Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ ΔΡΙΒΑ
Ο Μέγας Αλέξανδρος υπήρξε όχι μόνο ένας στρατηλάτης και ένας βασιλιάς. Η ιστορία βρίθει από προσωπικότητες που οδήγησαν τα συλλογικά όνειρα λαών σε κάποια εκπλήρωση μεγάλου στόχου.
Σε αντιδιαστολή με όλα αυτά τα πρόσωπα, ο Μέγας Αλέξανδρος κατάφερε κάτι που ανήκει μόνο σε εκείνον. Κατάφερε η φήμη που δημιούργησε να προηγείται του εαυτού του.
Ο γιος του Φιλίππου του Β’ κληρονόμησε ένα βασίλειο που ήταν το 1/20 αυτού που δημιούργησε για να κληροδοτήσει στους ιστορικούς μεγάλα μεθοδολογικά προβλήματα που αφορούν τη διάκριση του θρύλου από την ιστορία. Για πάρα πολλούς, η Μάχη στην Ισσό ή στα Γαυγάμηλα, ήταν οι πιο σημαντικές για τον Μέγιστο των Ελλήνων και για τα Ελληνιστικά χρόνια. Η Μάχη του Υδάσπη όμως, λίγο έχει αναλυθεί, ακόμη λιγότερο έχει μπει στη δημόσια συζήτηση για κάποια πιθανή αντιπαραβολή με το σήμερα, με το πώς οικοδομείται μια τακτική ή μια στρατηγική, με το πώς γίνονται οι εμπόλεμες διαπραγματεύσεις.
Συνηθίζουμε να θέτουμε ως κριτήριο για τη σημασία μιας μάχης, το πόσο κρίσιμη ήταν για την απόκρουση ενός εχθρού. Αυτή η μεθοδολογία, έχει στον πυρήνα της μια “ντροπή” για τον πόλεμο ο οποίος “καθαγιάζεται” μόνο σε περίπτωση άμυνας. Η αμυντική θέση, εξασφαλίζει μια θέση στο Πάνθεον, ίδια με αυτή που εξασφάλισαν οι Ιερολοχίτες της Θήβας πριν καταρρεύσουν ώστε ο Φίλιππος ο Β‘ να αναγνωρίσει την ανδρεία τους.
Το ίδιο βέβαια συνέβη με τις Θερμοπύλες και με το Σώμα των 300 που δικαιούταν να πάρει για “εκπαιδευτικούς” λόγους ο Βασιλιάς της Δυαρχίας της Σπάρτης Λεωνίδας, καθώς η Σπάρτη δεν δέχθηκε να κάνει τότε πόλεμο. Οι πρώτες μάχες του Αλεξάνδρου σε περσικό έδαφος, είχαν τον χαρακτήρα άμυνας καθώς όπως ανέφερε και στην επιστολή του στον Δαρείο “πρώτα οι δικοί σου αδίκησαν εμάς (…)” κάτι που σημαίνει πως η κατάλυση του περσικού κράτους, ήταν μια ανάγκη για την Ελλάδα προκειμένου οι Πέρσες να μην ανακατευτούν ποτέ ξανά, στα ελληνικά πράγματα. Εντός πέντε ετών ο Μέγας Αλέξανδρος οδήγησε τον στρατό του από την Ελλάδα στην Περσία, καταλύοντας και κατακτώντας την Περσική Αυτοκρατορία.
Αντίθετα, η Μάχη του Υδάσπη έγινε για λόγοyς επέκτασης. Δεν υπήρχε κάποια ανάγκη κατάλυσης κάποιου εχθρικά διακείμενου προς τους Έλληνες, κράτους. Η δυσκολία και η σπουδαιότητα της Μάχης του Υδάσπη, είναι εξαιρετικά μεγαλύτερη καθώς:
α. δεν υπάρχει ξεκάθαρη στοχοθεσία,
β. υπάρχει κόπωση και κορεσμός λόγω της μακροχρόνιας εκστρατείας,
γ. υπάρχει έδαφος άγνωστο έναντι λαοτήτων που ήταν άγνωστες και μάλιστα, λαότητες πολεμικές.
Το πλήθος των Ινδών ανέρχεται σε 750 χιλιάδες στρατιώτες σε μια περίοδο που δεν είναι κρυφό ότι το στράτευμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχε αρχίσει να νιώθει σημάδια κόπωσης. Η γεωγραφία όμως έθετε τις δικές της προκλήσεις στον Μέγιστο των Ελλήνων. Σε αντίθεση με την κατάλυση της Περσικής Αυτοκρατορίας που επετεύχθη και τυπικά με τη Μάχη στα Άρβηλα (σημερινό Ιράκ) και με την «πνευματική» κατάκτηση της Αιγύπτου όπου ο Μέγας Αλέξανδρος έγινε δεκτός ως «Φαραώ», η εισβολή στην Ινδία είχε δύο υδάτινα εμπόδια. Τον Ινδό ποταμό και τον Υδάσπη.
Τα θρυλικά κατορθώματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου είχαν πλέον φτάσει να προηγούνται της φήμης του και έτσι και στην Ινδία είχαν μάθει για κάποιον που στη χώρα του θεωρείται ότι έχει «θεία φύση». Πράγματι, λόγω της επιτυχίας που είχε η κατάκτηση της Αιγύπτου μέσα από αυτό το αφήγημα (ο Μέγας Αλέξανδρος ουδέποτε πίστεψε κάτι τέτοιο, όμως το χρησιμοποίησε εργαλειακά)[1]ο Έλληνας στρατηλάτης το χειριζόταν επιδέξια στις διαπραγματεύσεις.
Η Μάχη του ποταμού Υδάσπη έλαβε χώρα το 326 π.Χ. Πριν γίνει η μάχη, ο Μέγας Αλέξανδρος, πιστός στην τακτική του, πρότεινε ειρήνη στον Πώρο μέσω ανταλλαγμάτων. Ο Ινδός βασιλιάς, απέρριψε την πρόταση του Μεγάλου Αλεξάνδρου και μετέφερε στον αγγελιαφόρο, πως το πεδίο της μάχης θα καθορίσει τη μοίρα του καθενός. Σε αυτήν την Μάχη, έχουμε μια ακόμη πρωτοτυπία καθώς έλαβε χώρα μια απόβαση σε επιχειρησιακό επίπεδο. Ο ποταμός Υδάσπης έπρεπε να προσπελαστεί. Τα συνολικά χαρακτηριστικά της στρατηγικής του Μεγάλου Αλεξάνδρου είναι εξαιρετικά δύσκολο να κατηγοριοποιηθούν καθώς σε κάθε μάχη χρησιμοποιούσε διαφορετική τακτική.
Παρόλα αυτά, ακολουθούσε πιστά το στοιχείο του αιφνιδιασμού και της εξαπάτησης που πάντα καθόριζαν και καθορίζουν την κατάληξη μάχης. Ένα από τα χαρακτηριστικά της στρατηγικής τέχνης του Μεγάλου Αλεξάνδρου ήταν και αυτό που προκάλεσε την ιστορία ώστε να εμπλακεί με τον μύθο και τον θρύλο και πριν και μετά τον θάνατό του. Η ικανότητά του να εφαρμόζει κάτι διαφορετικό ως τέχνασμα εξαπάτησης, κάθε φορά, ώστε να μη γίνεται γνωστή από τους αντιπάλους του (και επομένως προβλέψιμη) κάποια σταθερή κουλτούρα μάχης, τον καθιστούσε μονίμως απρόβλεπτο. Ασφαλώς και υπάρχει ένα τρόπον τινά «μοτίβο» που ακολουθούσε σε γενικές γραμμές, γνωστό ως «Σφυρί και Αμόνι» καθώς προσπαθούσε να φέρει τα στρατεύματά του σε τέτοια θέση ώστε να βάζει ανάμεσα τα αντίστοιχα του εχθρού και να τα περικυκλώνει μη δίνοντάς τους χώρο ανασυγκρότησης και χώρο για εκτεταμένη επίθεση.
Στον Υδάσπη μπορούν να εξαχθούν τρία βασικά συμπεράσματα:
Πρώτον, η ικανότητα του Μεγάλου Αλεξάνδρου να χρησιμοποιεί την ισχύ των αντιπάλων του σε βάρους τους.
Δεύτερον, ότι οι διαπραγματεύσεις ακολουθούσαν ακόμη και μετά τις επιτυχίες του φροντίζοντας να ακολουθεί ένα από τα Θουκυδίδεια δόγματα που δεν είναι άλλο από την «μη ταπείνωση του εχθρού όταν αυτός έχει ηττηθεί»
Τρίτον και σημαντικότερον, η Μάχη του Υδάσπη αποτελεί μνημείο της τέλειας εφαρμογής ψυχολογικής επιχείρησης με στόχο την αδρανοποίηση των τακτικών πλεονεκτημάτων του αντιπάλου.
Η στρατηγική που εφάρμοσε σε τον Βασιλιά Ταξίλη
Είναι γνωστό σήμερα πως ο Μέγας Αλέξανδρος είχε διατάξει την κατασκευή ειδικών -για την εποχή- σκαφών στη Συρία, προκειμένου να μπορεί να προσπελάσει ποταμούς. Μια κριτική που συχνά ασκείται στον Μέγα Αλέξανδρο ήταν ότι δεν έδωσε σημασία στον στόλο. Ανάμεσα στον Ινδό και στον Υδάσπη, ο Μέγας Αλέξανδρος αντιμετωπίζει την πρώτη του απειλή. Πρόκειται για τον Βασιλιά Ταξίλη ο οποίος ήταν κυρίαρχος της πόλης των Ταξίλων.
Ο Μέγας Αλέξανδρος χρησιμοποιεί την απειλή με διέξοδο μη ταπεινωτική για τον αντίπαλο και καταφέρνει να πείσει τον Ταξίλη να μη δώσει μάχη και να κρατήσει προνόμια. Τα Τάξιλα μετατρέπονται σε ορμητήριο και βάση του στρατού του Μακεδόνα στρατηλάτη. Εξ’ αρχής λοιπόν, ο Μέγας Αλέξανδρος αποκτά ένα μεγάλο πλεονέκτημα καθώς έχει ήδη εγκατασταθεί σε ινδικό έδαφος χωρίς να δώσει μάχη, εξασφαλίζοντας πόρους για τη Μάχη του Υδάσπη. Τα Τάξιλα απέχουν από τον Υδάσπη περίπου 160 μίλια. Τα σκάφη που ναυπηγήθηκαν στη Συρία, κατασκευάστηκαν με τέτοιον τρόπο ώστε να είναι τρόπον τινά πτυσσόμενα και να μπορούν να μεταφερθούν τμηματικά καθώς ήταν αδύνατη η μεταφορά ολόκληρων σκαφών για 160 μίλια.
Το ταξίδι του Μεγάλου Αλεξάνδρου από τα Τάξιλα στον Υδάσπη διήρκησε 2 μήνες και συμμετείχαν σε αυτό 32 χιλιάδες στρατιώτες (9 χιλιάδες ιππείς). Αφού φτάσει, καλεί τον Πώρο σε συνάντηση. Ο Πώρος δεν ακολουθεί την ίδια πορεία με αυτήν του Ταξίλη καθώς θεωρεί πως πρέπει να δώσει μάχη με τον στρατό του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Ο Πώρος έχει στη διάθεσή του περίπου ισάριθμο ανθρώπινο δυναμικό με αυτό του Αλεξάνδρου όμως υπερτερεί στο θέμα των αρμάτων καθώς φαίνεται να διέθετε πάνω από 300 τέτοια αλλά και 200 ελέφαντες. Οι ελέφαντες χρησιμοποιούνταν παραδοσιακά ως όπλο στην Ινδία και χρειάζονταν 10 έτη εκπαίδευσης για να μπορούν να γίνουν κομμάτι της ινδικής πολεμικής μηχανής.
Η θέση του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκεται στη Δυτική όχθη του Υδάσπη ενώ του Πώρου, στην ανατολική. Το πρόβλημα της προσπέλασης του Υδάσπη μοιάζει ανυπέρβλητο καθώς είναι ορμητικός και βαθύς ποταμός και έτσι δεν είναι δυνατή η επιχείρηση προσπέλασής του από 32 χιλιάδες στρατιώτες οι οποίοι θα γίνονταν αντιληπτοί από τον στρατό του Πώρου και μετέπειτα, εύκολη λεία για τους Ινδούς τοξότες. Επομένως ο ποταμός έπρεπε να προσπελαστεί με ασφάλεια ώστε να μην χαλάσει η οργάνωση του στρατεύματος και να μη γίνει αντιληπτή από τον Πώρο. Έτσι ο Μέγας Αλέξανδρος υιοθετεί μια μορφή ψυχολογικού πολέμου η οποία έχει ως στόχο να μουδιάσει τον Πώρο και να τον κάνει να πιστέψει ότι δεν θα προσπελαστεί ο Υδάσπης.
Μια ψυχολογική επιχείρηση τόσο κρίσιμη που επιχειρεί να καθορίσει αποτέλεσμα μάχης, οφείλει να είναι πολύ πειστική. Αυτό σημαίνει πως δεν μπορεί να να πετύχει αν:
α) δεν έχει αρκετό χρόνο διαθέσιμο αυτός που εξαπατά,
β) αν δεν περάσει στο συνειδητό του αντιπάλου ότι το φαίνεσθαι ταυτίζεται με το είναι,
γ) αν δεν προβεί αυτός που εξαπατά σε δράσεις οι οποίες να αποδεικνύουν ότι δεν πρόκειται για εξαπάτηση,
δ) η εκπομπή διφορούμενων και αντιφατικών μηνυμάτων τα οποία προσκρούουν αφενός σε όσα προσπαθεί να πείσει εκείνος που εξαπατά αλλά ταυτόχρονα, δεν μπορούν να αποδειχθούν ότι έχουν άλλο στόχο.
Σκοπός μιας ψυχολογικής επιχείρησης είναι ο εχθρός να οδηγηθεί σε πανικό, τρόμο και σύγχυση καθώς πρόκειται για νοητικές καταστάσεις που οδηγούν σε τακτικά λάθη. Ο Μέγας Αλέξανδρος διατάζει την μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων σιτηρών έτσι ώστε να φαίνονται στην ανατολική όχθη του Υδάσπη, όπου έχει στρατοπεδεύσει ο Πώρος.
Ο Πώρος ξεκινά να υπολογίζει ότι δεν επίκειται άμεσα, απόπειρα ελληνικής προσπέλασης του Υδάσπη. Το σήμα είναι βαθιά καθησυχαστικό για τον Πώρο με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ετοιμότητα του στρατού του σε αιφνιδιαστικό χτύπημα. Το δεύτερο σήμα που εκπέμπει ο Αλέξανδρος είναι όταν διατάζει τη μεταφορά στρατευμάτων κατά μήκος της δυτικής όχθης.
- Τα στρατεύματα του Μεγάλου Αλεξάνδρου κινούνται συνεχώς από τη μία στην άλλη πλευρά της δυτικής όχθης συνεχώς, δείχνοντας στον Πώρο ότι αναζητά σημείο προσπέλασης. Ο Πώρος κάνει το ίδιο. Ακολουθεί τις κινήσεις του Αλεξάνδρου. Έχει ήδη μπει στην παγίδα του Έλληνα στρατηλάτη καθώς δεν έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων.
Εδώ να σημειώσουμε πως κατά τον J.J. Mearsheimerεκείνος που έχει την πρωτοβουλία των κινήσεων σε μια μάχη είναι εκείνος που κατά 66,7% (με εμπειρικά δεδομένα μελέτης) έχει την επιτυχή κατάληξη υπέρ του. Ο Πώρος δεν έχει σχέδιο σαφές σε τακτικό επίπεδο και εμμένει στην αμυντική θέση, υπερασπιζόμενος απλώς την ανατολική όχθη του Υδάσπη αναμένοντας την προσπέλαση του Αλεξάνδρου και επενδύοντας σε ενδεχόμενη ακύρωση των σχεδίων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Η ίδια κίνηση γίνεται και τη νύχτα, χρησιμοποιώντας δαυλούς προκειμένου να πειστεί ο Πώρος και να εθιστεί στα μηνύματα που εκπέμπει ο ελληνικός στρατός.
Ο συνδυασμός χρήσης θορύβου και φωτός τις νύχτες με μετακίνηση στρατευμάτων από πλευράς Αλέξανδρου, λαμβάνει χώρα για μισό μήνα. Ο Πώρος θεωρεί πως ο Αλέξανδρος δεν βρίσκει σημείο διάβασης και σταματά να μετακινεί και τα δικά του στρατεύματα. Κατ’αυτόν τον τρόπο, δημιουργούνται οι συνθήκες ύπνωσης για το στράτευμα του Πώρου το οποίο έχει εξαντληθεί ψυχολογικά αναμένοντας συνεχώς τη μέρα επιλογής μάχης από την πλευρά του Μακεδόνα Βασιλέα. Για δύο μήνες ο Μέγας Αλέξανδρος εφαρμόζει τεχνικές εξαπάτησης οι οποίες είχαν την τιμητική τους σε όλα τα Δωρικής καταγωγής φύλα (Μακεδόνες, Σπαρτιάτες κτλ).
Ο αιφνιδιασμός του Μεγάλου Αλεξάνδρου εναντίον του Πώρου τέθηκε σε μεγάλη δοκιμασία καθώς ανάμεσα στις δύο όχθες του Υδάσπη υπήρχε μια μικρή νησίδα. Η μικρή αυτή νησίδα θεωρήθηκε πως είναι η ανατολική όχθη. Ο Μέγας Αλέξανδρος επέλεξε να πάρει μαζί του περίπου τους μισούς στρατιώτες του (17 χιλιάδες) ώστε να προσπελάσουν τον ποταμό.
Η προσπέλαση του ποταμού έγινε υπό αντίξοες συνθήκες καθώς πέραν του ότι έλαβε χώρα εν τω μέσω της νυκτός, ξέσπασε καταιγίδα και τα ορμητικά νερά του Υδάσπη παρέσυραν και βούλιαξαν πολλά αποβατικά σκάφη τα οποία είχαν κατασκευαστεί στη Συρία. Από την άλλη πλευρά, η ισχύς του ξεσπάσματος της καταιγίδας, μειώνει τον θόρυβο της προσπέλασης του στρατεύματος. Παρόλα αυτά, το λάθος του Υδάσπη ίσως ήταν και το μόνο που έκανε ο Μέγας Αλέξανδρος.
Όπως αναφέρθηκε, πίστεψε ότι ολοκλήρωσε την απόβαση όταν έφτασε σε μια νησίδα η οποία ήταν ανάμεσα στις δύο όχθες. Τελικά, υπήρχε και μια ακόμη νησίδα και έτσι χρειάστηκαν 2 επιμέρους αποβάσεις ακόμη. Οι υπόλοιποι άνδρες του έμειναν στην δυτική όχθη. Η σκέψη ήταν ιδιοφυής.
Ο Πώρος ακόμη και αν μάθαινε ότι ο Αλέξανδρος προσπέλασε τον ποταμό, θα αντιμετώπιζε ένα τεράστιο δίλημμα (όπερ και έγινε) για το ποια θα ήταν η κύρια δύναμη του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Υπολογίζοντας πως η κύρια δύναμη στέκεται στην δυτική όχθη και ότι η μικρότερη δύναμη έχει μετακινηθεί στην ανατολική όχθη, ο Πώρος ολοκληρώνει τον εγκλωβισμό του στην παγίδα του Μεγάλου Αλεξάνδρου και στέλνει ένα μικρό στράτευμα για να αποκρούσει την ελληνική δύναμη απόβασης.
Ο Μέγας Αλέξανδρος ιδιοφυώς είχε κρατήσει τη μισή δύναμη στη δυτική όχθη σαν δύναμη καθήλωσης για να μην μετακινηθεί το κύριο σώμα στρατού του Πώρου. Το επίπεδο της τακτικής προσαρμογής του Μεγάλου Αλεξάνδρου κατά τη διάρκεια μιας μάχης είναι αξιομνημόνευτο. Γνωρίζει καλά (μελετώντας τη διάταξη του Πώρου) πως η οργανωμένη και συμπαγής δομή της Φάλαγγας δεν θα μπορέσει να αντιμετωπίσει τις πολεμικές αρετές των Ινδών, οι οποίες βασίζονται στην ταχύτητα και στον ελαφρύ οπλισμό. Ήδη στη Σογδιανή και στην Βακτριανή είχε νικήσει φυλές νομαδικές οι οποίες χρησιμοποιούσαν τοξότες έφιππους που εκτόξευαν βέλη και υποχωρούσαν γρήγορα μη δίνοντας συμμετρική μάχη.
Αξιοποίησε λοιπόν Πέρσες που ήταν αποτελεσματικοί σε αυτό. Ο Μέγας Αλέξανδρος κερδίζει το πρώτο εμπόδιο -στράτευμα του Πώρου και διατάζει την είσοδο στη μάχη και και της δύναμης καθήλωσης που είχε στη δυτική όχθη, όπου εδώ και 2 μήνες είχε στρατοπεδεύσει. Αξίζει να σημειωθεί πως ο στρατός του οποίου ηγείται ο Πώρος αλλά και ο συνονόματος γιός του, είναι εμπειροπόλεμος καθώς η ισορροπία ισχύος της Ινδίας που αποτελούνταν από 16 βασίλεια ήταν πολύ εύθραυστη και άρα επιρρεπής σε πολέμους. Επιπλέον, όπως αποδεικνύει και η ιερή βίβλος των Ινδών «Ραμαγιάνα», η Ινδία ήταν πλούσια σε μέταλλα και χρυσάφι κάτι που σημαίνει ότι μπορούσε να παράγει όπλα. Ο «κακός» Ραβάνα στο έπος «Ραμαγιάνα»απεικονίζεται με 18 όπλα, το ένα διαφορετικό από το άλλο.
Η έλλειψη γνώσης των εδαφών και η μόλις διετής εμπειρία του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε μάχες εναντίον ελαφρών πεζικών και ιππικών, τον υποχρεώνει να προβεί σε τακτική προσαρμογή βάζοντας μπροστά τους Πέρσες ελαφρείς έφιππους. Η κουρασμένη Φάλαγγα που έδωσε και κέρδισε μάχη στην ανατολική όχθη βρίσκεται κάποια μίλια πίσω από τη δύναμη καθήλωσης η οποία πραγματοποίησε απόβαση για να ενωθεί με αυτήν της δυτικής όχθης.
Ο Μέγας Αλέξανδρος τώρα πρέπει να καθυστερήσει τη μάχη προκειμένου να τη δώσει με πλεονέκτημα. Έτσι, διατάζει ξανά το ελαφρύ ιππικό που αποτελούνταν από έφιππους τοξότες να παρενοχλεί και να φθείρει τον ινδικό στρατό και να μην του επιτρέψει ολομέτωπη επίθεση σε βάρος του ελληνικού στρατού. Η τακτική προσαρμογή κατά τη διάρκεια της μάχης, έκανε τον Μέγα Αλέξανδρο να αποφασίσει να μεταφέρει τη μάχη στο ιππικό στο οποίο είχε πλεονέκτημα. Στο πεζικό, ο Πώρος είχε πολύ μεγαλύτερη δύναμη. Το ελαφρύ ιππικό με τους Πέρσες τοξότες, ήταν αυτό που έφερε τη νίκη καθώς μείωσε τα περιθώρια εκτεταμένης και μαζικής ινδικής κίνησης στο χώρο. Δεχόμενοι εξ αποστάσεως οι Ινδοί τα βέλη από το ελαφρύ ιππικό, συσπειρώθηκαν και στριμώχθηκαν. Τότε ακριβώς ο Μέγας Αλέξανδρος αποφασίζει μαζικό χτύπημα με το βαρύ ιππικό, στην καρδιά του ινδικού στρατεύματος.
Η εξαπάτηση απέδωσε καρπούς. Αφού το ελαφρύ ιππικό του ελληνικού στρατού βοήθησε και στο να κερδίσει χρόνο ο Μέγας Αλέξανδρος για τη δεύτερη μάχη, οι αντίξοες καιρικές συνθήκες που έβανα χώρα το προηγούμενο βράδυ, άρχισαν να ευνοούν τον Μέγα Αλέξανδρο καθώς λάσπωσαν το έδαφος το οποίο έγινε αφιλόξενο για μετακίνηση αρμάτων και ελεφάντων. Οι ελέφαντες είχαν πάνω τους κατασκευή η οποία φιλοξενούσε τοξότες αλλά και Ινδούς που εκτόξευαν ακόντια. Ο Μέγας Αλέξανδρος κατόρθωσε και με την έυνοια της φύσης, να μετατρέψει το αρχικό πλεονέκτημα του Πώρου, σε δικό του πλεονέκτημα καθώς το πεδίο της μάχης τώρα, ευνοούσε εκείνον που ήταν πιο ευέλικτος και ελαφρύς.
Μάλιστα, ο Πώρος δεν μπόρεσε να εκμεταλλευτεί την ισχύ των τοξοτών του οι οποίοι έφεραν ένα μακρύ τόξο το οποίο χρειαζόταν να στηρίζεται στο έδαφος το οποίο ήταν λασπωμένο. Κατά τη διάρκεια της πρώτης μάχης, ο συνονόματος γιός του Πώρου, σκοτώνεται. Ο Πώρος αναζητά συμπαγές έδαφος για να δώσει την δεύτερη και καθοριστική μάχη. Εκεί που το βρίσκει, παρατάσσει τον στρατό του. Η μεγάλη έκπληξη του Μεγάλου Αλεξάνδρου δεν είχε φανεί ακόμη.
Ο Μέγας Αλέξανδρος δεν είχε δώσει διαταγές για χωρισμού του στρατεύματός στα 2. Είχε δώσει διαταγές για να χωριστεί ο στρατός στα 3. Στην δυτική όχθη είχε αφήσει ακόμη μια δύναμη σταθερή ενώ το υπόλοιπο στράτευμα ερχόταν από τυφλό -για το στράτευμα του Πώρου- σημείο, λόγω της δικής του μετακίνησης. Ενώνονται όλες οι δυνάμεις του στην ανατολική όχθη αφού πρώτα το ελαφρύ ιππικό κερδίζει χρόνο υπέρ του κοπωμένου πεζικού του. Το πλεονέκτημα το έχουν τώρα οι ξεκούραστες δυνάμεις του Μεγάλου Αλεξάνδρου που φτάνουν τους 8 χιλιάδες στρατιώτες.
Οι ελέφαντες δεν είχαν ποτέ ξανά αντιμετωπιστεί από τον ελληνικό στρατό σε τέτοιους αριθμούς και σκόρπισαν πανικό όχι τόσο στους ανθρώπους, αλλά στα άλογα των Ελλήνων. Η φασαρία που έκαναν τα μουγκρητά των ελεφάντων δημιούργησαν πρόβλημα στην συνοχή των γραμμών του ελληνικού στρατεύματος. Όφειλε να απομακρύνει το ιππικό από την κεντρική γραμμή του Πώρου όπου βρίσκονταν οι ελέφαντες.
Ο Μέγας Αλέξανδρος εξαπατά τον Πώρο για τρίτη φορά. Στέλνει το μισό βαρύ ιππικό του (4 χιλιάδες) στην αριστερή πλευρά της γραμμής του Πώρου, αυτή που βρίσκεται στην πλευρά της όχθης. Ο Πώρος υστερεί κατά ¾ σε ιππικό σε σχέση με τον Αλέξανδρο όπου σε κάθε πλευρά του ο Πώρος έχει βάλει χίλιους ιππείς. Βλέποντας τη μεταφορά των τεσσάρων χιλιάδων ιππέων του Αλεξάνδρου προς την αριστερή πλευρά, αποφασίζει -μοιραία- την ενίσχυση αυτής με την μετακίνηση των χιλίων Ινδών ιππέων από τη δεξιά, στην αριστερή πλευρά. Η δεξιά πλευρά έχει μείνει ακάλυπτη και το «Σφυρί και αμόνι» είναι έτοιμο να ξεδιπλωθεί.
Περίπου όπως είχε γίνει και στα Γαυγάμηλα, ο Μέγας Αλέξανδρος διατάζει τον αρχηγό του ιππικού της αριστερής πλευράς, να πάει προς την ακάλυπτη από ιππικό, δεξιά πλευρά του Πώρου. Οι Έλληνες ιππείς που αριθμούν 2 χιλιάδες περνούν στην πλάτη της ινδικής στρατιωτικής παράταξης. Για να γίνει αυτή η μετακίνηση ο Μέγας Αλέξανδρος διατάζει ξανά το ελαφρύ ιππικό να επιτεθεί με βέλη στο ινδικό ιππικό προκειμένου να το φθείρει και να το καταστρέψει χωρίς αυτό να μπορεί να κινηθεί εναντίον του δικού του ιππικού. Η ταξιαρχία ιππικού, έκανε 360 μοίρες περιστροφή καθώς περνώντας από τη δεξιά πλευρά, από τα μετόπισθεν του ινδικού στρατεύματος ξαναφτάνει στην αριστερή πλευρά όπισθεν του ινδικού ιππικού.
Το ινδικό ιππικό τώρα είναι εγκλωβισμένο και περικυκλωμένο και ξαφνικά ο Μέγας Αλέξανδρος ολοκληρώνει την εξαπάτησή του προς τον Πώρο αφού αντί να δώσει βάρος στην ενίσχυση της αριστερής πλευράς -μιας και έχει γίνει το κρίσιμο πεδίο της μάχης- κατευθύνεται στο κέντρο του ινδικού στρατεύματος επιδιώκοντας να το χωρίσει τα δύο και να κόψει το περιθώριο κινήσεών του για να μην απλωθεί η μάχη στην οποία οι Ινδοί θα είχαν πλεονέκτημα λόγω διπλάσιου αριθμού πεζικάριων.
Η αριστερή πλευρά του Πώρου πλέον είναι διαλυμένη και το ιππικό του εξοντωμένο. Οι τοξότες με τα μεγάλα τόξα αδρανοποιημένοι όπως και τα άρματά του λόγω του βούρκου αλλά και του περιορισμού του πεδίου μάχης από τον Αλέξανδρο. Οι ελέφαντες και το πεζικό, μάχονται πλέον για τη δόξα γνωρίζοντας πως είναι θέμα χρόνου η τελική ήττα. Ο Μέγας Αλέξανδρος θαύμασε την αυταπάρνηση του Πώρου που δεν έπαψε να πολεμά τραυματισμένος και τον κάλεσε σε συνάντηση με αγγελιαφόρο. Ο Μέγας Αλέξανδρος όπως πάντα έκανε, τον ρώτησε τί θα ήθελε για να είναι ευχαριστημένος αφού του έδωσε τα συγχαρητήριά του.
Ο Πώρος του απάντησε: «Να μου φερθείς σαν βασιλιά. Αυτό τα περικλείει όλα». Ακολουθώντας την απόδοση ανεκτής και κερδοφόρας διεξόδου (κατά τη σύλληψη του αντιπάλου) ο Μέγας Αλέξανδρος ικανοποιεί τα αιτήματα του Πώρου καθώς όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η μη ταπείνωση του ηττημένου αντιπάλου δεν ήταν μόνο ένα ηθικό αξίωμα για τον πόλεμο αλλά μια ρεαλιστική επιδίωξη η οποία στοχεύει στο να μην προκαλεί αντιδράσεις από έναν αντίπαλο που πλέον, δεν έχει να χάσει τίποτε και έτσι θα μπορούσε να διεκδικήσει τα πάντα.
Συμπεράσματα διαχρονικά για την τέχνη της στρατηγικής.
Η στρατηγική δεν περιορίζεται στην μάχη και στον πόλεμο. Ο σχεδιασμός για την επίτευξη στόχων, ο διαχωρισμός τους από τα μέσα και η οργάνωση και διοίκηση ανθρώπινων πόρων αφορούν το σύνολο των δραστηριοτήτων των ανθρώπων εδώ και χιλιετίες. Η Μάχη του Υδάσπη μπορεί να μας δώσει ορισμένα αναλλοίωτα χαρακτηριστικά της επιτυχούς στρατηγικής αντίληψης.
1.Η συνετή διαχείριση της πρώτης επίθεσης, εξασφαλίζει τη νίκη.
2.Η εξαπάτηση είναι το κλειδί για να παρασύρουμε τον αντίπαλο όχι μόνο σε πλάνη και φενάκη αλλά και στο να δώσει το δικός μας είδος μάχης. Ο Μέγας Αλέξανδρος θέλησε να δώσει μάχη ιππικού (και ελαφρύ και βαρύ). Αυτό σημαίνει ότι προϋπόθεση είναι η άριστη γνώση δυνατοτήτων του στρατού του αλλά και άρτια εχθρογνωσία.
3.Η έλλειψη κάποιου άκαμπτου δόγματος το οποίο δεν παρεκκλίνει, αποτελεί επίσης παράγοντα επιτυχίας. Η στρατηγική είναι περισσότερο τέχνη παρά επιστήμη. Η ευελιξία, η επινόηση τεχνασμάτων και η ευρηματικότητα παραμένουν πάντα οι μήτρες της στρατηγικής. Ο Μέγας Αλέξανδρος παρόλο που ακολουθούσε την περικύκλωση του είδους «Σφυρί και Αμόνι», δεν είχε αγκυλώσεις στην πολεμική και στρατηγική του κουλτούρα.
4.Η συνεχής τακτική αναπροσαρμογή κατά τη διάρκεια μιας μάχης (ή κατά τη διάρκεια υλοποίησης ενός σχεδίου) είναι απαραίτητη και δεν μπορεί να χαρακτηριστεί ως «τακτικισμός». Μια μάχη μπορεί να έχει τα δικά της απρόβλεπτα. Δύο από αυτά, είδαμε στην ανάλυση της Μάχης του Υδάσπη (το λάθος του Μεγάλου Αλεξάνδρου με τη νησίδα και η καταιγίδα που του καθυστέρησε την προσπέλαση του Υδάσπη αλλά και που τελικά καθήλωσε τα βαρέα τόξα του Πώρου, τα 300 του άρματα και τους 200 ελέφαντες). Ο Μέγας Αλέξανδρος είχε σχεδόν μεταφυσική ικανότητα στο να διαβάζει δυναμικά την εξέλιξη μιας μάχης και δρούσε με βάση την ευρηματικότητά του, όπως έκανε με την διαταγή του στο ελαφρύ ιππικό να κερδίσει χρόνο υπέρ του ώστε να ενωθεί το κοπωμένο του σύνολο ταξιαρχιών με το ξεκούραστο).
5. Η διαπραγμάτευση και η συνετή χρήση της απειλής, προηγείται του πολέμου. Πρώτος σκοπός είναι να υλοποιηθεί το δόγμα Σουν Τσου, «να κερδίσουμε πόλεμο χωρίς να δώσουμε μάχη». Αυτό σημαίνει ορθή και συνετή χρήση της απειλής. Να κάνουμε τον αντίπαλο να μας δώσει οικειοθελώς αυτό που θέλουμε, χωρίς να νιώθει ταπεινωμένος από την παραχώρηση αυτή (Βλ. Ταξίλης που ουσιαστικά έδωσε τη βάση της νίκης στον Αλέξανδρο αλλά και τις δύο απόπειρες ικανοποίησης των αιτημάτων του Πώρου, πριν και μετά τη μάχη όπου ικανοποιήθηκε ο Πώρος όταν η ήττα ήταν δεδομένη).
6. Μη ταπείνωση του αντιπάλου καθώς αν αυτή λάβει χώρα, ο αντίπαλος μπορεί να προβεί σε κινήσεις απελπισίας οι οποίες μπορούν να φθείρουν τον νικητή για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα μετά τη μάχη (πχ εξεγέρσεις, επαναστάσεις κτλ).
7. Χρήση ψυχολογικών επιχειρήσεων. Τόσο στη λήψη αποφάσεων, όσο και στον πόλεμο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο άνθρωπος είναι τρισυπόστατο ον. Ο ορθολογισμός είναι περιορισμένος μολονότι υπαρκτός. Το πλεονέκτημα σε μια μάχη δεν το φέρνει η κατά γράμμα ακολουθία μιας λογικής υπόθεσης αλλά η χρήση -σε πρώτη ανάγνωση- «παράλογων» κινήσεων οι οποίες δεν μπορούν να ερμηνευθούν από τη λογική ανάλυση του αντιπάλο
8. Στόχος των ψυχολογικών επιχειρήσεων είναι η ύπνωση, η σύγχυση, ο τρόμος και τελικά, η αδράνεια του εχθρού και το να οδηγηθεί στο να κάνει λάθη τα οποία θα του κοστίσουν στην κατάληξη της μάχης. Ο Μέγας Αλέξανδρος οικοδόμησε την εξαπάτησή του προς τον Πώρο κάνοντας λογικοφανείς και αληθοφανείς κινήσεις που μπορούσαν μέχρι ενός σημείου να επιβεβαιωθούν από τη λογική κρίση του Πώρου. Η ψυχολογική επιχείρηση έχει στόχο στο να παραλύσει τον αντίπαλο και αποτελεί τη βάση του αιφνιδιασμού. Στόχος είναι ο εχθρός να νομίζει ότι θέλουμε κάτι διαφορετικό από αυτό που επιδιώκουμε.H επιλογή του τόπου μάχης. Μια από τις πιο κρίσιμες παραμέτρους είναι ο περιορισμός του πεδίου μάχης. Η κατάληξη μιας επιχείρησης γίνεται περισσότερο αβέβαιη όσο υπερεκτείνεται σε χώρο καθώς ο έλεγχος και ο συντονισμός της δυσκολεύει. Η τελευταία εξαπάτηση του Μεγάλου Αλεξάνδρου στον Πώρο, είχε στόχο στο να εγκλωβίσει το βραδυκίνητο στράτευμα του Πώρου μαζί με το πολύ ισχυρό του πεζικό έτσι ώστε αυτό, να μην έχει (μαζί με τα άρματα) χώρο επίθεσης.
[1] Υπάρχει καταγεγραμμένο κάποιο ευτράπελο στο οποίο μπροστά σε στρατιώτες του και αξιωματικούς του στρατού του, ο Μέγας Αλέξανδρος προκαλεί τη ροή αίματος από το σώμα του λέγοντας «Σας το έλεγα. Είδατε; Δεν τρέχει ιχωρ, τρέχει ανθρώπινο αίμα».
(*)ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΔΡΙΒΑΣ
Research Fellow – HALC, Ph.D. Cand. (Hellenic-American Relations after the Cold War Era)/hellasjournal.com/
