Ο Πρωταγόρας

Ο Πρωταγόρας ο οποίος αντανακλά το πολιτικό και πολιτισμικό κλίμα των μέσων του πέμπτου αιώνα, όταν, αξιοποιώντας την κληρονομιά των Περσικών πολέμων, οι Αθηναίοι παγίωναν το δημοκρατικό καθεστώς τους.

Ο Πρωταγόρας (π. 490 – π. 420 π.Χ.), από τα Άβδηρα της Θράκης, ήταν σημαντικός φιλόσοφος της αρχαιότητας. Υπήρξε σύγχρονος του Δημόκριτου, από τα Άβδηρα επίσης, κορυφαίος μεταξύ των σοφιστών και ο ιδρυτής της σοφιστικής κίνησης. Ως δάσκαλος ταξίδεψε σε πολλές ελληνικές πόλεις. Επισκεπτόταν συχνά την Αθήνα όπου συνδέθηκε με φιλία με τον Περικλή και άλλους επιφανείς Αθηναίους. Αναφέρεται πως ο Περικλής του ανέθεσε να γράψει τους νόμους για τους Θούριους, της αθηναϊκής αποικίας στην Κάτω Ιταλία που ιδρύθηκε το 444 π.Χ. στη θέση της Σύβαρης.

Κύριες πηγές για το βίο του Πρωταγόρα είναι ο ομώνυμος πλατωνικός διάλογος, οι Βίοι Φιλοσόφων του Διογένη Λαέρτιου (3ος αι. μ.Χ.) και το έργο του Σέξτου Εμπειρικού.

Με τον Πρωταγόρα εισάγεται το ρεύμα του σχετικισμού και του υποκειμενισμού στη φιλοσοφία. Ο Πρωταγόρας πίστευε ότι η γνώση δεν προσδιορίζεται αντικειμενικά, αλλά με τις αισθήσεις. Άρα, γνώση είναι ό,τι αντιλαμβανόμαστε όπως αποτυπώνεται στις αισθήσεις μας. Ο Πρωταγόρας εισήγαγε και την έννοια του «ανθρωποκεντρισμού», με τη χαρακτηριστική ρήση «πάντων χρημάτων μέτρον άνθρωπος». Η έκφραση αυτή σημαίνει ότι ο άνθρωπος αποτελεί μέτρο της αλήθειας και της γνώσης και γι’ αυτό κάθε υποκειμενική άποψη για κάποιο θέμα έχει την άξια της.

Θεωρείται επίσης ο πρώτος αγνωστικιστής, όπως προκύπτει από τις θέσεις που εκφράζει στο έργο του Περί Θεών. Αντιμετώπισε με κριτικό πνεύμα την ύπαρξη του Θεού θεωρώντας ότι εμπόδιο για τη γνώση του είναι «η αδηλότητα των θεών και η βραχύτητα του ανθρωπίνου βίου». Οι απόψεις του, όπως και αυτές του Σωκράτη, σκανδάλισαν τους Αθηναίους και κατηγορήθηκε από τον Πυθόδωρο για αθεΐα.

Ο Πρωταγόρας στο κέντρο μαζί με τον Δημόκριτο, Μουσείο Ερμιτάζ του Salvator Rosa Ο Rosa γεννήθηκε στο Arenella, την εποχή εκείνη στα περίχωρα της Νάπολης,ή στις 20 του Ιούνη ή 21 Ιουλίου 1615. Η μητέρα του ήταν Τζούλια Greca Rosa, μέλος μιας από τις ελληνικές οικογένειες της Σικελίας.

Μαρτυρείται πως τα βιβλία του κάηκαν δημόσια στην αγορά και ο ίδιος καταδικάστηκε για αθεΐα. Για να αποφύγει τα χειρότερα ο Πρωταγόρας διέφυγε προς τη Σικελία, όμως, το πλοίο που τον μετέφερε ναυάγησε και ο ίδιος πνίγηκε. Η συγκεκριμένη αφήγηση αμφισβητείται, καθώς στον Μένωνα του Πλάτωνα ο Σωκράτης αναφέρει πως ο Πρωταγόρας γνώρισε τιμές μέχρι το θάνατό του, παρόλα αυτά πιθανώς περιέχει ψήγματα αλήθειας σχετικά με την αντιμετώπισή του.
Ο Πρωταγόρας ήταν πιθανόν ο πρώτος δάσκαλος που δίδασκε με ανταμοιβή και ήταν ξακουστός για τα υψηλά δίδακτρα που χρέωνε.
Οι μέθοδοι διδασκαλίας ήταν πρόδρομοι των σημερινών διαλέξεων και είχαν ως περιεχόμενο ανάλυση ποιημάτων, συζητήσεις για τα νοήματα και τις σωστές χρήσεις των λέξεων και γενικούς κανόνες ρητορικής. Όπως είναι φυσικό οι μαθητές του ήταν πλούσιοι και οικονομικά ευκατάστατοι Αθηναίοι με κοινωνικό υπόβαθρο.
Εστίαζε την εκπαίδευση που παρείχε σε πρακτικά ζητήματα αποδίδοντας μεγάλη αξία στη ρητορική δεινότητα και ευγλωττία (ορθοέπεια). Θεωρώντας πως για κάθε θέση μπορούν να διατυπωθούν επιχειρήματα υπέρ και κατά, προετοίμαζε τους μαθητές του με τέτοιο τρόπο ώστε να είναι σε θέση να υπερασπιστούν αλλά και να επικρίνουν, με λογικά επιχειρήματα, κάθε αμφιλεγόμενη θέση.

Το Παράδοξο του Πρωταγόρα

Στον Πρωταγόρα αποδίδεται το παρακάτω θεωρητικό παράδοξο:
Ο Αρίστιππος ζήτησε από τον Πρωταγόρα να του διδάξει Νομική. Επειδή όμως δεν είχε λεφτά να τον πληρώσει, συμφώνησαν ο Πρωταγόρας να πληρωθεί μόλις ο Αρίστιππος κερδίσει την πρώτη του δίκη.
Ο Αρίστιππος όμως δεν τα κατάφερνε καθόλου καλά στο δικαστήριο και έτσι ο Πρωταγόρας του ζήτησε την καταβολή των χρημάτων του, παρόλο που δεν είχε κερδίσει ακόμα καμία δίκη. Ο Αρίστιππος αρνήθηκε επικαλούμενος τη συμφωνία τους και το θέμα έφτασε στα δικαστήρια.
Ο δικαστής που άκουσε την υπόθεση βρέθηκε στο παρακάτω λογικό παράδοξο:
Αν δικαίωνε τον Αρίστιππο με απόφαση να μην πληρώσει τον Πρωταγόρα τότε ο Αρίστιππος θα είχε μόλις κερδίσει την πρώτη του δίκη και για το λόγο αυτό θα έπρεπε να πληρώσει τον Πρωταγόρα.
Αν από την άλλη, δικαίωνε τον Πρωταγόρα με απόφαση να πληρωθεί από τον Αρίστιππο τότε ο τελευταίος δεν θα είχε κερδίσει ακόμα την πρώτη του δίκη και έτσι δεν θα έπρεπε να πληρώσει τον Πρωταγόρα.... Πως θα βγει ο δικαστής από αυτό το αδιέξοδο;

Ο Πρωταγόρας διδάσκει

ΠΛΑΤΩΝΑ ΠΡΩΤΑΓΟΡΑΣ

Επίσης αξιοσημείωτος είναι ο ομώνυμος διάλογος του Πλάτωνα, στον οποίο ο Σωκράτης συζητάει με τον σοφιστή Πρωταγόρα για το θέμα της αρετής.

Ο Πρωταγόρας είναι διάλογος του Πλάτωνα, που γράφτηκε στην πρώτη σωκρατική περίοδο της συγγραφικής του δραστηριότητας και αναφέρεται στους ηθικούς κινδύνους που ελλοχεύουν για όσους νέους υποστούν την παιδαγωγική επίδραση των σοφιστών. Τόπος του διαλόγου είναι το σπίτι του πλουσίου Αθηναίου Καλλία, ο οποίος φιλοξενούσε τον σοφιστή και φιλόσοφο Πρωταγόρα.Στον Πρωταγόρα ο Σωκράτης φέρεται να εξιστορεί σε φιλικό πρόσωπο μια σημαντική συζήτηση που είχε λίγες ώρες πριν στο σπίτι του Καλλία με το διάσημο σοφιστή Πρωταγόρα.

Λέει λοιπόν όσα ειπώθηκαν, ξεκινώντας με το πώς βρέθηκε εκεί. Κοιμόταν όταν ήρθε μέσα στα άγρια χαράματα και τον ξύπνησε ο Ιπποκράτης, ένας φίλος του, που τον ξεσήκωσε με πάθος να πάνε στο σπίτι του Καλλία γρήγορα γιατί εκεί φιλοξενείτο ο σπουδαίος σοφιστής Πρωταγόρας. Ο Ιπποκράτης θέλει να γίνει μαθητής του σοφιστή και ο Σωκράτης αντιδρά, αλλά δέχεται να τον συνοδεύσει, πείθοντάς τον όμως να ξημερώσει πρώτα για να μην ενοχλήσουν. Στη λίγη ώρα που απομένει για να βγει ο ήλιος, ο Σωκράτης συζητά με τον Ιπποκράτη προσπαθώντας στην ουσία να του μεταβάλει γνώμη. Προσπαθεί να τον πείσει ότι πρέπει να είναι πιο προσεκτικός με τους ανθρώπους στους οποίους θέλει να εμπιστευτεί το μυαλό του και την ψυχή του

Στη συνέχεια πηγαίνουν στο σπίτι του Καλλία μαζί με τον Αλκιβιάδη. Μαζί τους φτάνει εκεί και ο Κριτίας. Όταν μπαίνουν μέσα ο Σωκράτης αναφέρει όσους βρίσκονται εκεί και αρχίζει ο διάλογος με τον Πρωταγόρα.

Μέσα από τη συζήτηση αναδεικνύονται οι πεποιθήσεις του σοφιστή φιλοσόφου και η αμφισβήτηση του Σωκράτη. Ο διάλογος επικεντρώνεται στο επίμαχο ζήτημα του κατά πόσον μπορεί η ηθική ή η αρετή να αποτελέσουν αντικείμενο επαγγελματικής διδασκαλίας. Στη συζήτηση παρεμβάλλεται κάποια στιγμή υπέρ του Σωκράτη και ο Αλκιβιάδης.

Ο διάλογος φαίνεται (από τις ηλικίες των συνομιλούντων και από το κλίμα της συνάντησης) ότι έγινε γύρω στο 432 ή 433 π.Χ. και πάντως πριν από τον Πελοποννησιακό Πόλεμο. Ο Πρωταγόρας παρουσιάζεται από τον Πλάτωνα (πιθανόν και τον Σωκράτη) σαν ένας φιλόδοξος έμπορος της γνώσης που χρησιμοποιεί τη φιλοσοφία χωρίς καν να τη γνωρίζει επαρκώς σε βάθος. Αυτό απορρέει από την έντονη αντιπάθεια του συγγραφέα προς τους σοφιστές και τον Πρωταγόρα προσωπικά. Εντούτοις ο Πρωταγόρας υπήρξε ιδιαίτερα σημαντικός διανοούμενος όπως και άλλοι αναφερόμενοι στο διάλογο σοφιστές.

Ο Πλάτωνας στο διάλογο που φέρεται να είχε ο Σωκράτης ουσιαστικά εξευτελίζει την σοφιστική και τους σοφιστές λέγοντας ότι τριγυρίζουν στα μέγαρα και ζουν πλουσιοπάροχα διδάσκοντας κάτι που δεν διδάσκεται, ενώ οι πραγματικά ηθικοί άνθρωποι ζουν ταπεινά και συνήθως φτωχικά

Βιβλιογραφία -Πηγές

el.wikipedia.org
Παπαδής Δημήτρης, «Η έννοια της δημοκρατίας στον Πρωταγόρα και τον Αριστοτέλη». Φιλοσοφία 19-20 (1989-1990), 179-195
«Protagoras», Routledge Encyclopedia of Philosophy, Routledge, 1998
Martin Michael (ed.), The Cambridge companion to atheism, Cambridge University Press, 2007, σελ. 12-13
Protagoras (fl. 5th C. BCE), Internet Encyclopedia of Philosophy (IEP).