Ιεροσόλυμα (ή Εκκλησία του Παναγίου Τάφου) βρίσκεται στην Χριστιανική Συνοικία της Παλαιάς Πόλης, στο Ισραήλ. Το εσωτερικό του περιέχει το μέρος της Σταύρωσης του Χριστού (γνωστό ως Γολγοθά) αλλά και τον Τάφο Του, όπου ο Χριστός παρέμεινε για ένα τριήμερο και αναστήθηκε.
Ο Πανάγιος Τάφος βρίσκεται εντός ενός κτιρίου που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, γνωστό ως «Κουβούκλιο». Αυτή είναι η «καρδιά» του Ναού της Αναστάσεως, εκεί που ο Χριστιανισμός «αναπνέει» εδώ και 2.000 χρόνια. Πολλά δόγματα συνυπάρχουν σήμερα κάτω από την ίδια σκέπη, με το Status Quo του 18ου αιώνα να ρυθμίζει την αρμονική τους συνύπαρξη.
Ο Πανάγιος Τάφος βρίσκεται εντός ενός κτιρίου που χρονολογείται από τον 19ο αιώνα, γνωστό ως «Κουβούκλιο». Αυτή είναι η «καρδιά» του Ναού της Αναστάσεως, εκεί που ο Χριστιανισμός «αναπνέει» εδώ και 2.000 χρόνια. Πολλά δόγματα συνυπάρχουν σήμερα κάτω από την ίδια σκέπη, με το Status Quo του 18ου αιώνα να ρυθμίζει την αρμονική τους συνύπαρξη.
Ναός της Αναστάσεως – Ιστορικό
Εντός του Ναού της Αναστάσεως βρίσκονται οι 4 τελευταίες στάσεις της Οδού του Μαρτυρίου, σε μια πορεία – αναπαράσταση των τελευταίων στιγμών του Πάθους του Χριστού.
Αυτή η διαδρομή τελείται αδιάκοπα εδώ δυο χιλιάδες χρόνια. Οι πιστοί, ξεκινώντας από τον λόφο Σιών, ακολουθούν μια διαδοχική πορεία με 14 στάσεις με αποκορύφωμα τον Πανάγιο Τάφο. Εκεί θα πραγματοποιηθεί αργότερα η Ανάσταση Του χαρίζοντας στην εκκλησία το όνομα «Ναός της Αναστάσεως».
Αυτή η διαδρομή τελείται αδιάκοπα εδώ δυο χιλιάδες χρόνια. Οι πιστοί, ξεκινώντας από τον λόφο Σιών, ακολουθούν μια διαδοχική πορεία με 14 στάσεις με αποκορύφωμα τον Πανάγιο Τάφο. Εκεί θα πραγματοποιηθεί αργότερα η Ανάσταση Του χαρίζοντας στην εκκλησία το όνομα «Ναός της Αναστάσεως».
Σήμερα το ευρύτερο συγκρότημα γύρω από την εκκλησία του Παναγίου Τάφου λειτουργεί ως έδρα του Ελληνορθόδοξου Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Ταυτόχρονα, την διαφύλαξη των προσκυνημάτων έχουν αναλάβει πολλά από τα Χριστιανικά δόγματα με κυριότερο αυτό των Ελληνορθοδόξων, των Ρωμαιοκαθολικών και της Αρμενικής Αποστολικής Εκκλησίας. Σε μικρότερο βαθμό στο χώρο βρίσκεται επίσης η Ορθόδοξη Εκκλησία της Αιθιοπίας, της Συρίας και των Κοπτών.
Η Εύρεση του Τιμίου Σταυρού
Όλα ξεκίνησαν πριν από αρκετούς αιώνες…Το 70 μ.Χ. τα Ιεροσόλυμα μετά από την πολιορκία του αυτοκράτορα Τίτου, έγιναν μάρτυρας της καταστροφής του Δεύτερου ναού. Εξήντα χρόνια αργότερα, το 130 μ.Χ., ο Ρωμαίος αυτοκράτορας Αδριανός θα ιδρύσει μια νέα ρωμαϊκή αποικία στην Ιερουσαλήμ. Σκοπός του ήταν να υπερνικήσει την νέα αυτή θρησκεία που είχε αρχίσει να κάνει την εμφάνιση της. Έτσι, το 135 μ.Χ., προστάζει την ανέγερση ενός ειδωλολατρικού ναού αφιερωμένου στην Αφροδίτη. Ο ναός αυτός (γνωστός και ως Αιλία Καπιτωλίνα) θα έχει διάρκεια ζωής ως τον 4ο αιώνα.
Δυο αιώνες αργότερα στο Βυζάντιο αυτοκράτορας θα είναι ο Μεγάλος Κωνσταντίνος. Εκείνη την εποχή βασίλευε παντού στην Βυζαντινή αυτοκρατορία, η πλάνη των ειδώλων και οι διωγμοί κατά τον Χριστιανών. Όμως ήρθε η στιγμή που ο Κωνσταντίνος μεταστράφηκε στον Χριστιανισμό: αφού είδε το όραμα ενός σταυρού στον ουρανό με τη φράση «Εν τούτω ΝΙΚΑ» υπέγραψε ένα χρόνο αργότερα το Διάταγμα των Μεδιολάνων (313 μ.Χ). Σύμφωνα με αυτό, ο κάθε πολίτης της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας είχε το δικαίωμα της ανεξιθρησκείας.
Από τότε άρχισε να ανθεί ο Χριστιανισμός στο Βυζάντιο. Η μητέρα του Μεγ. Κωνσταντίνου, Αγία Ελένη μετέβη στο προσκυνηματικό κέντρο της εποχής που βρισκόταν στα Ιεροσόλυμα. Σκοπός της ήταν να ανακαλύψει τον Πανάγιο Τάφο του Χριστού. Εκτενείς, δεήσεις προσευχές και δάκρυα από κλήρο και λαό συνόδευσαν αυτήν την αναζήτηση…Και ο Θεός δεν άργησε να απαντήσει στις προσευχές των πιστών του δούλων: λίγες μέρες αργότερα «πληροφόρησε» τον ευλαβή επίσκοπο Μακάριο για το ακριβές σημείο του Τάφου. Κατά Θεία οικονομία στις ανασκαφές που ακολούθησαν, δεν ήρθε μόνο στην επιφάνεια ο Τάφος του Χριστού αλλά και ένα σπήλαιο. Εκεί φυλάσσονταν όλοι οι σταυροί μετά από τις σταυρώσεις.
Η Αγία Ελένη βρισκόταν κοντά στην ανακάλυψη του Τιμίου Σταυρού. Ήταν όμως τόσοι πολλοί οι σταυροί, που δύσκολα θα μπορούσε να ανακαλύψει ποιος άνηκε στον Χριστό. Όπως αναφέρει η παράδοση της εκκλησίας μας, την στιγμή εκείνη περνούσε από μπροστά τους μια πομπή. Ήταν μια νεκρή γυναίκα η οποία οδηγούνταν προς ενταφιασμό. Τότε ο επίσκοπος Μακάριος τους σταμάτησε και άρχισε να ακουμπά στο σώμα της γυναίκας, έναν έναν τους Σταυρούς. Στον τρίτο και τελευταίο, πριν ακόμα ακουμπήσει επάνω της, η γυναίκα σηκώθηκε αμέσως σαν από μακρύ λήθαργο. Ήταν ο σταυρός του Χριστού…
Τα Εγκαίνια του Ναού της Αναστάσεως
Όλα αυτά τα θαυμαστά έγιναν γνωστά στην Παλαιά Πόλη και την ευρύτερη περιοχή των Ιεροσολύμων. Πλήθος κόσμου άρχισε να συρρέει και να ζητά να μετέχει στην προσκύνηση του Τιμίου Σταυρού -κάτι αδύνατον λόγω του όχλου. Τότε ο επίσκοπος Μακάριος ζήτησε να του φτιάξουν ένα πρόχειρο άμβωνα. Ανεβαίνοντας πάνω, ύψωσε το Τίμιο Σταυρό και ευλόγησε με αυτόν τα πλήθη. Το γεγονός αυτό έγινε στις 14 Σεπτεμβρίου του 326 μ.Χ., ημέρα που μνημονεύει η Εκκλησία μας την Ύψωση του Τιμίου Σταυρού.
Στη συνέχεια με την διαταγή του Μεγάλου Κωνσταντίνου στο σημείο ανεγέρθηκε ο ναός της Αναστάσεως, ο οποίος περιελάμβανε:
α) την Μεγάλη Βασιλική ή Βασιλική του Κωνσταντίνου &
β) μια εσωτερική κεντρική κιονοστοιχία με τον Γολγοθά, την Αγία Αυλή και ένα κτίριο με τρούλο, την «Ροτόντα». Εντός της «Ροτόντας» περικλείεται ο Πανάγιος Τάφος και το Παρεκκλήσι του Αγγέλου (περισσότερα για αυτό παρακάτω). Την εποχή εκείνη η «Ροτόντα» αναφερόταν απλά ως «Ανάσταση».
α) την Μεγάλη Βασιλική ή Βασιλική του Κωνσταντίνου &
β) μια εσωτερική κεντρική κιονοστοιχία με τον Γολγοθά, την Αγία Αυλή και ένα κτίριο με τρούλο, την «Ροτόντα». Εντός της «Ροτόντας» περικλείεται ο Πανάγιος Τάφος και το Παρεκκλήσι του Αγγέλου (περισσότερα για αυτό παρακάτω). Την εποχή εκείνη η «Ροτόντα» αναφερόταν απλά ως «Ανάσταση».
Η εκκλησία ολοκληρώθηκε στις 13 Σεπτεμβρίου του 335 μ.Χ. Το γεγονός μνημονεύεται στους συναξαριστές της Ορθόδοξης εκκλησίας ως η «Ανάμνηση των Εγκαινίων του Ιερού Ναού της Αναστάσεως» και γιορτάζεται την ίδια μέρα.
Η Μουσουλμανική Κυριαρχία στα Ιεροσόλυμα
Ο Ναός της Αναστάσεως καταστράφηκε από πυρκαγιά τον Μάιο του 614 μ.Χ. Τότε η αυτοκρατορία των Σασσανίδων υπό την βασιλεία του Χοσρόη του Β’ εισέβαλε στα Ιεροσόλυμα και κατέλαβε τον Τίμιο Σταυρό. Όμως το 630 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Ηράκλειος επανοικοδόμησε την εκκλησία μετά την εκ νέου ανάκτηση της πόλης.
Παρότι ο Ναός της Αναστάσεως και όλα τα Ιεροσόλυμα επήλθαν κάτω από την αραβική κυριαρχία, διατήρησαν την χριστιανική τους ταυτότητα. Σε αυτό βοηθούσαν και οι αρχαίοι μουσουλμάνοι ηγέτες οι οποίοι, παρότι διαφορετικής θρησκεία σέβονταν ιδιαίτερα τα χριστιανικά μνημεία.
Μάλιστα, μια ιστορία που έχει διασωθεί ως τις ημέρες μας αναφέρει για τον Χαλίφη Ουμάρ ιμπν αλ-Χαττάμπ ότι επισκέφθηκε τον Ναό της Αναστάσεως για να προσευχηθεί. Φοβούμενος όμως μήπως αυτό εκληφθεί ως πρόφαση από τις μελλοντικές γενεές για να μετατραπεί ο ναός σε τζαμί, έξαφνα αποχώρησε. Μάλιστα ο ίδιος συνέταξε αργότερα κι ένα διάταγμα με το οποίο απαγόρευε στους μουσουλμάνους να προσεύχονται εκεί.
Ο σεισμός του 746 μ.Χ θα προκαλέσει μεγάλες ζημιές στο κτίριο. Στις αρχές του 9ου αιώνα ένας ακόμη σεισμός θα καταστρέψει τον τρούλο της Αναστάσεως. Σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και συγκεκριμένα το 810 μ.Χ. ο τρούλος θα ανακατασκευαστεί επί Πατριαρχίας Θωμά του Ιεροσολυμίτη. Όμως ο Ναός της Αναστάσεως έμελλε ακόμη να περάσει πολλά. Δυο φωτιές στα έτη 841 μ.Χ. και 938 μ.Χ. κατέστρεψαν το εσωτερικό της Βασιλικής του Κωνσταντίνου ενώ πλησίασαν αρκετά το Κουβούκλιο. Η Βασιλική ξανακάηκε το 966 μ.Χ. όταν εξαιτίας μιας ήττας των μουσουλμανικών στρατευμάτων στην περιοχή της Συρίας ακολούθησαν αντίποινα. Ένα από αυτά ήταν και η καταστροφή της Μεγάλης Βασιλικής του Κωνσταντίνου. Βρίσκοντας ευκαιρία με την πυρκαγιά, Μουσουλμάνοι στρατιώτες πραγματοποίησαν την δολοφονία του Πατριάρχη Ιωάννη του 7ου.
Στις 18 Οκτωβρίου 1009 το Χαλιφάτο των Φατιμιδών και ο Αλ Χακίμ, διέταξαν την πλήρη καταστροφή του Ναού. Αυτό έγινε ως μέρος μιας γενικότερης εκστρατείας κατά των Χριστιανικών προσκυνημάτων σε Παλαιστίνη και Αίγυπτο. Η ζημιά ήταν εκτενής με λίγα στοιχεία της πρώιμης εκκλησίας να παραμένουν. Η οροφή και ο Πανάγιος Τάφος του Χριστού υπέστησαν σοβαρές ζημιές ενώ το αρχικό ιερό καταστράφηκε. Η χριστιανική Ευρώπη αντέδρασε με σοκ και εκδιώξεις των Εβραίων το οποίο χρησίμευσε ως ώθηση, στις μεταγενέστερες Σταυροφορίες.
Παρεκκλήσια και Ανακατασκευή του Ναού
Στις ευρείες διαπραγματεύσεις μεταξύ των Φατιμίδων και της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας το 1027-28, επετεύχθη συμφωνία, σύμφωνα με την οποία ο νέος Χαλίφη Αλί Αζ Ζαχίρ επέτρεπε την ανοικοδόμηση και την ανακατασκευή της εκκλησίας. Όταν τελικά αυτή ολοκληρώθηκε έγινε με τεράστιο κόστος από τον αυτοκράτορα Κωνσταντίνο Θ’ τον Μονομάχο και τον Πατριάρχη Νικηφόρο της Κωνσταντινούπολης το 1048 μ.Χ.
Ως μια παραχώρηση, το τζαμί στην Κωνσταντινούπολη άρχισε πάλι να λειτουργεί. Κάθε κήρυγμα στο Ισλάμ έπρεπε να προφέρεται στο όνομα του Αζ Ζαχίρ . Μουσουλμανικές πηγές λένε ότι ένα υποπροϊόν της συμφωνίας ήταν και η απαξίωση του Ισλάμ από πολλούς χριστιανούς, οι οποίοι εξισλαμίστηκαν στους διωγμούς του Αλ-Χακίμ μπι-Αμρ Αλλάχ. Επιπλέον απελευθερώνοντας 5.000 Μουσουλμάνους κρατούμενους, οι Βυζαντινοί ζητούσαν την αποκατάσταση των εκκλησιών που καταστράφηκαν από τον Αλ – Χακίμ. Ταυτόχρονα ζητούσαν και την επανεγκαθίδρυση ενός Πατριάρχη στα Ιεροσόλυμα .
Σύγχρονες πηγές πιστώνουν τον αυτοκράτορα με τη δαπάνη τεράστιων ποσών σε μια προσπάθεια να αποκαταστήσει την Εκκλησία του Παναγίου Τάφου μετά από αυτή τη συμφωνία. Παρά το γεγονός ότι οι Βυζαντινοί ξόδεψαν υπέρογκα ποσά για το έργο, ο αρχαιολόγος Colin Morris αναφέρει πως «μια ολική αντικατάσταση ήταν αρκετά μακριά για τους διαθέσιμους πόρους της εποχής. Η νέα κατασκευή επικεντρώθηκε στη ροτόντα και στα γύρω κτίρια της ενώ δυστυχώς, η Βασιλική του Κωνσταντίνου παρέμεινε στα ερείπια…»
Στις αρχές του 11ου αιώνα ο Ναός της Αναστάσεως αποτελούνταν κυρίως από τον Πανάγιο Τάφο και πέντε μικρά παρεκκλήσια. Τα παρεκκλήσια αυτά βρίσκονταν στα ανατολικά της Αυλής του Ναού, όπου βρισκόταν και το τείχος της μεγάλης εκκλησίας.
Στις αρχές του 11ου αιώνα ο Ναός της Αναστάσεως αποτελούνταν κυρίως από τον Πανάγιο Τάφο και πέντε μικρά παρεκκλήσια. Τα παρεκκλήσια αυτά βρίσκονταν στα ανατολικά της Αυλής του Ναού, όπου βρισκόταν και το τείχος της μεγάλης εκκλησίας.
Κάθε παρεκκλήσι ήταν αφιερωμένο σε κάποια σκηνή από τα Πάθη του Χριστού όπως της Φυλακής του Χριστού και της Φραγγέλωσής Του, πιθανότατα λόγω των δυσχερειών της ελεύθερης μετακίνησης ανάμεσα στους ιερούς δρόμους της πόλης. Τα παρεκκλήσια αυτά έχουν περιγραφεί ως «ένα είδος Via Dolorosa σε μινιατούρα» σύμφωνα τον αρχαιολόγο Colin Morris.
Ο έλεγχος της Ιερουσαλήμ και επομένως της Εκκλησία του Παναγίου Τάφου, άλλαξε αρκετές φορές χέρια μεταξύ των Φατιμιδών και των Σελτζούκων Τούρκων μέχρι και την άφιξη των Σταυροφόρων, το 1099.
Την Εποχή των Σταυροφόρων (1099–1244 μ.Χ)
Πολλοί ιστορικοί υποστηρίζουν, ότι η κύρια ανησυχία του Πάπα Ουρμπάν Β όταν καλούσε την Πρώτη Σταυροφορία, ήταν η απειλή για την Κωνσταντινούπολη από την τουρκική εισβολή στη Μικρά Ασία, σε απάντηση της έκκλησης του Bυζαντινού Aυτοκράτορα Αλεξίου Α’ του Κομνηνού.
Οι ιστορικοί συμφωνούν ότι η μοίρα των Ιεροσολύμων και επομένως της Εκκλησίας του Παναγίου Τάφου ήταν ανησυχητική. Η Παπική πολιτική του 1095 μ.Χ είχε σαν ξεκάθαρο στόχο την απόκτηση της. Ειδικότερα με την Σταυροφορία να βρίσκεται σε εξέλιξη, τα σχέδια για την κατάκτηση των Ιεροσολύμων αποκτούσαν πρόσφορο έδαφος. Και εν μέρει τα κατάφεραν…Η ανακατασκευή της εκκλησίας πάρθηκε από την Αυτοκρατορία των Φατιμιδών στους ιππότες της Α’ σταυροφορίας, τον Ιούλιο του 1099 μ.Χ.
Η πρώτη σταυροφορία θεωρήθηκε ένα «αρματωμένο» προσκύνημα. Κανείς σταυροφόρος δεν μπορούσε να θεωρήσει το ταξίδι του πλήρες αν δεν είχε προσευχηθεί πρώτα ως προσκυνητής στον Πανάγιο Τάφο.
Ο σταυροφόρος πρίγκιπας Γοδεφρείδος του Μπουιγιόν, ο οποίος έγινε ο πρώτος μονάρχης σταυροφόρων της Ιερουσαλήμ, αποφάσισε να μην χρησιμοποιήσει τον τίτλο «Βασιλιάς» κατά τη διάρκεια της ζωής του και δήλωσε τον εαυτό του «Advocatus Sancti Sepulchri» («Προστάτης του Παναγίου Τάφου»). Κατά την περίοδο των Σταυροφοριών, μια δεξαμενή κάτω από την πρώην Βασιλική φημολογήθηκε ότι ήταν η τοποθεσία όπου η Αγία Ελένη βρήκε τον Τίμιο Σταυρό. Αργότερα στο σημείο δημιουργήθηκε το «Παρεκκλήσι της Ευρέσεως του Σταυρού» με την σημερινή του αρχιτεκτονική να αποτελεί μέρος των επισκευών του Μονομάχου, τον 11ο αιώνα.
Ο Γουλιέλμος της Τύρου, χρονογράφος της Βασιλείας των Σταυροφόρων της Ιερουσαλήμ, κάνει αναφορά στην ανακαίνιση της Εκκλησίας που έλαβε χώρα περί τον 12ο αιώνα. Εκεί, οι σταυροφόροι ερευνούσαν τα ανατολικά ερείπια του χώρου με περιστασιακές ανασκαφές. Καθώς λοιπόν προσπαθούσαν να φτάσουν στη δεξαμενή, ανακάλυψαν μέρος του αρχικού επιπέδου εδάφους του ναού του Αδριανού. Αποφάσισαν τότε να μετατρέψουν το χώρο αυτό σε παρεκκλήσι αφιερωμένο στην Αγία Ελένη. Η αρχιτεκτονική του ήταν βασισμένη στο Ρωμαϊκό ρυθμό ενώ αργότερα προστέθηκε και ένα καμπαναριό.
Οι παραπάνω ανακαινίσεις ενοποίησαν τα μικρά παρεκκλήσια του χώρου κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Μελισσάνθης του Ρετέλ το 1149 . Ήταν η πρώτη φορά που όλα τα ιερά μνημεία τοποθετήθηκαν κάτω από την ίδια στέγη. Ο Ναός της Αναστάσεως έγινε η έδρα των πρώτων Λατίνων Πατριαρχών και ο χώρος των επίσημων χειρογράφων του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ. Αργότερα, η μάχη του Χαττίν (1187 μ.Χ) ανάμεσα στους Σταυροφόρους των Λουζινιάν και τους μουσουλμάνους Αγιουβίδες του Σαλαντίν, θα καταλήξει σε μεγάλη ήττα των Σταυροφόρων. Ως άμεση συνέπεια ήταν η κατάργηση του Βασιλείου της Ιερουσαλήμ και η οργάνωση της Γ’ Σταυροφορίας, λίγα χρόνια αργότερα.
Τα Ιεροσόλυμα και ο Ναός της Αναστάσεως άνηκαν πλέον στον Σαλαντίν. Παρόλα αυτά η συνθήκη που επιτεύχθηκε μετά την Γ’ σταυροφορία επέτρεπε στους χριστιανούς προσκυνητές να επισκέπτονται τον χώρο.
Ο αυτοκράτορας Φρειδερίκος Β ‘(1220-50) επανέκτησε την πόλη και την εκκλησία τον 13ο αιώνα. Ο ναός της Αναστάσεως δόθηκε στην δικαιοδοσία του Έλληνορθόδοξου Πατριάρχη Αθανάσιου Β ‘των Ιεροσολύμων (1231 μ.Χ-1247μ.Χ.), κατά τη διάρκεια του Λατινικού ελέγχου στα Ιεροσόλυμα.
Μια δεκαετία αργότερα η πόλη και η εκκλησία αιχμαλωτίστηκαν από την Χορασμία το 1244 μ.Χ.
Στα Χρόνια της Οθωμανικής Περιόδου
Το 1545 μ.Χ. το ανώτερο επίπεδο του καμπαναριού του Ναού κατέρρευσε. Οι Φραγκισκανοί μοναχοί ανακαίνισαν την εκκλησία το 1555 μ.Χ καθώς και το κουβούκλιο του Παναγίου Τάφου. Ο Φραγισκανός Βονιφάτιος της Ραγκούστα κατόπιν εντολής, κατασκεύασε μια μαρμάρινη πλάκα. Αυτή τοποθετήθηκε πάνω από τα ερείπια του Τάφου του Χριστού, ώστε οι ευλαβείς προσκυνητές να μην παίρνουν από το εσωτερικό του μικρά τμήματα πέτρας για ευλογία.
Μετά την ανακαίνιση του 1555 μ.Χ ο έλεγχος της εκκλησίας κυμαινόταν μεταξύ των Φραγκισκανών και των Ορθοδόξων. Το κάθε δόγμα προσπαθούσε να αποκτήσει ένα ευνοϊκό φιρμάνι από την «Υψηλή» ή αλλιώς, «Οθωμανική Πύλη». Αν και αυτό συζητήθηκε αρκετά κατά τις διαπραγματεύσεις για τη Συνθήκη του Κάρλοβιτς το 1699 μ.Χ., δεν πάρθηκε κάποια απόφαση. Ύστερα από πολλά χρόνια όμως, το 1767 μ.Χ, η «Πύλη» τελικά εξέδωσε ένα φιρμάνι που χώριζε την εκκλησία ανάμεσα στους αιτούμενους.
Μια πυρκαγιά το 1088 μ.Χ. κατέστρεψε σοβαρά τη δομή του Ναού με συνέπεια ο τρούλος της «Ροτόντα» να καταρρεύσει και να κομματιάσει τμήμα του κουβούκλιου. Και η Ροτόντα αλλά και το Κουβούκλιο ανακατασκευάστηκαν το 1809-1810 από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Χ. Κομνηνό της Μυτιλήνης, χρησιμοποιώντας τον Οθωμανικό ρυθμό μπαρόκ της εποχής. Το ιερό γύρω από τον Πανάγιο Τάφο αντικαταστάθηκε επίσης. Το εσωτερικό του προθαλάμου, γνωστό σήμερα ως το παρεκκλήσι του Αγγέλου, ανασχηματίστηκε εν μέρει σε ένα τετραγωνικό κάτοπτρο – στη θέση του προηγουμένως ημικυκλικού δυτικού άκρου.
Μια πυρκαγιά το 1088 μ.Χ. κατέστρεψε σοβαρά τη δομή του Ναού με συνέπεια ο τρούλος της «Ροτόντα» να καταρρεύσει και να κομματιάσει τμήμα του κουβούκλιου. Και η Ροτόντα αλλά και το Κουβούκλιο ανακατασκευάστηκαν το 1809-1810 από τον αρχιτέκτονα Νικόλαο Χ. Κομνηνό της Μυτιλήνης, χρησιμοποιώντας τον Οθωμανικό ρυθμό μπαρόκ της εποχής. Το ιερό γύρω από τον Πανάγιο Τάφο αντικαταστάθηκε επίσης. Το εσωτερικό του προθαλάμου, γνωστό σήμερα ως το παρεκκλήσι του Αγγέλου, ανασχηματίστηκε εν μέρει σε ένα τετραγωνικό κάτοπτρο – στη θέση του προηγουμένως ημικυκλικού δυτικού άκρου.
Στη παρακάτω φωτογραφία φαίνεται και η αφιέρωση του Αρχιτέκτονα Κομνηνού, πάνω από την κύρια είσοδο του Κουβουκλίου.
Ένα άλλο διάταγμα του 1853 μ.Χ από τον σουλτάνο ενίσχυσε την υπάρχουσα εδαφική διαίρεση μεταξύ των κοινοτήτων και εδραίωσε το status quo, προκαλώντας διαφορές απόψεων σχετικά με τις ήσσονος σημασίας αλλαγές. Αυτό είναι ολοφάνερο στην αποκαλούμενη «ακίνητη σκάλα» κάτω σε ένα από τα παράθυρα. Αυτή η σκάλα παρέμεινε στην ίδια θέση τουλάχιστον από το 1757, εκτός από δύο περιπτώσεις προσωρινής απομάκρυνσης.
Με το πέρασμα των αιώνων, η μαρμάρινη κόκκινη πλάκα του Κομνηνού που χρησίμευε ως επένδυση στον Τάφο του Ιησού αποκολλήθηκε. Μόλις το 1947 και με ενέργεια των Βρετανικών αρχών κρατήθηκε στη θέση της με τη χρήση μιας σκαλωσιάς αποτελούμενης από ατσαλένιους δοκούς. Στην συνέχεια ακολούθησε μια γενική ανακαίνιση του Ναού της Αναστάσεως, χάριν της χρηματοδότησης ύψους 4 εκατομμυρίων δολαρίων του βασιλιά Αμπντάλα Β’ της Ιορδανίας. Για την ανακαίνιση του Ναού προσέφερε και η διάσημη ανακαινίστρια Μίκα Ερτεγκούν, το χρηματικό ποσό που άγγιζε τα 1,3 εκατομμύρια δολάρια
Ευρήματα του 20ου αιώνα
Ο σημερινός ατσάλινος τρούλος αποκαταστάθηκε από Καθολικούς και Ορθοδόξους το 1868. Αναστηλώθηκε και πάλι μεταξύ 1994-1997 στο πλαίσιο εκτεταμένων σύγχρονων ανακαινίσεων στην εκκλησία, οι οποίες διεξάγονταν από το 1959.
Κατά τη διάρκεια των εργασιών αποκατάστασης 1970-1978 στο εσωτερικό του κτιρίου και κάτω από το κοντινό Muristan στην Χριστιανική συνοικία, διαπιστώθηκε ότι η περιοχή ήταν αρχικά λατομείο, από το οποίο γινόταν εξαγωγή λευκού ασβεστόλιθου. Στα ανατολικά του παρεκκλησίου της Αγίας Ελένης, οι εκσκαφείς ανακάλυψαν ένα κενό που περιείχε ένα σχέδιο ρωμαϊκού πλοίου του 2ου αιώνα, δύο χαμηλά τοιχώματα που στήριζαν την πλατφόρμα του ναού του 2ου αιώνα του Αδριανού και ένα υψηλότερο τοίχο του 4ου αιώνα, της Βασιλικής του Μεγάλου Κωνσταντίνου.
Οι ανασκαφές αυτές έλαβαν μέρος στις αρχές του ’70. Από τότε οι αρμενικές αρχές μετέτρεψαν το κομμάτι αυτό του αρχαιολογικού χώρου σε παρεκκλήσι . Εκεί δημιούργησαν και ένα τεχνητό διάδρομο, στο λατομείο βόρεια του παρεκκλησίου, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης στο παρεκκλήσι της Αγίας Ελένης.
Εκ του : /www.troodostravel.gr
