 |
| Καθαρισμός τμήματος του τείχους του αρχαίου Ολούντος στον όρμο του «Χαβά ο Λάκκος» |
ΠΑΡΟΥΣΙΑΖΟΝΤΑΙ ΤΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΚΟΙΝΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΩΝ
Βυθισμένα κτιριακά συγκροτήματα στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας, καθώς και αρχαία λατομεία βρέθηκαν σε τρία διαφορετικά σημεία στον κόλπο της Ελούντας.Αυτές και άλλες ανακαλύψεις θα παρουσιαστούν με μέριμνα του Δήμου Αγ. Νικολάου, της Κοινότητας Ελούντας και των ντόπιων φορέων, την Παρασκευή 10 Ιανουαρίου 2020, στις 6 το απόγευμα, στο Κοινοτικό Κατάστημα Ελούντας.
Τον Οκτώβριο του 2019 για άλλη μία χρονιά, ομάδα από καταδυόμενους αρχαιολόγους, γεωφυσικούς, σχεδιαστές, βιολόγους, δύτες και εθελοντές, συνέχισε την υποβρύχια γεωαρχαιολογική έρευνα στον κόλπο, αναζητώντας τα κατάλοιπα του αρχαίου Ολούντος στην ακτή, τον βυθό και κάτω από αυτόν.
Συνεργαζόμενοι φορείς στην έρευνα αυτή είναι η Εφορεία Εναλίων Αρχαιοτήτων (Γραφείο Κρήτης) και το Εργαστήριο Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του ΙΤΕ.
Πρόκειται για την τρίτη ερευνητική περίοδο πενταετούς προγράμματος των δύο φορέων, το οποίο ξεκίνησε το 2017 και υποστηρίζεται από τον Δ. Αγίου Νικολάου, αλλά και από ντόπιους φορείς και ιδιώτες, οι οποίοι αγκάλιασαν με θέρμη και υποστηρίζουν έμπρακτα την όλη προσπάθεια.
 |
| Άποψη τρισδιάστατης απεικόνισης τμήματος του τείχους |
- Ως αποτέλεσμα, στην τελευταία αποστολή, έχουν εντοπιστεί και αποτυπωθεί με μεθόδους τηλεπισκόπησης και φωτογραμμετρίας, πέραν του Πόρου, βυθισμένα κτηριακά συγκροτήματα στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας, καθώς και αρχαία λατομεία σε τρία διαφορετικά σημεία της χερσονήσου.
 |
| Λείψανα ποντισμένων κτιρίων στον βυθό του όρμου |
Στην περιοχή του Πόρου εντοπίστηκαν και αποτυπώνονται σταδιακά, μετά από επιφανειακούς καθαρισμούς, τμήματα της οχύρωσής της, τόσο στις δύο πλευρές του ισθμού, όσο και στον παρακείμενο όρμο στα νοτιοδυτικά του, στου «Χαβά τον Λάκκο», σύμφωνα με το τοπικό τοπωνύμιο.
- Οι μαρτυρίες της επιφάνειας του βυθού και της ακτής συμπληρώνονται αντίστοιχα με τη διερεύνηση του υποπυθμένα της περιοχής με μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης (μαγνητική και ηλεκτρική τομογραφία), η οποία δείχνει την ύπαρξη δομών σε βάθος μέχρι -1.5μ. κάτω από τη στάθμη του βυθού.
 |
| Τεκμηρίωση καταλοίπων νεώτερου ναυαγίου στα δυτικά του όρμου του Πόρου |
Άμεσος στόχος του προγράμματος είναι η ανάπτυξη και διάχυση πρακτικών τεκμηρίωσης και ανάδειξης του θαλάσσιου (Ελούντα) και ορεινού (Οξά) πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος της περιοχής και πρόληψης κινδύνων συνδεδεμένων με φυσικούς και ανθρωπογενείς παράγοντες. Αντίστοιχα, μέσω της ανάπτυξης του πολιτιστικού και φυσικού περιβάλλοντος τελικά στοχεύει στην ενδυνάμωση της περιφερειακής οικονομίας στο πλαίσιο του εναλλακτικού τουρισμού.Με πληροφορίες από ://www.patris.gr/efsyn.gr
Αρχαία Ολούς
Είχε δικά της νομίσματα. Ο Σβορώνος αναφέρει 11 διαφορετικούς τύπους. Στα περισσότερα παριστάνεται στη μία πλευρά η Άρτεμις Βριτόμαρτις, και από την άλλη ο Δίας αετοφόρος, ή δελφίνι ή άστρο. Η ακμή της Ολούντας συνεχίστηκε και κατά την πρώτη Βυζαντινή περίοδο. Το μαρτυρούν η Βασιλική του Πόρου με το θαυμάσιο μωσαϊκό, επισκέψιμο σήμερα και η Βασιλική της Κολοκύθας με τα εξαίσια λευκά μάρμαρα.
 |
| Σε μικρή απόσταση από την Ελούντα, στην περιοχή των Παλιών Αλυκών, βρίσκονται ελάχιστα ερείπια της αρχαίας πόλης Ολούς (κυρίως μέσα στη θάλασσα) που κατοικήθηκε οργανωμένα από τα Μινωικά χρόνια. Η Ολούς ή Ολούντα (κατ' άλλους ο Ολούντας) υπήρξε μια από τις σημαντικότερες εκατό πόλεις της αρχαίας Κρήτης, με πληθυσμό άνω των 30.000 ανθρώπων. |
Η Ολούς ή Ολούντας ήταν πόλη της αρχαίας Κρήτης που βρισκόταν κοντά στην σημερινή Ελούντα του Νομού Λασιθίου, στις δυτικές ακτές του κόλπου Μιραμπέλλου και στον ισθμό της Σπιναλόγκας. Ήταν γνωστή από τα Μινωϊκά χρόνια, είχε πληθυσμό άνω των 30.000 ανθρώπων και συγκαταλέγεται ανάμεσα στις εκατό σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Κρήτης.
Η Ολούς αναπτύχθηκε από τα Μινωϊκά ακόμα χρόνια στις δυτικές ακτές του κόλπου Μιραμπέλλου. Στα Α. της η νησίδα Σπιναλόγκα συνδέεται με τον κύριο όγκο της Κρήτης μέσω ισθμού στο ΝΔ. της άκρο. Τα λιγοστά ερείπια της αρχαίας πόλης διασώζονται στην περιοχή της Αλυκής, τα περισσότερα μέσα στη θάλασσα.
Ο Όμηρος την αναφέρει στην Ιλιάδα ως σημαντική περιοχή εξ΄ αιτίας των ορυχείων ακονόπετρας, υλικού με το οποίο οι αρχαίοι Έλληνες ακόνιζαν λεπίδες, μαχαίρια και άλλα κοφτερά εργαλεία. Ήταν επίσης γνωστή για την παραγωγή και το εμπόριο πορφύρας με αποτέλεσμα το λιμάνι της να μνημονεύεται από τους σημαντικότερους αρχαίους συγγραφείς.
 |
| Το διοικητικό σύστημα της Ολούντος ήταν η ευνομία, ένα είδος δημοκρατίας. Στην Ολούντα λατρευόταν ο Ταλλαίος Δίας, ο Απόλλωνας και η Βριτόμαρτις με ναό αφιερωμένο σ΄ αυτήν. |
Ο ιστορικός Νίκος Σβορώνος αναφέρει ότι είχε δικά της νομίσματα, καταγράφει μάλιστα 11 διαφορετικούς τύπους. Στα περισσότερα από αυτά παριστάνεται στη μία πλευρά η Άρτεμις Βριτόμαρτις, ενώ στην άλλη ο Ζευς αετοφόρος ή δελφίνι ή άστρο. Η πόλη συνέχισε να ακμάζει και την πρώτη Βυζαντινή περίοδο με χαρακτηριστικό παράδειγμα τη Βασιλική εκκλησία με το θαυμάσιο μωσαϊκό της που έχει διασωθεί καθώς και τη Βασιλική στο νησί της Κολοκύθας με τα εξαίσια λευκά μάρμαρά της.
Το 1955 έγινε δημοσίευση από τον Αναστάσιο Ορλάνδο για το σωζόμενο τμήμα του ψηφιδωτού του κεντρικού κλίτους χωρίς να προβεί σε συστηματική ανασκαφή, η οποία τελικά πραγματοποιήθηκε το 1960 από τον ίδιο και τον επιμελητή Βυζαντινών Αρχαιοτήτων Κρήτης Μύρωνα Μιχαηλίδη και έφερε στην επιφάνεια τρίκλιτη βασιλική με νάρθηκα, το κεντρικό κλίτος της οποίας κάλυπτε ψηφιδωτό προερχόμενο ίσως από παλαιότερο ναό στην ίδια θέση, με γεωμετρικά θέματα, δελφίνια, ψάρια και πτηνά.
Η βασιλική που αποκαλύφθηκε είναι τρίκλιτη με ημικυκλική κόγχη στα Α. και τραπεζιόσχημο, σχεδόν ισοπλατή με τον κυρίως ναό νάρθηκα στα Δ. Τα κλίτη διέκριναν μεταξύ τους κιονοστοιχίες. Κτιστά θρανία εντοπίστηκαν σε τμήματα της εσωτερικής παρειάς των μακρών τοίχων. Το δάπεδο του κεντρικού κλίτους κάλυπτε ψηφιδωτό, των πλαγίων λίθινες πλάκες με ακανόνιστο περίγραμμα. Με εξαίρεση τρία διάχωρα, στα οποία απεικονίζονται δελφίνια περιβαλλόμενα από ψάρια ή πτηνά, η υπόλοιπη σύνθεση του ψηφιδωτού συνίσταται σε γεωμετρικά θέματα και σχηματοποιημένο φυτικό διάκοσμο.
Σε αυτό περιλαμβάνονται τέσσερις επιγραφές, στις οποίες μνημονεύονται: ο Επιφάνιος (του οποίου δεν δηλώνεται η ιδιότητα), τρεις κτήτορες (Ηλιόδωρος, Θεόδουλος, Αντώνιος) και το ποσό της χορηγίας τους (ένα σιμίσιον έκατος). Ο Αναστάσιος Ορλάνδος θεώρησε πιθανό το σωζόμενο επιδαπέδιο ψηφιδωτό να προέρχεται από αρχαιότερο ναό κτισμένο στην ίδια θέση, καθώς αφ’ ενός κατασκευάστηκε με διαφορετικό άξονα από εκείνον του κεντρικού κλίτους το οποίο κοσμεί, αφ’ ετέρου έχει μικρότερο πλάτος από αυτό.
Ήλθαν ακόμη στην επιφάνεια αρχιτεκτονικά μέλη (θωράκια και τμήματα αυτών, ημικιονίσκος παραθύρου, τμήματα κιονοκράνων, κοσμήτης, βάση περιρραντηρίου, θραύσματα λεκάνης αγιασμού, τράπεζας μαρτύρων ή αγαπών και χείλους Τραπέζης, τμήματα πήλινων κεράμων) και τμήματα δύο επιγραφών, ελληνιστικών και ρωμαϊκών αντιστοίχως χρόνων.
Εκτός των ανωτέρω, οι ανασκαφές αποκάλυψαν στα ΝΔ. της βασιλικής θεμέλια κτηρίου άγνωστης χρήσης και στα Β. τοίχο παράλληλο με το βόρειο τοίχο του ναού.
Πηγές:
Εγκυκλοπαίδεια Νέα Δομή. Αθήνα: Τεγόπουλος - Μανιατέας. 1996. σελ. 211, τομ. 25.
«ως3 Μηνιαίο Περιοδικό Πολιτισμού». www.os3.gr. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 27 Ιανουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2017.
"Δαιδάλου δὲ τῶν ἔργων δύο μὲν ταῦτά ἐστιν ἐν Βοιωτοῖς, Ἡρακλῆς τε ἐν Θήβαις καὶ παρὰ Λεβαδεῦσιν ὁ Τροφώνιος, τοσαῦτα δὲ ἕτερα ξόανα ἐν Κρήτῃ, Βριτόμαρτις ἐν Ὀλοῦντι καὶ Ἀθηνᾶ παρὰ Κνωσσίοις: παρὰ τούτοις δὲ καὶ ὁ τῆς Ἀριάδνης χορός, οὗ καὶ Ὅμηρος ἐν Ἰλιάδι μνήμην ἐποιήσατο, ἐπειργασμένος ἐστὶν ἐπὶ λευκοῦ λίθου. καὶ Δηλίοις Ἀφροδίτης ἐστὶν οὐ μέγα ξόανον, λελυμασμένον τὴν δεξιὰν χεῖρα ὑπὸ τοῦ χρόνου: κάτεισι δὲ ἀντὶ ποδῶν ἐς τετράγωνον σχῆμα." - Παυσανίας, "Βοιωτικά", 40.3
technologies, xTek - exceptional. «Εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία -». ww2.archetai.gr (στα Αγγλικά). Ανακτήθηκε στις 22 Απριλίου 2017.[νεκρός σύνδεσμος]
Σταύρος Ι. Αρβανιτόπουλος. «Η εν Αθήναις Αρχαιολογική Εταιρεία».[νεκρός σύνδεσμος]
Βιβλιογραφία
Α.Κ. Ορλάνδος, Κρήτη. Ολούς (Ελούντα), Έργον 1955, 113-114
Α.Κ. Ορλάνδος, Εξερεύνησις της βασιλικής του Ολούντος, ΠΑΕ, 1955, 336-337, πίν. 134-136
Α.Κ. Ορλάνδος, Κρήτη. Ολούς Σητείας (Πόρος), Έργον 1960, 213
Α.Κ. Ορλάνδος, Εξερεύνησις της βασιλικής Ολούντος, ΠΑΕ, 1960, 308-316, πίν. 245-250
P. Lemerle, Chronique des fouilles et découvertes archéologiques en Grèce en 1938, BCH 62, 1938, 482
Ν. Πλάτων, Αι ξυλόστεγοι παλαιοχριστιανικαί βασιλικαί της Κρήτης, στο: Στ. Κυριακίδης, Α. Ξυγγόπουλος, Π. Ζέπος, Πεπραγμένα του Θ’ Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου (Θεσσαλονίκη, 12-19 Απριλίου 1953), Α’ (Αθήναι 1955), 420
Chronique des fouilles et découvertes archéologiques en Grèce en 1955, BCH 80, 1956, 357-358
Ι. Βολανάκης, Τα παλαιοχριστιανικά μνημεία της Κρήτης, Κρητικά Χρονικά ΚΖ’, 1987, 260
Μ.Ε. Πατεράκης, Η παλαιοχριστιανική βασιλική της Ελούντας, 5ος μ.Χ. αιώνας, Αμάλθεια, 21/82-85, 1990, 130-141
Πηγή Φωτογραφιών και από το : Αρχαία Ολούς - Ταξιδιωτικός Οδηγός Κρήτης cretanbeaches.com
Εντυπωσιακές εικόνες από την υποβρύχια έρευνα στον αρχαίο Ολούντα και το λιμάνι της Ιεράπετρας
 |
| Καθαρισμός αρχαίων δομών στον όρμο του Πόρου για την επίτευξη καλύτερης αποτύπωσης |
Τα αρχαία κατάλοιπα της σημερινής Ελούντας στην Κρήτη, που ήταν σε ακμή μέχρι και την πρώτη βυζαντινή περίοδο, οπότε πιθανότατα ξεκινά η βύθισή της.
Στην έρευνα, που πραγματοποιήθηκε τον περασμένο Οκτώβριο σε μεγάλο τμήμα του κόλπου της Ελούντας, σύμφωνα με ανακοίνωση του ΥΠΠΟΑ, συμμετείχαν εθελοντές δύτες και επιστήμονες άλλων ειδικοτήτων. Πρόκειται για την τρίτη ερευνητική περίοδο πενταετούς προγράμματος των δύο φορέων που άρχισε το 2017 και υποστηρίζεται από τον Δήμο Αγίου Νικολάου.
Άποψη των βυθισμένων δομών στον όρμο Βαθύ της χερσονήσου της Κολοκύθας
Η πόλη του Ολούντος παρακολουθείται με αρκετή σαφήνεια στις αρχαίες πηγές, κυρίως τις επιγραφικές. Οι σποραδικές σωστικές ανασκαφές στην ευρύτερη περιοχή του κόλπου και ιδιαίτερα στην περιοχή των Αλυκών και του Πόρου, στο σημείο όπου ενώνεται η χερσόνησος της Κολοκύθας με την Κρήτη, δείχνουν τη χρήση του χώρου ήδη από τα προϊστορικά χρόνια.
Η πόλη βρίσκεται σε ιδιαίτερη ακμή στα ιστορικά χρόνια μέχρι και την πρώτη βυζαντινή περίοδο, οπότε εγκαταλείπεται και πιθανότατα ξεκινά η βύθισή της.
Λείψανα ποντισμένων κτηρίων στον βυθό του όρμου του Πόρου Ελούντας
Η έρευνα περιλαμβάνει δύο πεδία δράσης, την υποβρύχια επισκόπηση των ακτών του κόλπου της Ελούντας και της χερσονήσου της Κολοκύθας και την τεκμηρίωση και αποτύπωση των βυθισμένων δομών στις δύο πλευρές του Πόρου, όπου εντοπίζεται το αστικό κέντρο της αρχαίας πόλεως.
Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί και αποτυπωθεί με μεθόδους τηλεπισκόπησης και φωτογραμμετρίας βυθισμένα κτηριακά συγκροτήματα στους κόλπους Βαθύ και Μελισσός της Κολοκύθας, καθώς και αρχαία λατομεία σε τρία διαφορετικά σημεία της χερσονήσου. Σε ένα από αυτά, η έρευνα εντόπισε λαξευτές δέστρες και την πλατφόρμα φόρτωσης. Εντοπίστηκαν επίσης έρματα πλοίων, άγκυρες, τυχαίες απορρίψεις, ενδείξεις για ένα βυζαντινό ναυάγιο, καθώς και κατάλοιπα ενός νεώτερου ναυαγίου του 20ού αιώνα.
Στην περιοχή του Πόρου εντοπίστηκαν και αποτυπώνονται σταδιακά, μετά από επιφανειακούς καθαρισμούς, κατάλοιπα κτηρίων της αρχαίας πόλεως, καθώς και τμήματα της οχύρωσής της, τόσο στις δύο πλευρές του ισθμού, όσο και στον παρακείμενο όρμο στα νοτιοδυτικά του, στου «Χαβά τον Λάκκο», σύμφωνα με το τοπικό τοπωνύμιο.
Άποψη τριδιάστατης απεικόνισης τμήματος του τείχους του αρχαίου Ολούντος βυθισμένου σήμερα στον όρμο του Πόρου
Οι μαρτυρίες της επιφάνειας του βυθού και της ακτής συμπληρώνονται αντίστοιχα με τη διερεύνηση του υποπυθμένα της περιοχής με μεθόδους γεωφυσικής διασκόπησης (μαγνητική και ηλεκτρική τομογραφία), η οποία δείχνει την ύπαρξη δομών σε βάθος μέχρι -1.5μ. κάτω από τη στάθμη του βυθού.
Καθαρισμός τμήματος του τείχους του αρχαίου Ολούντος στον όρμο του «Χαβά ο Λάκκος»
Όλες οι πληροφορίες εντάσσονται σε ψηφιακή βάση γεωγραφικών δεδομένων (GIS), συμβατή με την αντίστοιχη που αναπτύσσεται στο Γραφείο Κρήτης της Εφορείας Εναλίων Αρχαιοτήτων για το σύνολο του ενάλιου πολιτιστικού αποθέματος του νησιού.
Κατά το ίδιο διάστημα οι δύο φορείς διενήργησαν στο λιμάνι της Ιεράπετρας τριήμερη αναγνωριστική έρευνα για την κατανόηση των καταλοίπων λιμενικών έργων και φυσικών σχηματισμών που εντοπίζονται στην περιοχή. Η σύντομη έρευνα, υποστηριζόμενη από τον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο «Ιεράπυτνα», βοήθησε στη συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων για την κατανόηση του χώρου.
Τα στοιχεία αυτά, σε συνδυασμό με τις πληροφορίες της αρχαίας, μεσαιωνικής και νεώτερης γραμματείας που αναφέρονται στο λιμάνι, βοηθούν στην αποσαφήνιση των σχετικών αναφορών σε τρεις λιμενολεκάνες και την ομοιότητα του αρχαίου λιμανιού με αυτό της Αλεξάνδρειας της Αιγύπτου. Τα στοιχεία θα χρησιμοποιηθούν για τη μελέτη του σημαντικού αυτού λιμανιού της ρωμαϊκής Κρήτης και τον προγραμματισμό εκτενέστερης υποβρύχιας γεωαρχαιολογικής έρευνας στο μέλλον. ΥΠΠΟΑ
