Μακεδονικό μέτωπο: Από τα χαρακώματα των μαχών… Στα σκάμματα των αρχαιολογικών ανασκαφών

Ο στρατηγός Maurice Sarrail, διοικητής της Στρατιάς της Ανατολής, επιβλέπει ανασκαφικές εργασίες των Γάλλων. ΓΑΚ- Ιστορικό Αρχείο Μακεδονίας

Στο πλαίσιο της εκτέλεσης στρατιωτικών έργων υποδομής, όπως η ισοπέδωση εκτάσεων για την εγκατάσταση στρατοπέδων και δρόμων επικοινωνίας ή η κατασκευή πολυβολείων και χαρακωμάτων, αρκετές φορές αποκαλύπτονταν -και συχνά καταστρέφονταν- κατάλοιπα αρχαίων οικιστικών και ταφικών συνόλων.

Η αρχαιολογική θέση στην Καλίνδρια (Kilindir). Βρετανική Σχολή Αθηνών

Κάποια από τα υψώματα (τεχνητοί γήλοφοι) στην κοιλάδα του Αξιού, τα οποία συνήθως επέλεγαν τα συμμαχικά στρατεύματα για την εγκατάστασή τους, σηματοδοτούσαν θέσεις προϊστορικών (τούμπες) και πρωτο-ιστορικών οικισμών (τράπεζες) ή αρχαίων νεκροταφείων (τύμβοι).

Ανασκαφή νεκροταφείου στην Τσαουσίτσα υπό τον Stanley Casson. Βρετανική Σχολή Αθηνών

Οι τυχαίες αυτές αποκαλύψεις αρχαιολογικών θέσεων προκάλεσαν τη διενέργεια ιδιόμορφων ανασκαφών μικρής κλίμακας σε ορισμένες θέσεις, όπως στην Τσαουσίτσα ή την Μποέμιτσα, στις οποίες συμμετείχαν διάφοροι επιστήμονες, αρχαιολόγοι, φιλόλογοι, ακόμη και γιατροί, που υπηρετούσαν στα συμμαχικά στρατεύματα.

Από την Συλλογή Βασιλείου Νικόλτσιου

Ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον στα χρόνια του Μακεδονικού Μετώπου επέδειξαν οι Γάλλοι και οι Άγγλοι. Η Γαλλική Στρατιά της Ανατολής διέθετε ήδη στις τάξεις της οργανωμένη «Στρατιωτική Αρχαιολογική Υπηρεσία», με βασικό στόχο την αναζήτηση και χαρτογράφηση αρχαιολογικών θέσεων της Μακεδονίας, την περισυλλογή επιφανειακών ευρημάτων και την περιστασιακή διενέργεια δοκιμαστικών τομών. Αντίστοιχα, οι Άγγλοι σύστησαν την «Αρχαιολογική Υπηρεσία» του Μακεδονικού Μετώπου.

Η Winifred Lamb στην ανασκαφή στο Αξιοχώρι (Vardaroftsa). Βρετανική Σχολή Αθηνών

Μεγάλο μέρος από τα ευρήματα των ανασκαφών φυλασσόταν στη Θεσσαλονίκη, το Λευκό Πύργο (Μουσείο των Βρετανικών Στρατιωτικών Δυνάμεων) ή τη Ροτόντα (Μουσείο Γάλλων). Αρκετές από εκείνες τις αρχαιότητες φυλάσσονται σήμερα στα Αρχαιολογικά Μουσεία της Θεσσαλονίκης και του Κιλκίς, ενώ άλλες είχαν μεταφερθεί από εκείνη την εποχή σε μουσεία του εξωτερικού (Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, Βρετανικό Μουσείο στο Λονδίνο, Ashmolean στην Οξφόρδη, Εθνικό Μουσείο Σκωτίας στο Εδιμβούργο).

Ευρήματα από τις ανασκαφές χαρακωμάτων 

Μελέτη σε στήλη αρχαιολόγου μέσα στον Λευκό Πύργο 

Εύρημα από τις ανασκαφές χαρακωμάτων σήμερα  σε Ελληνικό μουσείο 

Ανασκαφή στην Τσαουσίτσα. Βρετανική Σχολή Αθηνών

Οι πρώτες εκείνες ιδιόμορφες ανασκαφές, μέσα στη δίνη των μαχών, κέντρισαν το ενδιαφέρον κυρίως των Άγγλων αρχαιολόγων και αποτέλεσαν το εφαλτήριο για την μετέπειτα πιο συστηματική και στοχευμένη αρχαιολογική και τοπογραφική έρευνα στην περιοχή του Κιλκίς.

Ο Walter Heurtley στην ανασκαφή της Τσαουσίτσα, 1921. Casson Archive, Classical Art Research Centre, University of Oxford

Οι Βρετανοί αρχαιολόγοι Stanley Casson και Walter Heurtley επέστρεψαν στο Κιλκίς μετά τη λήξη του πολέμου, τη δεκαετία του 1920, για να διεξάγουν ως μέλη της Βρετανικής Αρχαιολογικής Σχολής ανασκαφική έρευνα σε συγκεκριμένες προϊστορικές αρχαιολογικές θέσεις, όπως την Τσαουσίτσα (Chauchitsa), τον Λιμνότοπο (Vardino), το Αξιοχώρι (Vardaroftsa) και την Καλίνδρια (Kilindir).

Η αρχαιολογική θέση στο Αξιοχώρι (Vardaroftsa). Βρετανική Σχολή Αθηνών

Τα αποτελέσματα εκείνων των μεσοπολεμικών και μεταπολεμικών πρωτοπόρων ερευνών φώτισαν σημαντικά το άγνωστο, μέχρι τότε, παρελθόν της ευρύτερης περιοχής.

Ανασκαφή στο Αξιοχώρι (Vardaroftsa), περ. 1925. Βρετανική Σχολή Αθηνών

Μέχρι και σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν σημείο αναφοράς στις μεταγενέστερες μελέτες και έρευνες στο χώρο της Kεντρικής Μακεδονίας για την προϊστορική και ιδιαίτερα την πρωτο-ιστορική περίοδο. ΕΚ ΤΟΥ www.warandarchaeology.gr/ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ