Ιουλίου Πολυδεύκους «Ονομαστικόν»

Ο Ιούλιος Πολυδεύκης (αναφερόμενος στη διεθνή βιβλιογραφία ως Pollux) υπήρξε Έλληνας ρήτορας, σοφιστής, φιλόσοφος, λεξικογράφος και γραμματικός που άκμασε περί το 180 μ.Χ.. Γεννήθηκε στην Ναύκρατη της Αιγύπτου. Διδάχτηκε από τον πατέρα του, Κρατίκιο, και μετέπειτα από τον Σοφιστή Αδριανό, σπουδάζοντας ρητορική στην Αθήνα.
Ταξίδεψε στη Ρώμη όταν ήταν αυτοκράτορας ο Μάρκος Αυρήλιος και εκεί δίδαξε το γιο του (και στη συνέχεια συναυτοκράτορα) Κόμμοδο. για τον οποίο αναφέρεται ότι τον γοήτευσε. Αναφέρεται μάλιστα ότι είχε λεπτότατη φωνή που άρεσε στο γιο του αυτοκράτορα. Με την υποστήριξη του Κόμμοδου έλαβε θέση καθηγητή ρητορικής στην Αθήνα. Απεβίωσε σε ηλικία πενήντα οκτώ ετών αφήνοντας ένα νεαρό γιο.

Σε σχέση με τον Φρύνιχο τον Αράβιο ο οποίος ήταν υπέρμαχος του ακραίου αττικισμού, ο Πολυδεύκης ακολουθούσε μια πιο χαλαρή εκδοχή του.
[Ο Φρύνιχος ο Αράβιος (και Φρύνιχος ο Αττικιστής ή Φρύνιχος εκ Βιθυνίας) ήταν Βιθυνός αττικιστής που έζησε το 2ο αιώνα μ.Χ. και επηρεάστηκε βαθιά από τη Δεύτερη σοφιστική. Είναι συγγραφέας του Σοφιστικαί παρασκευαί σε 37 βιβλία, από τα οποία επιβιώνουν λιγοστά αποσπάσματα, μια επιτομή του Φώτιου και το Εκλογαί («Επιλεγμένοι Αττικισμοί»). Θεωρούσε υποδείγματα αττικισμού τον Πλάτωνα, τον Δημοσθένη και τον Αισχίνη, ενώ ήταν ενάντιος του Μενάνδρου και των ποιητών της Νέας Κωμωδίας.
Στη Βιβλιοθήκη του Φώτιου αναφέρονται 37 τόμοι της Σοφιστικής παρασκευής, αλλά το λεξικό Σούδα αναφέρει: «έγραψε 47 έργα και κάποιοι υποστηρίζουν 74».
Σε τμήμα έργου του που έχει διασωθεί αντιπαραβάλλει την «σωστή αττική φράση» με την καθομιλουμένη της εποχής του, η οποία κατά τη γνώμη του έχει εκτραπεί. Το έργο του έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον για την ιστορία της ελληνικής γλώσσας, επειδή μαρτυρεί και τις αλλαγές που έγιναν σε αυτήν σε διάστημα μισής χιλιετίας, δηλαδή από τον 4ο π.Χ. αιώνα μέχρι τις μέρες του Φρυνίχου:]

Για τον Ιούλιο Πολυδεύκη υπάρχει λήμμα στο βιβλίο Βίοι Σοφιστών του Φιλοστράτου του τέλους του 2ου- πρώτου μισού του 3ου αιώνα, αλλά και στο Σουίδα του 10ου αιώνα.
 Από τον Φιλόστρατο αναφέρεται ότι ο Πολυδεύκης δίδασκε την ίδια εποχή με τον Αθηνόδωρο το σοφιστή, ενώ μαθητής του (και του Σοφιστή Αδριανού) ήταν ο Αντίπατρος από την Ιεράπολη

Το μόνο βιβλίο του Ιούλιου Πολυδεύκη που σώθηκε, σε συνεπτυγμένη μορφή, είναι το «Ονομαστικόν», ένα είδος λεξικού, που αποτελείται από δέκα βιβλία.
Παρά το ότι δεν έχει διασωθεί το πρωτότυπο κείμενο, το σωζόμενο κείμενο είναι αρκετά μεγάλο και εκτιμάται ότι περιέχει κείμενο του ίδιου του Πολυδεύκη.
Αποτελεί σημαντικότατη πηγή πληροφοριών και για το θέατρο και το αθηναϊκό πολίτευμα, αλλά είναι κυρίως θησαυρός όρων.
 Για παράδειγμα μελετώντας το Ὀνομαστικόν διαπιστώνουμε ότι περιέχει έναν πολύτιμο θησαυρό οδοντιατρικών γνώσεων. Ο μεγάλος αριθμός λημμάτων που αναφέρονται σε οδοντοστοματολογικά ζητήματα αντικατοπτρίζει την επιστήμη του στόματος και των δοντιών στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. η οποία είχε εξελιχθεί αρκετά ώστε να διαθέτει ένα εξειδικευμένο λεξιλόγιο ικανό να περιγράψει ανατομικά στοιχεία, οδοντιατρικά εργαλεία και οδοντοστοματολογικές παθολογικές καταστάσεις. Θεωρείται ότι το έργο του Παμφύλου του Αλεξανδρέα του 1ου αιώνα ήταν σημαντική λεξικογραφική πηγή για τον Πολυδεύκη.

 

Πηγές
Άνθιμος Γαζής (1807). Βιβλιοθήκης Ελληνικής βιβλία δύο : Περιέχοντα κατά χρονικήν πρόοδον τας περί των εξόχων Ελλήνων Συγγραφέων βεβαιωτέρας ειδήσεις / Συνερανισθέντα εκ παλαιών και νεωτέρων Κριτικών, και εκδοθέντα υπό Ανθίμου Γαζή του Μηλιώτου. Εν Βενετία: Εκ της Τυπογραφίας Πάνου Θεοδοσίου του εξ Ιωαννίνων. Ανακτήθηκε στις 10 Ιανουαρίου 2011.
Νικόλαος Κονομής, «Ακμή των επιστημών-φιλολογία-Η λεξικογραφία και το τέλος μιας εποχής», Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών, τομ. Ε΄ (1974) σελ. 315
Koutroumpas D.C. and Vrotsos I.A. Dental terms in Julius Pollux's the Onomasticon. J. Hist. Dent. 2012 Winter;60(3):120-32.
Κουτρούμπας Δ. Η Οδοντιατρική στον Αρχαίο Κόσμο. Ερευνητική Μονογραφία. Αθήναː Ε.Κ.Π.Α. 2016