Οι τοίχοι του θησαυρού των Αθηναίων ήταν κατάστικτοι από επιγραφές που άρχιζαν να χαράσσονται από τον 3ο αιώνα π.Χ. και προσέδωσαν στο μνημείο ακόμα μεγαλύτερη ιστορική αξία, μετατρέποντας το σε ένα είδος αρχείου της πόλης της Αθήνας.
Οι περισσότερες είναι τιμητικά ψηφίσματα για Αθηναίους πολίτες, ανάμεσα τους όμως σκαλίστηκαν σε μαρμάρινες πλάκες του νότιου τοίχου, αυτού δηλαδή που έβλεπε προς την ιερά οδό, και οι δυο περίφημοι για τα μουσικά τους σημεία ύμνοι στον Απόλλωνα.
Είναι οι πιο ενδιαφέρουσες και οι πιο εκτενείς αρχαίες παρτιτούρες από τις πενήντα περίπου που γνωρίζουμε ως σήμερα. Οι περισσότερες από αυτές έχουν διασωθεί σε παπύρους της ελληνιστικής και ρωμαϊκής Αιγύπτου και λιγότερες σε επιγραφές και σε μερικά χειρόγραφα
 |
| Πρόσοψη του Θησαυρού των Αθηναίων στους Δελφούς -Υδατογραφία του Γάλλου αρχιτέκτονα A.Tournaire 1894 |
Τα μουσικά κείμενα όμως που χαράχτηκαν στο θησαυρό των Αθηναίων είναι μοναδικά, γιατί συσχετίζονται με άλλες δελφικές επιγραφές, που μας πληροφορούν για τους συνθέτες των δυο παιάνων και για τα συγκεκριμένα γεγονότα με τα οποία συνδέονται.
- Έτσι ξέρουμε ότι τα συνέθεσαν δυο επαγγελματίες Αθηναίους ποιητές και μουσικούς, ο αοιδός Αθηναίος, γιος του Αθηναίου, και ο κιθαριστής Λιμένιος, γιος του Θοίνου, με την ευκαιρία της Πυθαΐδος του 128 π.Χ.
Η Πυθαϊς ήταν η επίσημη αττική αντιπροσωπεία που έστελνε η Αθήνα στους Δελφούς σε ορισμένες εποχές και έπαιρνε τη μορφή μιας μεγάλης θρησκευτικής πομπής, προς τιμήν του Πύθιου Απόλλωνα.
Η γιορτή αυτή τελούνταν σε ανάμνηση του μυθικού ερχομού του Απόλλωνα στους Δελφούς, όπου τον συνόδευαν οι Αθηναίοι, τέκνα του Ηφαίστου, που άνοιγαν το δρόμο και ημέρωναν την άγρια γη, όπως λέει ο Αισχύλος στις Ευμενίδες.
 |
| Μουσική μεταγραφή της τρίτης μεγαλύτερης στροφής του πρώτου παιάνα από την Annie Belis....Όλοι οι τεχνίτες της Αττικής υμνούν με την κιθάρα τους τον ξακουστό γιο του μεγάλου Δία που δίπλα απ'αυτό το βουνό το στεφανωμένο με χιόνι φανερώνει στους θνητούς τους αθάνατους (χρησμούς)(...)Λένε πως κατέκτησε τον μαντικό τρίποδα (...) που φίλαγε το φίδι , αφού (με τις σαΐτες του διαπέρασε) το τέρας που ξέφευγε με ελιγμούς και (πως) αυτό εξέπνευσε βγάζοντας φρικτούς συριγμούς(...) λένε πώς η ορδή των Γαλατών πέρασε με ασέβεια (το κατώφλι του ιερού του ). |
Ο τελετουργικός εορτασμός πλαισιωνόταν από μουσικούς αγώνες, κατά τους οποίους ξέρουμε ότι ο ένας παιάνας προς τον Απόλλωνα βραβεύτηκε και γι' αυτό χαράχτηκε στο θησαυρό της πόλης του συνθέτη. Ακόμη ξέρουμε ότι ο ένας ύμνος εκτελέστηκε επίσημα από ένα χορό 86 τραγουδιστών με τη συνοδεία αυλητών και κιθαριστών.
- Στους ύμνους των Δελφών χρησιμοποιούνται δύο διαφορετικά συστήματα, ένα «φωνητικό» και ένα «οργανικό». Το πρώτο χρησιμοποιεί ως σύμβολα τα 24 γράμματα του αλφαβήτου, ενώ το δεύτερο χρησιμοποιεί γράμματα πλάγια και ανεστραμμένα.
Κατά τα μέσα του 3ου αιώνα μ.Χ. ένας άγνωστος μουσικογράφος, ο Αλύπιος, συνέταξε μια σύντομη πραγματεία, όπου παραθέτει τα βασικό συστήματα τονισμού που χρησιμοποιούν όσες παρτιτούρες διασώθηκαν από τον 4ο αι. π.Χ, και πίνακες με τα σύμβολα.
- Στους ύμνους των Δελφών χρησιμοποιούνται δύο διαφορετικά συστήματα, ένα «φωνητικό» και ένα «οργανικό».
- Το πρώτο χρησιμοποιεί ως σύμβολα τα 24 γράμματα του αλφαβήτου, ενώ το δεύτερο χρησιμοποιεί γράμματα πλάγια και ανεστραμμένα.
Το σύμβολο είναι χαραγμένο ακριβώς πάνω από τη συλλαβή που προσδιορίζει φωνητικά ή οργανικά και όταν ο φθόγγος παραμένει σταθερός σε περισσότερες συλλαβές, δεν επαναλαμβάνεται.
Ο τονισμός δεν είναι ρυθμικός και η αξία του φθόγγου είναι ισοδύναμη με τη βραχεία ή τη μακρά συλλαβή.
 |
| Στοίχοι από παιάνα προς τον Απόλλωνα χαραγμένοι στον νότιο τοίχο του θησαυρού των Αθηναίων μετά το 128 π.Χ.Επάνω από τους στίχους αναγράφονται τα σύμβολα της μουσικής που τους συνόδευαν |
- Ο πρώτος παιάνας είχε τέσσερις στροφές, από τις οποίες οι τρεις σώζονται σχεδόν ολόκληρες. Ο δεύτερος αριθμούσε εννέα στροφές και τελείωνε με ένα θριαμβευτικό φινάλε σε δύο χρόνους, το προσώδιον.
Εξυμνούνται ο Απόλλων -η γέννηση του στο νησί της Δήλου, ο ερχομός του στους Δελφούς, ο νικηφόρος αγώνας του κατά των Γαλατών- και ακόμη υπογραμμίζεται το ταλέντο των «διονυσιακών τεχνιτών» της Αθήνας, δηλαδή των καλλιτεχνών που υπηρετούν τις τέχνες του Διονύσου.
....Όλοι οι τεχνίτες της Αττικής υμνούν με την κιθάρα τους τον ξακουστό γιο του μεγάλου Δία που δίπλα απ'αυτό το βουνό το στεφανωμένο με χιόνι φανερώνει στους θνητούς τους αθάνατους (χρησμούς)(...)Λένε πως κατέκτησε τον μαντικό τρίποδα (...) που φίλαγε το φίδι , αφού (με τις σαΐτες του διαπέρασε) το τέρας που ξέφευγε με ελιγμούς και (πως) αυτό εξέπνευσε βγάζοντας φρικτούς συριγμούς(...) λένε πώς η ορδή των Γαλατών πέρασε με ασέβεια (το κατώφλι του ιερού του ).
Στην αρχή των δύο παιάνων ο ποιητής καλεί τις Μούσες να κατέβουν από τον Ελικώνα, για να τραγουδήσουν κι αυτές προς τιμήν του Φοίβου στον Παρνασσό:
«Ακούστ' εσείς που προστατεύετε τα πυκνά δάση του Ελικώνα, κόρες του βροντερού Δία με τα όμορφα χέρια, σπεύστε να μαγέψετε με τους ύμνους σας τον χρυσόμαλλο Φοίβο, που πάνω στον δίκορφο Παρνασσό, μαζί με τους ένδοξους των Δελφών, πορεύεται στους παραπόταμους της Κασταλίας με τα ωραία νερά, στις άκρες των Δελφών, στην προφητική κορυφή...»
(1η στροφή α' ύμνου)
Από την εποχή της ανακάλυψης των δύο παιάνων το 1893 έως σήμερα έχουν γίνει πολλές προσπάθειες να αποδοθούν μουσικά τα κείμενα με τα σύμβολα τους από συγκροτήματα με απομιμήσεις των αρχαίων οργάνων, του αυλού και της λύρας. Το 1894 το διεθνές αθλητικό συνέδριο που οργανώθηκε στο Παρίσι από τον Pierre de Coubertin για να αποφασίσει την καθιέρωση των διεθνών ολυμπιακών αγώνων, άρχισε με τη μουσική εκτέλεση των ύμνων του Απόλλωνα.
ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
Πηγή: Αρχαιολογικό Μουσείο Δελφών. /Κείμενα-Επιμέλεια: Ροζίνα Κολώνια. / Μεταγραφή κειμένου από: Ερανιστής /eranistis.net/ /ΑΡΧΑΙΟΓΝΩΜΩΝ
