Ο ΣΤΡΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΡΩΜΗΟΣΥΝΗΣ

Ο Ρωμέϊκος στρατός τον 10 ο Αιώνα ήταν ο καλύτερα οργανωμένος, ο καλύτερα εκπαιδευμένος ο καλύτερα εξοπλισμένος και ο πιο καλοπληρωμένος στρατός που γνώριζε ο κόσμος .

ΠΡΩΤΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (324-565 Μ.Χ.)

Θρίαμβος χριστιανού Ρωμηού Αυτοκράτορα 4ος αιώνας μ.Χ.

Οργάνωση και Στρατολογία

Βασική μονάδα του στρατού ήταν η λεγεών. Όχι όμως η παλαιά, πολυπληθής και γι' αυτόν το λόγο δυσκίνητη ρωμαϊκή λεγεώνα με τους έξι χιλιάδες στρατιώτες της, αλλά μια ολιγάριθμη κι ευκίνητη λεγεώνα από χίλιους άνδρες. Τη νέα λεγεώνα πλαισίωναν μονάδες ελαφρά οπλισμένων στρατιωτών, τα auxilia. Το ιππικό αποτελείτο από vexilationes που κάθε μια τους είχε πεντακόσιους ιππείς.

Η λεγεώνα όμως των λιμιτανέων (=συνοριακοί στρατιώτες) που ήταν εγκατεστημένος στρατός δεν χρειαζόταν να είναι ευκίνητη, διατηρούσε την παλαιά της δύναμη από έξι χιλιάδες άνδρες, η δύναμή της όμως αυτή ήταν κατανεμημένη σε τμήματα από χίλιους άνδρες περίπου το καθένα. Οι λιμιτανέοι, στην αρχή τουλάχιστον, διέθεταν και ιππικούς σχηματισμούς, τις alae, με δύναμη εξακοσίων ανδρών και τις cunei με μικρότερη δύναμη.

Αναπαράσταση 18ου αιώνα από τον κατεστραμμένο κίονα το Αρκάδιου 400 π.Χ.

Μεγάλες διαφορές παρουσιάζονται στη συγκρότηση του στρατού μετά τον 5ο αιώνα. Βασική μονάδα του στρατού του Ιουστινιανού δεν είναι πια η λεγεώνα των 1.000 ανδρών που εισήχθη από τον Μ. Κωνσταντίνο, αλλά νέα μικρότερη μονάδα, ο αριθμός (=τάγματα, κατάλογος), με δύναμη 300-400 άνδρες. Έξι ως οκτώ αριθμοί συνιστούν μία μοίρα και δύο τρείς μοίρες ένα μέρος. Η μεγάλη μονάδα δηλαδή του βυζαντινού στρατού περιλαμβάνει 6.000-9.000 άνδρες, πράγμα που την κάνει πιο αυτόνομη στις ενέργειές της.

Ρωμέηκο ιππικό σε επίθεση.

Εκτός, όμως, από τους αριθμούς ο στρατός του 6ου αι. περιλαμβάνει και σώματα φοιδεράτων (foederati), συμμάχων και βουκελλαρίων (από το bucellum=γαλέτα). Οι φοιδεράτοι ήταν ιππικά σώματα από βαρβάρους και ντόπιους, όχι μόνο από βαρβάρους όπως γινόταν παλαιότερα. Αντίθετα, οι σύμμαχοι ήταν συγκροτημένα βαρβαρικά σώματα στην υπηρεσία του βυζαντινού κράτους. Οι βουκελλάριοι τέλος, ήταν σώματα ενόπλων μισθοφόρων, που στρατηγοί κυρίως, αλλά και άλλοι ανώτατοι αξιωματούχοι και απλοί μεγαλογαιοκτήμονες ακόμη, διατηρούσαν για την προσωπική τους φρουρά και ασφάλεια. Οι βουκελλάριοι διακρίνονταν σε υπασπιστές και δορυφόρους. Οι δορυφόροι ήταν ανώτεροι, αποτελούσαν είδος δόκιμων αξιωματικών, κι όταν αναλάμβαναν την υπηρεσία τους έδιναν όρκο πίστης όχι μόνο στον άμεσο αρχηγό τους αλλά και στον αυτοκράτορα. Μ' αυτό τον τρόπο καταβαλλόταν προσπάθεια να αμβλυνθεί η επιρροή του στρατηγού και να στερεοποιηθούν οι συνεκτικοί δεσμοί ανάμεσα στον αυτοκράτορα και στο τμήμα αυτό του στρατού.

Τρεις ήταν οι τρόποι στρατολογίας του βυζαντινού στρατού κατά τους 4ο και 5ο αι.: ο κληρονομικός, ο εθελοντικός και ο φορολογικός. Ο πρώτος περιελάμβανε άτομα που ήταν υποχρεωμένα να υπηρετήσουν επειδή ήταν γιοι στρατιωτών. Ο δεύτερος περιελάμβανε εθελοντές, τόσο βυζαντινούς όσο και βάρβαρους μισθοφόρους.

Ιππείς της Αυτοκρατορίας της Ρωμηοσύνης νικούν Άραβες στην Β.Αφρική 546 μ.Χ. Ο μπροστινός ψιλός ιππέας κρατά ρικτάρια, ή ριπτάρια ή βυρίττες, ή λαγκίδια τον ακολουθεί πελταστής.

Οι βάρβαροι μπορούσαν να μπουν στη στρατιωτική υπηρεσία του Βυζαντίου, είτε σαν μεμονωμένα άτομα είτε μαζικά, όταν με τον όρο αυτό τους είχε επιτραπεί να εγκατασταθούν στο κράτος (laeti, dediticii, gentiles), είτε σαν οργανωμένα στρατιωτικά σώματα μισθοφόρων, έπειτα από ειδική συμφωνία με τις βυζαντινές αρχές.
Τέλος, κατά το φορολογικό τρόπο στρατολογίας η περιουσία των βυζαντινών φορολογουμένων υπολογιζόταν σε capitula και οι φορολογούμενοι ή μόνοι τους ή μαζί με άλλους έδιναν για στράτευση έναν ή περισσότερους από τους ανθρώπους τους, ανάλογα με τον αριθμό των capitula.

Τον 5ο αι. έγιναν μεγάλες μεταβολές στη στρατολογία του βυζαντινού στρατού. Η συνεχής αύξηση του βαρβαρικού στοιχείου και η κατάληψη από τους βαρβάρους ανωτάτων και καίριων θέσεων στο στρατό προκάλεσαν αντιδράσεις εκ μέρους των Ρωμιών (Βυζαντινών). Οι αντιδράσεις αυτές ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ βρήκαν την πρώτη τους εκδήλωση στις σφαγές των Γότθων στην Κωνσταντινούπολη (400), έπειτα από τις οποίες το κράτος απαλλάχτηκε από το γοτθικό κίνδυνο.

Σκουτάτοι φορώντας ελασματοφόρους θώρακες 10ος αιώνας.

Δεύτερο αντιβαρβαρικό κίνημα κατά τα μέσα του 5ου αι. και η σαφαγή του αλανού Άσπαρος μαζί με τη σε μεγάλη κλίμακα στρατολογία των εμπειροπόλεμων ισαυρικών φύλων, που εγκαινιάζεται από τότε, απάλλαξαν εντελώς το κράτος από τη βαρβαρική απειλή.
Η μεταβολή αυτή στην προέλευση των στρατευομένων προσδιορίζει τη σύνθεση και συγκρότηση του βυζαντινού στρατού στον επόμενο, 6ος αι. κ.ε. Πράγματι, ουσιώδεις μεταβολές συμβαίνουν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ στην εθνολογική σύνθεση του στρατού κατά τον αιώνα αυτό. Οι οπλίτες των αριθμών, σύμφωνα με τις τελευταίες έρευνες, κι αντίθετα προς ό,τι πιστευόταν μέχρι προ ολίγου χρόνου, ήταν στην συντριπτική τους πλειοψηφία ντόπιοι και ονομάζονταν με το γενικό όνομα στρατιώτες.

ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΚΑΙ ΣΤΡΑΤΟΛΟΓΙΑ

Ρωμηός στρατιώτης του 7ου αιώνα μαζί με τιτλούχο διοικητή και δεξιά οπλισμένος στρατιώτης του ιππικού.

ΜΕΣΟΒΥΖΑΝΤΙΝΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ (565-1081 μ.Χ.)

Ο όρος θέμα στη σημασία του μέρους (στρατιωτικής μεγάλης μονάδας) μαρτυρείται ήδη για το έτος 611-612. Επομένως κατά την εποχή αυτή ο όρος χρησιμοποιείται ήδη για να δηλώσει τις μεγάλες μονάδες του βυζαντινού στρατού, αν και η λέξη θέμα επειδή ήταν όρος της εσωτερικής στρατιωτικής υπηρεσίας και ορολογίας δεν μνημονεύεται παρά πολύ σπάνια στις σύγχρονες πηγές.

Όλο σχεδόν τον 7ο αι. τα θέματα του βυζαντινού στρατού βρίσκονται σε διαρκή κίνηση για να αποκρούσουν τους Πέρσες και έπειτα τους Άραβες. Τέλος κατά το τελευταίο τέταρτο του 7ου αι. το Βυζάντιο κατορθώνει να αποκρούσει το πρώτο κύμα της αραβικής εισβολής και να ρίξει τους Άραβες οριστικά πέρα από τα όρια της Μ. Ασίας.
Τα θέματα τότε αναλαμβάνουν στατική πια αποστολή. Συν τω χρόνω, και εξαιτίας των δύσκολων περιστάσεων που είχαν σαν αποτέλεσμα την έξαρση της σπουδαιότητας του στρατιωτικού παράγοντα, ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ο στρατιωτικός διοικητής του θέματος, συνεχίζοντας συνήθεια των πρώτων βυζαντινών αιώνων που τονίστηκε ιδιαίτερα από τον Ιουστινιανό Α΄, υποσκελίζει τους πολιτικούς αξιωματούχους της περιφέρειάς του και συγκεντρώνει σιγά σιγά όλες τις εξουσίες στα χέρια του.

Σαν αποτέλεσμα των εξελίξεων που διαγράψαμε προηγουμένως, το κράτος διαιρείται σε στρατιωτικές διοικήσεις ανεξάρτητες η μια από την άλλη.
Αρχηγός όλων των διοικήσεων αυτών και αρχιστράτηγος των βυζαντινών δυνάμεων ήταν ο ίδιος ο αυτοκράτορας, που όμως μπορούσε να μεταβιβάσει σε καιρό πολέμου την αρχηστρατηγία σε οποιονδήποτε έκρινε ικανό γι' αυτήν.
Παρόλο που οι νέες διοικήσεις ήταν ανεξάρτητες και ισότιμες η μια με την άλλη, διέφεραν μεταξύ τους στην έκταση και, φυσικά, στην αριθμητική δύναμη των στρατευμάτων τους.

Κατά το πρώτο τρίτο του 9ου αι. υπήρχαν οι εξής στρατιωτικές διοικήσεις (θέματα): των Αρμενιακών, Ανατολικών, Οψικίου, Κιβυρραιωτών, Θράκης, Μακεδονίας, Στρυμόνος, Θεσσαλονίκης και Ελλάδας.

Στα επόμενα χρόνια η κατάτμηση των διοικήσεων συνεχίστηκε και τούτο είχε σαν συνέπεια τη σμίκρυνση των παλαιών και τη δημιουργία πολλών νέων, μικρών στην έκταση θεμάτων. Ορισμένα περάσματα των συνόρων (=κλεισούρες), στρατηγικά καίρια για την άμυνα των βυζαντινών συνόρων, απέκτησαν ενισχυμένη φρουρά κι αποτελούσαν ειδικές στρατιωτικές διοικήσεις, τις κλεισουραρχίες.
Εκτός από τα θεματικά στρατεύματα, τις βυζαντινές ένοπλες δυνάμεις συμπλήρωναν τα τάγματα της αυτοκρατορικής φρουράς.

Κατά τον 9ο αι. τα τάγματα συγκατέλεγαν τα εξής τμήματα:
α) τις σχολές, που ήταν σώμα από έφιππους και πεζούς στρατιώτες. Επικεφαλής τους ήταν ο δομέστικος των σχολών,

β) τους εξκουβήτορες, σώμα που το ίδρυσε ο Λέων Α΄το 468. Διοικούνταν στην αρχή από έναν κόμητα, κι από τον καιρό του Λέοντα Γ΄ από ένα δομέστικο. Οι εξκουβήτορες χρησιμοποιούνταν συχνά σε εμπιστευτικές αποστολές,

γ) τον αριθμό ή βίγλα, μ' επικεφαλής ένα δρουγγάριο. Το σώμα τούτο συγκροτήθηκε από τον Αρκάδιο και κύρια αποστολή του ήταν η φρούρηση του παλατιού ή στις περιπτώσεις εκστρατείας, της αυτοκρατορικής σκηνής,

δ) των ικανάτων, του νεότερου σώματος της φρουράς, που συγκροτήθηκε από τον Νικηφόρο Α΄ . Τα τμήματα που αναφέραμε, ήταν, αντίθετα με την παλαιότερη ανακτορική φρουρά, μάχιμα. Ήταν καταυλισμένα εν μέρει στην Κωνσταντινούπολη την ίδια και εν μέρει στα περίχωρά της.

Βαράγγοι
Την κυρίως αυτοκρατορική φρουρά αποτελούσε η εταιρία, σώμα ξένων μισθοφόρων, αρχικά σλαβικής και τουρανικής καταγωγής, αργότερα όμως παντοδαπής προελεύσεως. Κατά τα τέλη του 10ου αι. η εταιρία ενισχύεται με τη συγκρότηση ενός νέου σώματος, των Βαράγγων, μισθοφόρων σκανδιναβικής και ρωσικής καταγωγής που αποτελούσαν την Ντρουζίνα.

Πελεκυφόρος οπλίτης της Βαραγγείου Φρουράς 1000-1050 μ.Χ.-Εικονογράφηση του Χρήστου Γιαννόπουλου για τις εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Συν τω χρόνω οι Βαράγγοι εξετόπισαν τα τάγματα που αναφέραμε προηγουμένως και απόμειναν σαν η μόνη αυτοκρατορική φρουρά. Ενώ όμως πρώτα αποτελούνταν από Σκανδιναβούς και Ρώσους, άρχισαν από τα τέλη του 11ου αι. να στρατολογούνται κατά προτίμηση από Άγγλους.

ΟΠΛΙΣΜΟΣ

Ο οπλισμός του βυζαντινού στρατού θεωρούνταν ο καλύτερος και ο πιο τέλειος της εποχής του.

Ήταν ακόμη και καλύτερος του Περσικού, ο οποίος και πολύ αρχαιότερος ήταν, αλλά και η τεχνική κατασκευής όπλων στην Περσία είχε εξελιχτεί σε ύψιστο βαθμό με την πάροδο των χρόνων. Τόσο τα φορητά (ελαφρά) όσο και τα βαριά όπλα του βυζαντινού στρατού υπερείχαν από όλα τα όπλα των άλλων εθνών, και την υπεροχή αυτή, το Βυζάντιο, ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ τη διατήρησε σχεδόν καθ όλη τη διάρκεια της ύπαρξής του, χάρη στα αυστηρά κρατικά νομοθετικά μέτρα, τον έλεγχο και την επίβλεψη τα οποία εφάρμοσε σε ό,τι αφορούσε τον οπλισμό.

Βυζαντινή μαχαίρα από την Μικρά Ασία -(Σερσε΄λιμάν)

Κατασκευή όπλων επιτρεπόταν μόνο από κρατικά ελεγχόμενα ή στρατιωτικά οπλοποιεία και εργαστήρια. Οι οπλοποιοί (δεπωτάτοι ή φαβρικίσιοι) και γενικά οι κατασκευαστές όπλων ήταν γνωστοί στο κράτος, ελέγχονταν, επιτηρούνταν και απαγορευόταν σ' αυτούς η πώληση όπλων ή η γνωστοποίηση του τρόπου και μεθόδων κατασκευής τους σε ξένους.

Οι παραβάτες τιμωρούνταν με σωματικές ή χρηματικές ποινές, ακόμη και με θάνατο. Η εμφάνιση των όπλων ήταν απλή, χωρίς κοσμήματα και παραστάσεις.

Βυζαντινό ξίφος του 9ου αιώνα Βρέθηκε τον Β΄Παγκόσμιο πόλεμο στην Ουκρανία

Με την πάροδο του χρόνου όμως (10ος αι.), οι κατασκευαστές όπλων άρχισαν να τα διακοσμούν με κοσμήματα χρυσού, αργύρου, καθώς και με πολύτιμες πέτρες.
Παρ' όλα αυτά, η χρήση διακοσμημένων και γενικά πολυτελών όπλων είναι περιορισμένη και μόνο επιβλητικά ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ήταν για να προξενούν τρόμο στον εχθρό. Τα όπλα διακρίνονταν σε φορητά (αμυντικά και επιθετικά) και σε βαριά(όπλα θέσης).

1) 0τοξότης, 2) κούρσορας σκουτάτος και 3) κατάφρακτος.

Α. Φορητά όπλα.

α) Αμυντικά φορητά όπλα. Αυτά ήταν: οι ασπίδες, οι οποίες καλούνταν «σκουτάρια» και οι στρατιώτες σκουτάριοι. Ο Λέοντας ΣΤ΄ ονομάζει τις ασπίδες των οπλιτών «θυρεούς» και εκείνες των ψιλών «ασπιδίκια»,

Σκουτάρια με σχέδια επι αυτών της Αν. και Δυτ. Αυτοκρατορίας από το Notitia Dignitatum "Κατάλογος των Γραμμάτων" και θεωρείται ο΄τι είναι του 395 έως το 420 μ.Χ.

Οι περικεφαλαίες γνωστές ως κασίδες και κασίδια, ανάλογα με το μέγεθός τους και ως κόρυθες (Λέοντας ΣΤ΄), και οι οποίες έφεραν στην αρχή αιχμή και αργότερα (6ο αι.) λοφίο,

Κασίδιον 5ου αιώνα

Λοφιοφόρος βυζαντινός πολεμιστής

Μεσαιωνικό Κασίδιον

Οι θώρακες οι οποίοι ήταν, ή αλυσιδωτοί ή κεράτινοι ή από δέρμα βουβάλου (γνωστοί ως ζάβες, ή σάλβες, ή λωρίκια ή κλιβάνια), ή από κένδουκλο, δηλ. πίλημα κν. κετσέ (γνωστοί ως νευρικά, ή καββάδια ή κένδουκλα),

Τα χειρομάνικα, τα οποία λέγονταν και χειρόψελλα ή μανικέλλια, οι κνημίδες, οι οποίες καλούνταν και ποδόψελλα ή χαλκότουβλα, τα προμετώπια ή προμετωπίδια, τα οποία χρησίμευαν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ για την προστασία των μετώπων των ίππων των κατάφρακτων ιππέων, τα περιστέρνια ή περιστήθια ή στηθάρια, για την προστασία των τραχήλων των ίππων και 8) τα κατανώτια, για την προστασία των οπισθίων των ίππων.

ΕΠΙΘΕΣΗ ΡΩΜΗΩΝ ΜΕ ΜΕΝΑΥΛΑ ΑΠΟ ΚΑΤΑΦΡΑΚΤΟΥΣ

β) Επιθετικά φορητά όπλα. Αυτά ήταν:

Τα δόρατα, τα οποία λέγονταν κοντάρια, ή μέναυλα και είχαν μήκος 3,50-4,70μ.,

Θωρακοφόροι βυζαντινοί ιππείς με δόρατα

Τα δορυδρέπανα, τα οποία ήταν δόρατα μακριά και έφεραν κοντά στην αιχμή τους κοφτερό δρεπάνι, σαν άγκιστρο, για την κατάρριψη των επιβοηθητικών αμυντικών μέσων των επάλξεων,

Ψιλοί ακοντιστές ιππείς

Τα ακόντια, τα οποία λέγονταν και ρικτάρια, ή ριπτάρια ή βυρίττες, ή λαγκίδια και τα οποία είχαν μήκος 2,5μ. (με αυτά εφοδιάζονταν οι πελταστές και στο ιππικό οι ψιλοί ακοντιστές),

Χρήση ριπτάριου Ζωγραφική βυζαντινού στρατού από ελληνικό ψαλτήριον του 850-900 μ.Χ.

ΣΠΑΘΕΣ- ΡΟΜΦΑΙΕΣ
Το Παραμέριον, οι σπάθες ή τα σπαθιά, αναρτώμενα από τον ώμο και από τη ζώνη (παραμήρια ή μάχαιρες) και τα οποία έφεραν οι σκουτάριοι. Οι κατάφρακτοι ιππείς έφεραν ξίφη δίστομα, μεγάλα ή μικρά, αναρτώμενα από τον ώμο και παραμήρια διαζωσμένα,

Σκουτάτοι με Παραμέριον - Ζωγραφική βυζαντινού στρατού από ελληνικό ψαλτήριον του 850-900 μ.Χ.

Τα μαρτζοβάβουλα ή τα πελεκίδια, με τα οποία οπλίζονταν οι πελταστές και όλοι οι ιππείς. Ονομάζονταν και τζικούρια ή τρικούρια ή σαλίβες,

Τζικούριον.

Οι κορύννες ή κορύνια. Καλούνταν και δίστρια ή βαρδούκια ή ματζούκια, ή ρόπαλα ή γλάβες ή σιδηροράβδια, ή πελατίκια,

Ψαλτήριο Θεοδώρου της Καισάρειας, Βυζαντινός Πολεμιστής με κορύννα και ασπίδα

Τα τόξα, τα οποία καλούνταν και τοξάρια, ενώ τα βέλη τους σαγίτες και οι τοξότες και σαγιτάτορες και αρκάτοι.

Οι θήκες των βελών ονομάζονταν κούκουρα (φαρέτρες) και αναρτιόνταν από τον ώμο, τα σωληνάρια μικρά τόξα,

Οι συνθήκες δείχνουν ότι ο τοξότης χρησιμοποιεί τόξο τζάγγρα ,ενώ οι ιππείς είναι εφοδιασμένοι με μαρτζοβάβουλα ή τα πελεκίδια

Ζωγραφική βυζαντινού στρατού από ελληνικό ψαλτήριον του 850-900 μ.Χ.

Οι τζάγρες ή τζαγγρές μεγάλα και πολύ ισχυρά τόξα, τα οποία έβαλλαν μικρά αλλά βαριά βέλη (εισήχθηκαν στο Βυζάντιο από τους σταυροφόρους της Α΄ σταυροφορίας τον 11. αι.),

Ο Άγ. Δημήτριος ως τοξότης αλλά και με ασπίδα και δόρυ.

Αναπαράσταση του στρατού της Ρωμηοσύνης από Εικονογράφηση του Χρήστου Γιαννόπουλου για τις εκδόσεις ΠΕΡΙΣΚΟΠΙΟ

Την αντιγραφή και επιμέλεια εδώ είχε ο μαθ. ΤΣΑΚΑΛΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ από το ΛΥΚΕΙΟ ΑΣΤΑΚΟΥ

Αξιωματικός πεζικού της εποχής του Ιουστινιανού (6ος αιώνας μ.Χ.)

Σκουτάτος (ασπιδοφόρος πεζός) των πρώτων γραμμών κρούσης (950-100 μ.Χ.)

Σκουτάτος βαριά θωρακισμένος (10ος-11ος αι.)

Θωρακοφόρος λεγεωνάριος της πρώτης γραμμής κρούσης (4ος-5ος αι. μ.Χ.)

Βαθμοφόρος της αυτοκρατορικής σωματοφυλακής των Εξκουβιτόρων (870 μ.Χ.)

Πεζός πολεμιστής του βυζαντινού στρατού (μέσα 10ου αιώνα μ.Χ.)

Βυζαντινός ταξίαρχος ή "Δρουγγάριος" (1453)

Βυζαντινός σιφωνάτωρ (με χειροσίφωνα - φορητό εκτοξευτή υγρού πυρός) (1453)

Βυζαντινός πεζός των εναπομεινάντων τακτικών μονάδων (1453)

Κατάφρακτος Ιππέας των αυτοκρατορικών "ταγμάτων", 9ος αιώνας

Κατάφρακτος στη μάχη στο Δυρράχιο (1081 μ.Χ.)

Ιππέας θωρακοφόρος (1204-1230)

Ιππέας θωρακοφόρος (1204-1250 μ.Χ.)

Ιππέας της δυναστείας των Παλαιολόγων (1350-1400 μ.Χ.)

Βανδοφόρος (Σημαιοφόρος) Κλιβανάριος ιππέας της εποχής του Ιουστινιανού (6ος αι. μ.Χ.)

Λογχοφόρος ιππέας (970-1071 μ.Χ.)

Ο Ρωμέϊκος στρατός τον 10ο αιώνα όπως μας λέει ο Ιan Heath ήταν ο καλύτερα οργανωμένος, ο καλύτερα εκπαιδευμένος ο καλύτερα εξοπλισμένος και ο πιο καλοπληρωμένος στρατός που γνώριζε ο κόσμος .

Σκουτάτος 7ος -8ος αι.

Σκουτάτος τέλος 10ου αρχές 11ου αι.

Ελαφρύς ιππέας του 600-1066 μ.Χ.

Τραπέζιτος ιππέας του 7ου -10ου αι.

Κλιβανοφόρος ιππέας του 10ου αι.

Ιππείς του τάγματος των Κατάφρακτων οτυ 10 ου αι.

Ναύτης πολεμικού πλοίου με θώρακα από βαμβάκιον του 600-1066

Οπλοφόροι Ψιλοί του ρωμέϊκου στρατεύματος 600-1066 μΧ.

Πελταστός του 10-11ου αι

9ος 10ος αι. Πεζικάριος

Σκουτάτοι του 9ου-10ου αι.

Οι άγγωνες, μικρά δόρατα που χρησιμοποιούνταν και ως ακόντια. Είχαν σχήμα τριφυλλιού με δύο άγκιστρα και χρησίμευαν να καταξεσκίζουν τις σάρκες του εχθρού, αλλά και να βοηθούσαν στην κλίση ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ της εχθρικής ασπίδας, ώστε να αποκαλύπτεται το στήθος και η κεφαλή του αντιπάλου και οι σφενδόνες, οι οποίες καλούνταν και σφενδοβόλα (εισήχτηκαν όπως και οι τζάγγρες από τη Δ. Ευρώπη).

Αχιλλεύς και Βρισηίδα Βυζαντινό ασημένιο πινάκιο του 550 μ.Χ. από την Κωνσταντινούπολη με τον Έλληνα ήρωα και τον στρατιώτη με στολές και οπλισμό Σκουτάτου

Επίσης τα χειροσίφωνα και οι σιφώνες για την εκσφενδόνιση «εσκευασμένου πυρός», δηλ. του υγρού πυρός.

ΔΕΙΤΕ

Το Ελληνικό Πυρ

Β. Βαριά όπλα.

Αυτά ήταν πολεμικές μηχανές ή όργανα που χρησιμοποιούνταν για την άμυνα ή την προσβολή τειχών. Καλούνταν, γενικά, μάγγανα ή μηχανές και οι κατασκευαστές τους μαγγανάριοι ή μηχανάριοι, ενώ εκείνοι που τις συντηρούσαν και τις χειρίζονταν, κουράτορες των μαγγάνων. Είδη πολεμικών μηχανών ήταν πολλά.

Οι κυριότερες όμως πολεμικές μηχανές ήταν:

οι κριοί,
οι πετροβόλοι (πετροβόλα μαγγανικά και βαλλίστρες ή αλακάτια ή τετραρείς),
οι τοξοβολίστρες ή καταπέλτες,

οι χελώνες (χωστρρίδες, λαίσαι ή σπαλίωνες, έμβολοι, γεροχελώνες, ορεικτρίδες, αμπελοχελώνες),
οι ελεπόλεις ή μόσσινοι,
οι κλίμακες,
οι αυλοί και
τα τρύπανα.

Επίσης βαριά όπλα ήταν και τα πυροβόλα, τα οποία εμφανίστηκαν κατά τον 15ο αι. (1422) και ονομάζονταν μεγάλες σκευές και μπουμπάρδες και τηλέβολοι και αφετήρια.

Aνακατασκευή Χειροσίφωνα Υγρού Πυρός.

ΔΕΙΤΕ

Πολεμικές Μηχανές Της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας...

Στολή, υπόδηση και εξάρτηση

Oι στολές των βυζαντινών ήταν απλές, πρακτικές και χωρίς κοσμήματα ή πολύχρωμα εξαρτήματα. Τόσο οι στολές των ιππέων όσο και των πεζών ήταν όμοιες, διέφεραν μόνο στο βάρος, ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ μέγεθος και σε μικρολεπτομέρειες.

Έφεραν χιτώνα (ο οποίος λεγόταν ζωστάριο και αρμελαύσιο), μανδύα (ο οποίος λεγόταν και γουνίο ή γουνοβερονίκιο ή κένδουκλο), αναξυρίδες (οι οποίες λέγονταν και βρακία ή τουβία), περικνημίδες και σκιάδιο (το οποίο λεγόταν και πίλος ή κάλυμμα ή καλύπτρα δηλ. σκούφια).

Βυζαντινό ψαλτήριον (Ms.Gr.923,f.107v,Paris) του 9ου αι. παριστά οπλίτη αριστερά της Βασιλικής φρουράς με τυπική στολή της εποχής

Τα υποδήματά τους ήταν ελαφρά και στερεά. Οι στολές των κατώτερων αξιωματικών ήταν πολυτελείς, των ανωτέρων πολυτελέστερες και των στρατηγών πολυτελέστατες.

Έφεραν σκιάδιο (κάλυμμα κεφαλής) «χρυσοκόκκινο κλαπωτόν άνευ αέρος» και σάγιο (χλαμύδα) από μεταξωτό ύφασμα.

Ομοίως, οι χιτώνες τους ήταν μεταξωτοί χρυσοκέντητοι και έφεραν διάφορες ονομασίες (σκαραμάγγια ή καββάδια, ή σκαρανίκια ή διβητήσια ή σάκοι).

Τα υποδήματα καλούνταν τζαγγία ή παραπόδια ή σάνδαλα ή παπούτζες.

Οι στρατηγοί κρατούσαν επίσης και αργυρή ράβδο με χρυσούς κόμβους ή οποία καλούνταν δικανίκιο (ματζούκα).

Η εξάρτυση αποτελούνταν από:

1. τα λωρία για την ανάρτηση της σπάθης,
2. τα θηκάρια ή πουγγία, για την τοποθέτηση των τροφών,
3. τα δερμάτινα θηκάρια, για την τοποθέτηση των μαρτζοβάβουλων και
4. τα τοξοφάρετρα (δερμάτινος γύλιος), για την τοποθέτηση του τόξου και δύο κουκούρων για τα βέλη και το σωληνάριο.

Το εξαιρετικό κείμενο που ακολουθεί δείχνει το επίπεδο της Ρωμηοσύνης την εποχή εκείνη...

Επέλαση «βυζαντινού» Ρωμέϊκου ιππικού σε αναπαράσταση

Τακτικά: Η στρατιωτική πραγματεία του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' Σοφού

Βιβλίο Ι

Κεφάλαιο Α': Πολεμικαί παρασκευαί. Ηγεσία, Διάρθρωσις, Οπλισμός και εκγύμνασις του στρατεύματος

«2. Αν τα εν γένει πολιτικά της χώρας πράγματα παρουσιάσουν κατάπτωσίν τινα, έστω και μικράν, δεν γίνονται αντιληπταί αιεκ ταύτης συνέπειαι. Εξ αντιθέτου παραλήψεις και αμέλειαι εις ότι αφορά την πολεμικήν τέχνην γίνονται αμέσως καταφανείς.

3. Έπρεπεν όλοι οι άνθρωποι, πλασθέντες κατ' εικόναν του θεού και με νόησιν, να ασπάζωνται την ειρήνην και να αναπτύσσουν την προς αλλήλους αγάπην, και να μη εγείρουν χείρα ωπλισμένην κατά των ομοίων αυτών. Επειδή όμως ο απ' αρχής ανθρωποκτόνος διάβολος και εχθρός του γένους ημών, ο διά της αμαρτίας κατισχύσας, εξώθησεν τους ανθρώπους εις το να αντιστρατεύωνται κατ' αλλήλων, προβάλλει επιτακτική ανάγκη όπως, κάθε πολεμική ενέργεια, υπ' αυτού υποκινούμενη, αποκρούεται ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ και εξασφαλίζεται η ελευθερία των απειλουμένων. Και επιτυγχάνεται η σωτηρία αυτών διά των στρατηγικών μεθόδων του πολέμου, εξασφαλιζομένης ούτω, αφ' ενός μέν της προφυλάξεως από του επερχομένου εχθρού, αφ' ετέρου δε της κατ' αυτού ενεργείας, ίνα υποστή ούτος όσα επεδίωξεν εις βάρος των άλλων, και μέχρις ότου ματαιωθή το επιχειρούμενον κακόν, και όλοι επιθυμούντες την σωτηρίαν αυτών, ενστερνισθούν την ειρήνην και πολιτεύονται κατ' αυτών.

4. Όταν παρημεληθή η επιστήμη, η πρόξενος τόσων αγαθών, όσων κατά το παρελθόν η πολιτεία ημών ηυτήχησεν, βλέπομεν την θείαν πρόνοιαν απούσαν και αφιπταμένην την νίκην κατά τους αγώνας. Διότι και επ' ολίγον παραμελουμένης της κατά τον πόλεμον ευταξίας και της προς πόλεμον εκγυμνάσεως, καταπίπτει η ευψυχία ακόμη και των αρίστων ανδρών. Και τότε, άλλοτε μεν αιτιώμεθα το αγύμναστον, ή την αναδρίαν των στρατιωτών, άλλοτε δε μεμφόμεθα την δειλίαν ή την απειρίαν των στρατηγών,ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ενίοτε δε και αμέλειαν της γνώσεως των παλαιών τακτικών εγχειριδίων. Ίνα λοιπόν την χρησιμωτάτην ταύτην επιστήμην, την εξωσθείσαν από της ημετέρας πολιτείας, αναπλάσωμεν, συν θεώ, δεν εφείσθημεν κόπων και σπουδής, προς κοινήν ωφέλειαν των υπηκόων ημών.»

Κεφάλαιο Β': Περί του ποίος δέον να είναι ο στρατηγός

1.Καθορίζομεν ότι ο στρατηγός πρέπει να είναι σώφρων, εγκρατής, νηφάλιος και εγρήγορος, λιτός και απλούς, ανθεκτικός εις τους κόπους, νοήμων και φρόνιμος, μισών την φιλαργυρίαν, με φήμην ένδοξον, ούτε νέος ούτε γέρων, ικανός να ομιλή προς τα πλήθη, ει δυνατόν πατήρ τέκνων, μη αγαπών την πορνείαν ή τι το συναφές, όχι μικρόψυχος, και γενικώς ευγενής την ψυχήν, ει δυνατόν ισχυράς κράσεως, και εις όλα μεγαλόψυχος.

2. Σώφρων, ίνα μη παρασυρόμενος από τας φυσικάς ηδονάς παραμελήση την περί των αναγκαίων φροντίδα και επιμέλειαν.

3. Εγκρατής δε, επειδή πρόκειται να αναλάβη τόσης σημασίας εξουσίαν. Διότι αι ακράτητοι και ακόλαστοι ορμαί, όταν εξουσιάσουν τινα, καθιστούν αυτόν ασυγκράτητον προς τας επιθυμίας.

4. Νηφάλιος και εγρήγορος, ίνα επαγρυπνή κατά τας στιγμάς των σοβαρών αποφάσεων. Διότι την νύκτα, καθ'ήν η ψυχή ηρεμεί συνήθως, πολλάκις η γνώμη του στρατηγού τελειοποιείται. [.]

12. Πρέπει να έχη την ικανότητα του δημηγορείν ο στρατηγός. Νομίζομεν ότι όταν το στράτευμα παρατάσσεται προς μάχην, η διά λόγων παρότρυνσις ωφελεί τούτο τα μέγιστα. Η διά λόγων προτροπή δύναται να εμπνέη περιφρόνησιν προς τους κόπους και πολλάκις και προς αυτόν τον θάνατον, και έφεσιν προς το καθήκον. Η σάλπιγξ δεν εξεγείρει τόσον κατά την μάχην τας ψυχάς, όσον ο λόγος ο μετά φρονήσεως λεγόμενος, επιφέρει ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ανάτασιν της ψυχής και προθυμίαν διά την αντιμετώπισν των δεινών του αγώνος. Αν δε συμβή ατύχημα εις το στρατόπεδον η διά λόγων παρηγορία ενθαρρύνει τας ψυχάς. Είναι χρησιμώτερον λόγος διασκεδάζων ατυχήματα του στρατού, από τας περιποιήσεις των τραυμάτων των ανδρών υπό των ιατρών. Διότι οι μεν θεραπεύουν μόνον όσους τραυματίζονται, και μάλιστα εις μακράν διαρκείαν χρόνου, ο δε εμψυχώνει αμέσως τους καμφθέντας, και τους σταθερούς ανιστά προς την ανδρείαν και την ευψυχίαν.

13. Λέγομεν ότι πρέπει να είναι ένδοξος. Διότι το πλήθος αηδιάζεται και δυσανασχετεί να υποτάσσεται εις ασήμους. Επειδή ουδείς ηθελημένως υπομένει να αναδεικνύεται ηγεμών και κύριος αυτού, ο χειρότερός του. Νομίζομεν όμως, ότι αν εκλέγεται στρατηγός ο έχων τας όσας έχομεν αναφέρει αρετάς, θα είναι ούτος και ένδοξος. Διότι η τοσάυτη αρετή δεν αφήνει επί πολύ τον άνθρωπον εις ασημότητα. [.]

44. Προετοιμαζόμενος προς πόλεμον ο στρατηγός, προ παντός να προσέχη όπως η έναρξις αυτού να είναι δικαία και ποτέ να μην άρχεται χειρών αδίκων κατά εχθρού, παρά εάν πρότερον ούτος, διά της συνηθούς ασεβείας αυτού, αρχίση εκστρατείαν καθ' ημών.

45. Ημείς ασπαζόμεθα πάντοτε την ειρήνην και διά τους υπηκόους ημών και διά τους βαρβάρους, εν ονόματι του Χριστού, του καθ' όλου βασιλέως και θεού ημών, εάν και τα έθνη αγαπούν τούτο, συγκρατούμενα εκ της αυτής αιτίας, και μη προτιθέμενα να επιβουλευθούν ημάς. Και ο στρατηγός να μην επιχειρήση κατ' αυτών και να μη βάψη την γήν δι' αίματος εξ εμφυλίου πολέμου ή κατά βαρβάρων. Εκείνο διά το οποίον θα εγκαλέση τους εχθρούς (ήτοι μην άρχεσθαι χειρών αδίκων καθ' όσων ουδόλως αδικούν ημάς), θα ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ επικαλεσθούν ούτοι εναντίον ημών, εάν αυτοί εν ειρήνη διάγοντες ουδέν κατά των υπηκόων ημών έπραξαν. Διότι πρέπει ημείς πάντοτε, όσον εξαρτάται εξ ημών, να ειρηνεύωμεν μετά των την ειρήνην επιθυμούντων εθνών και ουδόλως να αδικούμεν τους υποτελείς ημών, σεβόμενοι πάντοτε την ειρήνην των άλλων, συνειρηνεύοντες μετ' αυτών και απέχοντες πολέμου.

Εκπαίδευση

Ψιλοί - Βυζαντινός στρατός 886-1118 μ.Χ.

Κεφάλαιο Ζ΄: Περί γυμνάσεως ιππικού και πεζών

1. Ήδη θα ομιλήσωμεν εν συντομία περί της εκγυμνάσεως των στρατιωτών, ίνα προπαρασκευάζωνται και εθίζωνται προς τους αληθείς κινδύνους διά των κατά την γύμνασιν κινδύνων. Διότι οι κίνδυνοι, τους οποίους θέλοντες υπομένομεν, συνηθίζουν ημάς και προς τους μελλοντικούς τοιούτους, αν δε τις είναι αγύμναστος και αμαθής γίνεται εντελώς τυφλός κατά τας απροβλέπτους αντιξοότητας.

2. Είτε εν καιρώ χειμώνος, είτε εις άλλην εποχήν, όταν υπάρχει άνεσις χρόνου εκ των επιχειρήσεων οφείλει ο στρατηγός να γυμνάζη το στρατόπεδον και να καθιστά τους στρατιώτας αξιομάχους και ικανούς να αντέχουν ειος τους κόπους, διά της συνηθείας, (να καταστούν ως σύντροφοι των κόπων διά του εθισμού), και να μην αφίνη αυτούς εις αργίαν και οκνηρίαν, διότι η αργία καθιστά τα σώματα μαλακά και ασθενή, η δε οκνηρίαν προπαρασκευάζει δειλάς και ανάνδρους ψυχάς. Αι ηδοναί δελεάζουν και βραδέως διαφθείρουν και τον πλέον εύτολμον. Και αν επί μακρόν παραμείνουν οι άνδρες αργοί, όταν παραστή στιγμή να κοπιάσουν ούτε ευχαρίστως δέχονται τον ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ κόπον, ούτε θα ανθέξουν επί πολύ, αλλά αμέσως θα διαλυθούν πριν ή δοκιμάσουν την πείραν των κόπων του πολέμου. Αλλά και μικράν πείραν των κόπων τούτων και αν έχουν και πάλιν δεν θα δυνηθούν να ανθέξουν εις τους πολεμικούς κόπους και κινδύνους. Διά τούτο και ημείς κρίνομεν καλόν τον στρατηγόν όταν σχεδιάζει και διατάσσει, να γίνωνται υπό των στρατιωτών τα χρήσιμα έργα πριν ή επέλθουν αι ανάγκαι των του πολέμου κόπων.

Κεφάλαιο H': Περί στρατιωτικών επιτιμίων

1. Πρέπει όχι μόνον εν καιρώ πολέμου, αλλά και κατά την περίοδον των ασκήσεων να αναγιγνώσκωνται, εν συναθροίσει απάντων των στρατιωτών και οπλιτών τα κάτωθι στρατιωτικά επιτίμια προς γνώσιν αυτών.

2. Στρατιώτης απειθών προς τον οικείον πεντάρχην ή τετράρχην να σωφρονίζεται υπ' αυτού. Ομοίως ο τετράρχης ή πεντάρχης υπό του δεκάρχου, ο δε δεκάρχης υπό του κεντάρχου (εκατοντάρχου). Αν δε τις τολμήση να απειθήση προς τον διοικητήν του τάγματός του υπόκειται εις κεφαλικήν τιμωρίαν.

3. Ο αδικούμενος παρά τινος να αναφέρεται εις τον διοικητήν του τάγματός του, αν δε αδικηθή παρά τούτου να αναφέρεται εις τον αμέσως ανώτερον διοικητήν.

4. Λιποτακτών τις πρό της απολύσεως των στρατιωτών να υποχρεούνται εις διαρκή στρατιωτικήν υπηρεσίαν.

5. Οι αποτολμούντες συνωμοσίαν ή ένωσιν ή στάσιν κατά του διοικητού αυτών, διά οιανδήποτε αιτίαν, υπόκεινται εις κεφαλικήν ποινήν, ιδία οι πρωτοστάται.

6. Ο εντεταλμένος εις φρούρησιν πόλεως ή φρουρίου και προδίδων την θέσιν του ή απερχόμενος εκείθεν άνευ αδείας του διοικητού αυτού, υπόκειται εις την εσχάτην των ποινών.

Σκουτάτοι Βυζαντινός στρατός 886-1118 μ.Χ.

Κεφάλαιο Θ΄: Περί οδοιπορίας

1. Εν οδοιπορία του στρατού εντός της ημετέρας χώρας ο στρατηγός οφείλει να διατάξη όπως οι στρατιώται απέχουν πάσης βλάβης και αρπαγής των υπαρχόντων των κατοίκων. Διότι το πλήθος των στρατιωτών, αν αισθανθή την δύναμιν της εξουσίας επιπίπτει αφειδώς επί πάντων. Δελεάζεται τούτο εις πλεονεξίαν και προκαλεί την εχθρικήν διάθεσιν των κατοίκων.

2. Να μη χρονοτριβή ο στρατηγός παραμένων μετά του στρατού εις την ιδίαν ημών χώραν, όταν έχει αποφασίσει εισβολήν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ εις την εχθρικήν τοιαύτην. Διότι και τα επιτόπια εφόδια θα καταναλωθούν και θα ζημιωθούν μάλλον οι φιλίως προσκείμενοι, παρά ο εχθρός. Να μεταφέρη ταχέως τας δυνάμεις του εντός της εχθρικής χώρας και μάλιστα όταν πρόκειται περί εισβολής εις πλουσίαν τοιαύτην.

3. Εις το αυτό σημείον να μη συγκεντρούται μεγάλη δύναμις, όταν δεν υπάρχει εχθρική ενόχλησις, ίνα μη οι στρατιώται, αργούντες, τρέπονται εις στάσεις και παρανόμους σκέψεις.[.]

12. Επικείμενης διαβάσεως ποταμών ή ετέρων δυσχερούς διελεύσεως σημείων αγνώστου φύσεως, είτε εις την ημετέραν είτε εις την εχθρικήν χώραν, να προαποστέλλωνται οι αντικένσορες, ίνα πληροφορούν τον στρατηγόν διά την ενδεχομένην αποστολήν δυνάμεως υπό κατάλληλον διοικητήν διά την λήψιν των απαιτουμένων μέτρων ασφαλείας.

13. Αν δε τα σημεία διαβάσεως ταύτα είναι πολύ επισφαλή και δύσκολα, να προπορεύεται ο στρατηγός και να παραμένη εκεί μέχρις ότου διέλθουν άπαντες οι υπ' αυτόν. Την αυτήν υποχρέωσιν υπέχουν και άπαντες οι διοικηταί παντός βαθμού.

14. Γνωρίζομεν ότι τούτο ακριβώς έπραξεν ο αείμνηστος πατήρ και βασιλεύς ημών Βασίλειος [Βασίλειος Α΄ ο Μακεδών (812-886)]. Όταν εκινείτο κατά της Γερμανικίας της εν Συρία, προεπορεύθη εις τον ποταμόν Παράδεισον και εστάθη εις το μέσον του ρεύματος του ποταμού, κρατών ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ λαμπάδας. Ούτω η παρουσία αυτού ασφαλώς διεπεραίωσεν τον στρατόν αβλαβή και ευκόλως. Εβοήθησεν δε ούτος προσωπικώς στρατιώτας κινδυνεύσαντας.

15. Τούτο οφείλει να πράττη ο στρατηγός, εάν ο εχθρός δεν είναι εγγύς. Αν όμως είναι πλησίον ο μεν στρατηγός πρέπει να παραμένη εις την θέσιν του, έκαστος δε διοικητής να προίσταται, ως ανωτέρω καθωρίσθη, της διελεύσεως του υπ' αυτόν τμήματος, ίνα μη, εκ τυχόν σπουδής μεταξύ των τμημάτων, επέλθη αταξία και διάλυσις.

Κεφάλαιο ΙΑ΄: Περί απλήκτων (στρατοπέδων)

1. Πρέπει τα στρατόπεδα, ήτοι τα φοσσάτα (φοσσάτον κυρίως ονομάζεται το στρατόπεδον του συνόλου του στρατού), να εγκαθίστανται εν ασφαλεία και κατά το δυνατόν εις περιοχάς μη κεκαλυμμένας και ομαλάς. Αν δεν υπάρχουν τοιάυται, τότε η εντός του στρατοπέδου διάταξις να είναι πυκνή και να οχυρώνεται τούτο καλώς, να αποφεύγωνται δε περιοχαί εγγύς υψηλοτέρων σημείων, ίνα μη ο εχθρός αιφνιδίως ή διά νυκτός προκαταλάβη αυτά και θέση εν κινδύνω το στρατόπεδον.

2. Όταν εγκαθίσταται στρατόπεδον εις χώραν εχθρικήν να περιβάλλεται διά τάφρου βαθείας, έστω και αν η εν αυτώ στάθμευσις θα είναι ημερησία. Κατ' αυτόν τον τρόπο καθίσταται το στρατόπεδον ασφαλές από αιφνιδίας και απροβλέπτους επιβουλάς του εχθρού. Έστω και αν ο εχθρός φέρεται ευρισκόμενος μακράν να εγκαθίσταται ασφάλεια του στρατοπέδου, ως εάν ούτος ευρίσκετο εγγύς.

3. Όταν δεν υπάρχει φόβος εχθρικής προσβολής και προβλέπεται μακρά παραμονή εις το στρατόπεδον προς λεηλασίαν και καταστροφήν της εχθρικής χώρας, να εκλέγωνται περιοχαί κατάλληλοι, όχι δασώδεις, ούτε λασπώδεις, ούτε βαλτώδεις. Διότι εκ των αναθυμιάσεων δύνανται να προκληθούν επιδημίαι εις το στράτευμα και επομένως ασθένειαι και θάνατοι, και συνεπώς μείωσις της αριθμητικής δυνάμεως και της ρώμης των ανδρών.[.]

11. Φροντίς του στρατηγού πρέπει να είναι το να μην αδικούνται υπό των στρατιωτών οι πλησιόχωροι υποτελείς ημών και ιδία οι γεωργοί. Διότι νομίζομεν ότι δύο απασχολήσεις συνιστούν και ασφαλίζουν το έθνος. Η γεωργική, τρέφουσα και αυξάνουσα τους στρατιώτας και η στρατιωτική προστατεύουσα και ασφαλίζουσα τους γεωργούς. Τα άλλα ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ επιτηδεύματα έρχονται εις δευτέραν σημασίαν. Διά τούτο είναι αναγκαίον να λαμβάνεται πάντοτε επιμέλεια και φροντίς υπέρ αυτών, ίνα οι στρατιώται καλώς διατρεφόμενοι ανδραγαθούν, και ευμενώς προς αυτούς διάκεινται, οι γεωργοί.

12. Αν προσεγγίζη ο εχθρός και αναμένεται σύρραξις, και το στράτευμα είχεν την ευχέρειαν εγκαταστάσεως εν στρατοπέδω εν αναμονή του εχθρού, πρέπει να αποτίθεται εις αυτό χόρτον ή άχυρον ή κριθή μιας ή δύο ημερών, ως έχει ήδη ορισθή εις το περί πορειών κεφάλαιον. Αν δε εκείθεν προωθηθή το στράτευμα εις έτερον στρατόπεδον, να συμπαραλαμβάνεται χορτονομή μιας ημέρας προς απόθεσιν εις νέον στρατόπεδον. Διότι θα είναι παρακινδυνευμένον να εξέλθουν οι έφηβοι προς συλλογήν χόρτου ή τα κτήνη προς βοσκήν την ημέρα της κινήσεως.[.]

22. Ο στρατηγός να ορίζη τινάς εκ των εμπίστων αυτού, ίνα αναγνωρίζουν τας θέσεις των φυλακίων και να διατάσση, όπως επικρατή απόλυτος σιγή και ουδείς να καλή τον σύντροφον αυτού διά φωνής. Διότι πολλά τα εκ της σιγής αγαθά και πολλάκις κατάσκοποι του εχθρού, λάθρα εισδύσαντες εις το στρατόπεδον, συνελήφθησαν ένεκα της σιγής. Εκ δε των φωνασκιών πολλά τα δυσάρεστα δύνανται να συμβούν.

23. Να απαγορεύονται οι χοροί, ιδία την εσπέραν, και οιαιδήποτε άλλαι παιδιαί, διότι προκαλούν άκοσμον και θορυβώδη αταξίαν και καταπονούν ταυτοχρόνως τους άνδρας ανωφελώς.

24. Αν αποσκοπήται η μετακίνησις του στρατεύματος εις έτερον στρατόπεδον, χωρίς τούτο να υποπέση εις την αντίληψιν του εχθρού, ή πρόκειται να προκαταληφθούν ισχυραί περιοχαί ή εγκαταληφθούν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ μή οχυρά εκ φύσεως σημεία, ένεκα ζημιών εξ εχθρικών ενεργειών, ίνα αποφευγομένης μάχης μετά του εχθρού, να ανάπτωνται πολλαί πυραί πρό της αναχωρήσεως, ίνα ο εχθρός βλέπων ταύτας νομίζη ότι το στράτευμα παραμένη εις το στρατόπεδον.

25. Τούτο γνωρίζομεν ότι έκαμεν ο ημέτερος στρατηγός Νικηφόρος Φωκάς, ότε απεστάλη παρ' ημών κατά της Συρίας μετά ισχυράς δυνάμεως. Ούτος, λεηλατήσας άνευ οίκτου την εχθρικήν χώραν και αποκομίζων πολλά λάφυρα και αιχμαλώτους, ευρέθη εις το μέσον της εχθρικής χώρας αντιμέτωπος του συνόλου των εχθρικών δυνάμεων, υπό τον ευνούχον στρατηγόν των Σαρακηνών Απουλφέρ, και διά του τρόπου αυτού διέσωσεν ασφαλώς και τον στρατόν του και όλον το εκ της λεηλασίας όφελος.

Βιβλίο ΙΙ

Κεφάλαιο Α΄: Η προς πόλεμον προπαρασκευή, Αι προ της ημέρας του πολέμου ενέργειαι, Διεξαγωγή του πολέμου

1. Όταν ο στρατηγός θεωρή επικείμενην την πολεμικήν σύρραξιν και έχει συγκεντρώσει τον ήδη εκγυμνασθέντα στρατόν του, καλόν είναι να μη τάξη αυτόν εις μίαν παράταξιν, και μάλιστα όταν είναι πολύς, διότι το υπερβολικόν πλήθος θα επιφέρη σύγχυσιν εις την παράταξιν, επειδή δεν θα γίνωνται αντιληπταί αι παραγγελλόμεναι διαταγαί, ένεκα της εκτάσεως της παρατάξεως, αλλά να συγκροτήση και δευτέραν παράταξιν.

2. Διότι όταν προκειμένης μάχης δι' ιππικού, παραταχθή η όλη δύναμις εις μίαν παράταξιν κατέναντι του εχθρού, και δεν λαμβάνη τις υπ' όψιν τυχόν δυσμενή εξέλιξιν του αγώνος, ούτε μελετά και επιβοηθητικήν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ κατά του εχθρού ενέργειαν, ήτοι και διά δευτέρας παρατάξεως, νομίζομεν, ότι ούτος είναι άπειρος και εκθέτει εαυτόν εις κίνδυνον.

3. Όντως, ούτε το αριθμητικόν πλήθος, ούτε το θάρρος άνευ τάξεως ούτε μόνη η σύγκρουσις των δύο παρατάξεων κρίνουν καθώς νομίζουν οι άπειροι, την μάχην, αλλά μετά τον Θεόν, η στρατηγική τέχνη, υποβοηθουμένη υπό της προθυμίας του στρατού.[.]

73. Πρό τινων ημερών από της συγκρούσεως μετά του εχθρού, οπότε μάλιστα πρέπει να γίνεται προγύμνασις κατά τούρμαν εις την εκτέλεσιν των παραγγελμάτων και των σχετικών κινήσεων, οι διοικηταί εκάστης τούρμας δέον εν συγκεντρώσει των μονάδων των να τονίσουν εις τους υπ' αυτούς ότι: δεν εγένετο και δεν γίνεται άνευ λόγου η εκπαίδευσις και αι ασκήσεις εις την τεχνικήν των παρατάξεων και της ορθής κινήσεως κατά μέτωπον και των κυκλωτικών κινήσεων και εις την τοιαύτην άλλων σχηματισμών. Όταν τα άγρια ζώα, όπως η έλαφος και οι λαγωοί ή άλλο τι των ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ μικρών ζώων, διωκόμενα δεν φεύγουν ευθέως προς μίαν κατεύθυνσιν, αλλά κατά τον τόνον και την ορμήν των διωκόντων, πολύ περισσότερον οι άνθρωποι, έχοντες φρόνησιν και αγωνιζόμενοι υπέρ σοβαρών ζητημάτων, πρέπει να αντιμετωπίζουν μετά προσοχής και φρονήσεως και την καταπολέμησιν του εχθρού και την κατά τας μάχας υποχώρησιν, και όχι, όπως το ύδωρ εκχέεται προς την μίαν ή την άλλην κατεύθυνσιν σταθερώς, να παρασύρωνται αφρόνως εις κινδύνους εκ μικράς απωθήσεως είτε του εχθρού είτε ημών υπ' εκείνου, αλλά να εμμένουν εις τον σκοπόν των μηχανευόμενοι οιονδήποτε τρόπον, διά να νικήσουν τον εχθρόν.[.]

139. Τα του πολέμου προσομοιάζουν προς τα του κυνηγίου. Όπως η θήρα γίνεται μάλλον δι' εντοπισμού του θηράματος, διά κυκλώσεως αυτού διά διαφόρων επινοήσεων και δι' αιφνιδίας προσβολής, παρά διά της ισχύος, ούτω πρέπει να ενεργή τις κατά τον πόλεμον, είτε ολίγοι είτε πολλοί είναι αριθμητικώς οι αντίπαλοι. 140. Διότι ο επιχειρών κατά του εχθρού με ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ διάταξιν καταφανή και μόνον εκ παρατάξεως, και αν νικήση υφίσταται φθοράν όχι την τυχούσαν. Δεν είναι δε ίδιον των φρονίμων η άνευ μεγίστης ανάγκης, επιδίωξις της νίκης με σοβαρόν τίμημα, η οποία και όταν επιτευχθή κατ' ουσίαν τον τρόπον θα προσπορίση μόνον ματαίαν δόξαν.

Βιβλίο ΙΙI

Κεφάλαιο Δ΄: Περί μελέτης διαφόρων Εθνών και Ρωμαϊκών παρατάξεων

1.Εφεξής θα αναφέρωμεν μελέτας περί διαφόρων παρατάξεων άλλων εθνών και τοιούτων αι οποίαι εχρησιμοποιήθησαν υπό στρατηγών ημών κατά διαφόρων εθνών, ίνα κατανοούντες ταύτας, οι στρατηγοί, όχι μόνον κάμνουν χρήσιν αυτών, όταν επιστή ανάγκη, αλλά και αναπτύξουν την εφευρετικότητα αυτών. Διότι ο στρατηγός θα είναι συνετός, όταν δεν προσκολλάται εις όσα γνωρίζει, αλλά δύναται να προσαρμόζη ταύτα, όπου και όταν πρέπει και εφευρίσκει πλείονα αυτών.

2. Η συνεχής γύμνασις εις τας τακτικάς κινήσεις θα αποφέρη πολλήν την ωφέλειαν εις τους άνδρας, αλλά όμως προδίδει ευχερώς εις τον εχθρόν διά των κατασκόπων αυτού και των αυτομόλων, την προτιμωμένην συγκρότησιν προς μάχην. Διά τούτο και αν κατανοηθή πλήρως τοιαύτη άσκησις, πολλάκις επαναλαμβανομένη, δύναται να αποδειχθή εν τη πράξει ατελεσφόρητος. [.]

16. Δέον ο στρατηγός να έχη υπ' όψιν του, ότι, όχι μόνον ο ίδιος πρέπει να είναι σημαίνων και να αγαπά την πατρίδα του έτοιμος, αν χρειασθή, να προσφέρη την ζωήν του υπέρ της ορθής πίστεως των χριστιανών,ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ αλλά και να προπαρασκευάζη άπαντας τους υπ' αυτόν βαθμοφόρους και στρατιώτας, ώστε να καταστούν παρόμοιοι αυτού, ίνα η όλη δύναμις του στρατού διέπεται από το πνεύμα τούτο.

17. Πρέπει ούτοι να προπαρασκευασθούν, ώστε να καταστούν καρτερικοί εις τας κακουχίες και την κόπωσιν και να υπομένουν τους υπέρ της πατρίδος πολέμους.

18. Ο στρατηγός μάλλον διά της θελήσεως αυτού και της ικανότητος του στρατηγείν, θα επιτελέση τα περισσότερα των όσων επιχειρεί, ως και διά της τάξεως, την οποίαν ούτος θα φροντίση να επιβάλη εις άπαντα τον στρατόν αυτού, και όχι διά της εσπευσμένης και μη μελετημένης ενεργείας. [.]

21. Τινά των εθνών, ως αι περσικαί φυλαί, μαχόμενα προς τους Ρωμαίους, και όταν ακόμη περιήρχοντο εις θέσιν δεινήν, δεν απήυθυνον προτάσεις συνθηκολογήσεως προς σωτηρίαν αυτών, όσον και αν επεθύμουν ταύτην, ούτε και εδέχοντο τοιαύτας προτάσεις του αντιπάλου αυτών. Τόσον μεγάλη ήτο η καρτερία αυτών.

22. Ανακεφαλαιούντες και πάλιν εν συντομία προαναφερθέντα τινά, επαναλαμβάνομεν, ότι ο στρατηγός οφείλει να εξοπλίζη τον στρατόν του κατά τον ήδη καθορισθέντα τύπον και ιδία διά μεγάλου ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ αριθμού τόξων και βελών. Διότι τα τόξα είναι σημαντικώτατα όπλα και αποτελεσματικά ιδία κατά των Σαρακηνών εχθρών και των Τούρκων, οι οποίοι θεωρούν την τόξευσίν ως το μόνον μέσον διά την νίκην.[.]

ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΗ :ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ ΑΡΑΒΙΚΗΣ ΠΟΛΕΩΣ

24. Οι Σαρακηνοί δεν εκστρατεύουν, επειδή είναι υπόδουλοι, ή διότι απειλείται η ελευθερία αυτών, αλλά το πλείστον ένεκα φιλοκερδίας, ή κάλλιον ειπείν διά ληστείαν, ως και υπέρ της πίστεως αυτών, και μάλλον ένεκα δυσειδαιμονίας προερχομένης εκ της πίστεως αυτών, ως δήθεν κακοπαθούντες υφ' ημών, και του ότι θεωρούν εχθρόν τον Θεόν ημών.[.]

47. Είναι περίεργα τα τουρκικά φύλα, κρύπτοντα τας σκέψεις αυτών, άφιλα, άπιστα, άπληστα ως προς τα χρήματα, περιφρονούντα ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ τον όρκον, μήτε τηρούντα τας συνθήκας, ούτε αρκούμενα εις τας δωρεάς, αλλά πρίν ή δεχθούν το διδόμενον μελετούν τρόπον επιβουλής και ανατροπής των συνθηκών.

48. Δεν αφήνουν ευκαιρίαν κατάλληλον επιθέσεως και μελετούν να καταπολεμήσουν τους εχθρούς αυτών, όχι τόσον δυναμικώς, όσον δι'απάτης και αιφνιδιασμών και της αποστερήσεως αυτών εκ των πόρων διατροφής των.

Κλιβανάριος του 4ου αιώνα

49. Οπλίζονται διά ξίφων και θωράκων δερματίνων (λωρικίων) και τόξων και ακοντίων. Κατά τας μάχας οι περισσότεροι φέρουν διπλούν οπλισμόν και ακόντιον υποβασταζόμενον επί του ώμου, και τόξον εις την χείρα, χρησιμοποιούντες αυτά κατά την εκάστοτε ανάγκην. Διωκόμενοι χρησιμοποιούν μάλλον το τόξον.

50. Οι ίπποι των επιφανών επικαλύπτονται κατά τα εμπρόσθια μέρη αυτών διά σιδήρου ή πιλήματος.

51. Πολλήν σημαίαν αποδίδουν εις την αφ' ίππου τόξευσιν και πολύ ασκούνται εις ταύτην.

52. Ακολουθεί τούτους πλήθος ιππαρίων και φορβάδων, το μέν προς διατροφήν και γαλακτοποσίαν, το δε προς επίδειξιν όγκου.

53. Δεν εγκαθίστανται εν στρατοπέδω, ως ημείς, αλλά μέχρι της ημέρας της μάχης διεσπαρμένοι κατά γένη και κατά φυλάς, βόσκοντες διαρκώς τους ίππους αυτών και κατά τον χειμώνα και κατά το θέρος. Εν καιρώ πολέμου έχουν προσδεδεμένους τους ίππους αυτών παρά τας σκηνάς μέχρι της στιγμής της λήψεως του σχηματισμού της παρατάξεως, της οποίας έναρξιν ποιούνται κατά την νύκτα.[.]

78. Υπάρχουν και τινα έθνη, ως των Φράγγων και των Λογγιβάρδων, άλλοτε μεν τηρούμενα εν ασεβεία, νυν δε ασπαζόμενα την αληθή πίστιν των χριστιανών, εκ των οποίων άλλα διάκεινται φιλικώς προς ημάς και άλλα είναι υπήκοοι ημών. Και αυτά έχουν ίδια τινά πολεμικά χαρακτηριστικά, τα μεν εκ παραδόσεως, αλλά δ εκ συνηθείας, τα οποία θα αναφέρωμεν ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ προς γνώσιν των στρατηγών, όχι προς τον σκοπόν εκστρατείας εναντίον αυτών (διότι πως είναι δυνατόν τούτο κατά ειρηνευόντων, και συμμάχων, και ομοθρήσκων, και υπηκόων), αλλά ίνα και εκ των συνηθειών των εθνών τούτων χρησιμοποιήσουν ό,τι κρίνουν επωφελές και ασκηθούν κατά του οιουδήποτε εχθρού του χρησιμοποιούντος τας συνηθείας ταύτας.[.]

80. Οι Φράγγοι και οι Λογγιβάρδοι παρουσιάζουν εαυτούς ως σεβομένους την ελευθερίαν, αλλά οι Λογγιβάρδοι έχουν απωλέσει πρό πολλού την αρετήν ταύτην. Και αυτοί και οι Φράγγοι ήσαν θρασείς και απτόητοι, τολμηροί κατά τους πολέμους, και αψηφούντες τους κινδύνους, ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ θεωρούντες όνειδος την δειλίαν και την μικράν, έστω υποχώρησιν, πολύ δε περισσότερον την φυγήν. Διά τούτο προθύμως καταφρονούν τον θάνατον, κατά δε τον εκ του συστάδην αγώνα μάχονται σφοδρώς είτε πεζή, είτε εφίππως. [.]

129. Οφείλομεν ημείς οι Ρωμαίοι, όχι μόνον να μελετώμεν τα περί αυτών και να είμεθα εκ προαιρέσεως εύψυχοι και να συνεκστρατεύωμεν μετά των στρατευομένων κατά των βλασφημούντων τον πάντων βασιλέα Χριστόν και Θεόν ημών, τον ενισχύοντα παντοιοτρόπως τους κατά των εθνών, υπέρ αυτού, εκστρατεύοντας αλλά και να μεριμνώμεν υπέρ των οικογενειών των ανδρείως και προθύμως στρατευομένων, ως και να διαθέτωμεν ίππους, ή οπλισμόν ή εφόδια, αν υπάρχη ανάγκη.

130. Εάν τούτο γίνη, ο στρατός ημών ων πολλαπλάσιος και ωπλισμένος καλώς, και όπως αρμόζει και συγκαταλέγων πλήθος επιλέκτων εις ανδρείαν και γενναιότητα, ουδενός υστερών, ευκόλως συν θεώ θα επιτύχη την νίκην κατά των βαρβάρων Σαρακηνών.

131. Εάν ημείς πλεονεκτήσωμεν εις οπλισμόν, και μάλιστα εις πλήθος βελών και τόξων, και εις αριθμόν και εις ανδρείαν και εις πολεμικά μηχανήματα και κατά τα αρμόζοντα στρατηγήματα, Ρωμαίοι όντες κατά βαρβάρων, θα έχωμεν κατά πάντα την Θείαν συμμαχίαν και ευκόλως θα επιτύχωμεν την νίκην κατ' αυτών.

ΜΕ ΠΗΓΕΣ

1- από το βιβλίο του Ιωάννη Καραγιαννόπουλου, Το Βυζαντινό Κράτος, εκδόσεις Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1996, σ. 348-356)

2- άρθρο του Υπτγου ε.α. Χρήστου Ν. Παπαλόπουλου , «Ο Βυζαντινός Στρατός», Στρατιωτική Επιθεώρηση, Φεβρουάριος 1982, 174-177)

3-Η στρατιωτική πραγματεία του αυτοκράτορα Λέοντα ΣΤ' Σοφού

4- ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ ΣΤΟ ΕΛΛΗΝΩΝ ΔΙΚΤΥΟ 2010

ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ 2017

ΔΕΙΤΕ

Λέων Στ΄ ο Σοφός

Δεύτερος γιος του αυτοκράτορα Βασιλείου Α΄, εστεμμένος ήδη από το 870, ο Λέων Στ΄ ο επιλεγόμενος Σοφός είχε μία ζωή που χαρακτηρίστηκε τόσο από σκάνδαλα, όσο και από μεγάλο και σημαντικό έργο. Όταν πέθανε ο Βασίλειος Α΄ (Αύγουστος 886), ο Λέων συμβασίλευσε με τον αδελφό του, Αλέξανδρο, οποίος επίσης είχε στεφθεί εγκαίρως.

Η απουσία διαδόχου για πολλά χρόνια είχε ως αποτέλεσμα ο Αλέξανδρος να αναγνωρίζεται ως συμβασιλεύς σε όλες τις πηγές, μεταξύ των οποίων κείμενα νομικού ενδιαφέροντος και νομίσματα.

Ο Λέων Στ΄ είχε εξαρχής δύσκολες σχέσεις με τον πατέρα του, ο οποίος έτρεφε μεγάλη αγάπη για τον πρωτότοκο γιο του, Κωνσταντίνο. Μάλιστα θεωρήθηκε ύποπτος για συνωμοσία κατά του Βασιλείου Α΄, με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για τρία χρόνια. Παρόλα αυτά, διασώζεται ένα κείμενο στον τύπο του βασιλικού αδριάντος με αφιέρωση του Βασιλείου Α΄ στον Λέοντα, που περιέχει παραινετικές συμβουλές για την άσκηση της εξουσίας και για τον βίο γενικότερα και υποδηλώνει ότι γενικά δεν υπήρχε πρόβλημα στη διαδοχή, παρά τις αντίθετες απόψεις που έχουν εκφραστεί ως τώρα. Μία από τις πρώτες πράξεις του Λέοντος Στ΄ μετά την ανάρρησή του το 886 ήταν η αποκατάσταση του δολοφονηθέντος από τον πατέρα του αυτοκράτορα Μιχαήλ Γ΄, του οποίου η σορός μεταφέρθηκε με μεγαλοπρέπεια από την Χρυσόπολη, όπου είχε ταφεί, στο ναό των Αγίων Αποστόλων. Μία εξίσου σημαντική απόφαση ήταν η απομάκρυνση του πατριάρχη Φωτίου, ο οποίος θεωρούνταν ύποπτος για ανάμειξη σε συνωμοσίες εναντίον του Βασιλείου Α΄ και του ίδιου του Λέοντος Στ΄. Από μία μερίδα της ιστοριογραφίας του 10ου αι. αναπαράγεται η πληροφορία ότι ο Λέων Στ΄ δεν ήταν πραγματικός γιος του Βασιλείου Α΄, αλλά του Μιχαήλ Γ΄, άποψη η οποία οφείλεται στο γεγονός ότι η μητέρα του Λέοντος, Ευδοκία Ιγγερίνα, υπήρξε ερωμένη του Μιχαήλ Γ΄, πριν το γάμο της με τον Βασίλειο Α΄. Η άποψη αυτή φαίνεται πως εξυπηρέτησε πολιτικούς σκοπούς.

Η βασιλεία του Λέοντος Στ΄ συνταράχθηκε από το σκάνδαλο της τεταρτογαμίας. Αν και νυμφευμένος από νωρίς ο Λέων Στ΄ απέκτησε μόνο κόρες και παρά τον δεύτερο και τον τρίτο γάμο του δεν κατάφερε να αποκτήσει τον πολυπόθητο διάδοχο. Όταν γεννήθηκε το 905 ο διάδοχος Κωνσταντίνος Ζ΄ από την όμορφη Ζωή Καρβονοψίνα, η Εκκλησία απαγόρευσε στον αυτοκράτορα να τελέσει τέταρτο γάμο, ο οποίος τελικά ευλογήθηκε από από έναν κληρικό των ανακτόρων σε μία τελετή στην οποία η Ζωή, παρά την κατηγορηματική άρνηση του πατριάρχη Νικολάου Α΄ του Μυστικού, στέφθηκε επίσης βασίλισσα. Οι σχέσεις του αυτοκράτορα με την Εκκλησία κατόπιν χειροτέρεψαν με τον αποκλεισμό του Λέοντος Στ΄ από τις θρησκευτικές τελετές στην Αγία Σοφία. Η διαμάχη προκάλεσε σχίσμα στους κόλπους της Εκκλησίας, καθώς ο πατριάρχης Νικόλαος Α΄ καθαιρέθηκε το 907, αλλά και δυναστικές επιπλοκές που συνεχίστηκαν μετά το θάνατο του Λέοντος Στ΄.

Δεν είναι εύκολο να εξακριβωθεί η προσωπική ανάμειξη του Λέοντος Στ΄ στη διακυβέρνηση της αυτοκρατορίας, καθώς οι πηγές δίνουν την εντύπωση ότι στηρίχθηκε στους πανίσχυρους υπουργούς του, αρχικά στον πρωτομάγιστρο, λογοθέτη του δρόμου και πεθερό του Στυλιανό Ζαούτζη, για τον οποίο δημιούργησε τον τίτλο του βασιλεοπάτορος, και στη συνέχεια του Αραβικής καταγωγής ευνούχου Σαμωνά, ο οποίος έφτασε στη θέση του παρακοιμώμενου, ωστόσο δεν μπορεί να αποκλειστεί συλλήβδην ο ρόλος του αυτοκράτορα. Τα χρόνια της βασιλείας του Λέοντος Στ΄ (886-912) χαρακτηρίζονται από την πρώτη φάση των μεγάλων βυζαντινοβουλγαρικών πολέμων (894-896) αλλά και από νικηφόρες εκστρατείες στα ανατολικά εναντίον των Αράβων, ενώ ο πόλεμος για τον έλεγχο του Αιγαίου μαινόταν εναντίον των Αράβων πειρατών της Συρίας και της Κρήτης και κορυφώθηκε ατυχώς με την άλωση της Θεσσαλονίκης από τους πειρατές (904). Ο Λέων Στ΄ φαίνεται πως είχε στιβαρή υποστήριξη από το αυλικό περιβάλλον αλλά και από τη σύγκλητο της Κωνσταντινούπολης. Είχε επίσης την υποστήριξη του στρατού παρόλο που δεν ήταν ένας στρατιωτικός αυτοκράτορας και δεν εξεστράτευσε ποτέ. Ευνόησε την ισχυροποίηση των γενών των ανατολικών συνόρων, μεταξύ των άλλων, των Μαλεΐνων και των Φωκάδων, αλλά δεν έλειψαν από τη βασιλεία του οι συνωμοσίες με κορυφαία εκείνη των Δουκών, Ανδρονίκου και Κωνσταντίνου. Η συμμετοχή του πατριάρχη Νικολάου Α΄, που ήταν συγγενής του Φωτίου και πιθανώς διατηρούσε τα ίδια συμφέροντα εναντίον της δυναστείας, στις συνωμοσίες αυτές, θεωρείται σχεδόν βέβαιη αν και συγκαλύπτεται επιμελώς στις πηγές. Προς τον Κωνσταντίνο Δούκα ο Λέων εκτόξευσε, πιθανώς το 908, την γεμάτη αυτοπεποίθηση απειλή ότι σε περίπτωση που προσπαθούσε να παραμερίσει το γιο του «την επόμενη φορά το κεφάλι σου θα περάσει από την πύλη αυτή χωρίς το σώμα σου». Η φήμη, ότι ο Λέων Στ΄ είχε το προορατικό χάρισμα φαίνεται πως υπήρχε ήδη ενώ ζούσε, και το γεγονός ότι ο Κωνσταντίνος Δούκας συνωμότησε αμέσως μετά το θάνατό του και είχε την κατάληξη με την οποία τον είχε απειλήσει ο αυτοκράτορας αναμφίβολα συντέλεσε στην εξάπλωσή της, με αποτέλεσμα να του αποδοθούν οι λεγόμενες «Προφητείες», οι οποίες βασίζονται σε παλαιότερες πηγές και διαδόθηκαν ευρύτατα στο Βυζάντιο.

Ο Λέων Στ΄ ήταν κατά τη νεότητά του μαθητής του Φωτίου, η απομάκρυνση του οποίου είχε ως αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί «αχάριστος» από κάποιους ερευνητές. Ο Λέων όμως υπήρξε πολυγραφότατος βασιλεύς και αποδείχθηκε αντάξιος του καθηγητή του, αφού για το έργο του έλαβε την προσωνυμία «σοφός» ήδη κατά τη βασιλεία του. Συνέγραψε εκκλησιαστική και κοσμική ποίηση που εκτιμήθηκε πολύ στην εποχή του, μία πληθώρα ομιλιών, πολλές από τις οποίες εκφώνησε ο ίδιος σε επίσημες περιπτώσεις, με σημαντικότερο το λόγο στη μνήμη του πατέρα του, Βασιλείου Α΄, όπου ανιχνεύονται αφηγηματικά στοιχεία που θα κυριαρχήσουν στην ιστορική καταγραφή που οργανώθηκε επί Κωνσταντίνου Ζ΄. Τα έργα αυτά κυριαρχούνται από το προσωπικό στοιχείο του συγγραφέα, από το βάθος της σκέψης του και από την περισυλλογή για την κοινωνική εξέλιξη των ανθρώπων, ιδιαιτέρως για τα μέλη του στενότερου βασιλικού κύκλου. Γνωστά είναι επίσης και τα Τακτικά του, κείμενο που ασχολείται με την πολεμική τεχνική και εμπεριέχει ευρύτερο κοινωνικό ενδιαφέρον για τις πληροφορίες και απόψεις που εκφράζει για την κοινωνική θέση και υπόσταση των στρατιωτών. Κορυφαίο έργο όμως του Λέοντος Στ΄ αποτελεί η νομοθεσία του, γνωστή ως Βασιλικά, που ολοκληρώνει τις νομοθετικές προσπάθειες του Βασιλείου Α΄. Παραδόξως η έρευνα μόλις πρόσφατα έχει αποδώσει ξεκάθαρα αυτό το γιγάντιο έργο στον Λέοντα Στ΄. Η νομοθεσία όμως συμπληρώθηκε με τις 113 Νεαρές του Λέοντος, κάποιες από αυτές θεωρείται μάλιστα ότι έχουν γραφτεί από τον ίδιο τον αυτοκράτορα, με το Επαρχικό βιβλίο και την Επιτομή νόμων. Τα Βασιλικά και οι Νεαρές αποτελούν ίσως ένα πρώτο δείγμα του ίδιου του Λέοντος Στ΄ προσωπικά αλλά και των Μακεδόνων αυτοκρατόρων γενικά για το γνήσιο ενδιαφέρον περί της απονομής δικαιοσύνης αλλά και ιδιαιτέρως για την ισότητα των υπηκόων έναντι του νόμου, που διεπόταν από ανθρωπιστικό πνεύμα.

Βιβλιογραφία:

Tougher, Leo VI· Runciman, Romanus Lecapenus, 35-45· Χριστοφιλοπούλου, Ιστορία τ. Β2, 17, 41-44, 47-53, 58-67· Magdalino, Knowledge in authority, 187-209· Τρωιάνος, Νομική σκέψη, 415-425· Τρωιάνος, Νεαρές, 17-37· Παΐδας, Παραινετικά κείμενα, 45-60, 72-74· Kazhdan, Literature (850-1000), 53-65· Beck, Kirche, 546-548· Βλυσίδου, Αριστοκρατικές οικογένειες, 73-86, 97-99, 101-103· ODB, 1210-1211· PmbZ 2, αρ. 24311· Χρήστου, Αυτοκρατορική εξουσία, 167-197· Βλυσίδου, Αίτια, 23-35· Herlong, Kinship, 80-82· Karlin-Hayter, Le synode à Constantinople, 59-101· Oikonomides, Narthex mosaic, 153-172· Oikonomides, Legislation, 173-193· Oikonomidès, Dernière volonté, 46-52· Oikonomidès, Prehistoire de la dernière volonté, 265-270· Simon, Gesetzgebung, 43-47· Μαρκόπουλος, Αποσημειώσεις, 193-201· Markopoulos, Chapitres parénétiques, 469-479· Lokin, The significance of law, 71-91· Garland, Empresses, 109-117· Μπουρδάρα, Καθοσίωσις, 37-54· Dvornik, Photian schism, 237-251 passim.

http://www.doaks.org/resources/seals/gods-regents-on-earth-a-thousand-ye...

https://en.wikipedia.org/wiki/Leo_VI_the_Wise