Ο τάφος πολεμιστή των μυκηναϊκών χρόνων (περίπου 1600 π. Χ.) που βρέθηκε στο Πλάσι Μαραθώνα δημιουργεί πολλά σενάρια για τον χαρακτήρα του χώρου.
Ένας τάφος από τον οποίο έλειπαν τα οστά (εκτός από ελάχιστα υπολείμματα), όχι όμως και τα όπλα του πολεμιστή, δηλαδή το ξίφος, το δόρυ, το εγχειρίδιο, το μαχαίρι και τα 13 βέλη του, μια μεταφορά η οποία, όπως όλα δείχνουν, συνέβη περίπου χίλια χρόνια μετά τον θάνατό του. Ηρώο για την τίμηση προγόνων ή τόπος ηρωολατρείας;
Και τι μας οδηγεί στα σενάρια αυτά; Τα ασφαλή στοιχεία που δίνουν πιθανά και υποθετικά συμπεράσματα, όπως αυτά που ανέφερε ο Πάνος Βαλαβάνης, καθηγητής κλασικής αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ) κι ένας από τους υπεύθυνους της ανασκαφής, κατά την ομιλία του «Το Πλάσι Μαραθώνος ως τοπίο μνήμης».
Η ομιλία δόθηκε στην ειδική συνεδρίαση για την πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα στο πλαίσιο του 11ου Επιστημονικού Συμποσίου «Ανασκαφή και Έρευνα XI», που διοργάνωσε πρόσφατα ο Τομέας Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης του ΕΚΠΑ.
«Η απουσία οστών από την ταφή ενός πολεμιστή της εποχής του Χαλκού, που μας οδήγησε στην υπόθεση ανακομιδής τους εκτός τάφου, είναι το πρώτο ασφαλές στοιχείο» ανέφερε ο κ. Βαλαβάνης.
Το δεύτερο είναι η κατασκευή στρώσεων λίθου και πηλού επάνω από τμήμα του προϊστορικού νεκροταφείου και της συγκεκριμένης ταφής, πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο (περίπου 700 π. Χ.), στρώσεις που όπως φαίνεται έγιναν για την εξυγίανση του σημείου και τη δημιουργία πλατφόρμας η οποία ανύψωνε τη θέση. Ενδιαφέρουσα είναι και η ύπαρξη κυκλικών διαμορφώσεων, σύμφωνα με τον καθηγητή.
«Το τρίτο στοιχείο είναι τα κινητά ευρήματα, δηλαδή η ανεύρεση καταλοίπων από οστά ζώων και καρπών, που μαζί με τα αρκετά όστρακα, υστερογεωμετρικά, πρωτοαττικά και κυρίως μελανόμορφα, καθώς και με την κεφαλή πήλινου ειδωλίου του δεύτερου μισού του 6ου αι. π. Χ., υποδηλώνουν τη συνεχή χρήση της θέσης για δυο περίπου αιώνες» συνέχισε ο ομιλητής.
Ποια είναι τα πιθανά συμπεράσματα για το εύρημα
«Πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο, δημιουργείται γύρω από την κατασκευή αυτή ένας ορθογώνιος περίβολος διαστάσεων περίπου 26Χ20 μ. από σκληρό γκρίζο ασβεστόλιθο, πολυγωνικής τοιχοδομίας, του οποίου σώζονται οι τρεις πλευρές. Είναι πολύ πιθανόν επάνω από τον πολυγωνικό τοιχοβάτη του περιβόλου να υψωνόταν πλίνθινη ανωδομή. Η υπερυψωμένη λοιπόν πλατφόρμα και ο περίβολος επάνω από τάφους της Εποχής του Χαλκού, σε συνδυασμό με τις κυκλοτερείς διαμορφώσεις και τα κινητά ευρήματα, μας οδηγούν στην ταύτιση των λειψάνων αυτών στο Πλάσι Μαραθώνα με ένα ηρώο για τίμηση προγόνων ή ηρωολατρεία», δήλωσε ο κ. Βαλαβάνης.
Στη συνέχεια παρατέθηκαν παραδείγματα τελετουργιών ηρωολατρείας σε θολωτούς ή θαλαμωτούς μυκηναϊκούς τάφους κατά τους ιστορικούς χρόνους, καθώς και σε παραδείγματα αλλαγής χρήσης νεκροταφείων ή τμημάτων τους σε λατρευτικούς χώρους, όπως έγινε στο Πλάσι. Επίσης, αναφέρθηκαν παραδείγματα ανακομιδής οστών από μακρινές περιοχές.
«Οι ανακομιδές οστών από μακρινές περιοχές και η μεταφορά τους στα κέντρα πόλεων δεν είναι ασυνήθεις στον αρχαίο κόσμο. Οι πιο γνωστές από τις επτά περιπτώσεις που αναφέρουν οι πηγές είναι δύο. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, γύρω στα μέσα του 6ου αι. π Χ. οι Σπαρτιάτες, αδυνατώντας να κατακτήσουν την Αρκαδία, ρωτούν το μαντείο και λαμβάνουν χρησμό ότι για να το πετύχουν θα πρέπει να μεταφέρουν τα οστά του Ορέστη από την εχθρική Τεγέα στη δική τους πόλη. Την ίδια αντίληψη διακρίνουμε και στο δεύτερο παράδειγμα της μεταφοράς από τον Κίμωνα το 475 π. Χ. των οστών του Θησέα από τη Σκύρο στην Αθήνα και την ίδρυση του Θησείου, ενός ιερού στο κέντρο της πόλεως όπου τα εναπόθεσε», επισήμανε ο ομιλητής.
Είναι όμως η περίπτωση στο Πλάσι ανακομιδή οστών σε μια άλλη, μακρινή περιοχή; «Στην περίπτωση του Μαραθώνα και με βάση τις πολύ προσεκτικές ανασκαφικές παρατηρήσεις, η απουσία των οστών από τον τάφο συνδέεται με ανακομιδή τους, που γίνεται ταυτόχρονα με την αλλαγή χρήσης του χώρου από ταφικό σε λατρευτικό. Δεχόμενοι ότι οι δυο αυτές ενέργειες είναι αλληλένδετες, τότε τα οστά του Μυκηναίου πολεμιστή δεν μεταφέρθηκαν σε άλλο τόπο, όπως του Ορέστη ή του Θησέα, αλλά θα μπορούσαν να είχαν παραμείνει στον ίδιο χώρο, στην πλατφόρμα πάνω από τον τάφο με σκοπό τον αφηρωισμό του σημαντικού αυτού νεκρού. Έτσι είναι αναμενόμενο να υποθέσουμε επάνω στην πλατφόρμα μια υπέργεια κατασκευή σε μορφή ηρώου ή υπέργειου ταφικού μνημείου», σημείωσε ο καθηγητής σύμφωνα με το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
 |
| «Πιθανότατα κατά την αρχαϊκή περίοδο, δημιουργείται γύρω από την κατασκευή αυτή ένας ορθογώνιος περίβολος διαστάσεων περίπου 26Χ20 μ. από σκληρό γκρίζο ασβεστόλιθο, πολυγωνικής τοιχοδομίας, του οποίου σώζονται οι τρεις πλευρές |
Ποιες ανάγκες κάλυπτε η ηρωολατρεία
«Το γεγονός ότι πολλές από τις εκδηλώσεις ηρωολατρείας απευθύνονται σε ήρωες του μυκηναϊκού παρελθόντος ή προς νεκρούς πολεμιστές, όπως στην περίπτωσή μας, υποδηλώνει την ανάγκη των εμπνευστών τους, που ήταν οικογένειες, αριστοκρατικά γένη ή ολόκληρες πόλεις-κράτη, να βρουν συμβολικούς προστάτες και μαχητές για τα ευρισκόμενα σε κίνδυνο εδαφικά ή περιουσιακά συμφέροντά τους», πληροφόρησε ο κ. Βαλαβάνης, συμπληρώνοντας ακόμα μια εκδοχή: Τον ρόλο που έπαιξαν οι συγκρούσεις για τη διεκδίκηση γης όπου ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τους πλούσιους παλαιούς γαιοκτήμονες ήταν η απειλή που δεχόταν η περιουσία τους από ξένους ή από τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις.
«Ένας από τους τρόπους άμυνας ήταν και η καταφυγή στην ηρωολατρεία με την επισήμανση του τάφου ενός παλαιού πολεμιστή, την ανακομιδή των οστών του και την ανάδειξή του σε ήρωα προστάτη τους με τη δημιουργία ενός ηρώου ακριβώς πάνω από τον τάφο του. Με τον ίδιο τρόπο τεκμηριώνουν και την αυτοχθονία τους στην περιοχή, ένα άλλο αγαπητό ιδεολογικό όπλο με το οποίο ισχυροποιούνται τέτοιου είδους διεκδικήσεις», επεσήμανε. Και τι μας λέει το γεγονός ότι κανένα εύρημα στον συγκεκριμένο χώρο στο Πλάσι δεν χρονολογείται αργότερα από το τέλος του 6ου αι. π. Χ. ή από τις αρχές του 5ου αι. π. Χ; «Αυτό μας υποχρεώνει να συνδέσουμε τη διακοπή της λατρευτικής δραστηριότητας είτε με την εγκαθίδρυση της δημοκρατίας στην Αθήνα και την άμβλυνση των παθών μεταξύ των κοινωνικών τάξεων είτε με τη Μάχη του Μαραθώνα, αφού το ιερό βρισκόμενο κοντά στο περσικό στρατόπεδο και οπωσδήποτε κοντά στο πεδίο της μάχης, προφανώς καταστράφηκε», ανέφερε ο καθηγητής.
Και η τύχη της ηρωολατρείας του συγκεκριμένου Μυκηναίου πολεμιστή;
Ισχυρές ενδείξεις από τη γύρω περιοχή δείχνουν ότι οι κάτοικοι επανήλθαν μετά τη Μάχη και ανοικοδόμησαν τον οικισμό τους, ο οποίος συνέχισε να ζει ως το τέλος της αρχαιότητας. Όμως φαίνεται ότι δεν ξαναχρησιμοποίησαν τον χώρο της παλιάς ηρωολατρείας, που είχε πια υπερκεραστεί πραγματικά και συμβολικά από τη μεγάλη Μάχη. Τώρα ο τόπος δεν είχε ανάγκη από τον πολεμιστή προστάτη της Εποχής του Χαλκού. Προστάτες και δικοί του αλλά και όλης της αττικής γης ήταν πλέον οι 192 πολεμιστές του Μαραθώνα. Η γη που σκέπαζε την τέφρα τους ήταν ο μεγάλος τύμβος που δημιούργησε ένα νέο τοπίο μνήμης, ένα τοπίο που δεν ανήκε μόνο στους Μαραθώνιους και στους Αθηναίους, αλλά σε όλους Έλληνες», κατέληξε ο ομιλητής.
Η πανεπιστημιακή ανασκαφή στο Πλάσι, που πραγματοποιείται από το Τμήμα Ιστορία και Αρχαιολογίας του ΕΚΠΑ, γίνεται στο πλαίσιο του μαθήματος της Ανασκαφικής με δύο στόχους: Πρώτον, την πρακτική άσκηση και την εκπαίδευση των υποψήφιων αρχαιολόγων και δεύτερον, τη διερεύνηση της διαχρονικής ανθρώπινης παρουσίας στο Μαραθώνα. Σύμφωνα με όλα τα στοιχεία παλαιών και νέων ανασκαφών, το Πλάσι αποτελούσε το επίκεντρο της ανθρώπινης κατοίκησης στην περιοχή του Μαραθώνα από την προϊστορία έως και τους πρώιμους χριστιανικούς χρόνους.
Η Ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα
Η Πανεπιστημιακή Ανασκαφή στο Πλάσι Μαραθώνα είναι ερευνητικό πρόγραμμα του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
Αποτελεί την πανεπιστημιακή ανασκαφή του Τομέα Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης, και σε αυτήν συμμετέχουν όλα τα μέλη ΔΕΠ του Τομέα ανάλογα με την ειδίκευσή τους.
Η ανασκαφή στο Μαραθώνα ξεκίνησε το Μάιο του 2014, αντικαθιστώντας την Πανεπιστημιακή Ανασκαφή στο Διογένειο Γυμνάσιο. Γίνεται κάθε Μάιο στο πλαίσιο του μαθήματος «ΙΑ103: Ανασκαφική, Επεξεργασία Αρχαιολογικού Υλικού και Μουσειολογία», το οποίο είναι υποχρεωτικό για όλους τους φοιτητές που επιλέγουν την κατεύθυνση Αρχαιολογίας και Ιστορίας της Τέχνης. Για το λόγο αυτό αποτελεί το βασικό πεδίο πρακτικής άσκησης των υποψήφιων αρχαιολόγων που θα στελεχώσουν μελλοντικά την Αρχαιολογική Υπηρεσία, τα μουσεία και τους φορείς που σχετίζονται με την ανασκαφή, μελέτη και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς.
Το Πλάσι βρίσκεται στο κέντρο της μεγάλης και εύφορης πεδιάδας του Μαραθώνα, δίπλα στην ακτή, περίπου 1500 μέτρα βορειοανατολικά του Τύμβου του Μαραθώνα και 2000 μέτρα νοτιοδυτικά του Τροπαίου της μάχης. Πρόκειται για χαμηλό λοφίσκο ανάμεσα στην κοίτη του χειμάρρου Χαράδρα, στα ανατολικά, και του ρέματος Σκούπα στα δυτικά. Ο λόφος έχει υψόμετρο μόλις 4 μέτρων και έχει σχηματιστεί από τα αλλεπάλληλα στρώματα πολλών διαδοχικών φάσεων ανθρώπινης δραστηριότητας.
Οι πρώτες ανασκαφές στο Πλάσι έγιναν το 1970 από τον Ευθύμιο Μαστροκώστα και τον Σπυρίδωνα Μαρινάτο και είχαν δοκιμαστικό χαρακτήρα. Η διάνοιξη αβαθούς πηγαδιού από ιδιώτη αποκάλυψε μεγάλη ποσότητα κεραμικής της Μυκηναϊκής περιόδου η οποία οδήγησε στη διεξαγωγή δοκιμαστικών τομών από την Αρχαιολογική Υπηρεσία.
Παρά το δοκιμαστικό τους χαρακτήρα, οι ανασκαφές του 1970 αποκάλυψαν πολλά ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας σε πολύ μεγάλη έκταση:
Φωτογραφίες από τις ανασκαφές του 1970
Ωστόσο τα αποτελέσματα των ανασκαφών δεν μελετήθηκαν και δεν δημοσιεύτηκαν πλήρως, με εξαίρεση μερικές ολιγοσέλιδες ανασκαφικές αναφορές στο περιοδικό Αρχαιολογικά Ανάλεκτα εξ Αθηνών (Μαστροκώστας 1970, Marinatos 1970). Επίσης, μικρές αναφορές γίνονται από τον αρχιτέκτονα Ιωάννη Τραυλό (Travlos 1988, 223) ο οποίος δέκα χρόνια αργότερα (1980) εκπόνησε το μοναδικό τοπογραφικό των ανασκαφών, το οποίο όμως περιλαμβάνει μικρό μόνο μέρος των τομών που έγιναν.
Παρά τον δοκιμαστικό τους χαρακτήρα, ωστόσο, οι παλαιές ανασκαφές έδειξαν τη συνεχή ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα στο Πλάσι και τη διαχρονική κατοίκηση της θέσης από την προϊστορία μέχρι και την ύστερη αρχαιότητα. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα αποφασίστηκε και προχώρησε η απαλλοτρίωση των οικοπέδων της περιοχής με σκοπό τη μελλοντική τους ανασκαφή.
Η ανασκαφή του 2014: Τομή 1
Η Τομή 1 βρίσκεται κοντά στα νότια όρια του απαλλοτριωμένου χώρου και έχει ακανόνιστα ορθογώνιο σχήμα και διαστάσεις 30 επί 15 μέτρα. Αποκαλύφθηκαν μεγάλες ποσότητες κεραμικής, που σε όλες τις περιπτώσεις ήταν αστρωματογράφητη, καθώς και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων και κατασκευών που είχαν αποκαλυφθεί το 1970 από τους Ε. Μαστροκώστα και Σπ. Μαρινάτο και είχαν αποτυπωθεί το 1980 από τον Ι. Τραυλό.
Πιο συγκεκριμένα:
1) Η πρωιμότερη κεραμική χρονολογείται στην Τελική Νεολιθική και την Πρωτοχαλκή Ι περίοδο. Δεν εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αυτών των περιόδων, τουλάχιστον ως το επίπεδο που έφτασε η ανασκαφή του 2014, χωρίς όμως να μπορεί να αποκλειστεί η ύπαρξή τους σε βαθύτερα σημεία των επιχώσεων.
2) Τα πρωιμότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ανήκουν σε μικρές οικίες της Πρωτοχαλκής ΙΙ περιόδου, που βρέθηκαν στο επίπεδο που έφτασε η ανασκαφή του 2014.
3) Οι παραπάνω οικίες βρίσκονταν εν μέρει κάτω από ένα μεγάλο μεγαροειδές οικοδόμημα το οποίο σύμφωνα με την κεραμική μπορεί να χρονολογηθεί στη Μέση Εποχή του Χαλκού. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο, για τα δεδομένα της εποχής του, οικοδόμημα, με την τυπική δρομική διάταξη χώρων που χαρακτηρίζει τα μεταγενέστερα μυκηναϊκά μέγαρα. Σε πολύ κοντινή απόσταση αποκαλύφθηκε ξανά ο μεγάλος κεραμικός κλίβανος της ίδιας περιόδου που είχε ανασκαφεί το 1970.
6) Στη βορειοδυτική γωνία της Τομής 1, η ανασκαφή αποκάλυψε δύο μεγάλους γραμμικούς λιθοσωρούς. Στις παλαιές ανασκαφικές εκθέσεις ερμηνεύονται ως τμήμα προϊστορικής οχύρωσης, ωστόσο η περιοχή γύρω τους έδωσε πολύ μεγάλη ποσότητα κεραμικής και κεραμίδων της Αρχαϊκής και Κλασικής περιόδου, και επομένως η αρχική ερμηνεία θα πρέπει να επανεξεταστεί με την πρόοδο των ανασκαφών.
Η Τομή 2 βρίσκεται 30 μέτρα βορειότερα της Τομής 1 και έχει ακανόνιστο σχήμα με διαστάσεις 35 επί 20 μέτρα. Ο καθαρισμός της απέδωσε μεγάλες ποσότητες κεραμικής, που σε όλες τις περιπτώσεις ήταν αστρωματογράφητη, καθώς και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων και κατασκευών που είχαν αποκαλυφθεί το 1970 από τους Ε. Μαστροκώστα και Σπ. Μαρινάτο και είχαν αποτυπωθεί το 1980 από τον Ι. Τραυλό.
Τομή 2
Πιο συγκεκριμένα:
1) Τα πρωιμότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ανήκουν σε ένα παχύ οχυρωματικό τείχος που σύμφωνα με τους πρώτους ανασκαφείς χρονολογείται στην Πρωτοχαλκή ή/και τη Μεσοχαλκή περίοδο. Οι καθαρισμοί του 2014 επιβεβαίωσαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης κατασκευής, ωστόσο δεν κατέστη δυνατόν να επιβεβαιωθεί η χρονολόγησή της λόγω της απουσίας κεραμικής. Το terminus ante quem για την κατασκευή του τείχους είναι η ανέγερση του υπερκείμενου αρχαϊκού περιβόλου, και μόνο η συνέχιση των ανασκαφών σε γειτονικά άσκαφα σημεία θα δώσει περισσότερες πληροφορίες για τη χρονολόγησή του.
2) Στα ανατολικά όρια της Τομής 2 οι παλαιές ανασκαφές είχαν αποκαλύψει αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Μεσοχαλκής περιόδου. Πράγματι, ο φετινός καθαρισμός επιβεβαίωσε την ύπαρξή τους και τη χρονολόγησή τους σε αυτήν την περίοδο. Πρόκειται για κτίρια σύγχρονα με το μέγαρο της Τομής 1, το οποίο βρίσκεται 50 μέτρα νοτιότερα. Τα παραπάνω στοιχεία υποδηλώνουν ότι το μέγαρο ανήκε σε μεγαλύτερο οικισμό ο οποίος μένει να εντοπιστεί ανασκαφικά στην περιοχή μεταξύ και γύρω από τις Τομές 1 και 2.
3) Όπως και στην περίπτωση της Τομής 1, ένας αριθμός κιβωτιόσχημων τάφων είχε ανοιχθεί πάνω και γύρω από τους τοίχους των κτιρίων της Μεσοχαλκής περιόδου. Όλοι είχαν ανασκαφεί το 1970 και το μόνο που βρέθηκε εντός και γύρω από αυτούς ήταν λίγα όστρακα της μετάβασης από τη Μέση στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Η ύπαρξη τάφων σε αυτήν την περιοχή δείχνει ότι μεταξύ των Τομών 1 και 2, και ίσως και πέρα από αυτές, θα πρέπει να υπήρχε ένα αρκετά εκτεταμένο νεκροταφείο κιβωτιόσχημων τάφων του τέλους της Μέσης εποχής του Χαλκού το οποίο αναμένεται να αποκαλυφθεί με την πρόοδο των ανασκαφών.
4) Στο βόρειο όριο της Τομής 2 αποκαλύφθηκαν τοίχοι οι οποίοι δεν περιγράφονται στις ανασκαφικές εκθέσεις του 1970, αλλά έχουν αποτυπωθεί από τον Τραυλό το 1980. Η χρονολόγησή τους παραμένει προβληματική, όμως η αστρωματογράφητη κεραμική από την περιοχή χρονολογείται στη Μυκηναϊκή (Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β) περίοδο. Επιπλέον, στα βορειοανατολικά ο καθαρισμός του επιπέδου στο οποίο είχαν φτάσει οι παλαιές ανασκαφές αποκάλυψε την άνω σωζόμενη επιφάνεια μιας εκτεταμένης απόθεσης που περιλαμβάνει κύλικες και οστά ζώων των μυκηναϊκών χρόνων, πιθανώς κατάλοιπα τελετουργιών που σχετίζονται με συμποτικές δραστηριότητες και τελετουργίες. Η απόθεση αυτή δεν είχε εντοπισθεί από τις παλαιές ανασκαφές, και θα αποτελέσει το επίκεντρο της ανασκαφικής δραστηριότητας τα επόμενα χρόνια.
5) Στο κέντρο της Τομής 2, πάνω από τα κτίρια της Μεσοχαλκής περιόδου και από τη Μυκηναϊκή απόθεση βρίσκεται μεγάλος περίβολος ιερού που χρονολογείται στα Αρχαϊκά χρόνια. Ολόκληρο το νότιο μισό του περιβόλου έχει καταστραφεί, αλλά από το βόρειο μισό που σώζεται είναι ξεκάθαρο ότι έχει κατασκευαστεί με προσεγμένο πολυγωνικό τρόπο δόμησης. Στο εσωτερικό του εντοπίσθηκε τμήμα δαπέδου από σκληρό πηλοκονίαμα, αλλά κανένα ίχνος κτιρίου ή κατασκευής.
6) Τέλος, αγωγός και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα άγνωστου προς το παρόν χαρακτήρα βρέθηκαν στη βορειοδυτική γωνία της τομής, σε συσχετισμό με κεραμική της Κλασικής περιόδου. Η κατάσταση θα ξεκαθαρίσει μόνο μετά την πρόοδο της ανασκαφής στο συγκεκριμένο σημείο.
ΠΗΓΗ http://www.arch.uoa.gr
 |
| Χάρτης του Μαραθώνα. H θέση της ανασκαφής σημειώνεται με κόκκινο βέλος (από Curtius – Kaupert 1881) |
Παρά το δοκιμαστικό τους χαρακτήρα, οι ανασκαφές του 1970 αποκάλυψαν πολλά ίχνη ανθρώπινης δραστηριότητας σε πολύ μεγάλη έκταση:
- κεραμική της Τελικής Νεολιθικής περιόδου (3.500-3.000 π.Χ.),
- οικιστικά κατάλοιπα και οχύρωση της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού (3.000-2.000 π.Χ.),
- μεγάλο μεγαροειδές οικοδόμημα, κεραμικό κλίβανο και κτίρια της Μέσης Εποχής του Χαλκού (2.000-1.700 π.Χ.)
- νεκροταφείο με κιβωτιόσχημους τάφους του τέλους της Μέσης και των αρχών της Ύστερης Εποχής του Χαλκού (1.700-1.600 π.Χ.)
- οικιστικά κατάλοιπα των Μυκηναϊκών χρόνων (1.400-1.200 π.Χ.)
- οικιστικά κατάλοιπα της Πρωτογεωμετρικής περιόδου (1.100-900 π.Χ.)
- τάφους της Γεωμετρικής περιόδου (900-700 π.Χ.)
- περίβολο ιερού της Αρχαϊκής περιόδου (700-480 π.Χ.)
- οικιστικά κατάλοιπα και κεραμική της Κλασικής (480-323 π.Χ.), Ελληνιστικής (323-31 π.Χ.), Ρωμαϊκής (31 π.Χ.-324 μ.Χ.) και Παλαιοχριστιανικής (324 π.Χ. κ.εξ.) περιόδου.
Φωτογραφίες από τις ανασκαφές του 1970
Παρά τον δοκιμαστικό τους χαρακτήρα, ωστόσο, οι παλαιές ανασκαφές έδειξαν τη συνεχή ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα στο Πλάσι και τη διαχρονική κατοίκηση της θέσης από την προϊστορία μέχρι και την ύστερη αρχαιότητα. Με βάση αυτά τα αποτελέσματα αποφασίστηκε και προχώρησε η απαλλοτρίωση των οικοπέδων της περιοχής με σκοπό τη μελλοντική τους ανασκαφή.
Τοπογραφικό των παλαιών ανασκαφών στο Πλάσι (από Travlos J. 1988, Bildlexikon zur Topographie des antiken Attika, 223, Abb. 271).
Η ανασκαφή του 2014
Η ανασκαφή του 2014, η οποία ήταν η πρώτη ανασκαφική περίοδος του προγράμματος, διήρκεσε 4 εβδομάδες, από τις 19/5/2014 έως τις 13/6/2014 και είχε καθαρά διερευνητικό χαρακτήρα. Σκοπός της φετινής ανασκαφής ήταν η αποκάλυψη των τομών των ανασκαφών του 1970, και η κατανόηση του χαρακτήρα των αποθέσεων και της στρωματογραφίας. Για το λόγο αυτό η ανασκαφή περιορίστηκε μόνο στον καθαρισμό των παλαιών τομών και όχι στη διάνοιξη νέων.
Το ενδιαφέρον επικεντρώθηκε στις δύο μεγαλύτερες από τις τομές που είχαν αποτυπωθεί στο σχέδιο του Ι. Τραυλού, οι οποίες ονομάστηκαν Τομές 1 και 2. Και στις δύο τομές η ανασκαφή είχε το χαρακτήρα του καθαρισμού των επιχώσεων και των μπάζων που είχαν πέσει στο εσωτερικό τους κατά τη διάρκεια των τελευταίων 40 χρόνων. Αυτός ο καθαρισμός έφτασε μέχρι το επίπεδο των παλαιών ανασκαφών, και σε κανένα σημείο δεν προχώρησε στην αφαίρεση άσκαφων και αδιατάρακτων επιχώσεων. Τα αποτελέσματα των φετινών ανασκαφών σε άλλα σημεία επιβεβαίωσαν και σε άλλα έθεσαν σε αμφισβήτηση τις ερμηνείες των πρώτων ανασκαφέων.
Η ανασκαφή του 2014: Τομή 1
Η Τομή 1 βρίσκεται κοντά στα νότια όρια του απαλλοτριωμένου χώρου και έχει ακανόνιστα ορθογώνιο σχήμα και διαστάσεις 30 επί 15 μέτρα. Αποκαλύφθηκαν μεγάλες ποσότητες κεραμικής, που σε όλες τις περιπτώσεις ήταν αστρωματογράφητη, καθώς και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων και κατασκευών που είχαν αποκαλυφθεί το 1970 από τους Ε. Μαστροκώστα και Σπ. Μαρινάτο και είχαν αποτυπωθεί το 1980 από τον Ι. Τραυλό.
Τομή 1
Πιο συγκεκριμένα:
1) Η πρωιμότερη κεραμική χρονολογείται στην Τελική Νεολιθική και την Πρωτοχαλκή Ι περίοδο. Δεν εντοπίστηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα αυτών των περιόδων, τουλάχιστον ως το επίπεδο που έφτασε η ανασκαφή του 2014, χωρίς όμως να μπορεί να αποκλειστεί η ύπαρξή τους σε βαθύτερα σημεία των επιχώσεων.
2) Τα πρωιμότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ανήκουν σε μικρές οικίες της Πρωτοχαλκής ΙΙ περιόδου, που βρέθηκαν στο επίπεδο που έφτασε η ανασκαφή του 2014.
Τοίχοι της Πρωτοχαλκής ΙΙ περιόδου
3) Οι παραπάνω οικίες βρίσκονταν εν μέρει κάτω από ένα μεγάλο μεγαροειδές οικοδόμημα το οποίο σύμφωνα με την κεραμική μπορεί να χρονολογηθεί στη Μέση Εποχή του Χαλκού. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα μεγάλο, για τα δεδομένα της εποχής του, οικοδόμημα, με την τυπική δρομική διάταξη χώρων που χαρακτηρίζει τα μεταγενέστερα μυκηναϊκά μέγαρα. Σε πολύ κοντινή απόσταση αποκαλύφθηκε ξανά ο μεγάλος κεραμικός κλίβανος της ίδιας περιόδου που είχε ανασκαφεί το 1970.
Το μέγαρο (πάνω αριστερά) και ο κλίβανος (μπροστά στο κέντρο)
της Μεσοχαλκής περιόδου
4) Σε διάφορα σημεία γύρω και μέσα στο μέγαρο, ακόμα και πάνω στους τοίχους του βρέθηκαν κιβωτιόσχημοι τάφοι που χρονολογούνται στη μετάβαση από τη Μέση στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Μερικοί από τους τάφους είχαν ακόμα επάνω τους την καλυπτήρια πλάκα, αλλά όλοι οι τάφοι είχαν ανασκαφεί το 1970 και το περιεχόμενό τους είχε απομακρυνθεί. Φαίνεται ότι οι τάφοι αυτοί ανήκουν σε εκτεταμένο νεκροταφείο το οποίο ιδρύθηκε στην περιοχή μετά την εγκατάλειψη του μεγάρου και του οικισμού της Μεσοχαλκής περιόδου.
Τάφοι της Μεσοχαλκής περιόδου στα νότια του μεγάρου
5) Στην ανατολική πλευρά της Τομής 1 βρέθηκαν αρχιτεκτονικά κατάλοιπα, για τα οποία δεν υπήρχαν σχετικές αναφορές στις παλαιές ανασκαφικές εκθέσεις. Στη νοτιοανατολική γωνία της τομής, σε επαφή με το άσκαφο, και εν μέρει εντός αυτού βρέθηκε in situ ακέραιος σκύφος της Πρωτογεωμετρικής περιόδου, ο οποίος χρονολογεί αυτά τα κτίσματα και υποδηλώνει την ύπαρξη ανθρώπινης εγκατάστασης στην περιοχή αυτήν την περίοδο.
Τοίχοι της Πρωτογεωμετρικής περιόδου Σκύφος της Πρωτογεωμετρικής περιόδου
Λιθοσωροί με κεραμική της Αρχαϊκής και Κλασικής περιόδου
Η ανασκαφή του 2014: Τομή 2
Η Τομή 2 βρίσκεται 30 μέτρα βορειότερα της Τομής 1 και έχει ακανόνιστο σχήμα με διαστάσεις 35 επί 20 μέτρα. Ο καθαρισμός της απέδωσε μεγάλες ποσότητες κεραμικής, που σε όλες τις περιπτώσεις ήταν αστρωματογράφητη, καθώς και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα κτιρίων και κατασκευών που είχαν αποκαλυφθεί το 1970 από τους Ε. Μαστροκώστα και Σπ. Μαρινάτο και είχαν αποτυπωθεί το 1980 από τον Ι. Τραυλό.
Τομή 2
Πιο συγκεκριμένα:
1) Τα πρωιμότερα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα ανήκουν σε ένα παχύ οχυρωματικό τείχος που σύμφωνα με τους πρώτους ανασκαφείς χρονολογείται στην Πρωτοχαλκή ή/και τη Μεσοχαλκή περίοδο. Οι καθαρισμοί του 2014 επιβεβαίωσαν τον οχυρωματικό χαρακτήρα της συγκεκριμένης κατασκευής, ωστόσο δεν κατέστη δυνατόν να επιβεβαιωθεί η χρονολόγησή της λόγω της απουσίας κεραμικής. Το terminus ante quem για την κατασκευή του τείχους είναι η ανέγερση του υπερκείμενου αρχαϊκού περιβόλου, και μόνο η συνέχιση των ανασκαφών σε γειτονικά άσκαφα σημεία θα δώσει περισσότερες πληροφορίες για τη χρονολόγησή του.
Προϊστορικό οχυρωματικό τείχος
2) Στα ανατολικά όρια της Τομής 2 οι παλαιές ανασκαφές είχαν αποκαλύψει αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Μεσοχαλκής περιόδου. Πράγματι, ο φετινός καθαρισμός επιβεβαίωσε την ύπαρξή τους και τη χρονολόγησή τους σε αυτήν την περίοδο. Πρόκειται για κτίρια σύγχρονα με το μέγαρο της Τομής 1, το οποίο βρίσκεται 50 μέτρα νοτιότερα. Τα παραπάνω στοιχεία υποδηλώνουν ότι το μέγαρο ανήκε σε μεγαλύτερο οικισμό ο οποίος μένει να εντοπιστεί ανασκαφικά στην περιοχή μεταξύ και γύρω από τις Τομές 1 και 2.
3) Όπως και στην περίπτωση της Τομής 1, ένας αριθμός κιβωτιόσχημων τάφων είχε ανοιχθεί πάνω και γύρω από τους τοίχους των κτιρίων της Μεσοχαλκής περιόδου. Όλοι είχαν ανασκαφεί το 1970 και το μόνο που βρέθηκε εντός και γύρω από αυτούς ήταν λίγα όστρακα της μετάβασης από τη Μέση στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Η ύπαρξη τάφων σε αυτήν την περιοχή δείχνει ότι μεταξύ των Τομών 1 και 2, και ίσως και πέρα από αυτές, θα πρέπει να υπήρχε ένα αρκετά εκτεταμένο νεκροταφείο κιβωτιόσχημων τάφων του τέλους της Μέσης εποχής του Χαλκού το οποίο αναμένεται να αποκαλυφθεί με την πρόοδο των ανασκαφών.
Αρχιτεκτονικά κατάλοιπα της Μεσοχαλκής περιόδου,
και τάφοι σημειωμένοι με κόκκινο βέλος
4) Στο βόρειο όριο της Τομής 2 αποκαλύφθηκαν τοίχοι οι οποίοι δεν περιγράφονται στις ανασκαφικές εκθέσεις του 1970, αλλά έχουν αποτυπωθεί από τον Τραυλό το 1980. Η χρονολόγησή τους παραμένει προβληματική, όμως η αστρωματογράφητη κεραμική από την περιοχή χρονολογείται στη Μυκηναϊκή (Υστεροχαλκή ΙΙΙΑ-Β) περίοδο. Επιπλέον, στα βορειοανατολικά ο καθαρισμός του επιπέδου στο οποίο είχαν φτάσει οι παλαιές ανασκαφές αποκάλυψε την άνω σωζόμενη επιφάνεια μιας εκτεταμένης απόθεσης που περιλαμβάνει κύλικες και οστά ζώων των μυκηναϊκών χρόνων, πιθανώς κατάλοιπα τελετουργιών που σχετίζονται με συμποτικές δραστηριότητες και τελετουργίες. Η απόθεση αυτή δεν είχε εντοπισθεί από τις παλαιές ανασκαφές, και θα αποτελέσει το επίκεντρο της ανασκαφικής δραστηριότητας τα επόμενα χρόνια.
Μυκηναϊκή απόθεση με κύλικες και οστά ζώων
5) Στο κέντρο της Τομής 2, πάνω από τα κτίρια της Μεσοχαλκής περιόδου και από τη Μυκηναϊκή απόθεση βρίσκεται μεγάλος περίβολος ιερού που χρονολογείται στα Αρχαϊκά χρόνια. Ολόκληρο το νότιο μισό του περιβόλου έχει καταστραφεί, αλλά από το βόρειο μισό που σώζεται είναι ξεκάθαρο ότι έχει κατασκευαστεί με προσεγμένο πολυγωνικό τρόπο δόμησης. Στο εσωτερικό του εντοπίσθηκε τμήμα δαπέδου από σκληρό πηλοκονίαμα, αλλά κανένα ίχνος κτιρίου ή κατασκευής.
Περίβολος ιερού της Αρχαϊκής περιόδου
6) Τέλος, αγωγός και αρχιτεκτονικά κατάλοιπα άγνωστου προς το παρόν χαρακτήρα βρέθηκαν στη βορειοδυτική γωνία της τομής, σε συσχετισμό με κεραμική της Κλασικής περιόδου. Η κατάσταση θα ξεκαθαρίσει μόνο μετά την πρόοδο της ανασκαφής στο συγκεκριμένο σημείο.
